Cumhuriyet Üniversitesi
Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt 4, Sayı 1,2001
MESLEĞİNİ SÜRDÜREN DİŞHEKİMLERİNİN MESLEĞE BAĞLI
SAĞLIK ŞİKAYETLERİNİN BELİRLENMESİ
KANDEMİR S. * KARATAŞ S. **
ÖZET
Bu çalışmanın amacı, İzmir İli içinde mesleğini sürdüren dişhekimlerinde mesleğe bağlı sağlık şikayetlerinin belirlenme-si ve bu şikayetlerin yaş, cinbelirlenme-siyet, meslekte doldurulan yıl, ça-lışma şekli ve günlük çaça-lışma saati ile ilişkilerinin araştırılması-dır.
Çalışmada 24 ile 65 yaşları arasında (yaş ortalaması 37,748.86) 128'i erkek, 122'si bayan olmak üzere 250 dişheki-mi yer almıştır. Mesleki sağlık şikayetlerini belirlemeye yönelik anket formu dişhekimiyle yüzyüze görüşülerek doldurulmuştur Araştırmaya katılan dişhekimlerinin % 82' sinde muskuloskeletal ağrı,
% 71'inde göz rahatsızlığı (% 32'sinde göz probleminin dişhekimi olduktan sonra meydana geldiği belirlenmiştir), % 69'unda allerji (% 20'sinde eldiven allerjisi), % 30'unda varis, %12'sinde işitme problemi olduğu saptanmıştır. Ayrıca son 1 yıllık sürede dişhekimlerinin % 69'unun en az bir kere perku-tan yaralanmaya maruz kaldığı belirlenmiştir. Dişhekimlerinin muskuloskeletal şikayet olarak en çok sırt (% 79) ve bel (% 79) ağrısından yakındıkları saptanmıştır. Muskuloskeletai şika-yetlerin daha çok bayanlarda, ayakta ve günde 11 saatten faz-la çalışan dişhekimlerinde görüldüğü belirlenmiştir(p<0.05). Bayan dişhekimlerinin erkeklere kıyasla varisten daha fazla şikayetçi olduğu saptanmıştır(p<0.05). Perkutan yaralanmala-rın en çok hastanın ağzının dışında (% 67) çalışırken meyda-na geldiği belirlenmiştir. Hekimi yaralayan aletler araştırıldığın-da, sondun ( % 27) hekimi en çok yaralayan alet olduğu sap-tanmıştır. Perkutan yaralanmalara daha çok meslekte doldur-duğu yıl az olan dişhekimlerinin maruz kaldığı belirlenmiş-tir(p<0.05).
Sonuç olarak, dişhekimleri mesleğe bağlı ciddi sağlık problemleri yaşamaktadırlar. Dişhekimliği öğrencisine ilerde yaşayabileceği meslek hastalıkları ve bunlardan korunma yol-ları öğretilmelidir.
Anahtar kelimeler; Mesleki sağlık şikayetleri, dişhe-kimliği.
SUMMARY
The aim of the study is to determine the occupational he-alth complaints of dentists and the relationship between occu-pational complaints and age, gender, working position, wor-king hours and the number of years worked in the occupation. In this study 128 male, 122 female in total 250 dentists with the age of 24- 65 years (average 37.748.86) were inclu-ded. The dentists were asked to fill in the questionnaire prepa-red by the researcher. The dentists included in the study had the following health problems; 82 % musculoskeletal pain. 71 % eye problems (32 % had eye problems after they have be-come a dentists), 69 % allergy ( 20 % glove allergy ), 30 % va-rix, 12 % hearing problems. In addition 69 % of the dentists re-ported having at least one percutaneous injury during their dental practice in the previous 12 months.lt is determined that the dentists with musculoskeletal complaint had 79 % back pain and 79 % waist complaints. It is found that the musculos-keletai complaints are common in femaie dentists, the dentist who preferred standing practice position and working more than 11 hours in a day (p<0.05). The varix complaint is most common in female dentists compared to male dentists (p<0.05). Percutaneous injuries are commonly seen extrao-rally (67 %) and with probing (26 %). Percutaneous injury is common in unexperienced dentists( with those less than 10 years experience)(p<0.05).
As a result dentists encounter serious occupational ha-zards. Dentistry students must be warned about the future oc-cupational problems and taught to take precautions. It is ne-cessary to support the questionnaire with clinical examinations for the objectivity of the study.
Key words: Occupational health, dentistry
GİRİŞ
Dişhekimi çok dar bir alan olan ağızda çalış-maktadır. Dişhekimliği fiziksel ve mental olarak ti-tiz bir çalışmayı gerektirmektedir. Bu yorucu çalış-ma, zamanla dişhekimlerinde sağlık problemleri ortaya çıkarabilmektedir. Yapılan bir çalışmada, dişhekimlerinin % 43'ü, dişhekimliği mesleğinin en olumsuz yanının zamanla ortaya çıkan sağlık problemleri olduğunu belirtmişlerdir.1
Uzun süre oturarak veya ayakta çalışmak dişhekimliği için karakteristiktir. Uzun süre aynı po-zisyonda çalışmaya bağlı dişhekiminde omuz, bo-yun, bei ağrısı gibi muskuloskelatal şikayetler orta-ya çıkabilmektedir.1-6 Çalışma pozisyonuna bağlı özellikle bacaklarda varis gibi vasküler hastalıklar
gelişebilmektedir2,7-9 Dişhekimi iş yaşamında al-lerjik reaksiyon oluşturan dolgu, ölçü maddeleri, akril, dezenfektanlar, eldiven gibi materyallerle iç içedir. Bu materyaller nedeniyle allerjik sorunlar yaşayabilmektedir.10,14 Çalışırken kullandığı frez, enjektör ve sutur iğnesi gibi keskin, delici aletlerler nedeniyle perkutan yaralanmalara maruz kalabilir. Hepatit B, HIV, herpes zoster gibi enfeksiyöz has-talıklara yakalanabilir2,11,15-19 Dişhekimi çalışırken küçük bir alana uzun süre dikkatle bakmak zo-rundadır. Bu durum dişhekiminin göz sağlığını bo-zabilir veya daha önceden var olan göz bozukluğu-nu daha da köîüleştirebilir8,11,20 Dişhekimi, aeratör, mikromotor, amalgamatör ve ultrasonik kazıyıcılar gibi gürültüyle çalışan aletleri kullanmaktadır.
* Doç.Dr. E.Ü Dişhekimliği Fakültesi Oral Diagnoz ve Radyoloji ABD Bornova İzmir **Serbest Dişhekimi
C.Ü. DİŞHEKİMLİGİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2001 CİLT: 4. SAYI: 1
Bu durum dişhekiminde zamanla işitme kaybına neden olabilmektedir.2,8,9,21
Literatürde değişik ülkelerdeki dişhekimleri-nin mesleğe bağlı sağlık şikayetlerini belirlemeye yönelik çalışmalar yapılmıştır.3,8,11,13,16,22 Türkiye'de bu konuyla ilgili sadece 1978 yılında Alpaslan ve ark.9 yaptıkları çalışmaya rastlanılmaktadır.
Bu çalışmanın amacı, İzmir İli içinde mesle-ğini aktif olarak sürdüren dişhekimlerinde mesleğe bağlı şikayetlerin belirlenmesi, saptanan mesleğe bağlı sağlık şikayetlerin yaş, cinsiyet, meslekte ça-lışma yılı, çaça-lışma pozisyonu ve günlük çaça-lışma saatiyle ilişkilerinin araştırılmasıdır.
MATERYAL ve METOD
Bu çalışma İzmir İli içinde mesleğini aktif olarak sürdüren, 24 ile 65 yaşları arasında (yaş or-talaması 37.74 8.86), 128'i (% 51.2 ) erkek, 122si (% 48.8) bayan olmak üzere 250 dişhekimi üzerin-de gerçekleştirildi. Erkeklerin yaş ortalaması 41.33 9.51 iken, bayanlarınki 33.97 6.22 idi. Diş-hekimlerinin mesleğe bağlı sağlık şikayetlerini be-lirlemeye yönelik soruların yer aldığı anket formu hazırlandı.11 Araştırıcı, dişhekimiyle yüzyüze gö-rüşerek anket formunu doldurdu.
Çalışma sonunda elde edilen veriler E.Ü. Bilgisayar Araştırma ve Uygulama Merkezi'nde SPSS for 6.0 Windows Paket Programı ile değer-lendirildi. Yaş, meslekte doldurulan yıl ve günlük çalışma saati ortalamalarının, cinsiyetle arasında-ki ilişarasında-ki belirlenirken Student-t testi kullanıldı. Diğer tüm karşılaştırmalarda Ki kare (X_)testinden yara-lanıldı.
BULGULAR Katılımcıların profili :
Araştırmaya katılan dişhekimlerinin 229'unun (% 92) pratisyen dişhekimi, 21'inin (% 8.4) uzman dişhekimi olduğu saptandı. Dişhekim-lerinin günde ortalama 8.3 2.1 saat aktif olarak ça-lıştıkları saptandı. 145 (% 58) dişhekiminin hafta-nın 6 günü, 98'inin (% 39) 5 günü çalıştığı belirlen-di. Çalışmaya katılan dişhekimlerinin 163'ünün (% 65) özel muayenehanede, 39'unun (%15.6) kamu kuruluşunda, 48'inin (%19) hem muayene hem de bir kamu kuruluşunda çalıştığı saptandı.
Çalışmaya katılan bayan ve erkek dişhekim-feri, yaş, meslekte doldurduğu yıl, günlük çalışma saati açısından karşılaştırıldığında, aralarında is-tatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p<0.05) (Tab.1). Ayrıca bayan ve erkek dişhekimlerinde mesleğe bağlı sağlık şikayetlerinin görülme oranı-nın istatistiksel olarak karşılaştırılması Tab. 2'de verilmiştir.
Tablo 1: Dişhekimlerinin yaşı, meslekte doldurduğu yıl
ve günlük çalışma saatinin cinsiyete göre dağılımı
Erkek Bayan Toplam Ortalama S.D. Ortalama S.D. Ortalama S.D. Yaş* 41.33 9.51 33.97 6.22 37.74 8.86 Meslekte 16.49 8.72 10.77 6.02 13.70 8.04 doldurduğu yıl*
Günlük çalışma 8.70 2.00 7.89 2.10 8.30 2.08 saati*
* istatistiksel olarak anlamlı (p<0.05)
Tablo 2: Mesleğe bağlı şikayetlerin cinsiyete göre dağılımı Erkek Bayan Toplam (n=128 (n=12 (n=250)
N % N % N %
Son bir yılda kas ve 93 78 112 94 205 82 iskeletsel
ağrı yaşayanlar*
Son bir haftada kas ve 48 38 78 64 126 50 iskeletsel
ağrı yaşayanlar*
Son bir yılda perkutan 26 20 22 18 48 19
yaralanma yaşayanlar !
Son bir ayda perkutan 26 23 22 19 4* 19 yaralanma yaşayanlar
Göz rahatsızlığı 90 78 88 83 178 71
İşitme problemi 18 15 12 11 30 12
Eldiven atlerjisi 23 20 27 24 50 20
Varis problemi* 19 17 57 55 76 30
* İstatistiksel olarak anIamlı (p<0,05)
Muskuloskeletal şikayetler
Bu çalışmada ankete katılan dişhekimlerinin % 82'sinin (205) muskuloskeletal ağrı çektiği sap-tanmıştır. Son bir yıl içinde kas ve iskeletsel ağrı duyanların oranı % 82 iken, son bir hafta içinde bu ağrıyı çekenlerin oranı % 50 olarak belirlendi. Muskuloskeletal ağrılar; sırt, bel, boyun, omuz, baş-yüz ağrıları şeklinde sınıflandırıldı. Bunlarla il-gili ayrıntılı bilgi Tablo 3'de yer almaktadır. Musku-loskeletal ağrılardan sırt, bel, boyun, baş-yüz ağrı- Tablo 3: Muskuloskeletal ağrının lokalizasyonuna göre dağılımı
Semtom Hafif Orta Şıddetli Çok şiddetli Toplam
yok Şiddet N % N % N % N % N % N % Erkek 31 31 30 30 34 34 3 3 2 2 100 49.8 Sırt ağrısı* Bayan 12 11.9 32 31.7 40 39.6 13 12..9 4 4 101 50.2 Erkek 30 26.1 33 28.7 32 27.8 16 13.9 4 3.5 115 54.2 Bel ağrısı Bayan 14 14.4 21 21.6 40 41.2 20 20.6 2 2.1 97 45.8 Erkek 42 45.2 23 24.7 24 25.8 3 3.2 1 1.1 93 49.7 Boyun Bayan 17 18.1 30 31.9 31 33 13 13.8 3 3.2 94 50.3 ağrısı* Erkek 48 56.5 18 21.2 16 İ8.8 2 2.4 1 1.2 85 50.9 Omuz Bayan 22 26.8 26 31.7 22 26.8 12 14.6 - - 82 49.1 ağrısı* Erkek 50 60.2 17 20.5 11 13.3 4 4.8 1 1.2 83 50 Baş-yüz Bayan 19 22.9 27 32.5 20 24.1 14 16.9 3 3.6 83 50 ağrısı*
* İstatistiksel olarak anIamlı (p<0,05) 42
C.Ü. DİŞHEKİMLIĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2001 CİLT: 4, SAYI: 1
ları ile meslekte doldurulan yıl arasında istatistik-sel olarak anlamlı bir İlişki kurulamadı (p< 0.05). Omuz ağrısı ile meslekte doldurulan yılın ters orantılı olduğu saptandı. Geçen bir sene içinde muskuloskeletal ağrı yaşayanlarda, muskuloskele-tal ağrı ile günlük çalışma saati arasında istatistik-sel olarak anlamlı bir ilişki saptanamadı. Son bir hafta içinde bu ağrıları hissedenlerin çoğunun günde 11 saatten fazla çalışanlar olduğu belirlen-di. Çalışma şekli ile muskuloskeletal ağrı arasın-daki ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptandı. Ayakta çalışanların % 93'ünün (81/87), oturarak çalışanların % 73.5'inin (36/49) ve hem oturarak hem ayakta çalışanların % 84'ünün (85/101) son 1 sene içerisinde muskuloskeletal ağ-rı hissettikleri belirlendi. Muskuloskeletal ağağ-rı şika-yeti ile 59 kişinin doktora gittiği ve 54 kişinin bu ne-denle tedavi gördüğü belirlendi. Doktora giden 59 kişiden 9 kişiye bel fıtığı, 6 kişiye boyun fıtığı, 8 ki-şiye postür bozukluğu, 8 kiki-şiye lumber vertebralar-da yapısal bozukluk, 3 kişiye osteoporoz, 1 kişiye subsinovial bursit, 1 kişiye skolyoz, 9 kişiye miyalji, 4 kişiye kireçlenme, 3 kişiye dirsek kondiliti, 1 kişi-ye servikal herni, 2 kişikişi-ye tendinit, 2 kişikişi-ye carpal tunnel sendromu teşhisi konduğu saptandı. Mus-kuloskeletal yakınmalarından dolayı; 26 kişinin işine gidemediği ve bu iş günü kaybının yıllık or-talamasının 9.8 gün olduğu belirlendi.
Ağrılardan kaçınmak için, 30 kişi çalışmaya ara vererek dinlenip gevşediğini, 7 kişi çalışma aralarında egzersiz hareketi yaptığını, 29 kişi ça-lışma esnasında pozisyon değiştirdiğini, 9 kişi ilaç kullandığını, 14 kişi sürekli spor yaptığını, 9 kişi hiçbir şey yapmadığını, 109 kişi ise birden fazla yöntemi uyguladığını bildirmiştir. Bunların yanında 1 kişiye cerrahi müdahale yapıldığı, 4 kişinin hiç-bir yöntemden fayda görmediği öğrenilmiştir.
Perkutan yaralanmalar
Dişhekimlerinin % 69'unun (172) son 1 yıl içinde, % 19'unun (48) da son 1 ay içinde perkutan yaralanma yaşadığı belirlendi. Dişhekimlerinin %
67'sinin (167) has-tanın ağzının dı-şında çalışırken, % 20'sinin (49) ise ağız içinde çalışır-ken perkutan yara-landığı saptandı. Tablo 4:
Perkutan
yaralanmaya neden olan aletlerin dağılımı
Dişhekimlerinin 67'sinin (% 26,8) daha çok sağ elinin, 128'inin (%51,2) sol elinin, 13'ünün ise (%5,2) hem sağ hem de sol elinin yaralandığı belirlendi. En çok hangi aletle yaralandınız sorusuna dişhekimlerinin çoğu (%26) sondla yaralandıkları yanıtını verdiler (Tab.4). Meslekte doldurduğu yıl 10' dan az olanların, günde 11 saatten fazla çalışanların ve 34 yaşın altındaki dişhekimlerinin daha çok perkutan olarak yaralandıkları belirlendi( p<0.05). Perkutan yaralanma ile cinsiyet arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmadı (p>0.05). Dişhekimle-rinin 47'sinin (% 18.8) protetik tedavi, 27'sinin (% 10.8) enjeksiyon, 27'sinin (% 10.8) diş yüzeyi te-mizliği, 11'inin (% 4.4) oral cerrahi, 7'sinin (% 2.8) muayene, 7'sinin (% 2.8) ortodontik tedavi, 7'sinin (% 2.8) ampul kırma, 7'sinin (% 2.8) alet yıkama, 6'sının (% 2.4) periodontal cerrahi işlemleri sıra-sında, 51'inin (% 24.4) birden fazla işlem sırasında perkutan yaralanma yaşadıkları belirlendi.
Enfeksiyöz hastalıklar açısından değerlen-dirme yapıldığında, 40 (%16) dişhekiminin Hepa-tit-B geçirdiği, bunlardan 35'inin tam bağışıklık ka-zandığı. 3'ünün ise taşıyıcı olduğu belirlendi. Araştırmaya katılan dişhekimlerinin % 64,4'ünün (161) Hepatit-B aşısı olduğu saptandı.
Allerji
Çalışmaya katılan dişhekimlerinin % 31'inin (78) hiçbir maddeye karşı allerjisi olmadığı saptan-dı. Dişhekimlerinin % 20'sinin (50) eldivene karşı allerjisinin olduğu saptandı. Bununla birlikte % 5'inin (13) dezenfektanlara, % 4.8'inin (12) deter-janlara, % 15.6'ının (39) birden fazla maddeye, kalanların ise % 2.4'den % 0.4'e kadar değişen oranlarda; yiyecek maddelere, ilaçlara, sabuna, metallere, akril tozunu, banyo solüsyonlarına karşı allerjisinin bulunduğu belirlendi. Bu aileni, dişhe-kimlerinin % 52'inde (25) eldiven kullanımının ilk yılı ortaya çıktığı, % 48'inde (23) daha sonraki yıl-larda görüldüğü belirlendi. Eldivenle ilgili allerjik re-aksiyonun dişhekimlerinin 29'unda eldiven giyildiği anda elde kızarıklık, kaşıntı, kabarıklık ve kuruluk şeklinde oluştuğu, 14'ünde ise kullanımdan 6 ile 72 saat sonra meydana geldiği öğrenildi. Erkek ve bayan dişhekimleri arasında eldiven allerjisi yö-nünden istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulun-madı. Eldiven allerjisi olan 50 kişiden yalnızca 15 tanesinin doktora gittiği saptandı ve bunlardan 10 kişiye kontakt dermatit, 4.kişiye allerjik reaksiyon, 1 kişiye egzema teşhisi konduğu belirlendi. Eldiven allerjisinin tedavisi için 44 kişiden 19'unun krem kullandığı, 5'inin başka marka eldiven kullandığı, 3'ünün hipoalerjik eldiven kullandığı, 3'ünün eldi-venin altına bez eldiven giydiği, Tinin ilaç kullandı-ğı, 8 kişinin ise birden fazla yöntem uyguladığı
N % Sond 66 26 Enjektör iğnesi 23 9 Kesici aletler 15 6 ^eriodontal alellcr 19 7 Frez 21 8 Matriks bandı 12 5 Ortodontik tel 6 2 Anestezik ampul 6 2 Kanal eğesi 4 2 Elevatör 1 0.4 TOPLAM 173 70
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2001 CİLT: 4, SAYI: 1
saptandı.
Varis problemi
Dişhekimlerinin % 30.4'ünde (76) varis prob-lemi olduğu ve varis görülenlerin % 54.8'inin (57) bayan, % 17'sinin (19) ise erkek olduğu belirlendi. Bayanlarda varis probleminin erkeklerden daha fazla olduğu saptandı (p<0.05). Meslekte dolduru-lan yıl ve çalışma şekli ile varis problemi arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki olduğu belirlendi (p<0.05). Varis probleminin ayakta çalışanlarda ve meslekte doldurduğu yılı 11'in üzerinde olanlarda daha fazla görüldüğü saptandı( Tab. 5). Günlük
Evet Hayır Toplam
Meslekle doldurulan yıl
N % N % N % 1-10 yıl 11-20 yıl* 21 yıl ve üzeri 26 37 13 28.6 45.7 30.2 65 4-4 30 71.5 54.3 69.8 91 81 43 42.3 37.7 20.0 T O P L A M 76 35.3 13 64.7 215 100
Çalışma şekli Evet Hayır Toplam
Ayakta* Oturarak
Hem ayakta hem oturarak
3/ 12 27 46.8 26.7 29.7 42 33 64 53.2 73.3 70.3 79 45 91 36.7 20.9 42.3 T O P L A M 76 35.3 139 64.7 215 100
* İstatistiksel olarak anlamlı (p<0.05)
Tablo 5: Varis problemi olanların meslekte doldurduğu yıl ve çalışma şekline göre dağılımı
çalışma saati ve yaşla varis problemi arasında is-tatistiksel olarak anlamlı bir ilişki belirlenemedi. Varis problemi olan bayanların çalışma şekline ba-kıldığında, % 54'ünün (31) ayakta, % 14'ünün (8) oturarak ve % 31,6'ının (18) hem oturarak hem ayakta çalıştığı saptandı (p<0.05).
Göz Problemi
Araştırmaya katılan dişhekimlerinin 178'inde (% 71) göz problemi bulunduğu belirlendi. Göz problemi olan dişhekimlerinin 90'mın (% 51) erkek, 88'inin (% 49) bayan olduğu saptandı. Göz proble-mi ile yaş grubu ve meslekte doldurulan yıl arasın-da istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunduğu belirlendi (Tab.6). Göz problemi olan dişhekimleri-nin 88'idişhekimleri-nin (% 35) bu problemleridişhekimleri-nin dişhekimi ol- Tablo 6: Göz problemi olanların yaş grubu ve meslekte doldurulan yıla
göre dağılımı
Evet Hayır Toplam
Yaş grubu N % N % N % 34 yaş ve altı* 35-44 45-54 54 yaş ve üzeri 72 52 44 10 76,6 74,3 91,7 100 22 18 4 23,4 25,7 8,3 94 70 48 10 42,3 31,5 21,6 4,5 T O P L A M 17 80,2 44 19,8 222 100
Meslekte Evet Hayır Toplam
doldurulan yıl N % N % N % 1-10 yıl* 11-20 yıl 21 yıl ve üzeri 68 67 43 74.7 78.8 93.5 23 18 3 25.3 21.2 6.5 91 85 46 41 38.3 20.7 T O P L A M 17 80.2 44 198 222 100
İstatistiksel olarak anlamlı (p<0. 05)
madan önce bulunduğu, 80'inde ise (% 32) sonra-dan meysonra-dana geldiği belirlendi. Göz problemi diş-hekimi olduktan sonra ortaya çıkan erkekler (41, % 48) ve bayanlar (39, % 47) arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmadı (p>0. 05). Diş-hekimlerinin meslek hayatında % 36'ının (90) çalı-şırken göz yaralanması yaşadığı, % 32.8'inin (82) ise hastadan kaynaklı konjuktivit olduğu belirlendi. Dişhekimlerinin % 29'unun hasta tedavi ederken koruyucu gözlük taktığı belirlendi.
İşitme problemi
Dişhekimlerinin %12'sinde (30) işitme prob-leminin bulunduğu ve bunların yaş ortalamasının 38,80 7,95 olduğu belirlendi. Meslek yılı, yaş, günlük çalışma saati ve cinsiyetle işitme problemi arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki sap-tanmadı (p>0,05).
TARTIŞMA
Dişhekimliğinde meslek hastalıkları konu-sunda literatür olarak yararlanılan çalışmalarda, anket formu posta aracılığıyla cevaplandırılmıştır. Bu çalışmada ise anket formu dişhekimiyle yüzyü-ze görüşülerek doldurulmuştur.
Bu çalışmada dişhekimlerinde görülen başlı-ca mesleki sağlık şikayetinin muskuloskeletal ağrı olduğu belirlenmiştir. Son bir yılda dişhekimlerinin % 82'sinin, son bir haftalık sürede % 50'sinin mus-kuloskeletal ağrı yaşadıkları saptanmıştır. Chowa-nadisai ve ark.11 bu oranları sırasıyla % 78 ve % 36 olarak saptamışlardır. Kerasou ve ark.13 serbest çalışan dişhekimlerinde meslek yaşamın-da muskuloskeletal ağrı yaşayanların oranını % 70 olarak belirlemişlerdir. Lehto ve ark.3 son bir yılda aktivitesini etkileyecek düzeyde muskuloske-latal ağrı yaşayanların oranını % 42 olarak sapta-mıştır. Marshall ve ark.22 dişhekimlerinin % 82 'sinde geçen bir ay içinde muskuloskeletal ağrı ya-şadıklarını belirlemişlerdir. Araştırıcıların bulguları bu çalışmanın bulgularını desteklemektedir. Araş-tırıcılar, muskuloskeletal şikayetlerin genel popü-lasyonda da yaygın olduğunu, ancak dişhekimleri-nin genel populasyona göre daha fazla muskulos-keletal ağrı yaşadıklarını bildirmektedirler.5,6,10 Sürekli ayni pozisyonda çalışmanın dişhekimi için karakteristik çalışma şekli olduğu, bu nedenle muskuloskeletal yakınmaların meydana geldiği ileri sürülmektedir.1,2,22,23
Bayan dişhekimlerinde istatistiksel olarak anlamlı düzeyde muskuloskeletal ağrıların erkek-lere oranla daha fazla aörüldüöü belirlenmiş-tir(p<0.05). Chowanadisai ve ark.11 bayan dişhe-kimlerinde bu oranı % 77, erkeklerde % 61 olarak belirlemişlerdir ve bayan ile erkek dişhekimleri ara-
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2001
CİLT: 4. SAYI: 1
sında fark bulamamışlardır. Kerasuo ve ark.13 ise muskuloskelatal şikayetlerin bayanlarda daha fazla görüldüğünü saptamışlardır.
Muskuloskelatal ağrılar sırt, bel, boyun, omuz, baş ve yüz ağrısı olarak sınıflandırıldığın-da, bu çalışmada dişhekimlerinde en fazla sırt (% 78.6) ve bel ağrısı (% 79) görüldüğü saptanmıştır. Chowanadisai ve ark.11, Lehto ve ark.3, Marshall ve ark.22 da dişhekimlerinin en fazla sırt
ağrısın-dan yakındıkların belirlemişlerdir. Kerasuo ve ark.13 ise dişhekimlerinin daha çok omuz ağrısın-dan yakındıklarını saptamışlardır.
Bu çalışmada, muskuloskeletal ağrı ile çalış-ma pozisyonu arasındaki ilgi araştırıldığında, muskuloskelatal ağrı şikayeti olanların daha çok ayakta çalıştığı belirlendi. Lehto ve ark 3, Marshall
ve ark. ise muskuloskelatal ağrı yaşayanların çoğunun oturarak çalıştığını saptamışlardır.
Bu çalışmada muskuloskelatal ağrı ile mes-lekte doldurduğu yıl arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki kurulamamış, sadece omuz ağrısı-nın meslek yılı az olanlarda daha çok görüldüğü belirlenmiştir. Chowanadisai ve ark.11 ise
meslek-teki pratik yılı fazla olanlarda az olanlara kıyasla daha az muskuloskelatal ağrı görüldüğünü sapta-mıştır.
Bu çalışmada son bir yılda en az bir perku-tan yaralanma yaşayanların oranı % 69 olarak bu-lunmuştur. Bu oranı Chowanadisai ve ark.11 % 50,
Felix ve ark.15 % 56 olarak saptamışlardır. Bu
oranlar bizim çalışmada bulunan değerden daha azdır. Bu çalışmada deneyimi az olan dişhekimle-rinin daha çok perkutan yaralanmaya maruz kal-dıkları saptanmıştır En çok yaralanma hekim has-tanın ağzını dışında çalışırken (% 67) olmaktadır. Dişhekimlerinin en fazla sondla (% 26) yaralandık-ları saptanmıştır. Siew ve ark.16 da en çok
yara-lanmanın ağız dışında olduğunu belirlemişlerdir. Ancak bu araştırıcılar yaralanmanın en çok keskin aletlerle (% 31) olduğunu saptamışlardır.
Bu çalışmada dişhekimlerinin % 69'nun çalı-şırken eldiven kullandığı belirlenmiştir. Dişhekim-lerinin % 20'si eldiven allerjisi olduğunu belirtmiş-lerdir. İtalya'da 1994'de yapılan bir çalışmada24 bu
oran % 29 olarak bulunmuştur. Dental personel üzerinde yapılan başka bir çalışmada çalışmaya katılanların % 38'inin eldiven allerjisi olduğunu bil-dirdiği belirlenmiştir.14
Bu çalışmada dişhekimlerinin %30'u varis problemi olduğunu belirtmiştir ve bunların % 57'si-nin bayan % 17'si57'si-nin ise erkek olduğu belirlenmiş-tir. Bayanlarda varis probleminin istatistiksel olarak anlamlı düzeyde erkeklerden daha fazla olduğu saptanmıştır(p0.05). Alpaslan ve ark.9 bu oranı %
44, Schlegel8 %15. 6 olarak bulmuşlar, erkeklere
oranla varisin bayanlarda daha fazla görüldüğünü belirlemişlerdir. Araştırıcılar varisin bayan dişhe-kimlerinde daha fazla bulunmasını hormonal ko-şullar nedeniyle bağ dokusunun daha gevşek ol-masına bağlamaktadırlar.4,8 Varis problemi olan bayanların % 54'ünün ayakta, % 31.6'sının hem ayakta hem de oturarak, % 14'ünün ise oturarak çalıştığı belirlenmiştir. Bu sonuç ayakta çalışma-nın varis probleminin ortaya çıkmasında etkili ol-duğunu göstermektedir. Alpaslan ve ark.9 ayakta çalışan ve meslekte doldurduğu yıl daha fazla olan dişhekimlerinde varis görülme oranını yüksek bul-muşlardır. Araştırıcıların bulduğu bu sonuç, bu ça-lışmanın sonuçlarını desteklemektedir.
Bu çalışmada dişhekimlerinin % 71'inde göz problemi olduğu saptanmıştır. Bu dişhekimlerinin % 32'sinde göz probleminin mesleğe başladıktan sonra ortaya çıktığı belirlenmiştir. Alpaslan ve ark. (9) dişhekimlerinde göz problemi olanların oranını % 61, Chowanadasai ve ark.11 % 52 olarak
belir-lemişlerdir. Schlegel (8) dişhekimlerinin % 57'sinde görmesinde azalma olduğu, genel popülasyonda bu oranı % 43 olarak saptadıklarını bildirmektedir. Araştırıcılar görüş sahasının sınırlı olması nede-niyle ekstrem bir odaklama gerektirdiğini ve uzun süre küçük sahaya bakıldığını ve bu nedenle diş-hekimlerinde görme probleminin ortaya çıkabilece-ğini belirtmektedirler. Ayrıca dişhekimliği mesleği-nin daha önceden var olan görme problemini daha da şiddetlendirebileceğini ileri sürmektedirler.2,8,11
Bu çalışmada dişhekimlerinin % 36'ının ça-lışırken göz yaralanması yaşadığı, % 33'ünün ise hastadan kaynaklı konjuktivit olduğu belirlendi. Dişhekimlerinin sadece % 29'unun hasta tedavi ederken koruyucu gözlük taktığı saptandı. Araştı-rıcılar, aeratörle çalışma sırasında serbestleyen materyalin korneaya, gözün derin tabakalarına penetre olabileceğini, bu nedenle özellikle aeratör-le çalışırken mutlaka koruyucu gözlük takılması gerektiğini belirtmektedirler.2,8,20
Bu çalışmada dişhekimlerinin %12'sinde işitme problemleri bulunduğu ve bunların yaş orta-lamasının ise 38,80 7,95 olduğu belirlendi. Diş-hekimlerinde işitme problemi olanların oranını Al-paslan ve ark.9 % 18, Chowanadasai (11) ise % 31 olarak saptamışlardır. Schlegel8 50-59 yaş
grubundaki dişhekimlerinde işitme azlığı olanların oranını % 29 olarak bulurken, bunu aynı yaş gru-bundaki normal popülasyonda % 19 olarak sapta-mıştır. Dişhekimi günlük ortalama 14. 5 dk aeratör gürültüsüne maruz kalmaktadır. Yüksek hızla çalı-şan aerator 3900 Hz frekansta ses vermektedir. Bu da kalıcı işitme kaybına neden olabilmektedir. Dişhekimlerinde işitme kaybına en çok yüksek hızla çalışan aeratorlerin yol açtığı belirtilmektedir.2
C.Ü. DİŞHEKJMLIĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2001 CİLT: 4, SAYI: 1
Sonuç olarak, dişhekimleri mesleğe bağlı ciddi sağlık problemleri yaşamaktadırlar. Dişhe-kimliği öğrencisine ilerde yaşayabileceği meslek hastalıkları ve bunlardan korunma yolları öğretil-melidir. Ayrıca anket çalışmalarında nin verdiği cevaplar değerlendirilerek, dişhekimleri-nin mesleki sağlık problemleri belirlenmektedir. Sonuçların daha objektif olması açısından anket çalışmalarının klinik muayeneyle de desteklendiği çalışmalara gereksinim vardır.
KAYNAKLAR:
1- Turp J.C, Werner E.P. Nacken-: Schuller- und Rüc-
kenbeschvverden bei ahnaerzten.ZWR 99(10): 804-15 1990
2- Wagner M. How healty are today:s dentists? J Atn
Dent Assoc 110(1): 17-24 1985
3-LehtoTU. , Helenius HYM. , Alaranta HT. . Muscu-loskeletal symptoms of dentists assessed by a multidisciplinary approach. Community DentOral Epidemiol 19(1):38-44 1991
4- Werner EP. Die Venengesundheit im Zahnartzberuf. Praventive Bewegungs- und Vorhaltensprogramme. ZWR 104(7/8):590-594 1995
5- Gonzales YM. Occupational disease in dentistry.NY State DentJ 64(4):26-28 1998
6- Fish DR. . Morris-Ailen DM. Musculoskelatal disor- ders in dentistry. NY State Dent 64(4):44-4S 1998
7- Çekiç C. Dişhekimliğinde meslek hastalıkları ve korunma. Hacettepe Dişhekimliği Fakültesi Dergisi 6(1 ):16-27 1982
8- Schlegel D. Berufskrankheiten des Zahnarztes? (Vergi eichende Analyse verschiedener Erhebungen)-II.Teil- ZWR 86(8):409-411 1977
9- Alpaslan G, Cebi S, Dayangaç B. Dişhekimlerinde görülen bazı meslek hastalıklarının dağılımı. Hacettepe Dişhekimliği Fakültesi Dergisi 2(3/4): 298-308 1978
10- Mandel I.D. Occupational risks in denîistry: comforts and concerns J Am Dent Assoc 124(10):41-9 1993
11- Chowanadisai S. Kukiattrakoon B, Yapong Br Ked-
jarune U, Leggat A.P Occupational health problems of dentists in southern f hailand. Int Dent J. 50(1): 36-40 2000
12-Lynch MC. , Neiders ME. Risk of occupational ex- posure to latex gloves. NY State DentJ 64(4):35-39 1998
13- Kerosuo E. , Kerosuo H. , Kanerva L. Self-repor- ted health complaints among general denîal practitioners. orthodontists. and office emplyees. Acta Odontol Scand 58(5):207-212 2000
14-Safadi G.S. Safadi T.J, Terezhalmy G.T. Taylor J.S, Battisto J.R, Melton A.L. Latex hypersensitivity: its prevelance among dental professio-nals J Am Dent Assoc 127(1):83-8 1996
15- Felix DH. , Bifd AG. , Anderson HG. , Göre SM. , Brettle RP. , Wray D. Recent non-sterile inoculation injuries to dental proffessionals in the Lothian Region of Scotland. Br DentJ 176(5):180-184 1994
16- Siew C, Stephen E, Gruninger S.E., Miaw C, Neidle A. Percutaneous injuries in practising dentists J Am Dent Assoc 126(11): 1227-1234 1995
17- Anders PL. , Drinnan AJ. , Thines TJ. Infectious disease and the dental office. NY State DentJ 64(4):29-34 1998
18- Cleveland J.L. Hepatitis B vaccination and infectıon among US dentists, 1983-1992. J Am Dent Assoc 127(11):1385-90 1996
19- Günbay T. , Günbay S.. Kandemir S. Herpetic whitlow. Ouintessence Int 24(6):363-364 1993
20- Jünemann G. Fehlsichtigkeit und Sehhiifen. ZWR 86(8):417-426 1977
21-Setcos JM. , Mahyuddin A. Noise levels encounte- red in dental clinical and laboratory practice. Int J Prosthodont 11 (2):150-157 1998
22- Marshall E.D., Duncombe L.M., Robinson R.Q.. Kilbreath S.L. Musculoskeletal symptoms in New South Wales dentists. AusS Dent J 42{4): 240-6 1997
23- Schöllner D. Berufsbehınderde Erkrankungen des Zahnarztes aus der Sicht des Orthopaden. ZWR 86(8): 422-426 1977
24- Checchi L, Gatto M.R, Legnani P, Pelliccioni G.A, Bisbini P. Use of gloves and prevelance glove-related reactions in a sample of general dental practitioners in Italy.
Ouintessence Int 30(9): 633-6 1999
Yazışma Adresi:
Doç. Dr. Servet Kandemir
E.Ü. Dişhekimliği Fakültesi Oral Diagnoz ve Radyoloji ABD Bornova 35100 İzmir Tel: 0232 3881081
Fax: 0232 3880325
