Ankara Üniv Vel Fak Derg
47, 1-i1,2000
TÜRKİYE'DE
TROPİKAL
THEİLERİosİs
ÜZERİNDE
ARAŞTIRMALARI
1. Değişik Kökenli
Theileria annulata
İzolatlarının
Virulansı ile
İlgili Deneysel Çalışmalar
Fahri SAYIN
2Şükran DINÇER
2Zafer KARAER
2Ayşe ÇAKMAK
2Abdullah İNCP
Bayram Ali YVKARı
4Hasaıı EREN'
Serpil NALBANTOGLVf>
Zati VATANSEVERf>
Studies
011tropical theileriosis in Turkey
1. Experimeııtal
Studies
011Viruleııce of Theileria aııııulata Isolates iıı Turkey
Summary:
In this study
Theileria
annulata
isolates
were
tested
ex-perimentally for their virulanee. The isolates were obtained fj-om the cattle
umt-raeted tropical theileriosis in dif/erent places such as Sartoba, Akdere, Mamak,
Eryaman, HüseyinKazi, Girmeç and Alacaijren in Ankara. A total ot
17susceptible
Theileriaji-ee Holstein calves, about 3 months old, were used in the experiment.
Seven ot the
17calves were eaeh inoculated with one ot the 7 fi'esh Theileria
annulata blood stabilates isolated fj-om the plaees above. The dose ot the blood
stabilates was LOml per animaL. Another seven calves were inoeulated with
The-ilaü,
annulata Sarwba tiek stabilate. The dose ol tick stabilate was 4 tieks equal
per animaL. The remainin/!, 3 ealves were inoeulated with Theileria annulma
Ak-dere tick stabilate. The dose ot the tick stabilate was 4 ticks equal per animaL.
Ino-eulation ol the stabilates was made subcutaneously aba ve riKht preseapular lymph
node after shavin/!, the hair on skin.
All ot the 7 ealves inoculated with T.annulata blood stabilate became entected
with Tannulata
and showed typical clinical readions
ol tropical theileriosis. The
clinical reactions were mild in the ealves inoculated with the blood stabiüıtesji-om
Eryaman, Akdere, Huseyingazi and Girmee. They were moderate in the calves
ino-culated with the blood stabilates isolatedfi'om
Alacahren and Mal1wk. All oL the ()
calves recoveredji-om tropical theileriosis without treatment. However, clinical
re-aetions were very severe in the eall inoeulated with T.wmulata Sartoba blood
sta-bilate. This calt die d in a short time after incubation period oj'the disease.
J. VIIAG 799 nolu proje ilc TÜBITAK ve EEC TS2 OL70 UK (JR) nolu proje ile AVl11pa Toplulugu tarafından desteklenıııi~tır 2. Prof Dr. Ankara Univ. Veteriner Fakültesi, Protozooloji ve Entomoloji Bilim Dalı. Ankara
3. Doç. Dr.. Erciyes Univ. Veteriner Fakültesi, Parazitoloji Anabilim Dalı, Kayseri 4. Doç. Dr., Akdeniz Univ. Veteriner Fakültesi, Parazitoloji Anahilim Dalı, Burdur 5. Doç. Dr. Adnarı Menderes Univ. Veteriner Fakültesi, Parazitoloji Anabilim Dalı, Aydın 6. Dr. Arş. Gör., Ankara Univ. Veteriner Fakültesi, Protozooloji ve Entomoloji Bilim Dalı, Ankar
2 F. SA Yıl':. Ş. DINÇER. Z. KARAER. A. ÇAKMAK. A. lt\iCI. HA YUKARI. H. EREN. S. NALBANTOGLU. Z VATANSEVER
On the other hand, all ol the
7calves inoculated with Tannuüıta
Sarwlw tick
,l'tabilate contracted
tmpical
theileriosis
and showed severe clinical reactions.
Three ol the calves died and the remaining
4recovered.
The three calves inoculated with Tannulata Akdere tick stabilate had tmpical
theileriosis with moderate severity. All these animaL.çrecovered./i"om the disease.
The results indicated that the virulana
was severe in Tannulata
Sarıolw
iso-Iate, moderate in Tannulaw
Alacaören, Mamak, and Akdere isolates, and mild in
Tannulala
Eryaman and Girmeç isolates.
Key words: Theileria annulata, virulence.
Özet: Bu çalışmada
7adet Theileria annulata izolatı virulans bakımından,
deneyselolarak
test edilmiıçlerdir. Bu izolatlar
Ankara 'da Sarwba,
Akdere,
Mwnak,
Eryaman,
Hüseyingazi,
Girmeç, Alacaören
gibi yerlerde
tmpikal
the-ileriosis'e yakalanmlıç sıi{ırlardan elde edibniıçlerdir. Deneyser Theileria anl1ulata
enfeksiyonu geçirmemi,ç, tropikal theileriosis'e duyarlı, yakla,çık 3 aylık Hoıstein
ırkı i 7 dana üzerinde yapılmı,çtır.
Mevcut danalardan
Tsinin herbiri, yukarıda belirtilen yerlerden izole edilen
Theileria amıulata kan stabilatlarından biriyle inokule edilmiştir. Herbir dU/w için
LO
ml taze Tannulaw
kan stabilatı kullanılmıştır.
Danaların dii{er Tsi sadece
Tannulata
SarlOba kene stabilatı, 3'ü ise Tannulaw
Akdere kene stabilatı ile
ino-küle edilmişlerdir.
Herbir danaya 4 kenelik bir dozda (ezilmi,ç Tannulata
ile
en-fekte kene solusyon u) stabilat inoküle edilmiştir. Gerek kan ve Rerekse kene
sta-bilatı dananm prescapular lenlyumrusunun
yuküI'Isma deri altlıla yapılmı,çtır.
Theileria annulaw kan stabilatı ile inoküle edilen
7danal1ln hefJsi tmfJikal
theileriosis'e
yakalanmı,ı'üırdır.
Eryaman,
Akdere,
HüseyinRa?i
FeGirmeç.'den
izole edilen Tannulata
kaıı stabilatlal'l ile inoküle edilen danalarda tmfJikal
the-ileriosis'in
klinik
reaksiyonları
hafit: Mamak
ve Alac(/(Jreıı'den
i?ole edilen
Tannulata
kan stabilatı ile inoküle edilen danalarda orta, SarlOba 'dan izole edilen
TWlllulata
kan stabilatı
ile inoküle edilen danada
ise ,çiddetli derecede
sey-retmiştir. Sadece Tannulata
Sal'loba kan stabilatı ile inoküle edilen dana tmfJikal
theileriosis'den ijlmüş, dii{er danalar hastalığı atlatıp iyile,mıi,çlerdir.
Dii{er wrafran Tannulata
Sarwba kene stabilatı ile inoküle edilen
7dananll1
hefJsi tmfJikal theileriosis 'e yakalanmlıç, bunlarda hastalıi{ın klinik reaksiyonları
çok ,çiddetli olmuş,
3dana hastalıi{ı atlatamayıp ölmüşler, geri kalan
4dana
has-talıi{ı atlatmışlarfakat
uzun bir nekahat dijnemi Reçirmişlerdir.
Theileria annulata Akdere kene stabilatı ile inoküle edilen 3 dana da
the-ileriosis 'e yakalanmışlar,
orta derecede klinik reaksiyonlar meydana gelmi,ç,
da-nalar hastalıi{ı (l!latlp iyile,mıişlerdir.
Netice olarak Twmulata
Sarwba i?Olatlııın vimlansı ,çiddetli, Tannulata
Ala-(wJren, Mumak veAkdere
izolatlal'lıım virulansı orta, Tannuluta
Girıner ve
Er-yaman izolatlarımn virulunslal'l hafilderecede
bulunmuştur.
TURKIYE'DE TROPIKAL THEILERlosls ÜZERINDE ARAŞTIRMALAR
Giriş
Materyal
ve Metot
3
Theileria w7I1ulata
sığırlarda parazİt olarak yaşayan hir protozoon olup, retiküloendotelial sistemde monosit ve B lenfosİtler içinde, kanda eritrositler içinde bulunur ve tropikal thei-lcriosis'e neden olur.Bu parazit Akdeniz yöresi, Ortadoğu, Kaf-kasya, Orta Asya, Güneydoğu Asya'da yaygın oIarak gözlenmiştir (11). Türkiye'de Orta Ana-doIu (8,9,13,17,18,25), Doğu Anadolu (6), Ka-radeniz (1,5), Marmara (24), Ege (7), Akdeniz (9), Güneydoğu AnadoIu (9) bölgelerinde yay-gındır. Orta Anadolu'da
Tanl1ulata
ile enfekte olımış 178 sığırdan %63'ünün tropikaI the-ilcriosis'in kIinik s'emptomlarını gösterdikleri, htmIardan(YcA
1'nin öldüğü biIdirilmiştir (8). Ayrıca 1982- i986 yılları arasında tedavi ama-cıylc Veteriner Fakültesi kliniklerine getirilen sığırların % iTsinde tropikal theleriosis'e rast-Iandığı, bunlardan %88'inin yabancı ırka men-sup oldukları belirlenmiştir (17, i8). Diğer ta-raftan Türkiye'de tropikal theileriosis'den ileri gelen ölüm oranının yabancı ırklarda % 100 (10), yerli ırkıarda %4i
(8) oIduğu ileri sü-rülmüştür.Bazı araştırıcılar (15,26) tropikal the-iIeriosis'den ileri gelen ölüm olaylarının, sı-ğıdarın ırkı yanında, parazitin virülansına da hağlı oIabileceğini helirtmişler, bazıları (16,22) yaptıkIarı deneylerde bunu kanıtlamışlardır. Pi-pano (I 5) vinıIans farklılığının
Tal1nulata'nın
konak hayvandaki çoğalma hızına bağlı ola-hileceğini, hızlı çoğalmanın virulansı art-tırabileceğini iIeri sürmüştür. Subramanian ve ark. (23) Hindistan'da yaptıkları deneylerde, sa-hadan izole ettikleri stoklar arasında virulans farklılığı görmediklerini bildirmişlerdir. Buna karşılık stoklar arası virulans farklılığının bu-lunduğu inancını paylaşan araştırıcılar da vardır (2,3,1 1,14,20).
Bu çalışma Ankara yöresinde elde edilen
Tannulata
stoklarının virülans farklılığını, du-yarlı deney danaları üzerinde kanıtlamak ama-cıyIa yapılmıştır.Deney hayvanları ve Theileria aııııulata
kan stahilatlaruıııı elde edilmesi
Bu çalışma ile ilgili deneylerde i7 adet, 2-3 aylık HoIstein ırkı duyarlı dana kullanılmıştır. Danalar tropikal theileriosis bakımından kont-rol altında tutulan, Tarım Bakanlığı Tarım İş-letmeleri Genel Müdürlüğü'ne ait Bala Çift-liğinden satın alınmıştır. DanaIarın barındırma, bakım ve beslenmelerinde,
Tannulata
stokları ile inoküle edilmeden önce yapılan kIinik ve la-boratuvar muayenelerinde Sayın ve ark. (20) ta-rafından kullanılan yöntemler esas alınmıştır.Ankara'nın değişik köyIerinde (Mamak, Sarıoba, Eryaman, Akdere, Hüseyingazi, Gir-meç, Alacaören) değişik zamanlarda, tropikaI theileriosis'e yakalanmış 7 sığırdan
Twınulata
kan stabilatı elde edilmiştir. Kan stabilatı alın-madan önce bu sığırların kuynık ucundan sağ-lanan bir damla kandan ve prescapuIar lenf yumrusuna yapılan punksiyon materyalinelen fratiler hazırlanmıştır. Giemsa boyası ile ho-yanan bu frotilerde,
Tannulaw'nın
piropIasm ve şizont şekilleri görülen, prescapular lenf yumrusu punksiyon materyali hotisinde en az++
sayısal değerde şizontla enfekte lenfosİt hu-lunan herbir sığırdan heparinli steri! bir en-jektörle (50 unite heparinil ml kan) 20m! en-fekte kan alınmıştır. Bu kanların herbiri, yaklaşık 30 dakika içinde, ayrı bir deney da-nasının sağ preseapuIar lenf yumnısunun yu-karısına deri altına inokule edilmiştir. 89- i5 nu-maralı dana Mamak, 89- 16 numaralı dana Sarıoba, 89-78 numaralı dana Eryaman, 89-86 numaralı dana Akdere, 89- iO
numaralı dana Hüseyingazi, 90-69 numaralı dana Girmeç, 90-70 numaralı dana Alacaören kökenliTannulata
kan stabildı ile değişik zamanlarda inokiile edilmişlerdir.
Theileria annulata
kan stabiIatl inokülasyonundan önce, danaların hiçbirine splenektomi yapılmamış ve immunsupresif bir madde verilmemiştir.Diğer taraftan 91-89, 91-91,144, I57, 160, 170 ve i72 numaralı danalar Sarıoba kökenli
Tannulata
kene stabilatı (Ground up tick: GUT) ile, değişik tarihlerde inoküle ediI-mişıcrdir. Buna ilaveten 9!-52, 91-53 ve 1434 F. SAYIN, Ş.DINÇER, Z. KARAER, A. ÇAKMAK. A. INCI. BA YUKARI.H. EREN. S. NALBANTOGLU. Z. VATANSEVER numaralı danalar da Akdere kökenli Tannu/ata
kene stabilatı ile yine değişik tarihlerde inoküle edilmişlerdir. Kene stabilatı inokülasyonu da danaların sağ prescapular lenf yumrusunun yu-karısına deri altına yapılmıştır.
İnokülasyonda kullanılan kene stabilatları, Sarıoba ve Akdere kökenli Tannu/ata ile ayrı ayrı enfekte edilmiş, enfeksiyon nispetleri % i00 ve kene başına düşen ortalama enfekte asi ni sayısı 249 (Sarıoba) ve 235 (Akdere) olan
Hyalomma wwtolicum anato/icum, türü ke-nelerden hazırlanmıştır (4). Herbir danaya, 4 kenc/l ml dozunda kene stabilatı inoküle edil-miştir.
Steril vektör kenenin yetiştirilmesi
ve
T.a1l1ıulata ile enfekte edilmesi
Kene stabilatı elde etmek için önce steril vektör kene (H.a.anatolicum) yetiştirilmiştir. Bunun gerçekleştirilmesinde Sayın ve ark. (I 9)'nın bildirdikleri yöntem kullanılmıştır.
Steril vektör kenenin (Hya/omma (I.Ulwtolicum) Tannu/ata ile enfekte edilmesi ve enfekte kenelerin saptanması Walker ve McKeller (27 ,28)'in belirttikleri yöntemlere göre yapılmıştır. Thei/eria annu/ata kene sta-bilatının hazırlanmasında Brown (4 )'un bil-dirdiği yöntem esas alınmıştır.
Theileria amıulata kan stabilatı ile
e,~lekte edilen daııalarda tropikal
theileriosis 'iıı izlenmesi
lnokülasyondan sonra her sabah danaların vücut ısısı ölçülmüş, kuynık ucundan alınan kandan ve büyüyen prescapular lenf yurnrusuna yapılan punksiyondan elde edilen materyalden sünne froti hazırlanmış, haftada iki defa her da-nadan 5 ml steril heparinli kan alınmıştır. Fro-ıiler usulüne göre boyanmış, Tannulata'nın pi-roplasm şekilleri ve şizontları yönünden muayene edilmişlerdir. Heparinli kan, danaların lökosit ve eritrosit sayımındaki ve hematokrit değerlerindeki değişiklikleri belirlemede kul-lanılmıştır.
Kandan eritrosit, lökosit sayımı ve he-matokrit tayini Schalm ve ark. (2l)'nın öner-dikleri yöntemlere göre yapılmıştır.
Kanda parazitemi yüzdesini saptamak için, enfekte danadan hazırlanıp boyanmış sürme kan frotisinde, mikroskopta 100'lük objektif ile, 50 mikroskop sahasında mevcut bütün erit-rositler sayılmış ve bulunan sayı 50'ye bö-lünerek 1 mikroskop sahasında var olan or-talama eritrosit sayısı saptanmıştır. Bu sayı 200 ile çarpılarak 200 mikroskop sahasında mevcut eritrosit sayısı bulunmuştur. Sonra aynı frotide, 200 mikroskop sahasında bulunan, Tannulutu
ile enfekte eritrosit sayısı saptanmış, bu sayı, 200 mikroskop sahasında bulunmuş olan erit-rosit sayısına böli.inüp, sonuç 100 ile çarpılmış ve kan frotilerindeki parazitemi yüzdesi (pa-razitli eritrosit yüzdesi) ortaya konmuştur.
Şizantla enfekte lenfosit yoğunluğunu be-lirlemek için, enfekte dananın prescapular lenf yumrusundan alınan punksiyon materyalinden hazırlanmış sürme froti boyandıktan sonra mik-roskopta 100'lük objektif ile bütün frotide sa-dece 1 mikroskop sahasında bir veya birkaç şi-zontla enfekte lenfosit göri.ilmüşse yoğunluk +, 2 ve 3 mikroskop sahasında 1 veya 1'den fazla şizontla enfekte lenfosit görülmüşse yoğunluk
++,
3'den fazla mikroskop sahasında 1 veya daha çok şizontla enfekte lenfositkrc rast-lanmışsa yoğunluk+++,
incelenen bütün mik-roskop sahalarında şizontla enfekte knfositler bulunmuşsa yoğunluk++++
olarak de-ğerlendinniştir.Bulgular
Sarıoba kökenli Tannu/ata kene stabilatı ile inoküle edilen 7, Akderc kökenli T wlI1uluta
kene stabilatı ile inoküle edilen 3 dananın ta-mamı tropikal theileı1osis'e yakalanmışlardır. Tablo 1'de görüldüğü gibi, inokülasyonu ta-kiben, değişik zamanlarda (8-3 I. günler ara-sında) bu danaların hepsinin vücut ısısı yük-selmiş ve herbirinde 39.9°-41.8° dereceler arasında değişen bir seviyeye erişmiştir.
Bu danalarda T.w1l1ulata'nın şizont ve pi-roplasmlarının görüldüğü, danaların vücut ısı-larının yükseldiği günler Tablo 2'de gös-terilmiştir. Bu Tablo'dan anlaşıldığı gibi, danaların inokülasyonundan sonra şizontlar prescapular lenf yumrusunda lenfositler içinde en erken S'inci, en geç 11 'inci günden,
pi-TÜRKIYE'DE TROPIKAL THEILERlosls ÜZERINDE ARAŞTIRMALAR
Tablo I. Deği~ik kökenli T aııııulala kene stabilatı ilc enfekte edilen danalarda viieııt ısısı deği~iklikleri Table J. variations in the body temparatures of the calves inoeıılated with resııseitated sporozoites harvested from
H.aaııalo/icum tieks infe{;ted with Tanııulata Sarıoba and Tw/nulata Akdere
5 Dana No \1 in iıııııın \1aksiınıım 157 38.5 41.2 160 38.5 41.0 170 385 41.2 172 38.5 40.5 144 39.0 41.5 91-89 39.0 41.8 91-91 39.0 41.8 91-52 39.9 41.7 91-53 385 41.5 143 385 41.2
Tablo 2. Deği~ik kökenli Talll1u/ata kene stabilatı ile enfekte edilen danalarda ate~, piroplasın ve ~ızontlarının görüldüğü gün ve süreler
'Lıble 2. Occıırrence of fevcr, sehizont and piroplasın in the ealves inoculated with resııseitated sporol.Oites harvested from
H.a.wwlo/ıcwn ticks infeeted with either Tannulala Sarıoba or Taııııulalil Akdere
Inokülasyonıı izleyen geli~mcler
Dana No Stabilat kökeni Şizont Piroplasnı Aıq
157 Sarıoba
ı0"-27
h (-) i3"-27h (-) i2"-25h (-) 160 Sarıoba i ]-i3 (22)* 13-84(71)* 10-20(LO)'" 170 Sarıoba 10-24 (-) 13-24 (-) 10-24 (-) 172 Sarıoba 10-32 (22) 13-79 (66) 10-25 (ı5) 144 Sarıoba 5-33 (28) 10-35 (25) 8-22 (14) 91-89 Sarıoba 5-41 (36) 21-46 (25) 19-28 (9) YI-91 Sarıoba 5-31 (-) 21-31 (-) 20-3! (-) 9152 Akdere 6-34 (28) 12-38(26) 10-28 ( 18) 91-53 Akdere 5-29 (24) 13-38 (25) 9-23 (14) 143 Akdere 5-27 (22) 10-35 (25) 8-22 (14)(") Inokülasyondan sonra ~izont, piroplasın ve ate~in görüldiiğü birinci ve (h): sonlineli giınler. (*): Şizont. piroplasın ve yük-sek aıe~ın ;;öriildüğii süreler. (-): Theileriosis'den ölen danalar ve saptananıaını~ siireler.
(-,) Firsl day of fever period, first deteetion of sehizont and piroplasnı (DPT): (h) last day of the fever period, last day of sehı-70nt and piroplasın oceıırrenee (DPI). C): days of fever, schizont and piroplasın oeClllTence (fever, schizont and pıropJaslıı periods); (-): the ealves died from tropical theileriosis.
roplasmlar perifer kanda eritrositler içinde en erken 10'uncu, en' geç 2 i'inci günden itibaren görülmeye başlamışlar; şizontlar en erken 2Tnci, en geç 41 'inci, piroplasmlar en erken 35'inci, en geç 84'üncü güne kadar görülmeye devam etmişlerdir. İnokülasyondan sonra en erken 8'inci, en geç 20'inci günde danaların ateşi yükselmiş, 20- 31'inci güne kadar devam etmiş ve sonra normale dönmüştür. Netice ola-rak enfekte danalarda şizontlu dönemin 22-36 gün, piroplasmlı dönemin 25-7 i gün ve atcşli dönemin 9- i8 gün devam ettiği anlaşılmıştır.
Enfekte danalarda şizontla enfekte lenfosit yoğunluğu ve piroplasmla enfekte eritrosit yüz-desi (parazitemi oranı) Tablo 3'de gös-terilmiştir. Sarıoba kökenli Tannutata kene sta-hilatı ile inoküle edilen 7 danadan 4'üne ait lenf yumrusu punksiyon materyali frotilerinde
in-celenen her mikroskop sahasında bir kaç len-fositin, 2'sinc ait frotilerde incelenen mikroskop sahalarının 3'dcn fazlasında birkaç lenfositin, i'ine ait frotilerde ise incelenen sahalardan sa-dcce 2 veya 3'ünde birkaç lenfositin şizontla en-fekte oldukları görülmüştür. Lenfosit yo-ğunluğuna paralelolarak danalarda gencllikle piroplasm ile cnfekte eritrosit yüzdesinin arttığı saptanmıştır. Örneğin şi7.0ntun çok yoğun ol-duğu 4 danada piroplasm ile enfektc eritrosit yüzdesi %30-80 arasında iken, orta derccede yoğun olduğu 2 danada Iii(;18-50, az yoğun ol-duğu 1 danada %4,8 olarak bulunmuştur. Diğer taraftan Akdere kökenli Tal1l1u[afa kene sta-bilatı ile enfekte 3 danaya ait lenf yumrusu punksiyon materyali frotilerinde incelenen mik-roskop sahalarının 3'den fazlasında sadece bir-kaç lenfositin şizontla enfekte oldukları
an-6 F. SAYIN. Ş. DINÇER, Z. KARAER, A. ÇAKMAK, A INCI, SA YUKARI. H. EREN, S. NALBANTOGLlJ. Z. VATAI\SEVER Tahlo 3. Deği~ik kökenli Tannulata kene stabilatı ile enfekte danalardan parazitin geli~me dunımu ve
tropikal theileriosis'in seyri
Table 3. Quantitative analysis of the parasitosis and outeome of the disease in the ealves inoeulated with resuseıtated sporozoites harvested from H.a.anatolicum ticks infected with either Tannulata Sarıoba or T.wlIıulaf(/ Akdere
Dana 1\'0 Stabilat kökeni Şizantla Parazitemi oranı Danaların sonu
enfektiflik1 (%)2 157 Sarıoba ++++ 1.3*-38.4"" Öldü 160 Sarıoha +++ 2.4-i8.0 Iyilqti 170 Sarıoha ++++ 1.8-36.2 Öldü 172 _ Sarıoba ++ 1.0-4.8 Iyile~ti 144 Sarıoba +++ 2.4-50.0 Iyile~tı 91-89 Sarıoha ++++ 0.5-30.0 lyile~ti 91-91 Sarıoha ++++ 2.0-80.0 Ölchi 91-52 Akdere +++ 0.3-6.0 IY11e~tl 91-53 Akder +++ 0.2-i8.0 Iyile~tı 143 Akdere +++ 16-63 ıyilc~tı
("): :v1iııimum,C'''): maksimum, (I ve2):şizontla enfektiflik ve parazitemi oranı metod bölümünde açıklanml~tır.
("): Mininumum pant.silaemia, (""'): maximum parasitaemia. (I ve 2):the method of quantitative analyse of p,ITazitosisl'
described in the ınaterial and method section.
Tablo 4. Deği~ik kökenli Tannulata kene stabilatı ilc enfekte danalarda kanda hücre sayımı ve hematokri[ değeri Tahle 4. Valııes of blood eell eount and blood eells volum in the calves inocıılated with resuscitated sporozoites harvested
from H.a.wl(ltolicum ticks infected with either Taııııulata Sarıoba or Tannulata Akdere
Eritrosit (x i(Y') Lökosit(x J(JI') Hematokrit(Oh'l
D;lIla :-.ıo Sıabılat kökeni E.Ö. ES E.Ö. ES. E.Ö. ES
157 Sarıoha 7.7 2.0 7.5 3.0 45 8'" 160 Sarıoba 7.2 3.5 7.0 2.8 44 iS 170 Sarıoha 7.0 2.0 6.0 2.7 42 12" 172 Sarıoha 5.4 3.2 6.0 2.8 43 20 144 Sarıoha 6.2 3.0 5.6 2.0 34 ii 91-89 Sarıoba 6.4 2.8 5.4 32 34 12 91-91 Sarıoha 5.8 4.0 5.2 2.2 34 \'2"" 91-52 Akdere 6.0 3.4 7.6 2.2 36 20 91-53 Akdere 6.0 3.3 6.2 3.4 35 LO 143 Akdere 6.0 3.3 5.9 3.1 34 17
(E.Ö.) Enfeksiyondan Önce, (E.S.): Enfeksiyondan Sonra, (*):theileriosis'den ölen danalar. (E.Ö.) Before infection. (E.S.): Af ter infection, (*):the calves died from tropical theileriosis.
la~ılml~tlr. Orta derecede şizont yoğunluğu hu-lunan hu danalarda parazitemi oranının %6-I HA arasında deği~tiği görülmüştür. Özet ola-rak Sarıoba kökenli
T.annulata
kene stabilatı ile inoküle edilen danaların % iao'ü trapikal the-iIeriosis'e yakalanmış, genellikle hastalık şid-detli seyretmi~, 3 dana ölmüş (enfeksiyonun sonraki 24, 27 ve 3 i.ci günlerinde), 4 dana has-talığı atIatıp iyileşmiştir. Akdere kökenliTannulata
kene stabilatı ile inoküle edilenda-naların da % IOO'ü tropikal theileriosis'e ya-kalanmış, bunlarda hastalık orta derecede veya hafif seyretmiş, hiçhiri ölmemiş ve iyi-leşmişlerdir.
Enfekte danalarda kan hücreleri sayısında ve hematokrit (peY) değerinde görülen kan-titatif değişiklikler Tablo 4'de beIirtilmi~tir. Bu Tablo'da görüldüğü gibi Sarıaba kökenli
TI!RK1YE'DE TROP1KAL THEILERloslS ÜZERINDE ARAŞTIRMALAR
Tablo 5. Til/l/IUluıu kan stabilatı ile inoklile edilen danalarda viieut ısısı değişiklikleri
Table 5. Variations in body teınparatllre in the ealves inoculated with Tannulata blood stabilates isolated from dıfferenı places in Ankara 7 Dana No. Minımum Maksiınum 89-15 38.5 41.5 89-16 38.5 41.5 89-78 38.8 42.2 89-86 38.8 41.5 89-1 () 3<J.O 40.5 9()-69 385 39.5 9()-70 38.5 41.8
Tablo 6. De~işik kökenli TwlIluluw kan stabilatı ile enfekte edilen danalarda ateş, piroplasm ve şizontların görüldii~ii giin ve siireler
Table 6. Oceurrenee of fever, sehizont and piroplasm in the ealves inoculated with Til/ıııula/a blood stabilates isolated from different plaees in Ankara
lnokülasyonıı izleyen gelişmeler
Dana No Stabilat kökeni Şizont Piroplasm Ateş
89-
ı
5 Maınak 8"-47h (39)'" 13"- i 07h (94)" 19.'-22h (3") 89-16 Sarıoba 8-28 (-) 17-28 (-) 15-25 (-) 89-78 Eryaınan 6-34 (28) 17-94 (87) 18-19 (ı) 89-86 Akderc 5-33 (28) 14-93 (89) 17-21 (4) 89- i() Hii.seyingazi 8-42 (34) 19- i 28 ( 1(9) 22-24 (2) 90-69 Girmeç 4-32 (28) 17-42 (25) ]7-18 (I) 90-70 Alacaören 6-27(21) 15-38 (28) 18-24 (6)(',): lnokiilasyondan sonra şizont. piroplasm ve ateşin göriildüiıii birinci ve (h): soııııııeu giinler ve C): siireler: (-): the-ileriosis'den ölen danalar ve saptanamamış süreler.
(-,) First day of fever period, first deteetion of sehizont and piroplasm (DPT) (h): last day of fever period. last day of sehizont and piroplasıns oecurrenee (DPT); (*): days of fever. schizont and piroplasm occurrenee (fever, sehiwnt and piropla.sm pe-riods); (-) calves died from tropieal theileriosis).
enfeksiyon öncesine nazaran enfeksiyon son-rasında lökosit ve eritrosit sayılarında ve he-matokrit değerinde önemli derecede düşüşler olmuştur. Akder~ kökenli
T.annulata
kene sta-bilatı ile enfekte danalarda da lökosit ve erit-rosit sayılarında ve hematokrit değerinde, Sa-noba kökenli kene stabilatı ilc enfekte danalarda görülene nazaran daha az olmakla be-raber düşüş meydana gelmiştir.Diğer taraftan herbiri Mamak, Sarıoba, Er-yaman, Akdere, Hüseyingazi, Girmeç ve Ala-caören kökenli
Tannulata
kan stahilatından bi-riyle inoküie edilmiş 7 dana da tropikal theileriosis'e yakalanmıştır. Tablo S'de he-lirtildiği üzere inokülasyondan sonra, değişik zamanlarda, bı!' danaların hepsinde vücut ısısı yükselmiş ve 39.0°C-42.2°C arasında değişen derecelere ulaşmıştır.Bu danalarda inokü!asyondan sonra,
Tannu/ata'nın
lenf yumrusunda lenfositleriçin-de, perifer kanda eritrositler içinde görüldiiğü gün ve süreler Tablo 6'da belirtilmiştir. Şi-zontları prescapular lenf yumrusunda lenfositler içinde inokülasyonu izleyen 4-8'inci günlcr ara-sında, piroplasmları perifer kanda eritrositler içinde inokülasyonu izleyen 13- i9'uncu günler arasında ilk defa görmek mümkün olmuştur. Bu danalarda inokiilasyondan sonra en az 27'inci, en çok 47'inci güne kadar şizontlar; en az 28'inei, en çok i28'inci güne kadar piroplasmlar görülmeye devam etmişlerdir. İnokiiJasyonu ta-kiben IS-22'inei günler arasında danaların ateşi yükselmiş, 18-2S'inci günler arasında normal seviyeye düşmüştür. Netice olarak enfekte da-nalarda şizontlu dönemin 21-39 gün, pı-roplasmlı dönemin 25-109 gün, ateşli dönemin ise
ı-ıo
gün sürdüğü anlaşılmıştır.Değişik kökenli
T.wllwlata
kan stabilatı ile enfekte danalardaTannulata'nın
şizontlarıyla enfekte Icnfositlerin yoğunluğu, pi-roplasmlarıyla enfekte eritrositlerin yüzdesi8 F. SA YıN, Ş. DINÇER, Z. KARAER. A. ÇAKMAK. A. INCI. B.A. YLKARI.
H. EREN. S. NALBANTOGLU. Z VATANSEVER Tablo 7.Değişik kökenli Twınulaw kan stahilatı ilc enfekte danalarda parazilın
gelişme durumu ve tmpikal theileriosis'in seyri
Table 7. Quantitative analyse of the parasitasis and auteome of the disease in the ealves inoeulated with T{//1I1u/a{a blood stabilates isolated from different plaees in Anbra
Dana 1\'0 Stabilat kökeni Şizontla Parazitemi oranı Danaların sonu enfektiflik i (%)*
89.15 Mamak +++ O.Sa.i 9.2h Iyıleşti
WJ-16 Sarıaba ++++ 2.2.46.0 Öldü 89-78 Eryaman + 0.5-1.6 Iyileştı 89-86 Akdere ++ 0.8.8.8 Iyileştı 89. iO Hüseyingazi ++ 0.5-0.7 Iyileşti 90-69 Girmeç ++ 0.6.1.1 Iyileşti 90.70 Alacaören +++ 0.8- i1.2 Iyileşti
C): Şizontla enfektillik ve parazitemi metod bölümünde açıklanmıştır, (a): Miniımım, (h) Maksimum.
(") The ınethod of quantıtaıive analyse of parasitasis is described in the material and method section: (.,). Mınumum 11<1-ıasılaemıa. ("). Maximum parasitaeınia.
Tahlo 8. Değişik kökenli T{//ll1ulala bn stabilatı ile enfekte danalarda kanda hücre sayımı ve hematokrıt değeri Tıble R.Values of hlood eells eount and hlood eells volum in the ealves inoeulated with TWlIıu/aıa hlood
stabilates isolated different plaees in Anbra
Eritrosit (x](Yi) Lökosit(x iO{O) Hematokriı(% )
Dana No Sıahılaı kökeni E.Ö. ES. E.Ö. ES. E.Ö. E.S.
89-15 Maınak 10.3 2.5 7.2 30 42.0 11.4 89-16 Sarıoba i
ı.
i 1.9 4.4 14 41.0 96 89-1S Eryaman 4.5 2.1 6.7 3.5 49.0 LU 89-86 Akdere 4.3 2.0 7.8 2.9 47.0 20.0 89- 10 Hüseyingazi 7.5 3.9 9.7 6.1 39.8 20.0 90-69 Girıneç 12.5 4.9 8.6 4.1 40.0 30.0 90-70 Alacaüren 9.6 4.1 8.7 4.2 37.0 20.0(E.Ö) Enfeksiyondan Önce. (ES.): Enfeksiyondan Sonra, (E,Ö.): Before infeelion, (E.S.): Afıer infectian.
Tablo 7'de gösterilmiştir. Sarıoha
Tannulata
kan stabilatı ile enfekte i danada, prescapular lenf yumrusundan hazırlanan frotilerde in-celenen her mikroskop sahasında hir kaç len-fositin; herbiri Mamak veya Alacaören kökenli
Tannulata
kan stabilatı ile enfekte 2 danada in-celenen mikroskop sahalarının 3'den fazlasında birkaç lenfositin şizontla enfekte oldukları gö-rülmüştür. Herbiri Akdere, Girmeç veya Hü-seyingazi kökenliTannulata
kan stabilatı ile enfekte 3 danadan hazırlanan frotilerde in-celenen mikroskop sahalarından sadece 2 veya 3'ünde hirkaç lenfositin; Eryaman kökenliTannulata
kan stabilatı ile enfektei
danadan hazırlanan [rotilerde sadece bir sahada yalnızbir lenfositin şizontla enfekte olduğu gö-rülmüştür. Sarıoba kökenli
Tannulata
kan sta. bilatı ile enfekte danada piroplasmla enfekte eritrosit yüzdesi maksimum %46.0: Mamak veya Alacaören kökenliTannulata
kan stabilatı ile enfekte danalarda sırasıyle % i9.2 ve 11.2; Akdere, Hüseyingazi veya Girmeç kökenliTannulata
kan stahilatı ile enfekte olan da-nalarda yine sırasıyle %8.8, %0.7 ve % 1.1; Er-yaman kökenliTannulata
kan stabilatı ile en-fekte danada %ı.6
olmuştur. Değişik kökenliTannulata
kan stahilatı ile inokülc edilen bu danaların hepsi tropikal theileriosis'e ya-kalanmışlardır. Sarıoba kökenliTannu/atu
kan stabilatı ile enfekte danada hastalık çok şiddetliTÜRKıYE'DE TROPIKAL THEILERIOsIs ÜZERINDE ARAŞTIRMALAR 9
scyrctmiş ve 28. ci günde dana ölmüştür. Has-talığın ~iddeti Mamak ve Alacaören kökenli
Tannulata
kan stabilatı ile enfekte olan da-nalarda ikinci derecede; Akdere, Hüseyingazi ve Girmeç kökenliTannulata
kan stabilatı ile enfekte olanlarda üçüncü derecede; Eryaman kökenliTannulata
stabilatiyle enfekte alanda çok hafif olmuştur. Bu danalar ölmemiş, has-talığı atlatıp iyile~mişlerdir.Değişik kökenli
Tannulata
kan stabilatı ile enfekte edilen danalarda kandaki hücre sayısı ve hematokrit değerindeki kantitatif de-ğişiklikler Tablo 8'de gösterilmiştir. Tablo'dan anlaşılacağı gibi enfeksiyona bağlı olarak gerek lökosit ve eritrosit sayısında, gerekse he- , matokrit yüzdesinde önemli derecede düşüşler olmuştur. Bu düşüşler yüzde olarak ifade edi-lecek olursa, Sarıaba kökenliTannulata
kan stabilatı ile enfekte olan ve çok şiddetli has-talanan danada eritrosit sayısında %90.9, lö-kosit sayısında %68.4, hematokrit değerinde %31.6 nisbetinde; orta şiddette hasta olan Mamak kökenliTannulata
kan stabilatı ile en-fekte danada eritrosit sayısında %75.7, lökosit sayısında %54.1, hematokrit değerinde %20.6 nisbetinde; hafif hasta olan Akdere kökenliTannulata
kan stabilatı ile enfekte danada erit-rosit sayısında %30.2, lökosit sayısında %62.8, hematokrit değerinde %26.4 nisbetinde bir azal-ma olduğu anlaşılmıştır.Sarıaba kökenli
Tannulata
kene stabilatı ile enfekte edilen 7 dananın 3'ünde tropikal the-ilcriosis çok şiddetli seyretmiştir. Bunlarda prescapular lenf yumrularında ileri derecede bü-yüme, yüksek ateş, iştahsızlık, tüylerde dik-leşme ve düzensizlik, zayıflarna, göz kon-Juktivasında peteşiyal kanarna, sarılık ve solgunluk, göz yaşı akması, halsizlik, öksürük, nihayet ot ve yem yemerne gibi klinik re-aksiyonlar görülmüş ve sonunda ölmüşlerdir. Geriye kalan 4 danada da hastalık şiddetli sey-retmi~, ot ve yemi tamamen reddetme durumu hariç, yukarıdaki klinik reaksiyonlar onlarda da görülmüş, neticede bu danalar ölmeyip hastalığı atlatmı~ ve iyileşmişlerdir. Akdere kökenliTannulata
kene stabilatı ile enfekte edilen 3 danada tropikal theileriosis orta şiddette sey-retmiştir. Hafif olmakla beraber yukarıdaki semptomlar bu danalarda da görülmüştür. Fakat htmlar verilen ot ve yemi yemişIcr ve ileride-recede güç kaybına uğramamışlar, hastalığı at-latıp iyileşmişlerdir.
Diğer taraftan, Eryaman, Akdere, Hü-seyingazi, Girmeç kökenli
Tannulata
kan sta-bilatı ile enfekte edilen danalarda tropikal the-ileriosis hafif seyretmiştir. Bunlarda prescapular lenf yumrusunda büyüme, ate~, hafif iştahsızlık, tüylerde dikleşme ve dü-zensizlik ve zayıflama görülmüştür. Bunlar has-talığı atlatıp iyileşmişlerdir. Alacaören ve Mamak kökenliTannulata
kan stabilatı ile en-fekte edilen danalarda tropikal theileriosis orta şiddetli seyretmiştir. Yukarıda belirtilen semp-tomlara ilaveten danalarda öksürük, gözyaşı akıntısı, halsizlik göz konjuktiva ve mu-kazasında hafif sarılık ve solgunluk gö-rülmüştür. Fakat bu danalar da hastalığı atlatıp iyileşmişlerdir. Sarıaba kökenliT.annulata
kan stabilatı ile enfekte edilen dana,T.w1/1ulata
kene stabilatıyla enfekte edilenler gibi, şiddetli tropikal theileriosis'e yakalanmıştır. Bu danada prescapular lenf yumrusu çok hüyümü~, ateş 41°C derecenin üzeıine çıkmış, göz yaşı akın-tı sı öksürükle birlikte, göz konjuktivası anemik ve ikterik bir hale gelmiş, iştah kesilmiş, der-mansızlık ve zaafiyet başlamı~, ot ve yemi red-dettikten birkaç gün sonra yattığı yerden kal-kamayarak ölmüştür.
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Patoloji Anabilim Dalı'nın raporuna göre, ölen danalarda abomasum, idrar kesesi, trachea mu-kazasında ve endokartta kanarnalar, akciğerde ödem görülmüştür. Dalak, karaciğer ve visseral lenf yumrularının büyüdüğü, kesit yüzünün kanlı ve taşkın olduğu, trachea ve bronşlarda köpük, akciğerde fibrinli eksudatın bulunduğu saptanmıştır. Böbreklerde küçük beyaz odaklar görülmüştür. Böbrek, karaciğer, dalak ve lenf yumrularından yapılan histolojik kesitlerde ve sürme preparatlarda
Tannulata'nın
makro ve mikro şizontlarına rastlanmıştır.Tartışma ve Sonuç
Sahada ve yapılan deneysel çalışmalarda, değişik kökenli
Tannulata
stokları arasında vi-rulans farklılığının bulunduğu bildirilmiştir (22). Virulans farklılığı sadece değişik ül-kelerden izole edilenTannulata
stoklarıara-sında değil, bir ülkedeki enzootik bir bölgeden izole edilen
Tannulata
stokları arasında da gö-rülmüştür (l5,22). Nitekim danalarda sırasıyla %50, %i
3 ve %3 arasında ölüm meydana ge-tiren ,vinılansları farklı, 3Tannulata
stoku ee-zayir'de izole edilmiştir (22). Türkiye'de da-nalarda şiddetli hastalık yapan ve yüksek oranda ölüm meydana getirenTannulata
izo-latlarından söz edilmiştir (26). Buna karşılık Hindistan'da yapılan deneysel bir araştırmada, değişik kökenli 4Tannulata
izolatı ile enfekte danalarda, vinılans farklılığını kanıtlar nitelikte hir hastalığın oluşmadığı bildirilmiştir (23).Türkiye'de Orta Anadolu bölgesinden izole edilen Sarıoba kökenli
Tannulata
stokunun kene stabilatı ile inoküle edilen 7, Akdere kö-kenliTannulata
stokunun kene stabilatı ile ino-hile edilen 3 dananın hepsinin tropikal the-ileriosis'e yakalandıkları bu çalışma ilc saptanmıştır. Sarıoba kökenli kene stabilatı ilc enfekte edilen danalarda theileriosis çok şid-detli seyretmiş, 7 danadan 3'ü (%42.8) öl-müştür. Akdere kökenli kene stabilatı ilc en-fekte edilen danaların hepsinde theileriosis hafif seyretmiştir ve danaların hiçbiri ölmemiştir. Diğer bir deneyde, Sarıaba ve Akdere kökenliTannulata
kan stabilatı ile birlikte, yine Orta Anadolu'dan izole edilen Mamak, Hüseyingazi, Girmeç ve Alacaören kökenliTannulata
kan stahilatları ile inoküle edilen 7 dananın da the-ileriosis'e yakalandığı görülmüştür. Bunlardan Sarıoba kan stabilatı ile enfekte edilen danada theileriosis çok şiddetli seyretmiş ve dana has-talığı atlatamayıp ölmüştür. Mamak ve Ala-caören kökenli kan stabilatı ile enfekte edilen danalarda hastalık kısmen şiddetli seyretmiş fakat danalar ölmemiş' ve iyileşmişlerdir. Ak-dere, Girmeç ve J-LJ~eyingazi kökenli kan sta-hilatları ile enfekte'(!analarda hastalık hafif sey-retmiş ve danalar i,iıyile~miştir. Eryaman kökenli kan stabilatı ile enfekte danada ise hastalık çok hafif seyretmiş, 'ateş 39.5°C'den yukarı çık-mamış ve dana hiıstalığı hissetmemiştir. Şi-zontla enfekte lenfosit yoğunluğunun, pi-roplasmla enfekte eritrosit yüzdesinin fazlalığı, hımlara hağlı olarak, hastalık şiddetinin yük-sekliği, dolayısıy,la öldÜrücülük gibi kriterler esas alınarak, di~er~
stoklara nazaran , Sarıoba kökenliTannu0.ta
stokunun çok virülant, :vlamak ve Alae'aören kökenli stokların ikinciIII F. SAYIN, Ş.DINÇER, Z. KARAER.H. EREN, S. NALBANTOGLU.A. ÇAKMAK. A INCI.Z. VATANSEVERBAYU~ARı. derecede virülant oldukları sonucuna va-rılmı~tır. Nitekim konakçı hayvanda hızlı ürc-yip şizont ve piroplasm sayısı çahucak artan
Tannulata
stoklarının, yavaş üreyenıere na-zaran daha çok virülant oldukları helirtilmi~tir (l5). Gerçekten Sarıoba, Mamak ve Alacaörcn kökenliTannulata
kene stabilatlarıyla enfekte edilen danalarda, diğerlerine nazaran, şizontla enfekte lenfosit yoğunluğu, piroplasmla enfekte eritrosit yüzdesi fazla bulunmu~ ve klinik re-aksiyonların daha ~iddetli olduğu görülmüştür. Bunlarla beraber SarıobaTannulata
kene sta-bilatı ile enfekte danaların yaklaşık o/c42.8'i öl-müştür. Diğer taraftan kene sokmasıyla mey-dana gelen tropikal theileriosis'in, enfekte kan inokülasyonu ile oluşana kıyasla, daha şiddetli seyrettiği belirtilmi~tir (22). Bu araştırmada ya-pılan deneylerde deTannulata
kan stahilatı ile enfekte edilen danalarda,Tannulaw
kene sta-bilatı ile enfekte edilenlere nazaran, tropikal theileriosis'in daha hafif seyrettiği ve in-kübasyon süresinin daha uzun olduğu gö-rülmüştür. Tropikal theileriosis'in şiddeti ve öl-dürüeülüğününTannulata'nın
virülansına bağlı olduğu kadar sığırın ırkı, yaşı, bakıın ve bes-lenmesiyle de ilgili olduğu ileri sürülmüştür (l2). Bu bakımdan bu çalışma ile ilgili de-neylerde aynı yaş ve ırkta, aynı bakım ve bes-lenme şartları altındaki duyarlı danalar kul-lanılmıştır.Kaynaklar
ı.
Açıcı M (1993) Samsuıı 1'" ."iirl'si .\ı{[ırlam/da kaıı jJa-raziılerinin yayi/ışl. 8. Paraziıoloji Kongresi. Bildiri Özelleri, 7-1 II Eyliil. Trabzon. 1993.2. BarncU SF (1968) Theileriosis. 269-325. In D. We-inman and M. Ristic (Ed.): lnfectioııs Blood Diseases of Man and Animals. Diseases Caıısed by Protisl. Yol II, Academic Press. London.
3. BarncU SF (1977) TI7t'til'rio. 77-113. In J.P.Kreicr (Ed.): Parasitic Protozoa IV. Academic Press. London. 4. Brown eGD(19X3) Th"ilt'l'io. 243-284. In J.B.Jcnscn (Ed.): In Yitro ClIltivatiün of Proıo7üan Parasiles. CRC Press Boca Raıon. FL.
5. Dinçer ş,Sayın F, Karaer Z, Çakmak A, Fricdhofi' KT, Mütler I, İnci A, Yukarı HA, Eren H (1991)
Karadt'/ıiz biil,ı.:t'si sı{[ırlal'llıda buhııı(//ı kol]
p((-raziılerinin sero-insidensi üZf'Tinl' O/"(lŞIII'In((l((r.An kara Üniv YeL Fak Derg. 38. 206-226.
6. Dumanh N, Özer E (1987) ElaZii! ,iirnıııde sı-iır/arda ;.:(jrülnı koli pormiılai ve yu\'ıli,çlart ÜZt'l'ilıde araşımmdar. S Ü Vel Fak Derg. 3, 159-166.
TÜRKIYE'DE TROPIKAL THEILERIOSIS ÜZERINDE ARAŞTIRMALAR ii 7. Erkut HM (1967) I~'ge hii/gesi sığır/art/ıda
pi-rop/asmosis durumu ve ıedavide Ynli i/a~üıma/ar. Bor-nova Vet Ara~ Enst Derg, 8, 120-
ı
30.8 Göksu K (I959) Ankara ve Civarı Sığır/art/ıda The-i/eriosis Üzerinde Sislemaıik Aru,wrma/ar. Tez.
An-kara Üniv Vet Fak Yay No.
ı
i 5/60, Yeni Matbaa. An-kara.9. Göksu K (1970) Yurdumuzun çeşiıli bölge/erin de sl-ifırlarda piroplasmida enfeksiyon/arı (piroplasmosis, hııhesiosis. ıhei/eriosis) ve wıap/asmosis'in yayı!işı du-rumIaI'/.TOrk Vet Hek Dem Derg, 40,29-30.
i O Mimioğlu M, Ulutaş M, Güler S (197i) Yurdunıuz SI,o:(lr/art/ıdaTheileriosis Dkenleri 1'1' Differ Kan
Pa-raziı/ai. Ajans-TOrk Matbaacılık Sanayii. Ankara.
ı
I. !'ieitz WO (1957) Thei/eriosis, gonderioses and cy/(l-uxz()(ıııoses. A review. Onderstepoort J Vet Res. 27.275-430.
12. Norval RAl, Perry BD, Young AS (1992) The I:.pi-demi%gy of Theileriosis in Africa. Academic Press, London.
13. Özcan C (1961) Ankara ve Civarında Evci/ Hay-vanlarda Piroplasmose V~ık'a/arı ve Tedavileri Üze-rinde Ara,I'llrIna/ar. Doç. Tez. Ankara Üniv Vet rak Yay, 143, Ankara.
14 Öz koç Ü, Onar E (1980) Yurdumuzun değişik yi}-re/nindm izole edilen Theileria annulma su,ç/art/ıın doku kü/ıürüne adaptasyonu veüreıilmesi. Do~a Bilim Derg. Serı D, 4, 36-40.
15.Pipano E (ı 977) Basic Principles oj Theileriıı an-nL/law Conırol. 55-65. In: J.B.Henson and M.Campbell (Ed.): Theileriosis. Report of Workshop held ın Nairobi, Kenya 7-9 December.
16. Raf yi A, Maghami G, Hoosmand P (1965) The vi-ru/ence of Theileria U/1//u/a/(l and premUlıiıion Ilgainsı hOl'ine ıheileriosis in Iran.
Buıı
off Int Epiwot. 64, 431-446.17. Sayın F ( 199ı)S/(IIlIS of Tropical Theileriosis in Tur. ke\ 20-22. In: D.K. Singh and B.C. Varshney(Ed.): Proceedings of the second EEC Workshop of Ori-entation and Coordination of Research on Tmpical Theileriosis, March
ı
8-22. National Dairy De-velopment Baal'd, Anand, India.ı8. Sayın F, Dinçer
ş,
Karaer Z, Çakmak A, İnci A, Yukarı BA, Eren H (199 i) Edipemiological Study on Tropical Thei/eriosis uround Ankara. 5ı
-54. In: D.K. Singh and B.C. Varshney (Ed.): Proeeedings of the se-cond EEC Workshop ol' Orientation and Coordination of Research on Tropical Theileriosis. March 18-22. National Dairy Development Baal'd, Anand, India.19. Sayın F, Dinçer
ş,
Karaer z, Çakmak A, İnci A, Yu-karı BA, Eren H (I 998) Ankura yöresinden e/de edı-len Theileriu unnuluw (Dschunkowsk\' and Luhs./<)04) izolaılari üzerinde araş/lnna/ar. 3. Ur.
horuıuvardu sıeril kene ıür/erinin yeli,çliri/mesi ı'e mu-hafawsı. Ankara Üniv Vet Fak Derg, 45, 193-199.
20. Sayın F, Dinçer ş, Karaer Z, Çakmak A, İnci A, Yukarı BA, Eren H, Ün süren H (I 999) Ankara
yii-resinden elde edilen Theileriu a/1/1Ulala (DschUll-kowsky und Luhs, J1)04) i701allari üzerinde araş-IlrInalar. J. Duyarlı dmıalıırda enjekıe kanla olu,çlurulwı ıropikal Iheil,.".iosis'dn1 ileri gelen mor. hidile 1'1'mor/alile o/ay/al'/. T Parasırol Derg, 23, 17R-184.
2i.Sehalm OW, Jain NC, Carroll EJ (1975) Velerinun
Hemaıolog.\'. 3rd edition. Lea and Febiger, Phı-ladelphia.
22. Sergent E, Donatian A, Parrot L, Lestoquard F
(ı 945) Eıudes sur les Pimp/w'mo,l'es Bovine,l'.Inst Pas-teur d'Algerie, AIger.
23. Subramanİan G, Nailhani Re. Ray D ( 1987)
Cmss-real'ıion among jimr isolales or Theilaiu unnu/ala .from India. Vet Parasit. 25, 75-77.
24. Tüzer E (198i) Isllll1hul i/i vvresinde sıifır/urdu ;:ii. rülen Bahesia, The/laia ve Anap/asma ıür/eri ve hun-lardan olu,wn nıfeksiyoıılal'ln yayılışı üzerinde
araş-/lrma.lstanbul Üııiv Vet Fak Derg, 8, 97-110.
25. Ünsüren H (1976) Theileria a1lllUlala'dwl !leri Ge/m
Theileriosis'in BaZi Şemotaapiitiklerle Tedavısi Üze-rinde Araşlirmalar. Doç. Tez. Ankara L:niv Vet Fak, Ankara.
26.Vural A, Özkoç Ü, Onar E (197R) Memlekeıimi?de izole edilnıi,ç ve -"eııi izole edi/ecek lnkul Theıleria aıı-/lulaıu suşlarinııı virulw1.H/lIIl supıwl/IliISI 1'1' lu.
horalUvarda muhafazaSina ili,çkin a/'(/ş/lmUl Pendik Vet Bakt Ser Enst Derg, X, I-I i.
27. Walker AR, McKeller SB (I 983) The muııı/'(/ıion ot
T.aııııula/a in lI.a.analolicUln sıimu/wed h\,incııhu/loıı orfeeding lo prodııa sporo70iıes. Vet Parasiı. 13, 13-21.
28. Walker AR, MeKellcr SB, Beli LJ, Brown CGD (I 979) Rapid quanliıaive ussnmenl or Thei/I'I'/a UI.
feCıimı iıı ıich Trop Anim Health Prod, 11.21-26.
Yazışma Adresi:
Prof Dr. Şükraıı DINÇER
Ankara Üniversilesi Veleriner Fakülıesi Proıozooloji ve Enıomoloji Bilim Dalt
