Fae. Ve/o Med., Univ. Ankara 28, (1-4): 144-156, 1981
AKKARAMAN KUZULARDA BAZI HEMATOLOJİK ARAŞTIRMALAR
Baki Yılmaz
*
Bahrj Emre**il
•
Ouelques recherc!ıes hematologiques ch ez les agneaux akkaraman
.
Resume I. Dans cetle ex1Jerience,on a ulılise au total 32 agneaux
ak-karaman (I 6 males. et 16 femelles) de trois mois, (D'ant subi les memes condi-lioııs d'alimenlation, d'entretien et de sante.
2. Che:::.les agneaux akkaraman, les resultats qu'on a obtmu par mm3 du
'sang sont comme sui!: nombre moyen d' hematies: 12.720.000 (7.S50.000-ı8.Goo.öoo), nombre de leucocytes: 8640 (G.400-I3.IOO), quantili d'!ıe-rnoglobiııepar 100 ml du san/i: 9.6 g (8g-I2,5 g), microhematocrites: 31.7 p. IOO (26-38g. IOO), iııdex de couleur: 0.9 (0.7-1.4), volume nıoyen des eryıhrocyles: 26.2 t.l3 (15 !.l3-41.3:13), Tencur moyanile en hcmoglobine jlar erythl'Ocytes: '7,8pieogramme (S.6 pg- i0.8 IJg), coııeenration moyanne en d'-hemoglo~ine dans les rythrocyles: 30,4 p.iCO (23-39 p. 100), vitesse de sedi-mentation des globules sanguills, ıZ la suite de i5 mn: 0,9 mm (0-2 mm),
3.5 mm (0-7 mm) ıZ la suile de 30 mn; 12,2 mm (7-21 mm) tl la sui/e de
i heure; 25.5 mm (19-36 mm) ıZ la suite de 2 heul'es; 1°7,1 mm (92-128 mm) lı la suite de 24. heures; Oil a cOııstate dans laformule leueocylaife: lymp-llOC)'les: 55,3 IJ.ıoo, mOllOc)'tes:2,2 P.IOO (1"":5 P.ıoo), lleutrop1ıiles cn
noyaux de biton 0.7 p. 100 (I -3 p. 100), neutrophiles en no)'aux segmentes: 33.3 jJ.ıoa (ıı-so P.ıoo), eo:::.illOphiles: 7.5 P.IOO (1.5-17 P.ıoo), et Ilrl.:ojJhiles: i iJ.i00 ai/ısi qu' elle a !te recapitulee dails le tableau 1/0 : i .
3. JVoıIJ m'01!S com/JMe /lOS resullats lll'U d' autres rifb'eııcesdc liltera-.
turc.
• Doç.Dr.A.V. Veleriner Fakiiltesi Fizyoloji Birimi Ankara, Türkiye. •• Dr.med.vet.A.V. Veleriner Fakültesi Fizyoloji Birimi Ankara, Türkiye .•
Akkaraman Kuzularda Bazı Hematolojik Araştırmalar 145
-Özet I. Deneme de beslenme, bakım, sağlık koşulları aynı olar. üç aylık
i6 erkek ve i6 dişi olmak üzere toplam 32 akkarama7. kuzu kullanıldı.
2. Akkaraman kuzularda i mm3 kanda ortalama alyuvat sayısı 12
720 000 (7 55° 000 - 18 600 000), akyuvar sayısı 8640 (6400 - i3 lOG), i00 ml kanda hemoglobin miktarı 9.6 g (8g - 12.5 g), mik7ohematokrit % 31.7 (%26-%38), renk indeksi 0.9 (0.7-1.4), ortaldma alyuvar hacmi 26.3
ıı-
3 (15ıı-
3-41.3ıı-
3), ortalama alyuvar hemoglobini 7.8 pikogram (5.6 pg-ıo.8pg), ortalama alyuvar hemoglobin derişimi % 30.4 (%23-%39), kan
,yu-varlarının çökme h7zı 15 dakika sonunda 0.9 mm (o mm - 2 mm), 3°dakika
sonunda 3.5 mm (o mm - 7 mm), bir saat sonunda 12.2 mm (7 mm - 21
mm), iki saat sonunda 25.5 mm (19 mm- 36 mm) 24 saat sonunda 107.1
mm (92 mm - 128 mm) akyuvar formülünde lenfosit % 55.3 (%39.5-%7°),
monosit %2.2' (%1 - %5), çubuk çekirdekli nötrofil %0.7 (%1-%3),
par-çalı çekirdekli nötrofil %33.3 (%11-%50), eozinofil %7.5 (%1.5-%17),
bazofil yüzde bir olarak belirlendi ve tablo i de özetlendi. 3. Bulgularımız diğer literatür bilgileri ile karşılaştırıldı.
Giriş
Yurdumm': ekonomisinde koyunculuğun önemi büyüktür. Koyun et, yün, yapağı, yağ ve süt gibi çeşitli verimleri olan bir hayvandır.
Türkiye'de koyun, et veren hayvanlar içerisinde başta gelmekte,
kalite ve lezzet bakımından sığır etine üstün sayılmaktadır (26).
Ekonomik kalkınma sürecindeki ülkemiz hayvancılığında koyun
yetiştirmesi ve ct tüketimi yönünden, kuzunun önemli bir yeri bulun-maktadır. Nitekim yurdumuzda toplam et tüketiminin dörtte birine yakın bölümünü kuzu etinin oluşturduğu bilinmektedir (2). Türkiye'-de nüfus artışı yanında yaşam düzeyinin de yükselmesi, haY;ansal protein tüketimini hızla artırmaktadır (ı).
Koyun ve' kuzu yetiştiriciliği, protein kaynağı olarak et üretimin-de, yağ ve süt gereksiniminin bir bölümünün karşılanmasında ve deri ile yün bakımından sanayide önemli bir konudur.
Hayvanların hematolojik muayeneleri, sağlıklı ve hastalıklı du-rumuıı kanıtı içinçok önemlidir. Sağlıklı hayvanların hematolojik muayeneleri ile bir hayvanın verimi, çalışma gücü ve beslenmeduru-mu belirlenebilir. Ha~talıklarda ise, diğer klinik yöntemlerin yanında tanı için büyük bir yardımcıdır ve hastalığın gidişi, izlenecek sağıl-tımın uygunluğunu anlamada büyük önem taşır (7, 14, 18)..
Laboratuvarda kan muayeneleri kuzu hastalıklarının tanısında yardımcı olarak kullanılmaktadır. Birçok hastalıklarda kandaki şekilli elementlerde, hemoglobin miktarında, hematokrit değerde, renk in-debinde, ortalama alyuvar hacminde, ortalama alyuvar hemoglobi-ninde, ortalama alyuvar hemoglobin derişiminde (konsantrasyonunda) kan yuvarlarının çökme, hızında, akyuvar formülünde değişiklikler oluşmaktadır (6, 14, 18).
Kanın dokularla sürekli değide bulunması nedeniyle organizma-da oluşan bozukluklar kanın katımını deği~tirirler. Bunun tersi ola-rak kanın kendisinde ya da kan yapan organlarda olu~an değişiklik-ler de vücuda etkir (I 4). Bu bakımdan deneysel araştırmaların hemen hepsinde hematolojik muayenclere baş vurmak gereksinme ve zorun-luluğu vardır (7, 9, 14).
Koyunlarda hematolojik muayeneler üzerinde çalışmalara olduk-ça ı:astlanırsa da özellikle kuzular üzerindeki araştırmalar azdır. Her n~ kadar 'literatürde kuzularda akyuvar sayısı, çeşitli akyuvarların yüzdesi, hemoglobin miktarı, alyuvar sayısı ve çapı, trombosit sayısı ve hematokı.it değerlere ilişkin bilgiler bulunuyorsa da (I 2), bu değer-ler yurdumuzdakideğer-leri temsil edebilecek durumda değildir. Nitekim buriların çoğunluğu da değerlerin belirlenmesi amacıyla yapılmış çalışmalat. olmayıp, kuzular üzerinde uygulanmak istenilen çeşitli ara'ştırmalardan önce denetim için yapılan muayenelerden elde edilen de.ğer~erdir ki bunların sayıları doyurucu olmaktan uzaktır.
Kanın şekilli elementlerinin durumlarının belirlenmesinde önce-.likle fizyolojik değerlerin bilinmesi gereklidir. Kan muayeneleri ile hayvanın belirli özellikleri. arasında yakın bir ilgi bulunduğu bilin-mektedir.' Bu nedenle kan muayeneleri hastalıkların tanısına yardımcı
olarak kullanılması yanında ekonomik yönden de önem
taşımakta-dır (8, 14).
Tarama olanağı bulduğumuz literatürlerde çeşitli klasik kitap-larda koyunlar için değerler verilmiştir (7, l3, ı8, ıg). Koyunlar için verilen literatür değerlerin çok farklı olduğu göze çarpmaktadır ki bu değerler, kendi ırkıarının özelliklerini göstermektedirler.
Yeni doğmuş hayvanlarda alyuvar sayısı ve hemoglobin miktarı yüksektir. n"oğumdan sonra alyuvarların bir çoğu parçalanır, sayısı hızla azalır (ı3). Kuzularda doğumdan sonraki 1rı gün içerisinde al-yuvar sayısı önemli ölçüde azalmaktadır (ıo, 20, 24). Buna paralel olarak he1?0g.lobin miktarı ile hematokrit değeri de düşmektedir.
---_._-~_._--_ ..
Akkaraman Kuzularda Bazı Hematalajik Araştırmalar 141 '
Doğumdan sonra .gelişme döneminde fizyolojik anemi olarak adlan-dırılan bu durum büyük ölçüde doğumdan sonra ortaya çıkan hidremi-ye (kanın sulanmasına) bağlanmaktadır (S): Kemik iliği etkinliğinin durgunlaşmasının da bu dur~ma neden' olabileceği kabul edilmekte-dir (22).
Ülkemizde e~ yaygın bulunan ve ekonomik değer taşıyan akkara-man kuzularnı: normal hematolojik değerl~rinin belirlenmesi amacıyla bu çalışmaya yönelmiş bulunuyoruz.
Materyal ve Metot
Bu çalış'ıııa Tarım ve Orman Bakanlığı, çayır Mera Zootekni
Araştırma Enstitüsünde 32 akkaraman kuzu üzerinde yürÜtüldü.
Ar~ştırma materyali olarak sağlık koşulları, bakım ve beslenmeleri birbirinin aynı olan i6 erkek ve i6 dişi akkaraman kuzu kullanıldı. Denemede kullanılan üç aylık kuzular klinik yönden sağlıklı 've besi durumları iyi idi. Bu kuzulardan alınan kan örnekleri, A.Ü. Veteriner Fakültesi Fizyoloji Kürsüsü Hematoloji Laboratuvarında değerlen-dirildi.
Kan alınması: Kan mL. de 2 mg E.D.T.A.
(ethylendia,mine-tCtraacetic acid) bulunan 25 ml'lik şişelere vena jugularis'ten litera-türde bildirilen biçimde alındı (5, i5, 18, 25). Kuzu bir yardımcı tara-fından tutularak kan alınacak bölge traş edildi, sonra sırası ile alkol ve eterli pamuklaiyice siFnip i2 numara iğne ile damardan kan alındı.
A(yuvar sqyımı:. Alyuvarlar hayem eriği ile 200 kez sulandırılarak
Thoma sayma kamarasında' sayıldı.
Hemoglobin miktarının belirlenmesi: Hemoglobin miktarının
belir-lenmesi asit hematin yöntemi ile Sahli hemoglobinometresi kullanıla-rak yapıldı.
Mikrohematokrit değerin saptanması: Mikrohematokrit yöntem ile
hematokrit değerler belirlendL Bu yöntemde 1,4 mm çapında ve
75
mın uzunluğunda iki ucu açık kılcal mikrohematokrİt cam borucuklar kullanıldı. Bu horucukların içerisi çok ince heparin katı ile kaplıdır.
Yöntemine göre kan konularak hazırlanan bu örnekler dakikada
i3.000 devirli özel bir santrifüjde beş dakika döndürüldü. Sonra özel
okuma aracına konarak hcmatokrit yüzdesi belirlendi.
Renk indeksi tespiti: 32 akkaraman kuzu için i00 ml kanda gram
ortalama alyuvar sayısı yüzde yüz kabul edilerek h~r bir kuzuda bu-lunan hcmoglobin miktarının normale göre yüzdesi, alyuvar sayısının norınale göre yüzdesine bölünmek sureti ile o kuzuya ait renk indeksi ve 32 kuzuya ait değerlerden de kuzularda renk indeksinin ortalaması, ve deği~im sınırı belirlendi'.
Ortalamaalyuvar hacmi (OAH): Ortalama olarak bir alyu\ar
hacmini gösterir.
Hematokrit değer (%)xıo OAH (Mikronküp, ı-ı3)
=
---='----'-'-"'----Alyuvar sayısı (milyon/mm3)
Ortalama a{yuvar hemoglobini (OAHb): Ortalama bir alyuvara
dü~enhemoglobin miktarıdır. Bu rakam bir alyuvar içindeki hemog-lobin miktarını ağırlık cinsinden belirtir. Bu nedenle bu değere "Tek alyuvar ortalama hemoglobin değeri" de denir:- Kanda bulunan hc-moglobin miktarını aynı kanı n alyuvar sayısına bölerek elde edilir ve ~u formülle hesaplanır.
OAHb(Pikogram,pg)
=
i00mLkanda gram cinsinden Hb mik.x ioAlyuvar sayısı. (milyon /mm3)
\
Ortalama a{yuvar hemoglobin derişimi (OAHbD): i00 ml. kandaki
tüm alyuvar hacminde bulunan hemoglobin derişimini verir ve yüzde olarak ifade edilir. A~ağıdaki formülle gösterilir:
OAHbD
=
100mLkanda gram cinsinden HbxıooHematokrit değer (%)
Bu formülden her bir alyuvarda hemoglobinin ortalama derişi-mi hesap edilir ve yüzde olarak gösterilir.
Kan y\uvdrlarının çökme hızının ölçülmesi: Bu çalı~mada kan yuvar-larının çökme hızını belirlemek amacıyla Westergreen makro yöntemi kullanıldı. İç çapları 3 mm olan dereceli özel sedimantasyon pipetleri 45o eğik duran özel sehpas-ına yerleştirildi. ıs., 30. dakikalar 1.,2. ve
'24. saatlar sonundaki çökmeler mm olarak kaydedildi.
\Vestergreen makro yönteminin kullanılmasının nedeni, yanılgı oranının az, insan ve veteriner hekimliğinde en çok kullanılan bir 'yöntem oluşudur (9, 15, 16). Scdimanta~yon pipetlerinin 45° eğik konmasının nedeni ise kuzu kan yuvarlarının çok yavaş çökmesidir
Akkaraman Kuzularda Bazı Hematolojik Araştırmalar
Akyuvar sayımı: Akyuvarlar :Türk eriyiği ile LO kez sulandırılarak
Thoma sayma kamarasında sayıldı.
-Akyuvar formülü: May 9rünwald-Giemsa boyama yöntemi
(Pap:-penhcim'in panoptik boyama yöntcpıi) ile boyanmı~ frotilerde immet-siyon objektifle 200 akyuvar sayılarak akyuvar tiplerinin yüzde
oran-ları belirlendi.
Elde edilen bulgular istatistik hesaplamalarla (3) değerlendirildi.
Bulgular ve Tartışma
Dcnemede kullanılan 32 akkaraman kuzu üzerinde yaptığımız
araştırma sonunda eldc cdilen bulguların or~alama değerlcıi, deği~im sın!rları Tablo i'de görülmektedir.
Araştırmamızda alyuvar sayısı
ı
mm3 kanda ortalama 12.720.000olarak belirlenmi~tir. Dcği~im sınırı 7.550.000 ile 18.680.000
arasında-dır. DUrey ve arkadaşları (24) üç aylık hampshire, shropshire, suffolk kuzularda yaptıklan çalışmalar sonup.da 1 mm3 kanda alyuvar
sayı-sını 12 950 000 :t 0,17° 000 bildirmcktedirler ki bulgulanmıza .yakın
bulunmaktadır. Bostedt ve arkadaşları (5) sağlıklı altı haftalık meri. nos kuzular üzerinde yaptıkları araştırmalarda 1 mm3 kanda alyuvar
/ sayısını ortalama 8 297 000 :t i 437 000 olarak açıklamaktadırlar.
Bu bildirim t:ıulgularımızdakinden biraz düşük olmaktadır. .
Alyuvar sayısı kuzularda doğumu izleyen lO gün içerisinde geniş
ölçüde deği~mekte (5) ve doğumdan sonraki ilk günlerde gittikçe
azalmaktadır (5, 10,20,24). Bostedt ve arkadaşları (5) doğumdan bir
aylığa kadar olan kuzularda alyuvar sayısının gittikçe azaldığını, bun-dan sonra doğumdaki düzeye ulaştığını kaydetmektedirler. DUrey \ c arkadaşları (24) ise kuzulardaki artışın üç aylık olduklarında en yük-sek düzeye eri~tiğini bildirmektedirler. Hemoglobin miktarı, lıema-tokrit değer, alyuvar sayısı birbirine bağlı bulunmaktadır (24)' Araş-tırmamıZln üç aylık kuzular üzerinde yürütülmesi bu bilgileıden kay:' naklanmaktadır.
Hemoglobin miktarı 100 ml kanda 8ile 12.5 g arasında değişmek
üzere ortalama olarak 9,6 g olarak saptandı. Becker ve arkadaşları (4) corriedale, dorset ve hampshire ırkı üç haftalık kuzularda hemog~ lobin miktarını 12.09 g olarak bildirmektedirler. Holz ve arkadaşları
(12), 56 günlük southdown, hampshire, kuzularda hemoglobin
miktarını 9,84 g olarak belirlemişlerdir. DUrey ve arkadaşları (24) İ:ıe üç aylık hampshire, shropshire, suffolk kuzularda hemoglobin mikta~
tını 11.8+0.1 g olarak saptıımışlardır. Thomas.ve arkadaşları (23)., 30- i00 günlük wcIsh kuzuIarda hcmoglobini 12. 14 g olarak açıkIa-maktadırIar. Bostedt ve arkadaşIarı (S) altı haftalık merinos kuzularda hemogIobin miktarını 11.86 :::!:1.96 g, S haftalık' oIanlarda ise ıo. i9
:::!: 1.68 g olarak bildirmektcdirler. Hemoglobin miktarı bulgularımız Becker ve arkadaşlarının (4) bulguları iLCpareleIlik göstermektedir. Diğer araştırıcıların (S, 12, 24.) bulguları ise değerlerimizden düşük bulunmaktadırlar.
Mikrohematokrit değer % 31.7 (%26-%38) bulundu. Becker ve
arkadaşları (4), eorriedale, dorset ve hampshire ırkı üç haftalık kuzu-lar da mikrohematokrit değeri %37.9, UlIrey ve arkadaşları (24.) ü(; aylık hampshıre, shropshire, suffolk kuzularda % 34.2:::!: 0.4; Bos-tedt ve arkadaşları (S) 15 haftalık merinos kuzularda %33.67 :::!:S!86, aItı haftalık olanlarda %38.20 :::!:4.i i olarak bildirmektedirIer.
Renk indeksi ortalama 0.9 (0.7-1.1.) olarak belirlendi. Tarama oIanağı buIduğlimuz literatürlerde kuzuIarın renk indeksine ilişkin herhangi bir değere rastlana~adı.
OrtaIama alyuvar haemi IS ile 41.3 11.3 arasında olmak üzere
ortaIama 26.2 (1.3 buIundu. UlIrey ve arkadaşları (24) üç aylık çeşitli ırktaki kuzularda ortalama alyuvar hacmini (OAH) 26.2 :::!: 0:3 (1.3 olarak bıldirınektedirler. Aynı araştırıcılar ortaIama alyuvar hacmi-nin yaşamın ilk gününde en yüksek düzeyde olduğunu (36.8 (1.3) v..;
beş aylığa kadaı- yavaş yavaş azaldığını (26.i !J,~)vurgulamaktadırlar. Holman (I I) bir aylıkUm büyük bızularda 35.S (1.\ üç aylıktan büyük
kuzu ve koyunlarda bu değerin 27.4 11.] olduğunu bildirmektedir. Bulgularımız Ullı-ey ve arkadaşlarının (24.) bulgularıyla benzerlik, Bostedt ve arkadaşlarının (S) bildirimleri ile farklılık göstermektedir.
Ortalama aIyuvar hemoglobininin değişim ~lnırIarı S.6 pg ile ıO.8 pg olup, ortalama 7.8 pg idi. UlIrey ve arkadaşları (24), hamp~-hire, shropshin:i suffolk kuzularda yaşamın ilk gününde en çok olmak üzere 12.3 :::!:o.i pg'a düştüğünü helirtmektedirkr. Bostedt ve
arka-daşları (S), ortalama alyuvar hcmoglobinini 1.5 haftalık merinos ku-:>uIarda 18.09 :::!:1.87 pg, altı haftalık olanlarda 14.36 :::!: 1'04 pg olarak. bildirmektedider. Bulgularımız Ulh-ey ve arkadaşlarının (21.)
bildirimIerine yakın, Bostedt ve arkadaşIarının (5) bildirimIerinden oldukça farklı bulunmaktadır.
Ortalama alyuvar hemoglobin derj~iminin ol'talama:ı %30 ..h
he-Akkaraman Kuzularda Bazı Hematolojik Araştırmalar 151
Tablo i. Akkaraman kuzulardaki hematolojik muayenelerden elde
edilen de~erlerin ortalamaları. ve de~işim sınırları .
l\1uayene Ortalama
.
12.72 Alyuvar (lo'/mm') 7.55 - 18.68 -9.6 Hemoglobin (g/ıoo ml) 8.0 - 12.5 -31.7 Mikrohematokrit (%) . 26.0 - 38.0-
0.9 Renk indeksi 0.7 - 1.4 26.2Ortaİama alyuvar hacmi (OAH) ıı-' 15.0 - 41.3
-
7.8Ortalama alyuvar hemoglobini (OAHb) pg 5.6 - 10.8
----30.4 Ortalama alyuvar hemoglobin derişimi (OAHbD) (%) 23.0 - 39.0
15 dakika 0.9
0.0 - 2.0 3.5
Kan yuvarlarının çökme 30 dakika 0.0 - 7.0
hızı (mm) > 12.2 i saat 7.0 - 21.0 25.5 2 saat 19.0 - 36.0 ~°7.1 24 saat 92.0 -128.0
8:64-Akyuvar (I o' Imm') 6.40-13.ıo
55.3
Lenfosit 39.5 :- 70
2.2
Monosİt ı.o - 5.0
Akyuvar formülü (%) 0.7
"
Çubuk çekirdekli nötrofil ı.o - 3.0Parçalı çekirdekli 33.3
nötrofil 1l.0 :- 50.0
7.5
Eozinofil 1.5 - '7.0
moglobin derişimi doğumu izleyen saatlerde en düşük düzeyde olup (%30.8 :t 0.4), gittikçe artarak üç aylıkta % 34.6 :t 0.2'ye ulaştığı kaydedilmektedir (24). Thomas ve arkadaşları (23)', 30-100 günlük corriedale, dorset .•hampshire kuzularda bu değeri %33.25 :t
0.41 olarak bildirmektedirler. Bostçdt ve arkadaşları (5) ortalama alyuvar hemoglobin derişimini birbuçuk haftalık merinos kuzular-da %30.4 :t 2.93, altı haftalık olanlarda %3 ı. 15 :t 4.82 bulmuı-Iardır. Bulgularırnız bu üç araştırmanın (5, 23, 24) bildir~mlerinden biraz düşük bulunmaktadır.
Kan yuvarlarının çökme hızı 15 dakika sonunda o ilc 2 mm ara-sında değişrnek üzere ortalama 0.9 mm; 30 dakika sonunda
°
ile 7 mm arasında değişmek üzere ortalama 3.5 mm; i saat sonunda 7 ile 2i mm arasında değişmek üzere ortalama 12.2 mm; iki saat sonunda 19 ilc 36 mm arasında değişmek üzere ortalama 25.5 mm; 24 saat sonunda ise 92 ile 12&mm arasında değişmek üzere ortalama I07.I mm. olarak belirlendi. Koyunlarda kan yuvarlarının çokme hızına ilişkin bildirim-lere rastlanmakta ise de kuzularda bu konuda bildirime rastlanama-mıştır. Westergreen yöntemine göre 45oeğik konan koyunlar üzerinde laboratuvarımızda yapılan bir araştırmada kan yuvarlarının çökme hızı 30 dakika sonunda 16.4 mm, iki saat sonunda 32 mm ve 24 saat sonunda II7.6 mm olarak belirlenmiştir (15). Bu bildirimler bulgu-lanmızdan farklı bulunmaktadır.Ara5tırmamızda 1mm3 kandaki akyııvar sayısı 6400 ve 13 100
arasında değişmek üzereortalama 8640 olarak belirlendi. Kuzuların akyuvar sayısını bildiren ancak bir tek literatüre rastlanabilmiştir
(25). Vllrey ve arkadaşları (25) üç aylık hampshire, shropshire, suf.
folkkuzularda 1mm3 kanda akyuvar sayısını 9 525 :t 186 olarak bil. dirmektedirler. Koyunda ise 1 mm3 kanda akyuvar sayısı 15 000 ilc 20 000 arasında değişme k üzere ortalama 17 000 şeklinde kaydedilmek-tedir (13). Akkaraman kuzularda belirlediğimiz akyuvar sayısı VIlrey ve arkadaşlarının (25) bildirimlerinden biraz düşüktür. Kolb'tın (13): koyunlarda bildirdiği değerlerden ise oldukça farklı bulunmaktadır.
Akk;araman kuzularda yaptığımız akyuvar formülü sonucunda
lenfositler % 39.5 ile % 7° arasında değişmek üzere ortalama % 55,3; monosider %i ile %5 arasında değişmek üzere ortalama %2,2; çubuk çekirdekli nötrofiller' %i ile %3 değişmek üzere ortalama % 0.7; par-çalı çekirdekli nötrofiller %i i ile %50 arasında değişmek üzere orta-lama %33.3; eozinofilIer % 1.5 ile %i7 arasında değişrnek üzere orta-lama % 7.5; bazofiller ise ortaorta-lama %i kadar bulundu. Vllrey ve
Akkaraman Kuzularda Bazı Hematolojik Araştırmalar 153
arkadaşları (19) üç aylık hampshire, shropshire, suffolk kuzularda lenfositleri
%
76 :t i; çubuk çekirdekli nötrofilleri%'"'.
i :t 0.02; parçalı çekirdekli nötrofilleri %23 :t i; monasitleri %0.6 :t 0.07; eazinfoilleri % 0.7 :t a.i2 ve bazofilleri %0.33 :t 0.07 alarak bildir-mektedirler. BulgularımızUllrey ve arkadaşlarının (25) bildirimleri ile kıyaslandığında lenfasit yüzdesi az, monosit, çubuk çekird~kli nöt-rofil, parçalı çekirdekli nötnöt-rofil, eozinofi! v: baL.ofil yüzdesi fazla bu-lunmuştur.Bulgularımızın diğer araştırıcılardan farklı olmasında yetiştirme, ya~ ve ırk etmeninin önemli raloynadığı kanısındayız. Nitekim Bos-tedt ve arkadaşları (5) klasik yernle yetiştirilen altı haftalık kuzularda alytivar sayısının, hemaglobin miktarının, hematokrit değerin ortala- ..
ma alyuvar hacminin, ortalama alyuvar hemoglabininin, ortalama
alyuvar hemoglabin derişiminin, aynı yaşta özel yemle beslenenler-dekinden farklı bulunduğunu vurgulamaktadırlar. Aynı araştırıcılar (5) birbuçuk haftalık kuzular içinde benzer farklılıklardan söz et-mektedirler.
Alyuvar sayısı hemoglobin miktarı, hematakrİt değer doğumdan sonra azalmaya başlamakta, bu azalma kuzular bir (5) ya da üç aylık
(24) oluncaya kadar sürmektedir. Bu azalmanın kısmen hemaglobin
yapımı için gerekli demir gereksiniminin sağlanmamasından ileri
geldiğini bildirenler vardır (24)' Dağumu izleyen ilk günlerde alyuvar sayısının, hemoglobin miktarı ve hematokrit değeri de azaltması do-ğaldır (5, 10, 13,20, 24). Doğumdan sonra gelişme evresinde fizyalo-jik anemi diye adlandırılan bu durum büyük ölçüde dağumdan sonra ortaya çıkan hidremiye (kanın sulanması) (5) bağlanmaktadır. Thijen (22) kemik iliği etkinliğinin durgunlaşmasınında bu duruma neden olabileceğine değinmektedir. Beslenme şeklinin yavaş yavaş değişme-ye başlaması ilc doğal olarak değişme-yeti~tirilen kuzularda fizyolojik anemi olarak adlanıdırılan bu durum ortadan kalkmaktadır. Buna karşılık özel bir yemle yetiştirilen merinos kuzularda altı haftadan daha uzun sürebilen anemi durumu
.
görülebilmektedir (5).'
Bu araştırmadan elde edilen bulguların uygulamada hastalıkların laboratuvar, tanısında yarar sağlayacağını ummaktayız .
. Literatür
1- Anon (ı970): Tarım istatistikleri özeti. Devlet istatistik Enstitüsü,
Ankara. .
2- Anon (1976): Kuzu besisi ve kesimine ilişkin sorunlar
ve
ekonomikBaki Yılmaz-Bahri Emrc
3- Arkin, H., Colton, R.R. (1968): İşletmecilik, psikoloji, eğitim ıe
biyol~j~ye uygulanan istatistik metodlar (çev.: Kendir, S.) Ayyıldız Matbaası, A.Ş., Ankara.
1- Beeker, D.E., and Sniith, S. (I 950): A chemical and moıpholo-gical study
d
normal slZeep blood. Cornell Vet., 40: 350-356.:")-Bostedt, H., Mayr, B. (1975): Uber die entwicklung des rolen
Hii-mogrammes bei lammern in den ersten lebenswoc1ıen unter natür1ic1ıen und artifizielten auj<.ucktbediıigungen. RerIin.er und Münchencı' Tierart-Iiche WOcll'~nscIırirt, 89 (I 7), 333-336.
G- Coles, E.H. (1979): Le laboratoire en clinique veterinaire. Traduction de la 2 edition Amerieaine par C.Lapeire; J.erestian Editions
Vigot, Paris.
7-- Dukes, H.H. (I 955): The physiolog)'
rif
domestic animals. Scv~nth cdition, Comstock Publishing Assoeiates, Ithaea., NC""'York. 8- Eder, H. (I 976): VII A Blut. /n "Lehrbuch der veterinar-physiologie"A. Selıeunert,. A. Trautmanıi, eds., Seclzste Aujlage, Verlag Paul Purey, Berliiı und Hamburg, pp, 403-.158.
9- Erkol, M. ve Konuk, T. (I 964): Tavşanlarda heTlwtolojik
araştır-malar. A.C. Vet. FakoDergo) lO, IL}3-157. .
10- Georgiev, R.R., und ch Lavov (1962): Vurchuu promenite V
arvenata i bjalata knwna kartlila prıtteleta agiıela ikuceta do edomesecııa vu;;.rast. l\"aucni Trudove 5,75-7o.Cited: Bostedt, H., Mayr, B.
(1975): Uber die entwick1ung des roten /zamogrammes bei lammern in
den ersten lebenswoelleiı unter natür1ielıen und artifizielten
aujzucktbe-dingungeno RedincI' und MünchencI' Tierartzliehe Woehenschrift,
89 (17), 333-336. .
11- Holman, H.H. (1944): Studies on t/ze Izemotology qf sheep. ı. The blood-picture of healthy sheep. J. Comp. Patho!. Therap., 54: 26. Cited: Dırey, DoE.; Miller, E.R., Long, C.H., and Vinceıit,
R.H. (I965): Sheep hemololog}' from birtlı to matUlily. l .. Erjthrocyle populaıio", sı".:::eand /zemoglobin concentration ..J.Animal Sc. 24, 135- !40. 12- Holz, R.C., Perry, T. W. and Beeson, W.M. (I 9G 1) : Hemoglobin levels of lambs from Mrtlz to eight weeks of age and tlte ef/eel oj iroıı-dextraıl' 011 sucltıin,£!,lambso J. Animal Seİ. 20) 445-449.
13- KoIb, E. (1975): Ph)'siologie des animaux domesliques lraduit de l'al-lonand pal' Labie, CIt et Michelat, J., Vigot Frercs, Paris.
Akkaraman Kuzularda Bazı Hematolojik Araştırmalar 155
,
•
L
14- Konuk, ,T. (1959): Çifteler harası normal )'eı1i boz ırk sığırlarında
hematolojik araştırmalar. A.Ü. Yet. Fak.Derg., 14 (2), 17o-186.
15- Konuk, T. ve Bölükbaşı, F. (1970): A comparaÜve stUlfy on eı)!th-rocyte sedimentation mtes-oj native (ind EDT A-treated bloods. Anna-les de I'universite d' Ankara, Ankara.
16- Konuk, T. (1975): Pratik Fi{l'oloji I. Ankara Üniversitesi Basım-evi, Ankara.
17- Ruekebuseh, Y. (1977): P/ıysiologie Pharmacologie therapeutique animales Jılaloiııe. S.A.Editeur, Paris.
18- Sehalın, O.W. (1967): Veterinary hamatology, Lea and Febiger, Philadclphia.
19- Seheunert, A., Trautınann, A. (1965): Lehrbuc!ı der Veterinar
physiologie. 5 Auf., Paul Parcy, Berlin und Hamburg.
20- Soliınan, K., K. Zakı and T.A. Solunan (1966): Elfect oj sex and age on the blood pıcture rif merino sheep. Fortpfl. Haust. 2, 118-122. Cİted: Bostedt, H., Mayr, B. (1975): Uber die entwicklUlig des roten !ıiimo,f{rammes bei lammern in deh ersten lebenswochen un.er natürlicheh und artifiziellen aujzuchtbedingungen. Berliner und Münc-hener Tierarztlİche Wochenschrift, 89 (17) 333-336.
21- Swensori~
M.J.
(1977): Dukes'Ph)'Siolog)' of domestic animals. 81ltcd. Corncll University Press, lthaca ,mc!. London.
22- Thijn, J.W. (1965): De ontwikkeling vah het rode bloed beeld by
kalüereı~. Tschr. diergeneeskd 9°, '1382- 1400. Citcd: Bostedt,
H., Mayr, B. (1975): Uber die entwieklung des rolen hiimogrammes bei tammem in den ersten lebeııswochen unter iZatiirtichen und artifi zielten
aujzuclıtbedingungen. Berline!, und Münehcncr TicrürztIichc
Woc-henselırİft, 89 (17), 333-336.
23- Thomas, Q. and R.F .E. Axford (I 9(8): Changes in helilogtobin coneentmtiun and packed celt volıımc oj the lambs assacieted with age.
Yet. Rce. 83, 660-661.
24- UUrey, D.E., Miller, Long, C.H. and Vincent, R.H. (ı 965) :
Sheep HJmatology from birth to inatıırily.
ı.
Erythrocytc population, sİze and hemoglobİn conecntration.J.
Anİrnal Sc. 21, 135-11°.25- OOrey, D.:E., Müler, :E.R., Long, C.H., and Vincent, B.H. (I 9(5): Sheep hematolog)' from birth to maturily. II. Leiiko!.:)'teconceııt-ratioıı aııd dilfercıılial distribution.
J.
AnİmaL. Se. 2l, J4.1- 141.26- Yarlun, i. (1958): Koyunculuk. Ankara Üniversitesi BasımeviJ
Ankara.
Yazı 4- E.ylül i98 i günü alınmıştır.
Teşekkür
Ara~tırmada kullandığımız deney hayvanlarının sağlanmasında
yardımlarını esirgemeyen Tarım ve Orman Bakanlığı çayır Mera
Zootekni Araştırma Enstitüsü'ne te~ekkür etmeyi .zevkli bi.r görev say-maktayız.
