Ö. Fa ruk Hu yu gü zel
*A CONSISTENT NEWSPAPER OF IZMIR PUBLISHED FOR A LONG TIME: AHENK
ABS TRACT
In this ar tic le we ad dres sed the his tory of Ahenk news pa per pub lis hed in Iz mir bet we en Feb ru ary 21st 1895 and Ja nu ary 2nd 1930, and Iz mir’s ro le in Tur kish lan gua ge press. Ahenk news pa per is one of the ra re news pa pers pub lis hed con -sis tently for a long ti me in Iz mir. The news pa per sur vi ved du e to the pub lis hing po licy which was mo de ra te and in ac cor dan ce with each go vern ment. Ahenk fo cu sed on ar tic les and news abo ut ag ri cul tu re, com mer ce and Is la mic world rat her then li te ra tu re and po li tics, and ma de sig ni fi cant con tri bu ti ons in the in tel -lec tu al and cul tu ral li fe of Iz mir by both ar tic les and news and ot her bo oks and news pa pers prin ted in the ir prin ting-hou se. Du e to the se cha rac te ris tics, the news pa per has fre qu ently be en used as re fe ren ce in re se arc hes on Iz mir in the past and al so at pre sent.
Key words: Press history, Izmir press, Ahenk newspaper, printing-houses. ÖZET
Ma ka le de İz mir’de 21 Şu bat 18952 Ocak 1930 ara sın da ya yım la nan Ahenk ga -ze te si nin ta ri hi ve İz mir’in Türk çe ba sı nı içe ri sin de ki ro lü ele alın mış tır. Ahenk ga ze te si İz mir’de uzun sü re is tik rar lı bir şe kil de ya yın lan mış na dir ga ze te ler den bi ri si dir. Ga ze te her dö nem de ida rey le uyum lu ve ılım lı bir ya yın po li ti ka sı ta -kip et miş, böy le ce sık sık ka pan mak tan uzak ka la bil miş tir. Ahenk, ede bi yat ve si ya set ten da ha çok zi ra at, ti ca ret ve İs lâm dün ya sıy la il gi li ya zı ve ha ber le re
* Prof. Dr., Do ğu Ak de niz Üni ver si te si Fen-Ede bi yat Fa kül te si Türk Di li ve Ede bi ya tı Bö lü mü.
1 Ahenk ga ze te si hak kın da ki ilk in ce le me ve de ğer len dir me le ri İz mir kül tür ta ri hi üze rin de uzun sü re ça lı şan ve de ğer li eser ler ya yım la yan Zi ya So mar’ın Ya kın Çağ la rın Fi kir ve Ede bi yat Ta ri hi miz de İz mir (İz mir, 1944) ve Bir Ada mın ve Bir Şeh rin Ta ri hi: Tev fik Nev zat, İz mir’in İlk Fi kirHür ri yet Kur -ba nı (İz mir, 1948) ad lı ki tap la rın da bu lu ruz. An cak ga ze te hak kın da da ha der li top lu bir bil gi Ze ki Arı kan’ın bü yük bir emek ürü nü olan İz mir Ba sın Ta ri hi (18681938) ad lı ça lış ma sın da (Ege Üni ver -si te -si Ya yın la rı, İz mir, 2006, s. 46-61, 178-182) yer alır. An cak bu ki tap lar da da ha zi ya de ga ze te nin ge nel ya yın po li ti ka sı, muh te va sı ve kül tür ve eko no mi ta ri hi miz de ki ro lü üze rin de du rul muş, söz ge -li şi Arı kan’ın ça lış ma sın da ga ze te nin aç tı ğı “Köy Bak kal la rı” ko nu lu an ket ve ya ya rış ma ya ol duk ça ge niş yer ve ril miş tir. Bu ba kım dan biz, bu ra da ko nu yu bi raz fark lı bir yön den ele ala cak ve So mar ve Arı kan ta ra fın dan ve ri len bil gi le ri de ta mam la ya cak şe kil de ga ze te nin bir bü tün ola rak ta ri hi, ya yın ha ya tın da ki ge liş me ve de ğiş me ler ile ga ze te nin ya yın cı ve ya zar kad ro su üze rin de du ra ca ğız. 2 Da ha ge niş bil gi için bkz. Ö. Fa ruk Hu yu gü zel, “İz mir’in Önem li Bir Ede bi yat ve Fi kir Ga ze te si Hiz
-met”, Zey nep Ker man Ki ta bı, İs tan bul, 2010, s. 111-112.
3 DH., MKT., Dos ya no. 1373, Göm lek no. 13.
4 Ay dın Vi lâ ye ti ne Mah sus Sal na me’de (Haz. İb ra him Ca vit, se nei hic rî 1308, De fa 13, Vi lâ yet Mat baa sı, 1. C., s. 378) İz mir’de ça lı şan da va ve kil le ri lis te si içe ri sin de Şe rif Efen di za de Hak kı Bey adıy la gö -zü ken Hak kı Efen di’nin ikin ci sı nıf da va ve ki li ol du ğu bil di ril mek te dir. Hak kı Efen di hak kın da da ha ge niş bil gi için bkz. Ö. Fa ruk Hu yu gü zel, İz mir Fi kir ve Sa nat Adam la rı, An ka ra 2000, s. 168-169.
ağır lık ver miş, hem ya zı ve ha ber le ri yo luy la hem de mat ba asın da bas tı ğı di ğer ga ze te ve ki tap lar la İz mir’in fi kir ve kül tür ha ya tı na önem li hiz met ler de bu lun -muş tur. Ga ze te bu özel lik le ri do la yı sıy la İz mir’le il gi li araş tır ma lar da sık sık bir bel ge gi bi kul la nıl mış ve ha len de kul la nıl mak ta dır.
Anah tar Ke li me ler: Ba sın ta ri hi, İz mir ba sı nı, Ahenk ga ze te si, mat baa lar. ...
Ahenk’in Çı kı şı
Ahenk ga ze te si Sul tan II. Ab dül ha mit dö ne min de ya yın ha ya tı na baş la mak la bir -lik te Meş ru ti yet ve Cum hu ri yet de vir le rin de de ya yım lan mış uzun su re li ve is tik rar lı bir ya yın or ga nı ola rak İz mir ba sı nı nın en dik ka te de ğer ga ze te le rin den bi ri si dir1.
Ga ze te nin ya yın dün ya sı na çı kı şı, ta nın mış bi lim adam la rın dan Mah mut Esat Sey di şeh rî’nin kar de şi Meh met Ne ca ti’nin ve İz mir’in ün lü ga ze te ci le rin den ve Jön Türk le rin den Tev fik Nev zat’ın ça ba la rıy la ol muş tur. An cak ga ze te nin im ti ya zı, çı kı -şın dan do kuz yıl ön ce ve İz mir’in önem li ga ze te le rin den Hiz met’le bir lik te alın mış tır. Tev fik Nev zat’la bir lik te Hiz met’i çı ka ran Ha lit Zi ya’nın Kırk Yıl’ın dan öğ ren di ği mi ze gö re im ti yaz, as lın da Hiz met’in çık ma mak üze re ka pa tıl ma ih ti ma li ne kar -şı lık bir ih ti yat ted bi ri ola rak bu ga ze tey le bir lik te alın mış tı2. Böy le ce Ahenk, im ti ya zı nın alı nı şın dan epey bir sü re son ra 21 Şu bat 1895 ta ri hin de ya yım lan ma ya baş lan -mış ve 2 Ocak 1930’a ka dar yak la şık otuz beş yıl kı sa sü re li bir iki ka pa nış dı şın da is tik rar lı bir şe kil de çık mış tır.
Baş ba kan lık Os man lı Ar şi vi Ka ta lo ğu’n da yer alan 20 Mu har rem 1304/18 Ekim 1886 ta rih li bir bel ge ye3gö re ga ze te nin im ti ya zı, İz mir’de ikin ci sı nıf da va ve kil le -rin den İz mir li Şe rif za de Hak kı Efen di4adı na ede bi yat, fen, si ya set ve böl ge ha ber le
ri ni ve ren bir gün lük ga ze te çı kar mak üze re alın mış tı. Bu bel ge, ga ze te nin im ti ya zı -nın ger çek ten de 13 Ka sım 1886’da çı kan Hiz met’le bir lik te alın dı ğı nı ke sin şe kil de or ta ya koy mak ta dır.
Ahenk’in do kuz yıl son ra na sıl ve ne den çı ka rıl dı ğı ko nu su na İz mir’in es ki ga ze te ci le rin den Hü se yin Rı fat bi raz açık lık ge tir mek te dir. Onun Hiz met hak kın da yaz -dı ğı bir se ri ya zı da ve ri len bil gi ye gö re5 ga ze te nin çı kı şı, Hiz met’in de çı kı şın da önem li bir ro lü bu lu nan ve bir çok ese ri ni bu ra da ya yım la mış olan ta nın mış ilim adam la rın dan Mah mut Esat Sey di şeh rî’nin, kar de şi Meh met Ne ca ti’yi6bir ga ze te sa hi bi yap mak ar zu sun dan doğ muş tur. Hü se yin Rı fat ga ze te ci di liy le bu çı kış hi kâ ye -si ni şöy le an la tır:
Ne ca ti Be ye fen di İz mir’e gel miş ler di. İc rayı ve kâ let ede cek ler di. Ay nı za man da Hiz met’in emri ida re si ni uh de le ri ne al dı lar. (...) Mah mut Esat Efen di ba şı na top la dı ğı bir -çok genç le re Hiz met’in de et ra fı nı al dır dı. Bi lin me yen, ta nın ma yan im za lar ora da -çok ya zı lar yaz dı lar. En son ra İs tan bul mat bû atı na geç ti ler.
Uzun ca sü ren bir za man dan son ra ge rek efen di mer hum ge rek Ne ca ti Bey Hiz met’ten ay rıl dı lar. Ay rıl dı lar, ama efen di mer hum Ne ca ti Be yi mut la ka bir ga ze te sa hi bi yap mak is ti yor lar.
Ye ni den im ti yaz al mak!... Yu ka rı lar da de di ğim gi bi bu, bir şi men di fer im ti ya zı al mak tan da ha güç... İz mir da va ve kil le rin den mer hum Hak kı Be yin vak tiy le alıp da neş ret me di ği Ahenk ga ze te si nin im ti ya zı nı ka rış tı rı yor lar. Ne ya pıp ya pıp neş ri ni te min edi yor lar. İş te bu gün ken di mes le ği da hi lin de ale’dde vam in ti şar eden Ahenk ar ka da şı mı zın rûzı fi -rûz-ı te vel lü dü de bu!
Ge rek Meh met Ne ca ti’nin ge rek se ga ze te nin im ti ya zı nı da ha son ra dev ra lan İs -ma il Sıt kı Be y’in ga ze te çı kar -mak is te me le ri, bi raz da bu ya yın or gan la rı va sı ta sıy la ta nın mak, nü fuz la rı nı ge niş let mek ve böy le ce ic ra et tik le ri avu kat lık mes le ğin de da -ha çok müş te ri cel bet mek ama cıy la iliş ki li ol du ğu nu söy le ye bi li riz. İz mir’de ga ze te çı ka ran ya da im ti yaz sa hip li ği ya pan şah si yet le rin bü yük kıs mı nın Cor ci Bub li, Ni ko la ki Çü rük çoğ lu, Tev fik Nev zat, Ah met Ce lâ det, Ka dı za de İb ra him Re fik, Meh -met Sab ri, İb ra him Et hem, Ali Naz mi, Meh -met Sa dık vb. ör nek le rin de ol du ğu gi bi ya avu kat ya da mah ke me ler de iş ta ki bi ya pan ki şi ler ol ma sı bu fik ri mi zi des tek le yen bir hu sus tur. An cak ta biî bu şah si yet le rin kül tü rel ve ya si ya sî bir amaç ol mak sı zın sa de ce çı kar kay gı sıy la ha re ket et tik le ri ni söy le mek el bet te ki yan lış bir de ğer len -dir me ola cak tır.
Ahenk ga ze te si nin bu şe kil de çı ka rıl ma sı ka rar laş tı rıl dık tan son ra ga ze te yi ya yım la ma gö re vi ni, si ya sî amaç lar la kaç tı ğı Av ru pa’dan dö nen ve Sul tan Ab dül ha mit’in ve hü kû me tin gö zün de iyi ce şa i be li bir hâ le gel me si do la yı sıy la Hiz met ga ze te sin de ki es ki yet ki ve gö rev le ri ni ge ri al ma sı na izin ve ril me yen Tev fik Nev zat üst
-5 “Be nim Gö züm le Hiz met’in Ta ri hi 7”, Hiz met, nr. 395, 19 Ni san 1926.
len miş ti7. Ni te kim Ahenk’in ilk sa yı la rın da im ti yaz sa hi bi ola rak Meh met Ne ca ti, “baş mu har rir” ola rak da Tev fik Nev zat ad la rı yer alır.
Ahenk’in ilk sa yı sı 9 Şu bat 1310-21 Şu bat 1895-26 Şa ban 1312 ta ri hin de çık mış ve bu ilk sa yı da Sul tan II. Ab dül ha mit’in do ğum gü nü kut la ma la rı na ge niş bir yer ve ril miş tir. Zi ya So mar, bu na ba ka rak ga ze te nin çı kı şı nın Sul tan II. Ab dül ha mid’in do -ğum gü nü ne denk ge ti ril di ği ni söy le mek le bir lik te8ga ze te nin çı kı şı do ğum gü nü ne denk gel miş de ğil dir; çün kü pa di şa hın do ğum gü nü hic rî 16 Şa ban 1258 (21 Ey lül 1842)’dir ve ga ze te nin çı kı şı da hic rî tak vi me gö re pa di şa hın do ğum gü nün den on gün son ra, ya ni 26 Şa ban 1312’de ol muş tur. As lın da Meh met Ne ca ti ve Tev fik Nev zat ger -çek ten de ga ze te nin çı kı şı nı pa di şa hın do ğum gü nü ne denk ge tir mek is te miş ler, bu nun için ge rek li ya zı la rı ya zıp ha zır lık la rı yap mış lar, an cak ya yın iz ni nin Da hi li ye Ne za re tin den Ay dın va li li ği ne geç gel me si do la yı sıy la bu is tek le ri ni ger çek leş ti re me miş ler dir. An cak ga ze te yi do ğum gü nü ne ya kın bir ta rih te çı kar dık la rı için bu ya kın lı ğı ba ha ne ede rek da ha ön ce ya pı lan do ğum gü nü kut la ma la rı nı ve tö ren le ri, ga ze te nin bü -tün say fa la rı nı kap la yan “Ve lâ det-i Pür-mey me net-i Haz re ti Hi lâ fet-pe na hî” baş lık lı aşı rı öv gü ler le do lu abar tı lı bir uzun ya zı da ay rın tı lı şe kil de ver miş ler dir.
Çı ka ran la rın böy le dav ran ma sın da el bet te ki pa di şa ha izin için te şek kür et me ni ye tin den da ha çok ga ze te ye yar dım ko nu sun da onun il gi ve dik ka ti ni cel bet me ama cı nın önem li bir ro lü var dır. Zi ra pa di şa hın ken di ya yın po li ti ka sı na ya kın olan ga ze -te le re, hat ta İz mir’de Hiz met ga ze -te si ne da ha ön ce ki ta rih ler de önem li yar dım lar da bu lun du ğu bi li nen bir hu sus tur. Ya pı lan aşı rı ve çok abar tı lı öv gü ler de muh te me len iler de Tev fik Nev zat’a ya pı la bi le cek en gel le me le rin önü ne geç me ar zu su nun da bir pa yı ol muş ola bi lir.
Ahenk ga ze te si nin çı kı şın da ki ge cik me, ilk sa yı nın son say fa sın da ki “İh tar-ı Mah sus” baş lık lı kı sa açık la ma da ve ga ze te nin ne den ve ne amaç la çı ka rıl dı ğı nın be -lir til di ği, muh te me len Tev fik Nev zat ta ra fın dan ya zı lan “Mat bu at ve Ta yin-i Mes lek” baş lık lı ya zı da ifa de edil miş tir. Bu ikin ci ya zı da şun lar söy len mek te dir:
Fa kat Ay dın vi lâ ye ti gi bi bir bu çuk mil yon aha lî yi ve sa ye-i te rak ki yât-vâ ye-i haz ret-i pa di şa hî de gün den gü ne mik ta rı ço ğal mak üze re bel ki iki yüz bi ni mü te câ viz oku ma yaz ma bi len ze vâ tı hâ vi mü him bir vi lâ yet te yal nız bir “Hiz met” ga ze te si nin ki fa yet et me ye ce ği şüp he siz dir. İş te bu nok sa nı dü şün dü ğü müz gi bi mem le ke te hiz met et mek fik ri de biz de bir sev dayı ci bil lî ol du ğu için şu ce ri de yi te sî se mu vaf fak ol duk. Ga ze te mi -zin neş ri ne mü saa de olun ma sı emri he nüz gel miş ve ve lâ det-i pür-mey me net-i haz ret-i hi lâ fet-pe na hî ye mü sa dif bir va kit te neş re baş la mak me dar-ı mü ba hât ola cak te sa dü fât-ı meb rû ke den bu lun muş ol du ğu için bi men ni hi’l-ke rim he men neş re ib ti dar olun muş tur.
7 Bkz. Ö.F. Hu yu gü zel, age., s. 576; “İz mir’in Önem li Bir Ede bi yat ve Fi kir Ga ze te si: Hiz met”, Zey
-nep Ker man Ki ta bı, s. 114.
Söz ko nu su ya zı da ga ze te nin amaç la rı mad de ler hâ lin de sı ra la nır ken Hiz met’ten fark lı bir şe kil de sa de bir dil le ti ca ret ve zi ra at le il gi li ya zı ve ha ber le re ağır lık ve ri le ce ği de özel lik le vur gu la nır ki bu hu sus ger çek ten de son ra ki yıl lar da ga ze te nin ka -rak te ris tik ta raf la rın dan bi ri ni oluş tu rur. Bu mad de ler ara sın da dik ka ti çe ken di ğer iki nok ta ise İs lâm dün ya sın dan ha ber le re da ha çok yer ver me ve ka dın la rın iler le me si ko nu sun da ki du yar lı lık tır:
4. Ga ze te miz de müm kün ol du ğu ka dar sa de li san is ti ma li ne ça lı şı la cak tır.
5. Mem le ke ti mi zin ah vâl-i zi rai ye ve ti ca ri ye sin den bah se di le cek ve he le mah su lâ tın mik ta rı, sa tış lar ve sa ir mu ame lât-i ti ca ri ye he men her nüs ha mız da bu la na cak tır. 6. Mem le ke ti mi ze ta al lu ku olan Av ru pa pi ya sa la rın dan su reti mah su sa da bah se di le cek -tir.
8. Alemi İs lâ mi yet te gö rü len te rak ki yâ ta ve ha va disi İs lâ mi ye ye da ir ma lû mâtı mü fî -de ek sik ol ma ya cak tır.
9. Ka dın la rın da er kek ler gi bi hakk-ı te rak kî ye ma lik ol duk la rı nı tes lîm eden ler de niz. Ka dın lık âle mi ne da ir de ba zı şey ler ya za rak ka ri le ri mi ze hiz met et mek ar zu sun da yız.
İş te bu ni yet ve amaç lar la çı ka rı lan Ahenk’in ilk sa yı sı nın baş lı ğı al tın da “Pa zar te si ve Per şem be gün le ri neş ro lu nur si ya sî ve fen nî Os man lı ga ze te si dir” şek lin de sa -de bir açık la ma yer alır.
Ahenk Mat baa sı
Hiz met gi bi il kin Ay dın Vi lâ yet Mat baa sı’nda ba sıl ma ya baş la nan ga ze te nin ida -re ha ne si Hü kû met ci va rın da Yu su foğ lu Ha nı’nda bu lu nan “dai -re-i mah su sa”dır. İlk sa yı la rın fi ya tı da 20 pa ra dır.
Mat ba a ye ter siz li ği yü zün den baş lan gıç ta ba zan haf ta da bir ke re ya yım lan mak du ru mun da ka lan Ahenk, Meh met Ne ca ti ve Tev fik Nev zat’ın ida re si sı ra sın da 1896 ağus to sun da Av ru pa’dan ge tir ti len mat ba a ma ki ne siy le ye ni bir mat baa ya ka vuş muş ve ida re ha ne de mat ba ay la bir lik te Kış la Bah çe si kar şı sın da ki Be le di ye Kah ve ha ne si de ni len ye ni ye ri ne ta şın mış tır. Kı sa bir sü re son ra, ya ni 1896 eki min de de mat -baa ya ye ni hu ru fat gel miş9ve böy le ce mat ba a, ga ze te ve di ğer neş ri ya tı ba sa cak bir teş ki lâ ta ka vuş muş tur. Mat baa nın dı şar dan da iş ler al ma sı ve ki tap ba sı mı na baş la -ma sı muh te me len 1897 yı lı baş la rın da dır10. Ahenk mat baa sı, II. Meş ru ti yet dö ne min -de, da ha doğ ru su I. Dün ya Sa va şı ’nın baş la ma sın dan bir kaç ay son ra ye ni len miş ve
9 Ga ze te ve mat baa nın ye ni ye ri ne ta şın ma sı ko nu sun da bkz. “Ay dın Vi lâ ye ti”, Ahenk, nr. 142, 11 Ağus -tos 1896; ye ni hu ru fa tın ge liş ha be ri için bkz. Ahenk, nr. 152, 27 Teş ri ni ev vel/Ekim 1897.
10 Mat baa nın dı şa rı dan ge le cek ya yın ta lep le ri ni ka bu lüy le il gi li ilk ti ca rî ilan la rın dan bi ri için bkz.
ga ze te, ki tap ve di ğer kır ta si ye mal ze me si ba sı mı na de vam et miş tir11.
Böy le ce ye ni bir mat baa ya ve harf le re ka vu şan Ahenk, nr. 153, 5 Teş ri ni sa ni 1312/18 Ka sım 1896’dan iti ba ren ken di mat ba asın da haf ta da üç gün ola rak çık ma ya baş lar, 1897 Türk Yu nan Sa va şı sı ra sın da da gün lük bir ga ze te hâ li ne ge lir. Böy le ce ku ru lan ve ge liş ti ri len Ahenk Mat baa sı, da ha son ra ga ze te nin ya nı sı ra bir çok ki ta bı da ba sa cak ve ga ze te ka pan dık tan son ra da bu işe 1949 yı lı na ka dar de vam ede cek tir. Bi le bil di ği mi ze gö re bu mat baa nın bas tı ğı ilk eser Ali Naz mi’nin kar de şi Mah -mut Ce lâ let tin’in ga ze te de tef ri ka hâ lin de ya yım lan dık tan son ra ki tap hâ lin de 1897 mar tın da ba sı lan ve Arap şi i rin den ör nek le ri içe ren Ter cü mei Mün ta ha bâtı Me ca -miy yü’l-Edep fî Ha dai ku’l-Arap ad lı çe vi ri si ol muş tur12. Bu ede bî ki tap dı şın da
Ahenk mat ba asın da ba sı lan ki tap lar da ha zi ya de Ali İr fan ve Ma raş lı Mus ta fa Kâ mil gi bi Ahenk ya zar la rı nın ya öğ ret men le rin ha zır la dı ğı ders ki tap la rı ya da be le di ye ve -ya ti ca ret ve sa na yi oda sı gi bi res mî ku rum la ra ait ti ca rî -ya yın lar ol muş tur. Baş ka bir de yiş le ga ze te nin ede bi yat ve sa nat tan zi ya de eği tim, ti ca ret ve zi raa te dö nük ge nel ya yın po li ti ka sı nın mat baa nın bas tı ğı ki tap la ra da yan sı dı ğı söy le ne bi lir. Bu ki tap lar dı şın da mat baa da Şu lei Edep, Muk te bes, Tan, Hal ka Doğ ru ve Sıh hî Ci dal gi bi der gi ler de ba sıl mış ve böy le ce Ahenk, mat baa sı va sı ta sıy la da İz mir’in kül tür ve ede bi -yat ha ya tı nın ge liş me ve iler le me sin de dik ka te de ğer bir rol oy na mış tır. Cum hu ri yet dö ne mi ne ka dar bu mat ba a, Hiz met mat ba asın dan son ra İz mir’de en faz la Türk çe ki -tap vs. ba san bir mat ba a ola rak hiz met et miş tir13.
İm ti yaz Sa hip le ri, Baş ya zar la rı ve Ya zar Kad ro su
Yak la şık otuz beş yıl çı kan Ahenk ga ze te si de uzun sü re li di ğer ga ze te ler de ol -du ğu gi bi bir kaç im ti yaz sa hi bi nin ve bir kaç baş ya za rın elin de ya yım lan mış tır.
Ga ze te nin im ti yaz sa hip le ri sı ra sıy la Meh met Ne ca ti, İs ma il Sıt kı (Er boy), Ali Naz mi ve Cev ri ye İs ma il (Uyum) ol muş tur. Baş ya zar ya da o dev rin ifa de siy le ‘mu -har rir’ ve ya ‘baş mu -har rir’ ola rak ça lı şan la rı da şöy le sı ra la ya bi li riz: Tev fik Nev zat, Ali Naz mi, İd ris Şi na si, Meh met Şev ki. Bu isim ler dı şın da İb nüş şe fik Ah met Ke mal, Dr. Meh met Re fet (He zar gra dî) ve İb ni Ha zım Fe rit de kı sa sü re ler le baş mu har rir lik yap mış lar dır.
Ahenk’te Meh met Ne ca ti ve İs ma il Sıt kı’nın im ti yaz sa hip li ği kı sa sür müş, bu na kar şı lık Ali Naz mi ve kar de şi Cev ri ye İs ma il ise bu gö re vi uzun sü re yap mış lar dır.
11 Bkz. “Ye ni Ahenk Mat baa sı”, Ahenk, nr. 13 Kâ nu nı sa ni/Ocak 1330/1915. 12 Ya yın ilâ nı için bkz. Ahenk, nr. 208, 18 Mart 1313/30 Mart 1897.
13 İz mir ’de mat ba acı lık ko nu sun da da ha ge niş bil gi için bkz. Er kan Ser çe, İz mir’de Ki tap çı lık
Meh met Ne ca ti, im ti ya zı ga ze te nin çı kı şın dan yak la şık iki bu çuk yıl son ra, ya -ni 1897 ha zi ra nın da avu kat ve II. Meş ru ti yet dö ne mi Ad li ye Na zı rı İs ma il Sıt kı’ya dev ret miş tir14. Da ha ön ce ga ze te de so rum lu mü dür ola rak da bu lu nan İs ma il Sıt kı’nın im ti ya zı Ali Naz mi Be y’e dev ret me si de yi ne yak la şık iki bu çuk yıl son ra, ya ni 1899 yı lı so nun da ol muş tur. Baş ba kan lık Os man lı Ar şi vi Da hi li ye İra de le ri ka ta lo gun da ki 4568 nu ma ra lı ve 15 Re ceb 1317/19 Ka sım 1899 ta rih li iki bel ge, im ti ya -zın ga ze te de da ha ön ce so rum lu mü dür ve baş mu har rir ola rak ça lı şan Ali Naz mi’ye terk edil di ği ni bil dir mek te dir15.
Böy le ce Tev fik Nev zat’ın ga ze te den çe kil di ği 1896 ey lü lün den be ri Ahenk’te ya zar ola rak ça lı şan Ali Naz mi (?-Ni san 1920)16, ga ze te ye 1899 yı lı ka sı mın da ta ma men sa hip ol muş ve ye ni bir mat ba a ku ra rak Ahenk’i, öl dü ğü ta ri he ka dar yir mi yıl dan faz la bir sü re çı kar mış tır. İm ti ya zı devr al dık tan bir sü re son ra baş ya zar lı ğı bı ra kan Ali Naz mi, da ha çok ye ni bir şe kil de kur du ğu Ahenk Mat ba ası’y la ve kâ ğıt ti ca re tiy le il gi len miş tir ve onun bu iş le ri yap ma sı ga ze te nin is tik rar lı bir şe kil de ya yım -lan ma sı na da ze min ha zır la mış tır. Ali Naz mi’nin 1920 ni sa nın da ölü mün den son ra im ti yaz, kar de şi Cev ri ye İs ma il’e17geç miş ve ga ze te, onun elin de ka pan dı ğı 2 Ocak 1930 ta ri hi ne ka dar ya yım lan mış tır.
Baş ya zar lar ko nu su na ge lin ce, Tev fik Nev zat, Hiz met’te ki hak la rı nı tek rar el de et me si do la yı sıy la 1896 ey lü lün de ga ze te den ay rıl dı ğı ta ri he ka dar yak la şık bir bu çuk yıl lık sü re de Ahenk’i renk li ve dol gun bir muh te va ile çı kar mış, an cak onun ay -rı lı şın dan son ra ga ze te bu özel li ğin den bü yük öl çü de uzak laş mış tır.
Muh te me len 1897 mar tın da Ahenk’in baş ya zar lı ğı nı dev ra lan Ali Naz mi, ga ze -te ye faz la im za lı ya zı yaz mış de ğil dir. O yaz mak tan çok baş ka ya zar la rı ça lış tır ma yı ter cih et miş ve bir sü re son ra baş ya zar lı ğı ön ce (İd ris) Şi na si’ye, da ha son ra da Meh -met Şev ki’ye bı rak mış tır. Bu yüz den Bez mi Nus ret’in onun la il gi li ola rak söy le di ği “Za ten ken di si bir şey yaz maz dı. ... İs tih dam et ti ği mu har rir ler de üçün cü ve dör dün -cü de re ce de bu lu nan gay rı ma ruf kim se ler di”18şek lin de ki de ğer len dir me de bir hak -lı -lık pa yı var dır.
1900 yı lın dan be ri ga ze te de ça lış ma sı na, hat ta ga ze te nin ya zı iş le ri ni da ha son -ra Köy lü ga ze te si ni çı ka -ra cak olan Meh met Re fet’le bir lik te ida re et me si ne -rağ men im za lı ya zı lar yaz ma yan Şi na si’nin (?-Ni san 1917) im za lı baş ya zı la rı, ga ze te de 1908
14 Bkz. “İfa de-i Mah su sa”, Ahenk, nr. 254, 29 Ma yıs 1313/11 Ha zi ran 1897. Ahenk’te çı kış yıl dö nü mü ve si le siy le her yıl ya yın la nan bir ya zı da (‘Ahenk’in 25. Se ne-i Dev ri ye si’, nr. 7009, 23 Şu bat 1335/1919) im ti ya zın as lın da İz mir’in ta nın mış da va ve kil le rin den Ka dı za de Ha fız Rı fat Efen di ’ye –ki Rı fat Efen di, Hiz met sa hi bi Ka dı za de İb ra him Re fik ile Hü se yin Rı fat’ın ba ba sı dır– ve ril mek is ten di -ği, ama hü kû me tin bu na izin ver me me si üze ri ne İs ma il Sıt kı’ya dev re dil di ği bil di ril mek te dir. 15 Bu ko nu da ay rı ca bkz. “Teb rik”, Muk te bes, nr. 5, 30 Kâ nu nı ev vel 1315/12 Ocak 1900. 16 Hak kın da ge niş bil gi için bkz. Ö.F. Hu yu gü zel, İz mir Fi kir ve Sa nat Adam la rı, s. 59-63. 17 Da ha ge niş bil gi için bkz. Ö.F. Hu yu gü zel, age., s. 120-121.
ey lü lün de, ya ni II. Meş ru ti yet’ten son ra baş la mış ve bu id dia sız, ılım lı ve sa de bir üs -lû ba sa hip ya zı lar 1916’ya ka dar de vam et miş tir19.
Şi na si’den son ra Ahenk’in sü rek li ya zar la rın dan İb ni Ha zım Fe rit’in (18731938) 19191921 yıl la rı ara sın da kı sa sü re de vam eden bir baş ya zar lık dö ne mi var -dır. İz mir’in Yu nan lı lar ta ra fın dan iş gal edil di ği 1919 ma yı sın dan iti ba ren ga ze te nin baş ya zar lı ğı nı dev ra lan İb ni Ha zım Fe rit, bir sü re bu gö re vi de vam et tir miş, an cak ya zı la rı ve ba zı fa ali yet le ri do la yı sıy la Ku va-yı Mil li ye ca sus lu ğu ile suç la nıp 1921 tem mu zun da Ati na esir ler kam pı na gön de ril me si do la yı sıy la baş ya zar lık tan çe kil -mek zo run da kal mış tır20.
İb ni Ha zım Fe rit’ten son ra, baş ka bir de yiş le 1918 eki min de ki Mon dros Mü ta -re ke si’n den iti ba -ren baş mu har rir ola rak yaz ma ya baş la yan ve bu gö -re vi bir ara İb ni Ha zım Fe rit’e dev re den Meh met Şev ki’nin ya zı la rı bir ke sin ti ha ri cin de 1929 ma yı -sı na ka dar de vam et miş tir. Be lirt ti ği miz ke sin ti ise ya za rın iş gal de ya şa dı ğı acı la rı ce sa ret le di le ge ti ren ya zı la rı ve iş gal aleyh da rı fa ali yet le ri yü zün den İz mir dı şı na çı -ka rıl ma sı do la yı sıy la Ka sım 1921-Ey lül 1922 ara sın da ol muş, bu ara da An -ka ra’ya gi den ve TBMM hü kû me ti nin em rin de ça lı şan Meh met Şev ki kur tu luş tan son ra İz -mir’e dö ne rek baş ya zı la rı na ye ni den baş la mış tır21.
Onun 1929 ma yı sın da baş ya zar lı ğı bı rak ma sın dan son ra bu gö re vi dev ra lan im -ti yaz sa hi bi Cev ri ye İs ma il’in za man za man yaz dı ğı baş ya zı lar ga ze te nin ka pan dı ğı 2 Ocak 1930’a ka dar de vam et miş tir.
Ahenk ga ze te si nin baş ya zar lar dı şın da ki ya zar kad ro su na ge nel ola rak bak tı ğı mız da, özel lik le Sul tan Ab dül ha mit ve II. Meş ru ti yet dö nem le rin de bu kad ro da bü yük bir çe şit li lik le kar şı la şı rız. San ki Os man lı Dev le ti ’nin di nî ve et nik açı dan ka rı şık ya pı sı ga ze te nin ya zar kad ro su na da yan sı mış ve Müs lü man, Hris ti yan ve Mu se vi ya zar lar ya da Türk, Er me ni, Ya hu di ve Rum ya zar lar ga ze te de bir lik te ya zı yaz mış lar dır. Bu dö nem ler de ga ze te nin ya zı he ye tin de yer alan ve ya ga ze te de sü rek li ya zı la rı çı kan baş lı ca ya zar la rı –ki bun lar dan bir kıs mı son ra ki dö nem ler de de ga ze te -de yaz mış lar dır– şöy le sı ra la mak müm kün dür:
Türk ve ya Müs lü man ya zar lar: Ye ni şe hir li za de Ha lit Eyüp, Ali İr fan Eğ ri bo zî, Mit hat Re bi î, Ma raş lı M. Kâ mil, Me lek za de Fu at, Ha lil Sa fi, Res mo lu Ca fer Mit hat, Mah mut Fu at (Bir Köy lü), Hü se yin Av ni Ozan.
Gay rimüs lim ya zar lar: Agop Za kar yan, Mar di ros Ya zı cı yan, Sa lo mon (Se lim) Miz ra hi, Gad Fran ko, İs tav ri Fik ri.
Mü ta re ke, Mil lî Mü ca de le ve Cum hu ri yet dö nem le rin de ise Os man lı Dev le ti’nin yı kı lı şı ve ye ni bir dev le tin ku ru lu şu nu ha zır la yan bü yük si ya sî de ğiş me ler do la yı sıy la bu ya zar kad ro sun da bir ay rış ma ken di ni gös ter miş ve bu de vir ler de ga ze
-19 Hak kın da da ha ge niş bil gi için bkz. Ö.F. Hu yu gü zel, age., s. 258-259. 20 Da ha ge niş bil gi için bkz. Ö.F. Hu yu gü zel, age., s. 245-249. 21 Hak kın da da ha ge niş bil gi için bkz. Ö.F. Hu yu gü zel, age., s. 419-422.
te de da ha çok Türk ve Müs lü man ya zar la rın isim le ri gö rü lür ol muş tur. Söz ko nu su dö nem ler de Ahenk’te ya zı sı en çok çı kan ya zar la rı şöy le sı ra la mak müm kün dür: Ha se ne Na lan, Ha di ye Hü mey ra, Ha san Tah sin Nu ri, Ah met Naz mi, Ah met Kad ri, Fa -zıl Ka sım, Ni za met tin Na zif (Te pe de len li oğ lu), Cem Ce mal.
Ya yın Ha ya tı, Ya yın Po li ti ka sı ve Ge nel Muh te va sı
Tev fik Nev zat’ın dol gun bir muh te va ile çı kar dı ğı sa yı lar dan son ra Ali Naz -mi’nin baş mu har rir li ği sı ra sın da Ahenk’in nis be ten sö nük bir şe kil de ya yın lan dı ğı gö rü lür. An cak Türk-Yu nan Sa va şı ’nın ce re yan et ti ği ve za fer le so nuç lan dı ğı 1897 yı lın da hem ede bi yat ta hem de ba sın ha ya tın da dik ka te de ğer bir can lan ma ken di ni gös te rir. 1897 ni sa nın da Hiz met gi bi gün lük bir hâ le ge len Ahenk, sa va şın ce re yan et ti ği yer le re mu ha bir gön der mek im kâ nı nı bi le bu lur ve okur la rı na “İz mir fır kai as ke ri ye si”nin ya rar lık la rın dan ha ber ler ve rir. Böy le ce İz mir’de ger çek bir ga ze te ol -ma nın ilk şart la rın dan bi ri ger çek le şir. Ka na ati mi ze gö re Ahenk, İz mir ba sı nın da olay ye ri ne mu ha bir gön de ren ilk Türk ga ze te si ol mak ba kı mın dan bir ay rı ca lı ğa sa hip tir. Ahenk, bir ya zı sın da bun dan do la yı ken di si ni İs tan bul ve Av ru pa ga ze te le ri ne ben ze -tir ve “ten ce re de pi şi rip ka pa ğın da yi yen bir ga ze te ol mak tan kur tul du ğu nu” gu rur la ifa de eder22.
Bu sı ra lar da bü tün ül ke de can la nan ba sın ha ya tı na pa ra lel ola rak İz mir ba sı nın da da bir ge liş me ve can lan ma gö rü lür. Bu ta rih te Ay dın, Hiz met, Ahenk, İz mir, Te rak ki ve Şu lei Edep gi bi al tı ya yın or ga nı birara da çı kar. An cak bu can lı lık uzun sür mez ve sa vaş son ra sın da aza lır ve ti raj lar da bu na bağ lı ola rak dü şer. Ahenk’in 5. yıl -dö nü mü için 1899’da ya zı lan “Arz-ı Şük ran”da23300.000 nü fu sa sa hip bir mem le ket te, ya ni İz mir’de Ahenk, dı şa rı ya ait abo ne ler ha riç an cak 200300 ga ze te sa ta bi -li yor ol mak tan ve gün lük ola rak çık ma nın zor luk la rın dan acıy la ya kı nır. Bu sa yı, ger çek te Ahenk’in ti raj ola rak Hiz met’ten ge ri de bu lun du ğu nu ve sa tı şın za man za -man han gi nok ta la ra dü şe bil di ği ni de gös ter mek te dir24. As lın da ti raj dü şük lü ğü ve abo ne be del le ri ko nu su hem Ahenk’in hem de di ğer İz mir ga ze te le ri nin ya yın ha ya -tı nın so nu na ka dar sü rek li şi kâ yet et ti ği önem li bir ko nu ol muş tur.
Ahenk ga ze te si nin 35 yıl lık ha ya tın da ki ge nel ya yın po li ti ka sı na bak tı ğı mız da ga ze te, –Tev fik Nev zat’ın yö ne ti min de ki bir bu çuk yıl lık sü re dı şın da–, Hiz met’ten fark lı bir şe kil de si ya sî açı dan mu ha fa za kâr, ılım lı ve dev rin ida re siy le çok uyum lu,
22 Bkz. “İfa de-i Mah su sa”, nr. 220, 17 Ni san 1313/30 Ni san 1897. 23 Bkz. nr. 765, 23 Şu bat 1899.
24 Hiz met’in ilk üç sa yı sı 800 adet ba sıl mış, 1897 Türk-Yu nan Sa va şı’n da da bu ra kam bir bil gi ye gö re beş al tı bi ne fır la mış tır. Bkz. Ö.F. Hu yu gü zel, “İz mir’in Önem li bir Ede bi yat ve Fi kir Ga ze te si”, Zey -nep Ker man Ki ta bı, s. 112.
ya ni pek eleş ti ri ci ol ma yan bir ya yın po li ti ka sı güt müş, bu si ya set doğ rul tu sun da di -ğer ga ze te ler le de tar tış ma ya pek gir me miş tir. Hat ta si ya se tin nis be ten ser best leş ti ği II. Meş ru ti yet dö ne min de bi le sa de ce Hiz met ve İt ti hat ga ze te le riy le bir kaç ka lem tar tış ma sı yap mış, fa kat bun lar da uzun sür me miş tir. Ga ze te ay nı tu tu mu Cum hu ri -yet dev rin de de sür dür müş tür.
Ahenk’in faz la ka za ya uğ ra ma dan otuz beş yıl ya yım lan ma sı mu hak kak ki bu po li ti ka sa ye sin de ol muş tur. Ger çek ten de Ahenk, Sul tan II. Ab dül ha mit dev rin de bir kaç de fa ka pan mış ol mak la bir lik te bun lar kı sa sü re li ol muş ve ida re ye hiç çat ma -dan, hiçbir ko nu da aşı rı ten kit çi bir ta vır al ma dan ya yım lan mış, son ra ki dö nem ler de ise hiç ka pan ma dan ya yın ha ya tı nı sür dü re bil miş ve böy le ce ba zı açı lar dan dö nem -le rin ay na sı ol ma gö re vi ni ba şa rıy la sür dü re bil miş tir.
Si ya se tin ya nı sı ra ge nel ola rak çık tı ğı dö nem ler de ki ye ni ede bi yat ha re ket le ri ne de uzak du ran ga ze te nin, özel lik le Sul tan Ab dül ha mit dö ne min de da ha çok ge le nek çi, es ki an la yı şa bağ lı ede bi ya tı ve ede bi yat der gi le ri ni ta kip et ti ği ni söy le ye bi li riz. Söz ge li şi bu dö nem de ede bi yat ha re ket le rin de adı çok ge çen Ser veti Fü nun der gi sin den ve bu der gi de ken di ni gös te ren “Ye ni Ede bi yatı Ce dî de” ve ya “Ser veti Fü nun Ede bi ya tı”ndan hiç söz et me yen ga ze te de, es ki ve ya ge le nek sel ede bi yat ta raf tar la rı nın top lan dı ğı Ma lû mat ve Ha zi nei Fü nûn der gi le rin den çok söz edi lir ve oku -yu cu la rın bu der gi le ri ta kip et me le ri ve al ma la rı tav si ye edi lir. Yi ne sa de bir dil le ve es ki hi kâ ye ge le ne ği mi ze ya kın bir tarz da ro man ve hi kâ ye ler neş re den Ah met Mit -hat Efen di’ nin adı ve ki tap ad la rı da ga ze te de sık sık zik re dil miş tir.
Bu nun is tis naî bir ör ne ği ola rak Ahenk, 1900-1902 ara sın da Ne cip Türk çü ve Tev fik Nev zat’ın Hiz met ga ze te sin de baş lat tı ğı “Türk çe Yaz mak Çı ğı rı” ko nu sun da -ki tar tış ma la ra, ya ni ya zı ve ede bi yat di li nin sa de leş me si ko nu sun da -ki tar tış ma la ra İz mir ga ze te siy le bir lik te ha ra ret le ka tıl mış tır25.
Ahenk ga ze te sin de ha ber ler dı şın da yer alan ma ka le ve ma ka le se ri le ri ne bak tı ğı mız da bun la rın özel lik le II. Ab dül ha mit dev rin de ede bi yat ve sa nat tan çok İz mir’de ki sos yal ve kül tü rel ha ya tın eği tim, ce ha let, kö tü âdet ve alış kan lık lar gi bi çe -şit li prob lem le ri, İz mir ve Ege böl ge sin de ki zi ra at ve ti ca ret ha ya tın da ki ak sa ma lar, ge ri lik ler, zi raî has ta lık lar gi bi eko no mik prob lem ler üze rin de yo ğun laş tı ğı gö rü lür26. Söz ge li şi Sul tan Ab dül ha mit dev rin de Ege ve İz mir’in en bü yük eko no mik prob lem
-25 Bu ko nu da E. Ü. Ede bi yat Fa kül te si Türk Di li ve Ede bi ya tı Bö lü mün de da nış man lı ğı mız da ya pı lan bir li sans te zi için bkz. Ay ten Tu ran, Ahenk Ga ze te sin de Çı kan “Türk çe Yaz mak Çı ğı rı” ile İl gi li Tar -tış ma lar ve Hi kâ ye ler (1900-1902), İz mir, 1983.
26 Ga ze te nin bu ko nu lar da ki ya zı la rı hak kın da da nış man lı ğı mız da İz mir’de ya pıl mış olan ve ha len E. Ü. Ede bi yat Fa kül te si Türk Di li ve Ede bi ya tı Bö lü mü Ar şi vi’n de bu lu nan şu li sans tez le rin den da ha ay -rın tı lı bil gi edin mek müm kün ola bi le cek tir: İlk nur Hep şer bet çi ler, Ahenk Ga ze te si Bib li yog raf ya sı (1895-1908, Kro no lo jik), 1981; Nu ran Sil le li oğ lu, Ahenk Ga ze te si Bib li yog raf ya sı (1895-1908, Ya zar Ad la rı na Gö re), 1981; Ahenk Ga ze te si Bib li yog raf ya sı (1908-1914, Kro no lo jik-Ya zar Ad la rı na Gö re), 1982; Meh met Dil baz, Ahenk Ga ze te si (1914-1930, Kro no lo jik ve Ya zar Ad la rı na Gö re), 1983.
le ri ara sın da yer alan “Köy Bak kal la rı” ko nu sun da 1900 yı lın da baş la yan ve uzun bir sü re de vam eden tar tış ma la rın27 bü yük öl çü de bu ga ze te de ce re yan et me si de
Ahenk’in ge nel tu tu muy la ya kın dan il gi li dir. Ga ze te, ken di za ma nı nın Hiz met, İt ti hat ve Ana do lu gi bi di ğer ga ze te le rin den bu yö nüy le ay rı lır.
Ga ze te nin bu ya yın po li ti ka la rın da Ali Naz mi Be y’in bir ti ca ret ada mı ol ma sı nın el bet te ki ro lü var dır. Baş ka de yiş le onun kâ ğıt tüc car lı ğı ve mat ba acı lı ğı ga ze te -ye za rar ve re cek si ya sî ve ya sa kın ca lı ko nu la ra gir me si ne en gel ol muş, fa kat bu na kar şı lık bu du rum is tik rar lı bir şe kil de ya yım lan ma sı na da bir ze min ha zır la mış tır. Bez mi Nus ret onun ga ze te ci li ğin den bah se der ken hak lı ola rak şun la rı söy ler28:
Za ten ken di si bir şey yaz maz dı. … İs tih dam et ti ği mu har rir ler de ken di si gi bi mu ha fa -za kâr, çe kin gen, bil gi se vi ye si iti ba rıy la üçün cü ve dör dün cü de re ce de bu lu nan gay ri ma ruf kim se ler di.
Bu ılım lı ve id dia sız tu tum, Ali Naz mi dı şın da ki baş ya zar la rın ya zı la rın da da ken -di ni gös te ren bir özel lik tir. Ni te kim II. Meş ru ti yet dev rin de baş ya zar İd ris Şi na si’nin di ğer ya zar lar la gi riş ti ği tar tış ma lar da hiçbir za man uzun sü re li ve ateş li tar tış ma lar ol -ma mış tır. Bu dev re de Ahenk, İt ti hat ve Te rak kî Fır ka sı ile Hür ri yet ve İti lâf Fır ka sı ’nın ara sın da or ta bir yol tut tu ra rak ya yın ha ya tı nı is tik rar lı şe kil de sür dür müş tür.
Mü ta re ke ve Mil lî Mü ca de le dö ne min de ise ga ze te, za man za man san sür len me -si ne rağ men İz mir’de ki Müs lü man Türk un su ru nun bir li ği ni ve çı kar la rı nı gö ze ten, za man za man İs lâm cı, za man za man da mil li yet çi bir po li ti ka yı im kân nis be tin de sür dü ren bir ga ze te ol muş tur. Bu dev re de ga ze te de Yu nan iş gal ko mu tan lı ğı nın po li ti ka la rı na uy gun düş me si do la yı sıy la göz yum du ğu di nî ya zı la ra ve di nî ya zı se ri le ri ne da ha çok yer ve ril miş, bu ya zı se ri le ri va sı ta sıy la Türk ya da Müs lü man un su ru -nun bir li ği nin sağ lan ma sı ve güç len di ril me si ama cı gü dül müş tür. Mü ta re ke ve iş gal yıl la rın da Na lân Ba ba, Han dan Ba ba, Gir yan De de, Şa dan De de im za lı di nîta sav vu fî şi ir le rin ve İb ni Ha zım Fe rit’in iba det le il gi li di nî ya zı se ri le ri ve ki tap la rı nın ya -yın lan ma sı muh te me len bu po li ti ka ile ya kın dan iliş ki li dir.
Bu zor ve fe lâ ket li yıl lar da ga ze te, kur tu lu şa olan inan cı nı hiçbir za man kay bet -me ye rek Köy lü ve Is la hat ga ze te le ri gi bi Yu nan e-mel le ri ne hiz -met et -mek ten dai ma uzak dur muş, Mus ta fa Ke mal Pa şa’nın Ana do lu’da ki ça lış ma la rı ve mil lî mü ca de ley le il gi li ha ber le re de uy gun bir dil le en faz la yer ve ren ga ze te ler den bi ri si ol muş -tur. Hat ta da ha faz la ola rak, ga ze te, bu dev re de İz mir ve ci va rın da ki gar ni zon lar da esir tu tu lan Türk le rin du rum la rı nı iyi leş tir mek için bir kam pan ya baş lat ma ve bu nu ba şa rıy la so nuç lan dır ma ce sa re ti ni de gös ter miş ti29.
27 Ge niş bil gi için bkz. Ze ki Arı kan, age., s. 50-57. 28 Bir Ro man Gi bi, İz mir, 1955, s. 21.
29 Bkz. En gin Ber ber, “Türk Yu nan Sa va şın dan Son ra Si vil Tu tuk lu la rın ve Sa vaş Tut sak la rı nın De ği şi -mi”, Ta rih İn ce le me le ri Der gi si, İz mir, IV (1989), s. 115-119.
Da ha ön ce ki dö nem ler den fark lı ola rak iş gal sı ra sın da ki bu ce sur ve atak tu tu -mu yü zün den im ti yaz sa hi bi ve so rum lu mü dür Ali Naz mi, 1919 ey lü lün de bir ya zı yü zün den tu tuk lan mış30, baş ya zar lar dan Meh met Şev ki ya zı la rı ve is tih ba rat fa ali yet le ri yü zün den 1921 ka sı mın da İz mir dı şı na sü rül müş, onun ye ri ne ge çen İb ni Ha -zım Fe rit de ateş li ya zı la rı ve “Ku va-yı Mil li ye ca sus lu ğu” yü zün den Yu nan iş gal komu tan lı ğı nın em riy le 1922 tem mu zun da tu tuk la nıp ön ce Ati na’da ki Lus ye esir ler kam pı na, da ha son ra da Gi rit’te ki bir esir kam pı na gön de ril miş ve bu iki baş ya zar an -cak kur tu luş tan son ra İz mir’e dö ne bil miş ler di.
Ahenk ga ze te si Cum hu ri yet dö ne min de, Cum hu ri yet ida re si ni ve dev rim le ri de ay nı he ye can la des tek le miş, Cum hu ri yet Halk Fır ka sı’ na ve Ata türk’e bü yük bir bağ lı lık gös ter miş tir. Bu nun la bir lik te yi ne de Ahenk’in bu de vir de Cum hu ri yet Halk Fır ka sı ’nı des tek le yen Ana do lu ga ze te si ile za man za man ida re ye mu ha lif bir tu tum ta -kı nan Hiz met ve Sa da-yı Hak ga ze te le ri ara sın da or ta bir yol iz le di ği ni söy le me miz da ha doğ ru ola cak tır.
Ka pa nı şı
Cum hu ri yet dev rin de özel lik le harf in kı lâ bı nın ger çek leş me si ve bu na bağ lı ola rak ga ze te nin nr. 10608, 1 İkin ci kâ nun/Ocak 1929’dan son ra ta ma men La tin al fa be si ne geç me sin den son ra Ahenk’te ti raj dü şük lü ğün den kay nak la nan sı kın tı lı bir du rum ken di ni gös te rir. As lın da nr. 10432, 2 Ma yıs 1928’de ki bir du yu ru dan an la şıl dı -ğı na gö re ga ze te san ki al fa be de ği şik li ği nin ola ca -ğı na inan mı yor gi bi mat ba asın da ki es ki harf le ri ye ni le miş ve ga ze te yi ye ni harf ler le bas ma ya baş la mış tı. An cak bi lin di -ği gi bi bun dan bir kaç ay son ra, ya ni 1928 tem mu zun da ye ni harf le re geç me ka ra rı alı nır ve ga ze te ler bu na uyum sağ la mak için ça ba gös te rir ler. Ahenk de ti ra jı dü şür me mek, en azın dan bel li bir nok ta da tu ta bil mek için çe şit li ted bir ler alır. San sas yo nel ha ber le re da ha çok yer ver mek, Be le di ye Baş ka nı Hu lu si Be y’in ic ra atı nı şid det le eleş tir mek, Ni za met tin Na zif’in (Te pe de len li oğ lu) he ye can lı hi kâ ye ve ro man la rı -nı tef ri ka et mek gi bi ça ba lar muh te me len bu nun la il gi li dir. An cak bu gay ret ler Ahenk’te ki ti raj dü şü şü nü en gel le ye mez ve ga ze te 35. ya yın yı lı nın son la rı na doğ ru 2 Ocak 1930’da 10959 nu ma ra lı son sa yı sı nı neş re de rek ha ya tı na son ve rir.
Ahenk’in kar deş ga ze te si sa ya bi le ce ği miz Hiz met, ka pa nış ha be ri ni; harf in kı lâ bı do la yı sıy la ken di si ni de sı kın tı ya sokmuş olan sa tış la rın düş me si ko nu su na da de -ği ne rek üzün tüy le ve rir31:
30 Bkz. Ahenk, nr. 7182, 25 Ey lül 1335/1919. 31 nr. 1512, 3 İkin ci kâ nun/Ocak 1930.
Ke mal-i te es sür le ha ber al dı ğı mı za na za ran dün ak şam çı kan nüs ha Ahenk re fi ki mi zin so nun cu nüs ha sı dır. Mem le ke tin 36 se ne lik bir ga ze te si sü rüm süz lük yü zün den –ve lev mu vak ka ten– neş ri ya tı nı ta ti le mec bur kal mış ve he pi mi zi mü te ees sir et miş tir. … Ahenk re fi ki miz harf in kı lâ bı nın bi rin ci gü nün den be ri her tür lü za ra ra kat la na rak neş ri yat ha -ya tın da ıs rar et miş ti.
İz mir’in di ğer ga ze te le rin de çı kan ka pa nış ha ber le rin de de ay nı nok ta ya te mas edi lir. Söz ge li şi yi ne İz mir’in es ki ga ze te le rin den Ana do lu’da ki ha ber şöy le dir32:
Te es sür le ha ber al dı ğı mı za gö re Ahenk re fi ki miz va ri da tı mas ra fı kar şı la ma dı ğı için neş -ri ya tı ta til et mek mec bu -ri ye tin de kal mış tır. Otuz beş se ne gi bi uzun ve te miz bir neş -ri yat ha ya tı na ma lik olan Ahenk’in bu su ret le neş ri ya tı nı ta til et me sin den mü te es sir ol ma mak ka bil de ğil dir.
Bu bil gi ler ga ze te nin harf in kı lâ bı do la yı sıy la okur ya zar ora nı nın bir den düş me si so nu cun da ti ra jı nı bü yük öl çü de kay bet me si ve mas ra fı nı kar şı la ya ma ma sı do la yı sıy la ge çi ci ola rak ken di ni ka pat tı ğı nı, an cak son ra tek rar çık mak im kâ nı nı bu la ma dı ğı nı gös ter mek te dir. Bun da muh te me len 1929 ve 1930 yıl la rın da bü tün dün ya yı et ki le yen bü yük eko no mik kri zin de ro lü ol muş ol ma lı dır. An cak şu nu da be lirt -mek ge re kir ki ay nı kri zi ve ti raj kay bı nı ya şa yan Hiz met, Ana do lu ve Ye ni Asır gi bi di ğer İz mir ga ze te le ri böy le bir akı bet ten ken di le ri ni kur tar ma nın yo lu nu bu la rak ya -yın la rı na de vam et me ba şa rı sı nı gös te re bil miş ler dir.
So nuç ola rak Ahenk, otuz beş yıl lık ya yın ha ya tın da ede bi yat ve si ya set alan la rı na pek gir me ye rek da ha çok zi ra at, ti ca ret, eği tim ve hu kuk alan la rın da bil gi ve kül tü rü ar tı rı cı ma hi yet te ya zı la ra ve bu yol da ki ha ber le re ağır lık ver miş ve ya yın ha ya tı nı bu po li ti ka lar doğ rul tu sun da sür dür müş tür. Ga ze te nin uzun sü re is tik rar lı bir şe -kil de ya yım lan ma sı, İz mir ve Ege böl ge si hak kın da son ra dan ya pı lan araş tır ma lar için de çok ha yır lı ve ya rar lı ol muş, araş tı rı cı lar ga ze te nin çe şit li ha ber ve ya zı la rı nı araş tır ma la rın da bir kay nak ve bel ge ola rak kul lan mış lar dır.
Bu ga ze te ay rı ca ye tiş tir di ği ya zar lar ve mat ba asın da bas tı ğı ki tap, ga ze te ve der gi ler le de İz mir’in fi kir ve kül tür ha ya tı na bü yük kat kı lar da bu lun muş tur.
