TRABZON ILI'NIN SANAYICO~RAFYASI OZELLlKLERI The Features of Industrial Geography of Trabzon Province
Doc. Dr.lbrahim GONER* Doc. Dr. Hakh YAZICI**
Yrd.Do<;. Dr. Serkan DOGANAY**
Ozet:
Trabzon, OsmanItDonemi'nden kalma potansiveli ve Cum-huriyet Donemi'nde zaman zaman htzlanan sanavilesme hareke-tine ragmen bu alanda yeterincegeli~memt~ illerden biridir. Doga! zenginliklerin fazla olmaVtg buvuk ulusalpazarlardan uzak
olu-su, nitelikli i~gucii eksikligi, alwapt vattnmlanmn vetersizligi,
ulasttrma malivetlerininyiiksekligi, gelirdiizevininvetersizligi
ne-denivle i( talehindu~uksevivelerde olmast ve difP olumsuzetken-ler ozel sektoru vaunm yapmaktan cavdtran belliba~1tunsurlar arastndadtr.
Savtsa! baktmdan Trabzon sanayiinde "ku(uk isletmeler" ha-kimdir. Ancak, caltsanlar savtst ve katmadeger kriterleri esasaltn-dlgl11da, il sanaviinde buyuk tesisler one ge(mektedir. flin tesis
sa-VISI baletmmdan basta gelen sanavi kolu dokuma-giyim-deri ve
mamulleri sanaviisektoru,caltsanlar savtst baletmtndan basta ge-len sanavi daft ise gida-idei ve tiitiin sanavii seletbrudiir. Bu du-rum, Trabzon sanaviinde tiieetim mallart iireten sanavi kollarmm hakim durumda oldugunu gostermektedir.
Trabzonllindee! sanavitesislerinin ve sanavii~(ilerininbuyuk biretsnu, niiius, verlesme ve iktisadi [aalivetlerin vogunluk leazan-dlgl ktyl kesiminde toplanmtsttr. Bu toplanmada, ktVt eesiminin,
tartmsal hammadde kavnalelan,i~(i, pazar, ulastm ve sermave bi-rileimi gibi sanavinin ana kurulus [aktiirleri aastndan elverisli ko-sullara sahip olmastba~ rolii ovnamtsttr. Buna karstltle, i(
kesim-*Mug/a Universitesi, Egitim Faleiihesi, iI/lug/a.
lerde ver alan Tonva, Salpazart, iVIafka, Havrat, Cavkara, Der-nekvazan, Duzkov ve Kopriiba?1 ilcelerinde fok az savtda sana-)Ii tesisi bulunmaetadtr.
Abstract :
Despite the potential inherited from the Ottoman Era and in-dustrial developments which sporadically gained acceleration in the period of Republic, Trabzon is one of the underdeveloped provinces in this respect. Due to lack of natural resources, being far away from the national markets, lack of qualified manpower and invest-ments in infrastructure, high cost of transportation, low income le-vel and other negative factors are some of the reasons which deter the private sector from investing in the area.
Small industries are dominant in the industrv of Trabzon Pro-vince. But when the number of the employed and value-addedcri-teria are taken into account, big plants are great in number. Outs-tanding industrial sector regarding the number of plants in the in-dustrv of weaving-leather and their products. In terms of manpo-wer the major industries are food-alcoholic drinks and tobacco in-dustries in Trabzon.
Maiorit» of the industrial plants and workers are centred along the coast where population, settlement and economic activities have intensified. That the coastline has suitable conditions in terms of main establishments factors of the industry such as agricultural raw materials, manpower, transport and the accumulation of capital playeda major role in this centralization. On the other hand, the-re is a ver)l limited number of industrial plantsin the towns of Ton-)la, $alpazan, iVIafka, Havrat, Cavleara, Dernekpazan, Duzkoy and Kopruba?/, which are located in inner areas.
TRABZON ILI'NIN SANAVI COGRAFYASI OZELLlKLERI
The Features of Industrial Geographyof Trabzon Province
GIR1$
Dogu Karadeniz Eolumu'nde yer alan Trabzon lli 4 685 km('lik yuzolcil-muyle ulke topraklanmn % 0.6'sm1 kaplamaktadir. 11 topraklan yonetsel ba-kimdan, bandan Giresun'un Eynesil, guneyden Cumushane'nin T orul ve Merkez, Bayburt'un Aydmtepe ve Merkez, dogudan Rize'nin lkizdere ve Kal-kandere ilceleriyle cevrilidir (Sekil l). Ilin kuzeyinde 114 km'lik Karadeniz ki-Y11an uzamr; gLineyinde ise Kuzey Anadolu Daglan dogal bir set gibi yukse-lir.
Trabzon, oteki Dogu Karadeniz Bolumu illeri gibi oldukcadaglik bir yo-rede yer ahr. 11 topraklannm %30'u daghk, %60'1kiyidan icenye dogru git-tikce yukselen ve ortalama egim degerleri 25-30( arasmda degi§en alanlar bi-cimindedir. Kalan %10'luk kesim ise duzluk alanlardan olusrnaktadir.
11, yerustu su kaynaklan bakimmdan cok zengindir. Akarsular, ilin gune-yindeki yuksek daghk yorelerden dogar.Akislanduzensiz olan bu akarsular, guneydeki yuksek dag sualan ve platolarda derin vadiler acarak Karadeniz'e ulasir,Bu akarsulann hemen tumu, cok kucuk ahivyalkiyiduzlukleri olustu-rur. Ildeki akarsulann uzunlugu 50 km'yi pek asmaz. En buyuk akima karla-nn ve buzlakarla-nn eridigi aylarda erisen ve yatak egmilen oldukca fazla olan bu akarsular zengin bir hidroelektrik potansiyeline sahiptirler.
GLineydeki karasal Dogu Anadolu'dan yuksek siradaglar ile aynlan il top-raklan surekli bir buharlasrna kaynag; olan ve aym zamanda sicaklik rejimini belirleyen Karadeniz sayesinde her zaman nemli ve iliman subtropikal bir ik-limin etkisindedir. Bu olumlu etkiler ozelliklekiyikesiminde daha belirgindir. Bunakarsilikguneydeki yuksek daglara yaklasnkca sicaklik degerlerinde bu-yuk dusme gorulin-Kiy, kesiminin en belirgin termik ozelligi yaz ve kr§ ayla-n sicaklik Iarkirun az olmasidir. Eakr sartlan nedeniyle biraz daha az alan Trabzon
(yillik
ortalama yag1§ 823 mm) ve Tonya (Y11hk ortala-ma yagl§ 979 mm) disinda yagislarkiyiseridi boyunca Y11da 1000 asar (Vakfikebir 1310 mm,Surmene 1291 mm). En cok yag1§ sonbahar ve k1§ ay-Dogu Co q r af ya Dergisi 5 161The Features of Industrial Geography of Trabzon Province
lannda,en az yagl§ ilkbaharda duser.
to 20 km
! I
Seiil«.Trahzon Ui'ninLoleasvonHantasi.
Her zaman nemli subtropikal iklim sayesindeiltopraklan, 2000 m'yi asan daghk kesimler dismda, dogal orman alarudir. Ama ozellikle kiyi seridinde bu ormanlann~ogutahrip edilmis, yerini tanm alanlanna ve cah formasyonuna birakrmsnr. Cunumuzde il alan111m % 23.4\i ekili-dikili alanlardan, % 39'u orman ve fundahk alanlardan, % 24'u
cayir
ve meralardan, % 14'u ise unin getirmeyen alanlardan olusmaktadir.1997'de 846876 kisilik nufusuyla ulke nufusunun
%.
l.4'unu banndiran Trabzon, bu acidan 21. il durumundaydi. Aym yililde km'de 182 kisi yasi-yordu. Busayi ulke ortalamasmm (82 kisi) cok irzerindeydi.Trabzon Ili'nin 4 685 kmt'likyonetimbolgesiicinde merkez ilceyle birlik-te 18 ilce, 6 bucak ve 543 kay yonetim birimi bulunmaktadir.
TRABZON lLl'N1N SANAYI COGRAFYASI 6ZELLlKLERI
A-
Trabzon Sanayiinin
Kurulu~Yen Faktorlen
1.Hammadde Kavnaelan
Hanan ve yagl§h birbolgedeyer alan TrabzonIli'ndeekonomikyasam bu-yuk
olcude
sanayi bitkilerininagirlikta oldugu
tarla tanmiyla rneyvecilik ve hayvanciliga dayamr.Ilde, sanayi bitkilerinden tutun, <;:ay, patates, tahillardan rmsir, baklagiller-den fasulye ve cesitli sebzeler iiretilir.Tahil,baklagiller, patates ve sebze {ire-timiyerel tuketime yoneliktir. Bastahndikolmak iizere <;:ay ve tutiin ilin bas-hca ticari tarim urunleridir.
Trabzon, hayvancihkve hayvanurtinleribakirnmdan Dogu Karadeniz Bo-lurnu'niinen onemli ilidir. 11tanmsal iiretim degerinin%32.1'i hayvancihk-tan saglann'. !Iin hayvan varhgmda sigmn agnhkh bir yeri vardir. Her aile 3-4bas slgnyetistirir. llde, <;:ayn ve meralann buyuk olcude daralmasi yiizun-den, mera hayvancihgnun yerini besi hayvanciligi almaktadir. Ozellikle, slit slglrclhglhizlagelismektedir.lldeeskiden beri geleneksel olarakancihkda ya-pilmaktadtr.
Kiyrda bahkcihkgelismistir ve bazi yillarda<;:ogu hamsiolmak uzere avla-nan su urunleri miktan 20 000 tonu gecer. Ancak ilin 1999yilindakl su urun-leri iiretimi5 683 tonkadardi.Uretilen bu su iirunleri,halkmbashes besinini olusturdugu gibi, bahkyagive balikunu fabrikalannmkurulmasina da zemin hazirlarrnsur.Aynca bu iktisadi faaliyet kesimi ilde balikciteknesiyapimmm gelismesini de tesvik etmistir.
Trabzon il alanmm
yaklasik
% 39'unu kaplayan ormanlardan iiretilen tornruk, ilin diger onernli bir endustriyel hammadde kaynagidir. 1999 yilmda Trabzon ormanlanndan 16316 m( tomruk, 5 069 m( maden diregi, 2 tel direk, 316 m( sanayi odunu, 2118 m( kaglthk odun ve 3 799 m( de yakacak odun elde edilmistir-. Bu hammaddekaynaginabagh olarak ilde, gelismis bir orman urunleri sanayii vardn.[eolojik yapisinda volkanik olaylann onemli rol oynadigiittopraklannda, cesitli maden yataklanna rastlamr; ama <;:ogu rezerv bakirmndan yetersiz ya da ulasilmasi zor yerlerdedir. MTA yetkililerinin calismalan sonucu il simrla-n icisimrla-nde 54 adet metalik madesimrla-n (baku, kursusimrla-n, cisimrla-nko, demir ve masimrla-ngasimrla-nez) ya-tak ve zuhuru tespitedilrnistir-. Bu yataklardan 8 tanesinde rezerv belirleme cahsrnalanyapilmisur.Bu yataklarda; 95 415 ton metal balm, 24 940 ton kur-sun, 30 590 ton cinko tespit edilmistir. Bunlardan Siirrnene-Kutlular
The Features of Industrial Geography of Trabzon Province
n Karadeniz Bakn lsletmeleri tara£mdan 1985-1995yillanarasmda isletilmis-tir. Ma<;ka-Gi.imu§ki kursun-cinko yatagl ise 1992yihndan bed ozel bir sirket tara£mdan isletilmektedir.
Trabzon Iii simrlan icinde 15 adet endustriyel hammadde yatak ve zuhu-ru tespit edilmistir. Bu yataklarda; 426300 ton seramik sanayii hammaddele-ri (kaolin, illit, bentonit) ve milyonlarca ton insaat sanayi hammaddelehammaddele-ri (kil, kirectasi, tras, tugla-kiremit topragi ve granit mermer) belirlenmistir. Bunlar-dan Merkez llce-Duzalan (kil), Ma<;ka-Altmdere )kire<;ta§I), Arakli-Tasonu (kiltasi, kirectasi) ve Arsin-Kuzguncuk (tras) yataklari Trabzon Cimento Sana-yii tara£mdan isletilmektedir.
2. Nuius liel?giicii
Trabzon nufus buyukli.igu bakimindan Turkiye'nin nispeten onernli ille-rinden biridir. 1997'de 846876 kisilik niifusuyla 21. il durumunda olan Trab-zon'da, ulke toplam niifusunun%1.4'uyasiyordu.Aymyil,il nufusunun % 43,5'i kentsel nufustan, %56,5'i ise kirsal nufustan olusmakta idi. Bu sonuc ise il niifusundakirsalnufusun agnhgmm gunLimi.izde de surdugunu goster-mektedir. Ilin 10 OOO'in iizerinde niifusa sahip yerlesmeleri, Trabzon (182 552), Akcaabat (36 059), Vakhkebir (31442), Besikduzi; (26565),0£ (22 185), Arakh (17 312), Surmene (17220), Ma<;ka (13 596), Tonya (11422) ve Yom-ra (10 254)'dn.
II nufusunun (1990'da 795 849) % 34.2'si cocuklar (0-14 ya§ grubu), % 60.5'i yetiskinler ( 15-64 ya§ grubu) ve % 5.3'tl deyaslilargrubunda (65 yas ve iistii) yer tutmaktadir. Bu oranlar da gosteriyor ki Trabzon nufusunda, gen<; nufus kitlelerinin toplam nufustaki paYl oldukca yuksektir.
Trabzon sanayi sektoriinun istihdama katkisr cok dusuktur. Nite-kim, 1990 sayirmna gore, il £aal nufusunun%6,42'sini olusturan 23941 kisi sanayi kesiminde cahsryordu."
Ilde, istihdam olanaklannm kisith olmasi, artan nufusunun bir kisrmrun issiz kalmasma yol acmaktadir. Bunun bir sonucu olarak, Trabzon, disa go<; verme bakirrundan Turkiye'nin en onde gelen illeri arasmda yer alir. Ildeki vasifsiz iscilerin, yeni kurulacak sanayi tesisleri icin potansiyel bir i§guci.i olus-turduguna siiphe yoktur, Ancak bu vasifsiz i§gi.icii kitlesinin egitilerek usta £abrika iscileri durumuna getirilebilmesi icin zamana ihtiyacvardir.
Trabzon ilinde mevcut olan 24 000 civanndaki sanayi i§guci.inde belli bir kultiiriinun soylernek mumkundur. Dolayisryla vasifsiz
i§<;i-TRABZON ILI'NIN SANAYI COGRAFYASI 6ZELLlKLERI
lerin egitilerek usta birer sanayi iscisi durumuna getirilmesinde, bu kesimin bilgi ve yararlamlabilir. Aynca ilde geleneksel el sanatlan da-1111da uzmanlasmis cok sayida i9guci-i bulunmaktadir. Bunlann organize edi-lerek fabrika iscileri durumuna getirilmesi, istihdam ve endustriyel uretimin artunlmasi acismdan buyiik saglayabilir. Dogu Karadeniz Silah Pro-cercevesinde'''U'. UIClllT1SA$ (Trabzon Silah Sanayii A$) bu yondeki
giri-guzel bir ornegini olusturur. 3.Enet] Uretimi
Bugunkii bilgilerimize gore Trabzon, petrol, dogal gaz ve kornur gibi
ya-kit yoksun olan bir ildir. Buna karsihk, ilin hizh akisli hlc;uk akarsulannm yuksek bir hidroelektrik potansiyeli bulunmaktadir. Ilde, elekt-rik ureten tesis yoktur. Ihtiyac duyulan elektrik enerjisi enterkonnek-te sisenterkonnek-teminden Dolayisiylailde enerji kaynaklannm tesislerinin lokasyonu uzerinde bir etkisinin bulunmadigmi
;'U'Vlr:Vr:-biliriz.
Bir toplumun kalkinmasi, ve ile
uretimi arasinda yakm bir ilgi Dolayisiyla, bir ulke veya bolgede kisi basinayillikelektrik tuketirni 0 ulke veya bolgedeki sehirlesrne ve sanavues me hakkmdaaokbir fikir verir.
1995 yiliverilerine gore, Trabzon Ili'nde kisi ba9111a elektrik 437 kws kadar olup bu miktar 970 kws olan ulke genelinin oldukca altmdaydi.v Ilde toplam (351 820 000kws) en £azla elektrik tuketimi meskenlerde-dir (% 41.5). 1kinci snada ise sanayi (%22.1) gelmektedir7 Ilde sanayi minin elektrik tuketimindeki pay1, Turkiye geneli icin % 48.3 olan orana re oldukca dusuk bir Bu da, ildeki sehirlesme ve sanayilesme
dii-ulke geneline gore daha dY9Uk olmas111111 bir sonucudur,
Elektrik enerjisinin yam sua Trabzon Ili'nde £aaliyette olan ve sanayi sici-line kayitli sanayi kuruluslan tarahndan1994 yihitibariyle 1 242 ton motorin, 7680ton fuel-oil, 63 736 ton odun-komiir ve 16920ton petrokok kullamlmrsur.f
4. Ulastm Faalivetleti
Bilindigi uzere ulasim £aaliyetlerinin, modern sanayi tesislerinin kurulma-S1ve geli 9mesi uzerinde cok buyuk bir etkisi vardir. C;:i-inku, sanayi tesislerine hammaddenin tasinmasi ve uretilen urunlerin pazarlanmasi, iscilerin tesislere gidis-gelisleri, hammadde ve pazar sahalanyla haberlesmeninsaglanmasiicin
The Features of industrial Geography of Trabzon Province
kara, dernir, deniz ve hava ulasimi ile haberlesrne sistemlerinin gelismis olma-Sl gereklr''.
Bolgenin topografik ozelligi nedeniyle en onernliulasim aksi, sahilden ge-cen vekiyiyerlesimlerini ulkenin diger kesimlerine baglayan karayoludur. Bu aksin disindaki mahalli ulasim baglannlan zayifnr. E-390 karayolu, Dogu Ka-radeniz Bolumu'nun en onernli limam olan Trabzon Limani'm Curnushane uzerinden Erzurum'a, oradan da E-23 karayolu ve Dogubeyazn Simr Kapisi uzerinden Iran'a baglar. Bu nedenle Trabzon, tarih boyunea zaman zaman cok buyuk onern kazanan uluslararasi tiearete sahne olmustur.Iv Ozellikle 1988 yilmda Sarp Sum Kapisinm acilmasiyla, sehrin tiearet fonksiyonu, eski-ye ktyaslagerek cesitlilik gerekse potansieski-yel bakimmdan onemli bir artis egi-limine girmi§tir.ll Trabzon'un onemli bir tiearet merkezi 01mas111111, §ehirde sanayi faaliyetlerinin kurulmasiicin uygun kosullar yarattlgl soylenebilir.
1956 Yl1111da yapnrn tamamlanarak hizmete acrlan Trabzon Havaalaru, uzunyillar biiyukucaklann inis-kalkisinayeterli olmarrusnr. Aneak, 1973'te baslanlan genisletme calismalan sonueunda bugun her turlu ucagm inip kal-kabilecegi durumda bulunrnaktadu. Halen Trabzon Havaalam bircok yerli ve yabanci havayollanna ait degisik biiyuklukteki ucaklann ihtiyaclanna cevap verebilmektedir. Meydamn yilhkkapasitesi 300 000 yolcudur. Havaalarunin meveudiyeti Trabzon'un cografyalarla .olan sosyal, ekonomik ve kultii-rel baglanni guclendirmekternr.
5. Setmave ve Pazar
tesislerinin gerek daha genis kapasiteli, gerekse daha makinelesmekte olmalan dolayisiyla gunumuzun sanayi kuruluslan eskilere oranla cok daha fazla sermaye isteyen tesebbusler haline gelrnislerdir. Bu ne-denle faaliyetlerinin kurulus sam olarak "sermaye' gun gecrikce onern kazanmaktadir. Buna karsihk "tesis yeri" uzerindeki etkisi, i§<;i unsuru gibi, mobil bir Iaktor olmasi nedeniyle,
azalmaktadir.l-1996'da il Gayri Safi Hasilasi 136,264 trilyon TL olarak gerceklesmisti. Ay-111yilTrabzon'un yurt ici gayri safi hasiladaki paYl%0.9 idi. Bupayiyla Trab-zon, iller arasi siralamada 28. dururndaydi. lIde kisi basina dusen 2 137 S'hk Gayri Safi Hasila, Turkiye ortalarnasnun (2 888 $)birazalundaydi. Kisi basi-na dusen Gayri Safi Hasila acismdan Trabzon, iller arasinda 40. durumdaydi. Dog Karadeniz illeri arasmda iseArtvin(2 835 $)ve Rize'den (2 598 $)soma en yiiksek kisi basma Gayri SafiHasilaTrabzori'da garliWyordu.13
TRABZON iLl'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLlKLERI
Trabzon lli'nde gelir duzeyinin Turkiye geneline gore biraz dusuk olmasi-nm, ilde sanayilesme icin gerekli yerel sermayebirikirninive: pazar kosullan-111belli bir duzeyde kisnladig:soyleyebiliriz.
1996'da il Gayri Safi Hasilasinm % 24.1'i tanmdan, % 20.5'i ticaretten, % 15.6'sl ulasnrrna ve haberlesmeden, % 15.2'si devlet hizmetlerinden, % 12.2'si sanayiden, %5.4'u insaattanve %7'si de digerlerinden saglanml§tl1 4
Bu da gosteriyorki,TrabzonIli'ndesermaye birikiminde basta gelen sektor-ler sirasiyla tanm, ticaret, ulasnrmave haberlesme, devlet hizmetleri ve sana-yidir. Aneak, yerinde yapngmuz mulakatlarda, ildeki sermaye birikiminin il icindeki sanayi yatmmlanndan cok il disindaki yatmmlar icin harcandigi tes-pit edilmis tir.
1996 yiliitibariyle, ilin sanayi sektoninde: kamu sektorunce 1 adet proje-ye 8 milyar Tl.Iik (Turkiproje-ye toplammm on binde Tsi), ozel sektore verilen
ya-tinm tesvik belgeleri cercevesinde de 21 adet projeye 5 079 604 000 000 TL'lik yaunm yapilrnisti (Turkiye toplamnun % 0.3'u)15 Bu yannrn degerle-ri de gostedegerle-riyor ki, 1996yilmdail sanayi sektoruneyapilan karnu yannmlan oldukca dusiik bir duzeyde kalrrusnr.
1998'de TrabzonIli'nde,10'u devlet sektorune, 68'i de ozel sektore ait
01-mak uzere, toplam 78 adet buyuk sanayi tesisi (10ve daha fazla i§<;i calistiran tesisler) vardi. Devlete ait tesislerin, 8 adeti cay fabrikasindan, 2 adeti yap-rak tiitiin islerne tesislerinden olusmaktadir.
Sanayilesmede, pazar fonksiyonu da onernli rol oynar. Oncelikle, alim gu-eli yiiksekkalabaliknufus bolgeleri, sanayi tesisleri cokgtl~llicekim bol-geleri olusturmuslardir. Boyle olmakla birlikte, pazann bttyLiklligLine ek ola-rak, sanayi tesislerinin niteligi "kurulus yeri seciminde etkili bir 101 oynar. Cercekten de, dayanikh tuketim mallan ima1 eden bir sanayi tesisinin, mutla-ka pazar alan1annda kurulmus olmasi.gerekmez. Buna mutla-karsilik, gida sanayi-inin pazara daha cok baglmh oldugu goriilur. Giinumiizdeulasim olanaklan-run gelismis olmasi, sana tesis1erinin kurulus yeri seciminde Pazar faktoriinun etkisini azaltmistir. Bununla birlikte, satin alma glicu yuksekve kalabahk bir nufusun varligi, kisa zamandavetasima iicretleri smirh bir pazarlama faaliye-tini tesvik edeceginden, sanayiciler genellikle bu gibi yogun nufus bolgeleri-neyaunrnyapmaYI tereih ederler.
1996ytlinda, ilGayri Safi HaS11aSllll11 % 44.1'i Merkez Ilce'de,% 16.0'sl Akcaabat Ilcesi'nde, % 6.4\i Of Ilcesi'nde, % 4.9'u Arakh llcesi'nde ve %
The Features of Industrial Geography of Trabzon Province
28.6'Sl da kalan 14 ilcede yaratilrmsn. Bu da, pazann buyuklugu acismdan, Trabzon lli'nde basta gelen Merkez Ilce, Akcaabat, Of ve Arakh
01-dugunu gostermektedir. Bunlardan Merkez Ilce, transit tiearet merkezi ve ilin tek biiyuk kentsel (1997'de 182552 nufus) olmasi nedeniyle, Trabzon lli'nin en onernli yerel pazanm olusturmaktadir.Ulkeicinde bolgesel olcekli bir tiearet merkezi alan Trabzon sehri, Trab-zon 11i etki sahasma da tiearet hizmetleri sunmaktadir. Kentin etki
sahasi Giresun, Ordu, Cumushane, Rize ve Artvin
si-l11rhdlr1 61997saYU11 sehrin bu art 1.125.000 do-Iayinda nufus yasiyordu. Aneak bu sahalardaki nufusun alim az do-layisryla da tuketim dusuk olrnasi, sans olanaklanm nispeten kisit-lamaktadir. Buna karsihk: ilin Karadeniz sahil yolu vasitasiyla
51-mr Kapisi uzerinden Curcistan'a TrabzonLimam'run tran-sit ticaret yolunun baslangic noktasinda yer Limam
uzerin-den kiyisi bulunan ulkelere ve olanaklannm
bulunmasi ve ilin ana karayollanyla ulke ilin" H l ' l \ I "
-avantailar olarakdei~erJlen,:::liriJet)ilir
B~
SANAYlNlN YAPISf
veGELlfilMl
Trabzon mamul madde ihtiyaci 19. yiizyila kadar elverisli dogal ve beseri kosullan icinde dogan ve ev ve atolye imalatla karsilan-maktaydi. OsmanlIlar Doneminde bezi ve ipek dokurnacihgi, mum ure-tekne yaplmll ayakkabicihkve kuyurnculuk, yorenin onde ki.ic;:uk
BirinciDiinya Savasi'ndan soma, bir Avrupa makine urunlerinin eziei baskisi, ate yandan azmliklardan ustalann Trabzon'danaynlmasi,Turk usta ve yardimcilanntn savaslarda olmesiyle ilin sanayi kesimi onernli olcude geriledi.
Cumhuriyet Donerni'nde Trabzon sanayiinin yaplSl ve gelisirni hakkinda-ki bilgilerin ana kaynaklanru sanayi sayimlan olusturmaktadir. Aynea, Devlet Istatistik Enstitusiinun
"Yilhk
Imalat Sanayi Istatistikleri" konulu yaymlan da ildeki sanayi faaliyetlerinin cesitli incelenmesinde yararlamlabi-lecek kaynaklar arasmdadir.1927 Sanayi Sayu111 sonuclanna gore, Trabzon'da 692 sanayi isyerivardi (Table 1). Bunlann 215'i tek kisilik, 368'i 2-10 kisilik isletmelerdi. 10'dan cok
TRABZON ILI'NIN SANAYI COGRAFYASI 6ZELLlKLERI
i§~i isyeri saylSl ise 29'du. GorUlLiyorki bu sayimda Trabzon'daki isyerlerinin cok hi~uk bir bolumu gercekten sanayi isyerleri niteligi r"~l\T"Y-du 1 8
(4
ve sayisi acismdan ilk sirayi alan kolu, tanma dayah sanayi idi. Maden islerne ve makine sa-isvenvie (% 27.2) ikinci sirayi, dokuma sanayii 106 isyeriyle (% slIaYl; orman uriinleri sanayii 56 isyeriyle (% 8.1) dorduncu S1-36 (% 5.2) besincisrraY1 alrnaktaydi. Kag1t ve ba-ile madencikanrnsanayii (3isyeri)ise oldukcaonernsiz raY1;insaat
Bu sayimda
297 (%
sHn
sanayi dallanydr.
Sektorler lsyeriSayisi Cahsan Sayis;
Maden Cikanm Sanayii 3 38
Tanma Dayah Sanayi 297 1 141
Dokuma Sanayii 106 314
Aga<,;T"'rriinJpri Sanayii 56 121
lnsaa Sanayii 36 66
Maden, Maden ve Makine Sanayii 188 322
](31tveBasun iyii 4 10
DigerSanayi Dallan 2 3
I TOPLAM 692 2 015
DIE, '1927 Snnavi Savtm:
1932'de sanavinm gelismesini 1927'de
Kanunu'ndan (TSK) yararlanabilecek olcek ve UU.LC"UC 16 kurulus vardi. AY111 bu fabrikalarda542 kisicalismaktaydi. Kuruluslann13\i tanma dayah dalindayer ahyordu. Bunlarhndik
kir-ma bahkyagive uretimatolvelerivdi. '-.'LCi'd'e!
dokuma dehndaydi.l?
1941' de ise TSK'denYClletll<::tllctll Bunlar, Em-dik kirma, bahkyagive sekerieme-nerva uretimivle ugrasankurulu§lard!.20
The Features of Industrial Geography of Trabzon Province
Ikinci Dunya Savasi'run, genel olarak tum Turkiye'de oldugu gibi, il eko-nomisi iizerindeki olumsuz etkileri nedeniyle 1940'hyillardaTrabzon sanayi-inde buyuk bir cokusun yasandig:soylenebilir. Nitekim, 1945 yili verilerine gore, ildeki faal nufusun yalmzca 7 450 kisisi veya %3.9 kadan sanayi sekto-ninde istihdarn ediliyordu.21
1950'liyillannbaslanndan itibaren Turkiye genelinde baslanlan topyekun kalkmma hamlesi nedeniyle Trabzon sanayii de bir gelisme surecine girmis-tir. Ozellikle,
kiyi
karayolunun bir bolumuniin 1960'lann ortalannda tamam-lanmasmdan ve limarun modem yiiklerne tesislerinin yapimmdan soma cev-re illerle ve dis ulkelerle ticacev-reti gelisen ilde, ozel kesim de imalat sanayii ya-tmmlanna yonelrnistir.1964'te yaynnlanan imalat sanayii sonuclanna gore, Trabzon'da 10'dan cok kisi calistiran 23 isletme vardi. Bunlann 3'li kamu 20'si ozel kesim isyer-leriydi. Kamu kesimi isyerleri buyiik olceklikuruluslardive isyeri basma 200 calisandusmekteydi. Ozel kesim isyerleri ise ortalama 19 kisinin <;ah§tlgl or-ta olceklikuruluslardi.Bu anket kapsarmna giren tesislerdecalisaniscilerin% 61'i, yaranlan karma degerin%24'u, odenen ucretlerin%56'Sl kamu kesimi-ne aitti.22
1970'ler, Trabzon'da ozel kesimin cok ortakh kuruluslar biciminde orta 01-cekli yannmlara yoneldigi yillardi. 1950'lerin ortalanndan baslayarak canla-nan ticaret ve <;ay, tutiin, hndik tanmindan saglacanla-nan gelirin onemltce bir bo-Iumu insaat kesimine yonelirken, bir boliimu de sanayi kuruluslanna
kaY111l§-tl.
1980 Genel Sanayi ve Isyerleri Sayimi'na gore, ildeki toplam 2502 isyeri-nin 120'sinde 10 ve daha cok i§r;icahsiyordu (Tablo 2). Bunlann 30'u gida, 26'Sl metal esya-makine ve techizat imalan, 18'i dokuma, 17'si kimya ve 11'i tas ve topraga dayah sanayiidallanndaydi. Geri kalanlan ise, agar; urunleri is-Ierne, kaglt, metal ana sanayii ve oteki dallarda idi,
TRABZON ILI'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLiKLERI
SanayiKolu T.l~eriSayisi lKi§ilik 2-9Ki§ilik 10 ve Daba FazIa Ki§ilik
Glda-it;ki-TCltCll1 Sanayii 188 I 18 126 39
, F<:v.:'l'::'ve: Kurk-Deri Sanayii 666 269 379 18
Agar;UrunleuveMobilya Sanayii 460 97 861
.~
-KaZI(vcBasrmSaaayi! 22 5 16
KtmyaSanayjl 62 10 35 17
TasveToprage Dayah Sanayii 101 23 67 11
Ana Metal Sanayii 16 12 4
Metalr-. ve Tasn Araden Sanayu 966 205 735 26
Diger Sanayi Dallan 26 8 16 2
--TOPLAM 2502 685 1.747 120
Table2.1980'deCahsan IW' Savtstna Core Sanavil'iyerleri
Kavnai: DIE, '1980 Gene! Sanavi ve lsverten Savmu, Binnd Asama Ilk Cedd Sonndan.
1992 Genel Sanayi vi: IsyerleriSayirni'na gore Trabzon Ili'nde, 1925 adet kucuk sanayi tesisi (10'dan az i§~icalisuran tesisler) ve 59 adet buyuk sanayi tesisi (10 ve daha fazla i§~i cahsnran tesisler) vardi (Table 3).23 1980'de ilde 2382 adet kucilk sanayi tesisi, 120 adet buyuk sanayi tesisi bulunduguna go-re, demek ki, 1980-1992 devresinde ilin sanayi tesisi sayisinda, kucuk tesisler-de % 19.2'lik (457 adet): buyilktesislerde % 50.8'lik (61 adet); toplamda ise % 20.7'lik (518adet) bir azalma meydana gelmi§tir. Sanayi tesisi sayisindaki buazalma, 1980-1992 devresinde il sanayi kesimininbuyuk olciidegerileme gosterdigini ortaya koymaktadu.
lldeki 1984 isletme icinde, 641 tesis He(%32.3) dokuma-giyim esyasi-de-ri ve mamulleesyasi-de-ri sanayiisektoru basta gelmektedir. Bunu, 481 tesisle (%24.2) aga~urunleri ve mobilya sanayii sektoru, 265 tesisle (%13.4) gida-icki-tutun sanayii sektoru izlemektedir. Daha soma 72 tesisle(%3.6) tas ve topraga da-yah sanayii, 44 tesisle (% 2.2) kaglt-kaglturiinleri ve basim sanayii, 40 tesis-le (%2.0) kimya sanayii ve 10 tesisle de (% 0.5) metal ana sanayii gelmekte-dir (Tablo 3).
The Features of Industrial Geography of Trabzon Province
Tablo3.Trabzon'da Sanavi Kuruluslanmn SeetorelDaii,dwlI(f99.2).
Kfi~iik Sanayi Biiyllk Sanayi Toplam
1~~lIY!
Tesislerl (1·9 TeslsJerl (10 vedahaIn kisilik) fazlakisiiik
Tesis "/..'si Tesis "/,,'51 Tesis "I,,'sl
SaVisl SIlViSI SaVlSl
Gida-lcki Tutnn Sanavii 234
-iHt
31 1.6 265 13ADokuma-Giyim Esyasi-Deri 641 , 0.0 641 32.3
ve Mamul1eri Sanavii
Agar; Urnnleri ve Mobilya 242 12.3
-
0.0 481 24.2vii
tveBasnn Sanayii 44 2.2
.
0.0 44 2.2Sanayii 34 1.7 6 40 HI
e Topraga Dayah 65 3.2 7 0.4 72 3.6
Ana Metal Sanavii 4 0.2 6 0.3 10 0.5
MetalEsya-MakineveTasn 422 21.3 g 0.4 431 21.7
Araclan Sanavii
TOPLAM 1925 97.0 59 3.0 19841 100.0
D1E, Gene! SnnnviI'e Snvtmt, Birincf ve SOI1/l1;!an,Tiirkiye ve lller, '/99.2.
1992 itibariyle Trabzon Ili'ndeki 1984 adet sanayi tesisinden 59'unda 10 ve daha fazla i§<;icahsmaktadir. Bu rakama gore Trabzon sanayi tesisleri biryiiktesislerin oraru % 3.0kadardir (Tablo 4). Dokuma-giyim esya-si-deri ve sanayii, aga<; urunleri ve sanayii ile kaglt ve ba-sim sanayii kollannda 10 ve daha fazla i§<;i cahstiran tesis bulunmamaktadir. Diger bir ifadeyle, bu dallardaki tesisler turnuyle kucuk
olusmak-tadir. dallarda ise bu oran %2.1 He%60 oynamaktadu. Me·
tal ana sektorunde 10 ve daha fazla i§<;i cahsnran tesislerin oram % 60'tlr. Metal ana bu oran ile istisna etmektedir. Onu % 15'lik sek-oran He sektoru, % 11.7 ile 01(1,,-1('1<1-111111n
topraga dayalisanayi sektoru izlernektedir
i§<;i saylsma gore Trabzon'dakucilksanavmm oldugunu ortaya koymaktadir.
TRABZON ILI'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLlKLERl
Tablo4.Tralrzon'dn Biiyiik Sanavi Tesisleiinin Seletore!Da,~tll1m (1992). Sanayi
KoIu
Chda-I 'ki-Tfitt'ulSanavii 265 31 11.7
3J) 9.7 0.0 2.1
0.0
0.0
15.0 60.0 \Ie JIIer, ·1992 9 7 6 6 481 641Agav
Otil111eri ve Mobilya Sanayii----:::----:::---t----~t_---_+_---__JJ
DQk'Un1a~Giyim E~yasl-Derive MamuUeri Sanayii
Knvnal: DiE, CenelSanavi ve lsverten Savin», Birinc: ve
1992 Sanayi ve lsyerleriSayirmsonuclanna
sek-torunde 10.1331<i§i istihdam edilmekte idi. Bu l§gucunun
ya-nya yakmi sanayii sektorunde.cahsmakta. bu sektoruistihdam
oram bakimmdan urunleri ve mobilya metal e§ya- makine ve
ta-§It ve dokuma-giyimesyasi-derive1l101l1l11l\..1l
tedir (Tablo 5). gida-ickive tutun sektoru toplam
istihda-nun % 47.4'unuolusturmaktadir.Bu sektoru ikinci siradaizleyen urun-leri ve mobilya sanayii sektorunde isgucunun%12.5'i, metal ve tasit sektorunde %12.3'u, dokurna-giyim esyasi-deri ve rna-sanayii sektoninde ise%12.0'si bulunmaktadir. Diger sektorlerde is-tihdam edilenlerin oransaldagihrrudikkate almdigindabunlann oldukca du-suk oldugu gorulur. Ornegin tas ve topraga dayah sanayiinde istihdam
edi-1\..111\..11.11 oraru% 7.1, .kimya % metal ana % 2.1,
ve basim % 1.1' dir.
1998 Yllhk lli'nde 10 ve
1992'de 59 adet olan isletmelerin savisinda 6yillikbir silrede 19 (%32 oramnda) bir
artis Bu artism temel soz konusu devrede Arsin
Organize Sanayi Bolgesi'nin acilmasidir. Ildeki bu tesisleri
41 tesis ile(% grda-icki-tutun sanayii bastagelmektedir. Bunu 11
The Featuresof Industrial Geography of Trabzon Province
tesisle(% 14.1) metal esya-makine ve techizat, 6'§ar tesisle (%7.6) dokurna-giyim-deri ve mamulleri sanayii ile tas-topraga dayah sanayiiler izlemektedir. Daha soma 5 tesisle(%6.4) kimya sanayii, 4'er tesisle (%5.1) metal ana sa-nayii ve aga<; urirnlerive mobilya sanayii ve 1 tesisle de (% 1.3) kaglt-Idglt urunleri ve basrm sanayii gelrnektedir (Tabla 6).
Tablo5.Sanavi Kurulusiannda Isuhdam Edilen Top/am l'igiiciiniin SeletorlereOagtilln!(/992).
Sanayi Kii~ilk Si\lIayl SaDayi TopllUD
Kanan Tesisleri (1-9 Tesisleri (IOve
kisilik) dahafazlakisilik)
f;altfan %'sl f;alJfan ''I.'sl f;alltan 0/..'S1
SaVl!Jl Sa\'1S1 Sa"ul
Glda-lcki-Tl1ttln Sanavii 889 8.8 3916 38.6 4805 47.4
Dokuma-<'riyjm E~asl- Deri !213 l2.0
.
.
I213 , 12.0 veMatnttlleri SananiA~a£ tJliblleri ve Mobil}'ll 1 269 12.5
-
.
1 269 125Sana~'ii
~-.s-w
111 I.l- -
l1! 1.1 , avii 121 1.2 432 4.3 553 5.5 Topt!l#a Daylllt 264 2.6 455 4.5 719 7.1 AnaMetal Sanavii 11 0.1 204 2.0 215 2.1 MealE~-MakineveT~lt 1 035 10.2 213 2.1 1 248 12.3 Aruc1an:Sanavii TOPLAM. 4913 48.5 5220 51,5 111133 100.0 Kavnale: DIE, Gene/ Sanavi vel'iyerleri Savmu, Birinci velleina A1{/l11t1SOI1lI~/an, I'elIIer of992Sanayinin durumuna isci saYlslacisindan bakildiginda ise; gida-icki-tiltun sanayiinin basta geldigi goriiliir. Metal esya-makine ve techizat sanayii bunu izlemektedir. Daha soma sirasryla: tas ve topraga dayali sanayii, aga<; uriinle-ri ve mabilya sanayii, metal ana sanayii, kimya sanayii, dokuma-giyim-deuriinle-ri ve mamulleri sanayii ve kaglt-kaglt uriinleri ve basim sanayii gelmektedir.
TRABZON ILI'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLIKLERI
Tahlo6. 1998Yr/ltk lmalat Sanavii lstatistieletine G6re Trahzon'da Biiviil: Sanavi lsverleii(10FeDahn Fazlah(iCalisura» Tesisler) ve Cahsan Savilan.
S••ayi
Tesis
'/.'5i ~i V.·MKolu
Sa,"!I Sa'\'lslC'l1da-t\lki-TnUln Sanayii
41 52.6 4610 75.6Dok1ltllll-Giyim E~yasl- 6 7.6 75 1.2
Den ve Mamullen
Sana'»;i
Aga~
Uronleri
ve 4 5.1 303 5.0~SaRaYU
.
._. _ .Basun Sanavii
1 1.3 20 0.3K.inwa Sanavii
5
604 122 2.0Tal} ve Topr~a Dayalt 6 7.6 347 5.7
Metal Ana
Sanavii
4 5.1 262 4.3Metal E~ya-Makine ve 11 14.1 361 5.9
Tll$ltAraclan
Sanayii
TOPLAM
78 100.0,
100 1O(J.C)Kavnai: DIE, Cenel Sanavi \IeI~yerleriSavimt, Birind \Ie Ileind Asama Sonudan, TiirkiyeFeIller, 1992.
Buyuk sanayi tesislerinincalisanlar ortalamasina gore ortalama buyukliik-leri sanayi kollanna gore degisiklfk gostermektedir. Trabzonortalamasi 78.2 olan biiyiik sanayi tesislerinde aga<;; uriinleri ve mobilya sanayiinde 75.8, me-tal ana sanayiinde 65.5, tas ve topraga dayah sanayiinde 57.8, meme-tal e§ya-ma-kine ve techizat sanayiinde 32.8, Kimya-kaucuk ve plastik sanayiinde 24.4, kaglt-kaglt iirunleri ve basim sanayiinde 20.0, dokuma-giyim esyasi-deri ve mamulleri sanayiinde 12.5 gibi <;;ogu sanayi kolunda Trabzon ortalamasmm alnnda buyuklukler gorulmektedir. Buna karsilik, gida-icki ve tutiin sanayii tesisleri 122.4 alan calisanlar ortalamasiyla Trabzon ortalamasmm oldukca tisttinde bir degeresahip bulunmaktadir.
1998 yilma ait imalat sanayii sonuclanna gore, Trabzon'da 10'dan cok ki-si calisuran 78 teki-siki-sin 10'u kamu 68'i ozel keki-sim isyerleriydi. Kamu keki-simi is-yerleri biiyuk olcekli kuruluslardi ve isyeri basina 270 cahsandusmekteydi, Ozel kesim isyerleri ise ortalama 50 kisinin <;;ah§tlgl orta okekli kuruluslardi, Bu anket kapsamma giren tesislerde cahsan iscilerin %44.4'ti, yaranlan kat-ma degerin %48.4'u, odenenucretlerin %71'i kamu kesimine aitti.24
Trabzon lli sanayiinde, isletme i§<;;i sayisi bakimindan, gida-icki-tiitun
The Features of Industrial Geography of Trabzon Province
olarakgeI<;eJ<le~;mj§tiJ:.L,O 1995'te % 13,3, 1996'da ise%
holara1< da, il karmadegerinm
metal e§ya-makine ve techizat dokuma ve tas-topraga
sektorleri, 10 kisi ve uzerinde i§<;i cahstiran % 81.9'luk bir paya sahiptir. Bu dart sektorde calisanlann toplanu da, toplam sa-iscisisayisinda% 88.4'llik bir oram olusturmaktadu. Ozellilde 21Oa-11:K1-tutun sektorununtoplam tesis sayisinda % 52.6'hk, ~GlllClY'ld'I"lJ,Cl1 LO[Jld,lIllJ:1-da ise % 75,6'hk bir paya olrnasi, ildekibuyuk sanayi tesislerininbu
sektorde ·Bu ildekiimalat daha
cok tuketimmallan ureten bir durumundadir. sektorunun ilin
icindekipaY1 giderek azalrnaktadir.
Sonuc olarak, Trabzon'da sanavuesme cabalan!SUllU,llllILCkadar olan
do-nemde istenen ilhem kamu hem ozel sektor
act-smdan uygun bir merkezi konurnunageJ,e111erm§tlr.
C.
SANAYl FAAL1YETIERlN1N
DACILI~I
bas-taalivetlerinindagilisinm
bu-tesisleri esas ahnarak, tesis saY1S1 ve calisanlar kriterleri kullarulrrusnr. Sanayinin dagilismi metotlarla sunmak bu kriterlere 1998 Yll111a iliskin bir haritasi (SekilZ). Haritalarna-1998YillikImalat Istatistiklerinden yararlamlrrusnr.
Tabloda Tde de gorlildligli tesis saY1S1 bakimindan ta ilceleri,Merkez Il<;e, Akcaabat, Of ve Slirmene'dir.
si iseArsin ve Of basta olup bu ilceleriMerkez
ce,Arakh ve Surmene
Trabzon Ilindekisanayi tesislerinin ve sanayi iscilerinin buyuk bir kismi,
yerlesme ve yogunluk kazandigi kryi kesiminde
toplanmisur (Sekil 2). Bu toplanmada, bY1 kesiminin, tanmsal hammadde kaynaklari,i§<;i, pazar, ve sermaye birikimi gibi sanayinin ana kurulus faktorleri elverisli kosullara sahip olmasi bas rolu oynamistir. Buna
karsilik, i<; yer Ma<;ka, C;::aykara,
Liernekpazan, Diizkoy ve Koprubasiilcelennde cok azsayida sanayi tesisi bulunmaktadir.
:1
1:
" .," ~
...
~" ,Sekil>. Trabzon Ili'nde Sanav. Tesisieri veCahsurdielan l:jgticii Miktaflnll1 Ilcelere Core Dagtlll11/ (10 vedaha [azla isc: caltsttran tesisler)
The Features of Industrial Geography of Trabzon Province
Tahlo 7. Tralizon'da SanaVi Kuruluslannm lkelere Gire Daglll'il
(/0I'eDaha Fazla I'ili Caksuran Tesisler, '1998).
Ill,;e Tesis Sayisi %'si Calisanlar Ortalamasi %'si
Merkez Ilce 22 28.2 922 15.1 Akcaabat 7 9.0, 410 6.7 Arakh 5 6.4 729 12.0
--Arsin 19 24.4 1 381 22.6 Besikdiizu 1 1.3 25 0.4 Duzkoy 1 1.3 30 0.5 - --Hayrat 1 1.3 247 4.0 Ma<;;ka 2 2.6 70 1.1 Of 7 9.0 1376 22.6 Surmene 6 7.7 616 10.0 Tonya 1 1.3 30 0.5 Vakhkebir 2 2.6 30 05 Yomra 4 5.1 234 3.8 TOPLAM 78 100.0 6100 100.0Kavnalr: DIE, Ytlht: lmalnt Sanavii Istatistiklen, N98 He Trahzon TicaretFeSanavi Odas: doleitmanla-nndan vatatiamlaral: hazulanmtsttr.
Bblgelerarasr dengesizligin giderilrnesi ve bulundugu bolgeye uygun sa-nayiler yaratmada onernli fonksiyonlan olan organize sanayi bolgeleri,il eko-nornisinde onernli yere sahiptir. Eu acidan halen biri faaliyette bulunan (Ar-siri'de) ve ikisi de kurulus asamasinda clan (Vakhkebir ve Besikduzii'nde)
u<;;
organize sanayi bolgesi mevcuttur.
Arsin'deki Trabzon Organize Sanayi Bblgesi toplam 983 420 m('lik bir alanda kurulmus olup, bolgedeki 25 adet yapl adasmda toplam 104 sanayi parseli rnevcuttur (Fotograf 1). 1999yihsonuna kadar 74 firrnaya 104 sanayi parseli tahsis edilmis olup, bunlardan 67 adeti hizrnete gecrnistir (Tablo 8).
TRABZON ILI'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLlKLERI
Tabla8.Trahzon Organize Sanavi /1(ilgesi Kurnluslan(1999). ,
Sektor Adet
Cida 16
Basim-yaym 7
Makine-metal 18
--Cam ve cam mamulleri 6
Aga\; urunleri 8 -Kimya 5 Tekstil 5 Digerleri 9 TOPLAM 74
Kavnae: Trabzon Sanavi ve ticaret Odasi Miidiirliigii leavnlanndan.
Trabzan Ili'nde 1999 Yl11 itibariyle 11adet kucuk sanayi sitesi mevcut olup, bunlarm6'S1insaan tamamlanarak faaliyete gecmisti (Tabla 9). Surme-ne (isyeri saYlsl 126) ve Akcaabat (isyeri saYlsl54) kucuk sanayi sitelerinin in-saan devam ediyordu. Ayakkabicilar
Kiicuk
Sanayi Sites! (Trabzon Ken-ri'nde), BesikduzuKU<;iik
Sanayi Sitesi ve VakhkebirKucuk
Sanayi Sitesi'nin ise kurulus islemleri tamarnlanrmsti.Table 9. Tralrzon lli'ndelei Hizmeue OlanKiil;ii!? Sanavi Sitelen ('1999)
Kii\;iik SanayiSitesi
lsyen
SayisiCahsan
SayisiOf Kucuk Sanayi Sitesi 111 460
Trabzon Marangoz ve MobilyacrlarSitesi 176 450
Trabzon Keresteciler Ku\;uk Sanayi Sitesi 18 40
-Fatih Kucirk Sanayi Sitesi 119 415
--Trabzon Kucuk Sanayi Sitesi 225 972
Ma\;ka Ku\;uk Sanayi Sitesi 73 240
TOPLAM /" 722 2577
-/
/" /" Kavnale: Trabzon Sanavi I'e Ticaret Odast eavnlanndan.
The Features of Industrial Geography of Trabzon Province
'I.Arsin'deld Trahzon Sanavi Cenel C/Jriil1ii'iii
D. SANAYI KOllARI
a. ve Tiitiin Sanayii Seletoru
1992 ve IsyeriSavimina
talama saylSl bakimmdan en
olusturmaktadir (% Bu sektorun ilin toplam sanayi tesisi saYlSl ki paYl ise % 13.4kadardir.Bubakimdan sozkonusu
\T'rn_r,pnve mamulleri (%32.3), aga<;urunlerive mobilya (%
24.2) ve metal esya-rnakine ve sanayii(%21.7) soma dorduncu siradagelmektedir Buradanda,ildeki ve tUtLl11 sanayii sek-toriineait tesislerin genellikle biiyiik kuruluslardan olustuklan anlasilmakta-dir. Bu ozellikle <;ay fabrikalan ve yaprak tutun islemeatorvetennde daha belirgindir.
1952'de cikartilan yasayla <;ay etkimalanlangenisletilinceTrabzon'da da
ekimine olan <;aym 1959'da Eskipazar
Fabrikasi Daha sonrakiyillarda <;ayuretimindeki arnsa bagh olarak kurulan <;ay fabrikalan sunlardi: Of
Surmene, Arakli,Hayrat ve Camli Iabrikalan(~'''r"i'ir'or
Cunumuzde ilde,23'u ozel sektore, 8'i de Cay-Kur'a ait olmak uzere lam 31 adet <;ayfabrikasi vardir. Nisan ortasindan eylul sonuna kadar alan
TRABZON ILI'NIN SANAYI COGRAFYASI 6ZELLlKLERI
oonemde calisan bu fabrikalar, <;ay uretimine bagh olarak Surrnene, O£, Hay-rat ve Arakh ilcelerinde toplanrmsnr. Soz konusu £abrikalarda cahsan iscilerin yaklasik %80'i iscilerdir. C;:aym islenmesi sayesinde, Trabzori'da-ki £abrikalarda en az 10 000 insan <;ay kampanyasi doneminde i§ bul-maktadir. Ildeki <;ay £abrikalanmn toplam kuru <;ay iiretim kapasitesi 41 355 ton/yildir.
Fmdrk kirrna-isleme fabrikalan da daha cok mevsimlik uretim yapan
hl-cuk kuruluslardu. 1999'da ilde bu alanda uretim yapan 9 adet tesis vardi. Yil-36 300 ton hndik islerne kapasitesine olan bu kuruluslarda kapasite kullanirm cok dusuktur.
Merkez Akcaabat, Ma<;ka, Pazar (puro), Artvin Merkezi Ilce, Ardanuc ve Borcka'da yetisen nitunler, Tekel'in yaprak tutun baknn ve islerne atolye-lerindedegerlendirtlmektedir.
Bunlardan, Trabzon Kenti'ndeki Yaprak Tutun Eakirn ve Islerne Atolye-si'nde, 2000yilinda 340 personelcalisryordu. Tesisin yaprak tiitun islerne ka-pasitesi 4 500 ton/yildir. Ancak yoredeki tutun iiretiminin azalmasma bagh olarak kurulus cok dusuk kapasite ile calismaktadir. 2000 atolyede islenen tiitun miktan 624 797 kg (25 842 denk) olarak gerceklesmis-tir. lslenen Istanbul, Izmir, Adana, Tokat ve Malatya'daki sigara fab-rikalanna gonderilmektedir.
The Features of Industrial Geography of Trabzon Province
Aynea Akcaabat'ta bakrm kapasitesi 6 000 m( tiitiinclan bir yaprak tu-tun bakirn atolyesi bulunmaktadir. Aneak tuum uretimindeki azalmaya bagh olarak bu kurulusun
yillik
islernekapasitesi de 1 000-1 5000 tonlara kadar di.i§mi.i§tur Ornegin, 2000 yihnda islenen tutiin miktan 977 387 kg kadardi. AYl1lyil
tesisin personel sayisi, 222 kisi idi. lslenen tutiinler Istanbul, Bitlis, Tokat, Malatya, Samsun ve Izmir'deki sigara fabrikalanna sevk edilrnektedir. Son yillarda yogurt, peynir ve tereyagi sanayiinde islerne, degerlendirme ve pazara arz bakrmindan birgelisrnegaze carpmaktadir. Bazi koylerde ko-operatifcilik cahsrnalanve yurt dl§l gozlemlerin soz konusu kooperatiflerde degerlendirilmesi bu gelisrnede etkili olrnustur. Boylece hayvansal urunlerin islenmesi ve pazarlanmasmdaki gelisme, diger tarim urunlerinden daha hizh olmaktadtr.1999 yihitibariyle ilde yogurt, peynir ve tereyagi uretimi yap an 7 ader ta-nrnsal kalkmma kooperatifi, 19 adet de ozel sektore ait fabrika ve uretim mer-kezi mevcuttur. Bu kuruluslann
yillik
toplam sut mamulieri uretim kapasitesi 5 000 tonkadardir.Trabzon'da un ve unlu mamulier sanayiinin eski bir gecmisi vardir.Ilde ilk un fabrikasi 1957'de isletmeye acilmrsur.Cilniimiizde ilde ogutulmu§ tahil urunleri ima1 eden 3 adet tesis vardir. Bu tesis1erin
yilhk
un uretim kapasitesi 102 384 ton, kepek uretim kapasitesi ise 25 596 ton kadardir. Aynea ilde su gucii veya elektrikle calisancoksayidadegirmenvardir.llde un fabrika1an ve degirmenler disinda un1u mamuller ima1 eden tesis-1er de bulunmaktadir. Bu a1anda top1am 32 tesis vardir. Ozellikle Giz Biskiivi Fabrikasi,200 civanndakicalisaniylailin en biiyuk sanayi kurulusu dururnun-dadir,Diger tesisler ise sekerleme-helva, kakao, cikolata, makama, sehriye ve kuskus gibi unlu mamulier ima1 eden ku<;uk ve orta olceklikuruluslardir.Ilde finn urunleri ima1 eden 191 adet (1992) ku<;uk ekmek fmrn yarunda, 2 adet modern buyuk finn bulunmaktadir. Ozellikle odun yakilarak pisirilen Trab-zon ekmegi yoreye ozgu bir unlu marnuldur.
Cida dalmdaki diger isletmeler arasmda; 5 donmus gida ve bahk isleme te-sisi, 1 adet rafine tuz ureten tesis, 1 adet gazoz ima1athanesi ve be1ediye1ere ait mezbaha1ar de sayilabilir.
b. Agaf Uriinleti \Ie MoM/ya Sanayii Sekt6rii
1992
yih
veri1erine gore, aga<; urunleri ve mobi1ya sanayii ko1u, toplarn 1269 calisan sayisiyla (toplam sanayi iscileri sayisimn % 12.5'i), bu bakundanTRABZON ILl'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLlKLERI
ilin gida-icki ve tutun sanayiinden soma ikinci sirada gelen sanayi dah idi. Zengin bir ormanvarhginasahip alan Trabzon lli, aga<; urunleri sanayi-inin gelismesi icin elverisli bir dogal ortam olusturmaktadir. Fakat ilde bu sa-nayi kolunun yeterince geli§tigi peksoylenemez. Nitekim, 1999yih verilerine gore ilde soz konusu sektordebiryiikolcekli kurulus olarak 3 mobilya fabri-kasi, 1 kereste isleme ve fmnlama fabrikasi, 4 kontraplakfabrikasi vardir. Bu-na karsihk bu dalda imalat yapan kucuk olceklitesislerin sayisihayli fazla olup, 1992yihverilerine gore bunlann saylSl 481'dir (toplam tesis say1smm %24.2'si). Bu atolyelerin 56'Sl kereste ve parke sanayii alanmda, 170'i insaat kerestesi ve dograrna imalan alanmda, 226'Sl mobilya imalati alanmda, 2'si tahta plaka imali alamnda, 27'si de diger aga<; urunleri imalan alanmda faali-yetgosteriyordu. 1999 yihverilerine gore,Trabzon'da bulunanMarangoz ve MobilyaCllar Ku<;uk Sanayi Sitesi'ndeki 176 isyerinde 450 kisi, Keresteciler Kucuk Sanayi Sitesi'ndeki 18 isyerinde 40 kisi cahsmaktadir. Geri kalan rna-rangoz, mobilya, bickive hizaratolyeleri ise ilin hemen her yamna dagilmis durumdadir.
Kiyi koylerinde ozellikle, Sargana ve CimakoylerindeOsmanhlar Done-minden beri yalmzca keser ve balta kullanilarak bahkci tekneleri yapilmakra-dir. Surmene'nin simsir
kasrk
ve kepceleriyle, aglzhklan, aga<; oymacihginm yoreye OZgll urunleridir.c./'v1etal Esva, Makine ve Techizat Sanayii Seeton:
Bu sanayi kolu, gerek tesis saylSl (431 adet, toplarn tesis sayismm %
21.1'i) gerekse i§<;i saylSl bakimmdan (1248 calisan, toplam cahsanlar saY1s1' mn %12.3'li) il sanayiinin sektorel dagihminda i.i<;undi sirada gelmektedir.
Trabzon'da metal esya-makine ve techizat sanayii kolunda cesitlilik var-dir.Bu koldasayilabilecekbashca alanlar; sogutucu, radyan soba, elektrikli h-nn, asansor, buhar kazam, oto yedek parcalan, elektrikli sofben, i§ makinele-ri,
el
arabas1, madeni biiro malzemeleri, su ve akaryakit tanki, damper, ro-mork, paketleme makinesi, elektrikli tarn,hndik
entegre makineleri, <;ay rna-kinesi, celik ve aluminyum profil ve dogramalar imalaudir.Kuciik olcekli sanayi isyerlerinin <;ogunluguTrabzori'un onernli bir transit tasimacihk merkezi olmasi sonucu ortaya cikan ve yedek parca uretimde uz-manlasan imalathanelerle oto onanm atolyeleridir. Bunlann yam sua, ozellik-Ie mangal, su gi.igllmi.i, mutfak esyasi ureten bakircilar, el orgi.isu altin bilezik ureten tesisler, lngiliz tipi baskul, Belcika tipi tabanca yapan ve break iireten
The Features of Industrial Geography of Trabzon Province
atorveier vardir. Bunlar, Merkez Besikduzu ve Surmene'de (break leri) yogunla§m1§tlr. Carsibasi llcesi'ne bagh Erenkoy ve ~ahinli rinde tel dokuma bulunmaktadir. Surmene'riin C;::ambur-nu ve kasabalannda usta-cirak iliskisi atadan ve kuciik tonajli yaplml de devam etmektedir. 1999'da Cambur-nu'ndaki 7 80 Yeniay'daki 1 tersanede ise 12 kisi cahsiyordu.
d. Doleuma, Civim, Deri ve /vJamulleri SanaviiSeeton;
1992 Gene! ve lsyerleri gore,
dokuma-zivim-deri ve mamulleri sanayi sektoru, 641 isyeriylebirinci waYl ahyordu. lam saYls1 bakimmdan ise sektorler arasinda bu ko1% 12.0'lik bir oranla (toplam saylSl 1213 kisi) dorduncu sirada geliyordu.
savimca. tumii kuciik sanayi kapsamma giren bu isyerlerinin, 6'Sl dokuma imalan (tekstil ipligi ve 521'i esyasi u ueue.u; 114'u de deri ve ayakkabr imalan alanlannda gosteriyordu.
Lre,~m1~teonernli olan keten bezi ve ipek dokumacihgi yok olmussa da, yorenin gelenekse! giysisi olan basortusu, ic; camasm, ~orapkilim, hah, heybe dokumacihgr ozellikleCarsibasi,Eesikduzu ve Salpazan ilcelerin-de 1992'de dokuma dalmdaki 527 isyerinin% 70'ten Iaz-Iasi 1 kisilikti. Ilde yorgan, karyola takimi, dantel az da olsa surdurulengelenekse! e1 sanatlanndandn.
Ha1en (1999) ilde konfeksiyon a1amnda buyuk olcekli2 adet tesis
vardir.Bu 40 i§c;i Trabzon Giyim Sanayii Anonim
ti ve l O Tekstil ve Sanayii Ticaret Limited
keti'dir.
Ilin
e1sanatlanndan olan sepicilik yok01-mustur. Ayakkabi irnalati alarunda ise 1992yihitibariyle 113 mevcut olup, bu atolyelerde 387 calisryordu.
Halen (1999) ilde ayakkabi imal edilenbuyiikolcekli 2 adet fabrikavardir. Bu kuruluslar: 16 i§c;i Ayakkabicihk Pazarlama Ano-nim $irketi ve 10 calisnran Ayakkabrcihk ve Ticaret Li-mited
""'"0'-"""-e. ve Topraga Davalt Sanavii SektOrii
ve dayalisanayii ilin gerek tesis saYls1 (72
TRABZON ILI'NIN SANAVI COGRAFYASI 6ZELLlKLERI
719 kisi, cahsanlar toplamnun % 7.1'i) ilin besincisirada gelen sanayi kolu-dur.
Tas ve topraga dayali sanayilerin kurulup gelisrnesi ileyorenin kentlesme-si ve kalkmmakentlesme-si arasmda yakin biriliskivardu.27 Pakat Trabzon'da bu dalda uretim yapan tesislerin daha cok kucuk olcekli isletmeleroldugu gozlenmek-tedir. Nitekim, 1992yihsanayi sayimina gore, bu sektordeki kuruluslarm 65'i kucuk sanayi tesislerinden, 7'si ise buyuk sanayi tesislerinden olusuyordu. Bu buyiik sanayi kuruluslanndan I.'icimentofabrikasi,l 'i tug1a-kiremit Iabrika-si, 2'si cam ve dekorculukimalathanesi, l'i karo-rnermer imalathanesi, I.'i be-ton direk-prefabrike malzemeler fabrikasi, l'ide hazir beton tesisidir. Bu ima-lat dalmda kucuk olcekli isletmeler olarak 60 adet briket-karo-mozaik-mer-mer, 1 adet parke tasi, 1 adet cam mozaik, 1 adet hazir beton ve 3 adet m1C1r-kum iireten tesis bulunmaktadir.
Trabzon Cimento Fabrikasi, Turkiye'de kuru sistemli cimento fabrikalan-run en buyuklerinden biridir. 1967'de isletmeye acilan fabrikamn yapimi 3yil siirmustii. 1992'de ozellestinlen bu kurulusyilda 455 000 toncimento iirete-bilecek kapasitededir. Fabrika, kullandigi cimento hammaddesini Trabzon-Merkez-Di-izalan (ki1) , Mac;ka-Altmdere (kirectasi), Arakli-Tasonu (kiltasi) ve Arsin-Kuzguncuk(tras)sahalanndan; alciy. Erzurum'dan, curufu Karadeniz Ereglisi'nden: enerjiyi de enterkonnekte sisteminden saglamaktadrr. 1999'da kurulusta 35 kisi calisryordu.
Tas ve topraga dayah sanayii kolundaki diger kuruluslar toplam olarak Y11-da 14400 ton beton direk, 15000000 adet tugla iiretim kapasitesine sahip-tirler. Cam sanayii dalmdaki isletmelerde yahtimh cift cam, cam mozaik ve cam mutfak urimleri uretimi yapilmaktadir. Aynca, ildeki tesislerde cok sayi-da briket, parke tasi,bordur ve karo uretilmektedir.
r
Kimva, Kaucule ve Plastik Uriinteri Sanavii Sektoru1992 sanayi saY1m1 sonuclanna gore, ilde 6'Sl buyuk sanayi tesisi, 34\i de kucuk sanayi tesisi olmak uzere top lam 40 adet isletme kimya, kaucuk ve plastik urunleri sanayiinde faaliyet.gosteriyordu (toplam tesis saY1s1111n % 2'si). Bunlarda toplam 533 i§C;i calisiyordu (toplam calisanlar saYls111111 % 5.5'i). Bu veriler, ilde kimya-kaucuk ve plastik sanayii sekroruntin gelismemis oldugunu gosrermektedir.
Bu dalda uretilenbaslicaurunler: sentetik kaucuk ve plastik gibi ana kim-yasal urunler, temizlik maddeleri, kozmetik urunleri, boya, cila, vernik, SlV1
The Featuresof Industrial Geography of Trabzon Province
oksijen, karbondioksit, nbbi urunler, plastik boru, lastik ayakkabi,naylon po-set, suni sunger, oto lastigi, PVC kapi ve pencere dograrnasidu.
Tiirkiye'nin ameliyat ipligi iireten ilk ve tek fabrikasi Trabzori'da kurul-mustur. 1970 yrhnda cahsrnalanna cerrahi katgilt uretimi ile baslayan Dog-san, bugun dokuz ayn cerrahi dikis ipligmden, ileri teknolojiurum;cesitli cer-rahi ignelerle 1 OOO'e yakm urunu saghk hizmetine sunmaktadir. Dogsan'in Yomra Ilcesi'nin Sana yoresinde kurulu Katgiit Sanayii Fabrikasi'nda yilda 600 000 kuru cesitli cerrahi dikis malzemesi uretilmektedir.
g. Meta!Ana Sanayii Seleton:
llde metal ana sanayii kolunda faaliyet gosteren 10 kurulus vardir (ildeki toplam sanayitesisi saylsmm % OBi). Bunlardan 4'u celik dokurn fabrikasi, 4'Li baku ve cinko islemefabrikasi, 1'igalvanizli boru fabrikasi, 1'i de galva-nizli sac fabrikasidn.
Toplam 204 kisinin~ah§tlgl(toplam sanayii§~ilerinin%2.1 'i) bu fabrika-lannyilhkiiretim kapasiteleri; 2 168 ton levha cinko, 650 ton levha kursun, 25 144 ton galvanizli boru ve 10 101 ton celik dokumdur.
h. Ka/!,It-Kagtt Uriinieti ve Bastm Sanayii Seeton!
llde, calisansaYlsl bakmundan (111 kisi, toplam cahsanlann% 1.1 'i) tum sanayi kollan icinde en di.i§i.ik oran, kaglt, kaglt uriinleri ve basim sanayiine aittir. Ona olcekli isletrneler olarak, 3 ulusal gazetenin basiminm yaplldlgl, top lam 75i§~icahsnran 2 matbaa tesisi, 20 i§~icahsnran 1 kaglt ambalaj tesi-sivardir.Aynca 10 kisinin altmdai§~icahsnran 44 kuciik olcekli isletme, mat-baacilik, ambalaj baskilan,muhtelif karton kuru imalan alanlannda faaliyet gostermektedir.
SONUC;;
veONERlLER
Trabzon, Osmanh Donerni'nden kalma potansiyeli ve Cumhuriyet Done-mi'nde zaman zaman luzlanan sanayilesme hareketine ragmen bu alanda ye-rerince gelisrnemis illerden biridir. Dogal zenginliklerin fazla olmayisi, buyuk ulusal pazarlardan uzak olusu, nitelikli i§gi.ici.i eksikligi, altyapi yatinmlanrun yetersizligi, ulasnrma maliyetlerinin yuksekligi, gelir duzeyinin yetersizligi nedeniylei~ tale bin dusuk seviyelerde olmasi ve diger olumsuz etkenler ozel sektoru yatmm yapmaktan caydiran belli bash unsurlar arasmdadu.
TRABZON ILI'NIN SANAYI CO(';RAFYASI 6ZELLlKlERI
Sayisal bakimdan Trabzon sanayiinde "kucukisletmeler" hakinldir. An-cak, calisanlarSaYlS1 ve katma deger kriterleri esas almdigmda,il sanayiinde buyuk tesisler one gecmektedir.
Ilin
tesis saYlSl bakimmdan basta gelen sanayi kolu dokuma-giyim-deri ve mamulleri sanayii sektoru, calisanlar saYlS1 bakimindan basta gelen sanayi da-h isegida-ickive tiitun sanayii sektoriidur. Bu dururn, Trabzon sanayiinde tii-ketim mallan ureten sanayi kollannm hakim durumda oldugunu gosterrnek-tedir.Trabzon Ili'nin sanayi sektorunde var olan sorunlan ve bu sorunlann co-zum onerilerini ana hatlanyla soyle ozetleyebiliriz:
1. Trabzon, Dogu Karadeniz'in diger illeri gibi buyuk olcekli ag1r sanayi yatmmlan acismdan uygun bir mekan degildir. Ancak, bolgenin tanmsal ya-plsma uygun kucuk ve orta olcekli imalat sanayi yatmmlanmn yapilmasi ekonomik gelecekte etkili olabilir. Bunun yam sira, BDT piyasalanna hitap edebilecek hafif sanayi yatmmlan buyLik onem arz etmektedir. <:;:Linhi; Trab-zon'dan BDT iilkelerine ihrac edilen mallann c;ogunlugunun uretirni il disin-da gerceklestinlmektedir. Dolayisiyla elde edilen gelir uretim merkezlerine transfer edilmekte, Trabzon'da ise sadece araci kan kalmaktadir. Bu mallann ilde uretilmesi gelirin tamarnimn burada kalmasim saglayacaknr. Bu nedenle ozel sektorun bu tur yatmmlan gerceklestirebilmesi icin uygun kosullann ha-zirlanmasi gerekir.
2. Arsin Organize Sanayi Bolgesi'nde yeni yannm yapacaklar icin yer kal-mamisnr. Yeni yatmm1ar icin arazi tahsis edilmesi; bunun icin de ikinci ve uciincu organize sanayi bolgelerinin en kisa suredekurulmasigerekmektedir. 3. Organize sanayi bolgelerinin yam sira, ilde yepi kucuk sanayi slteleri kurularak sanatkarlann ve kiicuk isletmelerin organize bir sekilde imalat yap-malan saglanmahdn. Kucuk sanayi sitelerine verilen finans, egitim ve tekno-loji gelistirme destegi artnnlmahdrr.
4. Besikduzu Ilcesi'nde faaliyet gosteren baskulimalatcilannm iiretim gi-derlerinin pahah olmasi, pazarlama sorunlan ve miinferit uretim yapmalan sonucu islerini terk ettikleri veya baska imalat kollannda arayisa girdikleri gozlenmekredir. Imkansaglandigmdabu sanatkarlann nbbi malzeme iiretimi yapabilecekleri ve bu sayede de yorede istihdam saglayacaklan goz oniine ali-narak, bunlann KOBI kredilerinden yararlandmlma1an icin destek saglanma-hdir.
The Features of Industrial Geography of Trabzon Province
5. Carsibasi Ilcesi'ne bagh~alh, Erenkcy ve~ahinlikoylerinde kendi ola-naklan He faaliyette bulunan galvanizli tel dokuma atolyelerinin finansman yetersizligi, isyeri yetersizligi ve i..iretim azligindan talebe cevap verilememsi gibi sorunlanna el anlmahdir. Yurt dismda calisan Trabzonlulann tasarruflan-run yoreye kanalize edilmesinin saglanmasi veya devletin katkida bulunrnasi durumunda, yorede 300-400 kisinin i§ bulma olanagina kavusmasi murnkun olabilecektir.
6. Trabzon lli'nde el sanatlan alanmda, dokuma, bakicilik, hasir bilezik, aga~isi, telkari ve break gibi imalatlar yapilmaktadir. EI sanatlan ve hediyelik esyalann ihracan ulke ekonornisine onemli katloda bulunacagi gibi, ulke kul-turunun tanitirm ve turizmin canlanmasma da katkida bulunacaktir.
7. Surmene'nin Camburnu ve Yeniay beldelerinde geleneksel tekniklerle surdurulen ve H ekonornisine buyukkatkisi olan tekne ve gerni insaati mo-dern tekniklerleyaprlmahdir.Yore sakinlerinin sahip oldugu yetenek deger-lendirilerek ekonorniye kazandinlmahdir. Aksi taktirde geleneksel tekniklerle yurutulencalismalarteknolojiye yenik dusecektir. Bu nedenle Surmene'ye en kisa surede modern bir tersane yapilmahdir. 0
Kaynaleftl
BA:-jBAKANUK ISTATlSTlK GENELMODORLOCO, Sanavilstatistileleri, Te:;vik-i 2:;ClI1a-yi Kanunundan lstitade Eden Miiesseselerin1936-1941 Yrllart Faaliveti, Istanbul, 1945. BA:-jVEKALET ISTATlSTlK UMUM MODORL
Oc 0,
Sanavi lstatistilelai, Te:;vik-iSana-yi KiJl1/II1/lI1dan Isti{tlde Eden Miiesseselerin1932 Senesi Faaliveti, Istanbul, N33. BERBER, M., '1997; IITrahzon 'un SosvalFeEleonomile Yapismdae! Celismeler". Trahzon
ytil/-£/97, Trabzon Belediye Ba'jkanltg/ Yay. No:52, ytlltk Dizisi'I,s.33-47, Ankara. DIE; N27 SanaviSavum. Ankara, '1969.
DIE,'1964 Sanayi ve I:;yerleri Savtmt. DIE Yay. No: 547, Ankara, '1968.
DIE, Cenel Sanavi ve lsverleti Savtmt, Binnci A'jama Sonuclan, Tureive ve Iller, N92. DIE,Cenel SanayilIeI:;yerleri Sayln1l, lleinciA'jal11a Sonudan, l-Biiviile lmalat Sanavi,
Tiirlei-ve, '1992.
DIE Were GOre Satl Yun Ifi Hasila, Tiirkive, '1995-'1996. DIE, Yilhk lmalat Sanavi Isiatistielen, '1996.
DIE, ytlilk lmalat Sanavii lstatistileleri'!998
DIE,'/997 Gene! Nii(tls tespiti ldari bOWnii:;, Ankara, Eyliil1999 DIE, EleonomileFe Sosval Costergeler, Trabzon.
, H.,'!99'/, "Tiirkiye'deIfCoclerve Basltca Sonudan". Atatiirk Universiiesi
TRABZON iLl'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLlKLERI
HACl::'JlLlHOCLU,1.Y, '1997, "Tralizon~ehrli1{leSarp Simr Kaplsll1l11A~tll~lI1diln SonraTI~ caret FonlesivonundaeiDegl~meler". Tiirl: Cogmf)JiI Dergisi, Sa)iI:32, s.281-299, Istanhul. KARA, H., '1990, "Cukurova'da Endustri". Cogmf)laAmiUrntalarl, Atauirk Kiiltiir, Dtlve7~/
tihYiilesel: Kutumu,CogmfyaBilimve UygulamaKolu.,Cilt:1,~lIbat1990, Save2, An-leara.
KIUC;ASLAN, A, '/994 Trahzon-Degirmendere Havzast'ntn Besen ve Eeonomile Cogmti'asl Atatiirk Oniversitesi Sosval Bilimler Enstitiisii Basilmal11li Doktora Tezi, ErZllrlli11.
KIUC;ASLAN, A,'!994, "Trabzon veAk~tlilbat'taTiitun TmIl111". Tiirk Cograf)JtI Dergisi, Sa-)!I:29, s.359-373, Istanbul.
KODAj',S.,1999, "Trabzon Limant". Tiirt: Dergisl~ Savcs«, s.467-488,lstanbu]. KODA '{, S.,'!999, "Tiirkwe Tarim Alanlanntn DaMlif ve Uretimimizdehi
Celismr-let". Titrle C:ogmfjlt/ Def:r!/c;i, Sa)lI:35, s.32'/-346, lstanhu'.
KL1TBAy,C, '/982, Kal11l1 Yaunmlanmn Ktl!kll1l11adtl Ollee/ikli Yoreler ve Diger lIIer ltilrariv-Ie Dt7M1l111,('!963-'!98'1 Donemi), DPT Yaj!. No: '/830, KOjD No.'28, Ankara KOTOKOCLU, M., '!988, "XIX. Yiizyilda Trahzon Ticareti". Birinci Tarih Bovunca
Kara.le-niz Kongresi Bildinlen ('I3-'!7 Him 1986), Ondoleu z Ma)!ls Oniv. Egitil11 Fal: Dogisi, Ozel Sav: No: I, Samsun.
MUTLUER,M., '!995, Celisimi, j'apisl ve Sorunlanvla Denizli Sanavii. Denizli Sanavi
51j'a)!ltI/arl, Ege UniversitesiBtlSlmevl~ Bornova-lzmir.
ozcoc.
N: '/986-1987, "Tiireive'de StII1tIyi FaalivetlerininCeli~mesi, Yapisl ve Daj!,illilH.Is-tanbul Oniversitesi Edehiva! Faeiihes! Cogmf)Ja Boliuni), CogmfjJa DefT)si, Sa)'l: 2, s. 3'5-70,I.,wnblil.
TANDOl:AN, A, '!989, Tiirleive'de '!97'5-'!980 Doneminde !!Ier AnN Co~/er. Karadeni: Teenil: Oniv. Cellell'tw No: '/.41, Iletisadi ve ldati BilimlerFd:. No: '5,Trahzon. TEKINDAC;,!vl.c,'!974, "Trahzon" Islam Ansiklopedisi, Cilt XII/I! Istanhul.
Trarzon Esnajve Sanatlsarlar Odalart Birligi Raporu,24 Temmuz '!994.
Trahzon Sanavi ve Ticaret IIMiidiirliii;ii, Trahzon IIi Eleonomile Durum Raporlan ('/996, '!998, '!999),
Trahzon 'hemet ve Sanavi Odas. lIlvliidiirliigii, '!995, Tralrzon Eeonomisine Cenel Bir Sorunlar ve Oneriler, Trahzon.
Trahzon V~lli/~i!/ II C;evre Miidiirliigii, Trahzon!IiCevre Durum Raporu, Trabzon-N96 TOMERTETlN,E, 1957, "Tiirkiye Sanaviinin Biinves! ve Dtlgillif". Tiire Dergisi,
Yd.·XlI. '!7s. 20-49, Istt7l1bul
TOMERTEKIN, E, '1969, Sanavi lSI Oniv No.75'1, Enst.
No.'22 Istanbul.
TOMERTEKIN,E, '/973, ve Sehirsel Fonesivonlar 1st Oniv. No. '1840, Ensf. Yew No:72,Istanbul.
Yurt Al1siklopedisi (Tiirki)'e, 11!I;Diinii, Bugiinu, Y~IfII1I), Trarzon. Cilt 10, Istanbul
ZAlvlAN,NI., 1996, Tonva'ntn Cogwfi Etiidii. Atatiirk Sosval Bilimler Enst!tiisii Basdl11al11l~ Doetom Tezi, Erzurum.
The Features of Industrial Geography of Trabzon Province
NOTLAR:
1 DIE, Ekonomik ve Sosyal Costergeler, Trabzon, s. 194 ve 216'dan hesaplannusnr. 2 Trabzon Sanayi ve Tiearet II Miidlirlligu, 1999YihTrabzon IIi Ekonomik Durum Raporu. s.
21.
3 Trabzon Sanayi ve Ticaret ll Miidlirlligii, 1999 YIlt Trabzon IIi Ekonomik Durum Raporu, s. 28-29.
4 DIE, Ekonomik ve sosyal Costergeler, Trabzon, s. 21.
5 KARA H., 1990, "Cukurova'da Endustri". Cografya Arasurmalan, Atatiirk Kultur, Dilve Ta-rih Yuksek Kururnu, Cografya BilimveUygulama Kolu., Cilt: 1,Subat 1990rSayi:2,
Anka-ra, s.199.
6 DIE, Ekonomik ve Sosyal Costergeler, Trabzon, s. 242'den yararlamlarakhesaplanmisnr
7 DIE, Ekonomik ve Sosyal G6stergeler, Trabzon. s. 243.
8 TC Trabzon Valiligi II C;:evre Mlidlirlligii, Trabzon IIi Cevre Durum Raporu, 1996, TRAB-ZON, s. 136.
9 !(ARA, H., 1990, a. g.e.,s.201.
10 l-IACISALlHOGLU, LY., 1997, "Trabzon Sehrinde Sarp SnurKapisuunA~lh§mda11Soma Ti-caret Fonksiyonundaki Degismeler". Turk Cografya Dergisi, Say1:32, Istanbul, s. 284. 11 HACISALIHOGLU. LY., 1997, a. g. e.. s. 284.
12 TOMERTEKIN,E.. 1969. Sanayi Cogratyasi Easki). Istanbul Univ. Yay. No: 751,
,.(J'~'rlllva Enst. Yay. No: 22. Istanbul, s. 87.
1,3 DIE, llIere Cbre Cayri Safi YurticiHasila.Turkiye. s.63. 14 DIE. Ekonomik ve Costergeler, Trabzon. s. 330.
15 DIE, Ekonomik ve Sosyal Costergeler, Trabzon, s. 325-327. 16 HAClSALIHOGLU,1."1.,1997 a. g.e.,s. 284.
17 YURT ANSIKLOPEDISI (Turkiye, II II; Dunu. Buglinii, Yanni), Trabzon. Cilt 10, lsranbul, s. 7225.
18 DEVLET ISTArISTIK ENSTITDsO. 1927 Sanayi Saymu. Ankara, 1969.
19 Basvekaler Isratisrik Umum Miidiirlligii, Sanayi lstatisrikleri, Tesvik-i Sanayi Kanunundan lstifade Eden MOesseselerin 1932 Senesi Faaliyeti, Istanbul, 1933.
20 Basbakanhk lstatistik Cenel Miidiiriiigii Sanayi lstatistikleri. Tesvik-i Sanayi Kanun;ll1dan 15-tifade Eden Miiesseselerin 1936-1941 YillanFaaliyeti, Istanbul, 1945.
21 TOMERTETIN.E..1957, ''Tiirkiye Sanayiinin Bunyesi ve Dagtll§l". Tiirk Dergisi,
Yil:XII,Sayi: 17, Istanbul, 5.36.
22 DIE. 1964 ve lsyerleri Saymu, DIE Yay. No: 547, Ankara, 1968.
23 DIE, Cenei Sanayi ve lsyerleri Sayum, Bmnc: ve lkinci Asama Sonuclan, Turkiye ve
1992.
24 DIE.Yilhklmalat Sanayii lstatistikleri, 1998. s. 198. 25 Trabzon Sanayi ve TicaretOdasi kaynlanndan.
26 DiE kaynaklannda, Trabzon iii icin tesis sayisuun az olmasi ilke-sine icin. toplarn olarak verilmis hangi sanayi kollanna ait olduklan belirrilmenusrir. Bu nedenle, DIE dokiunanlannda bilgi biiyuk sanayi kuruluslarmui cahsanlar
TRABZON ILl'NIN SANAYI COGRAFYASI 6ZELLlKlERI
sayuan ve ilcelere gore dagrlunmda, Trabzon Sanayi ve TicarerOdasi'nm dokumanlanndan yararlarnlrmsur.
27 !ZARA, H., 1990, a. g. e., s.216.
