Mis süt sanayi arıtma tesisi atığının tarımda kullanılma olanakları

(1)

Ulud. Üniv. Zir. Fak. Derg., (2001) 139-149

Mis Süt Sanayi

Arıtma

Tesisi

Atığmın

Tarımda Kullanılma Olanakları

Nurşen ÇİL

ÖZGÜV

EN*

A

.

Va

hap

KATKAT

••

ÖZET

Süı

sanayi

urttma

tesi

si

atığınm toprağm

kimi fiziksel ve k

i

myasol

ö-zellikleri

üzerine

olan e

tki

sinin

araştırılması amacıyla

bu

çalışmada

Mi

s

Süt

Sa

nayi

A.Ş.

Gö

nen Fabrik

asi

arıtma

t

e

sisinden çıkan antma

çamuru

kıtlla mlnuştır.

D

eneme sera

koşullarmda yürütülmüş, atık

madde

2,

4,

6 ve

8

ılda hesabıyla toprağa uygulanmiŞ

ve

topraklar 1

,2,3

ve 4

ay

süre

il

e

inkü

basyona

bıralalmıştır.

B

elirtilen

s

ür

el

er

sonunda

saksılardan

alman

toprak örnekle

rinin

kimifiziksel

ve kimyasal özellikleri

belirlenmiştir.

Toprağa karıştırılan atık

madde

miktanna

bağlı

olarak

toprak

pH'sı,

EC

,

toprağın

organik

madde

içeriği,

toplam azot

içeriği, yaraytşb

fosfor

miktarı,

topraklarm

değişebilir

sodyum,

p

o

tasyum

,

yaraytşlı bakır

ve

çinko

miktarlannda

belirg

in

artışlar m

eydana

gelmiştir. Atık

maddenin

top-rak

pH's1, EC ve

topraktaki

sodyum

içeriğinde artlŞ

meydana

getirmesi

teo-rik ola

r

ak

bitki

gelişmesi

üzerine olumsuz

etkile

r

yaralirken organik

madde

ve öte

ki

mineral e

le

ment

içerikler

in

de

meydan

a

gelen

ariiş/ar

ise

bitki ge

-lişmesi

üz

e

rine

ol

uml

u

et

kiler yapacakt

i

r.

Atıalıtar

Sö

zcükler:

Sü

t

Sa

n

ayi,

atık, tarım

*

Dr., Bursa Gtda Merke: Araştırma Enstiiiisil

**

Prof Dr .. Uludağ Üniversitesi. Ziraat Fakiiltest. Toprak Böliimii

(2)

ABSTRACT

Possibilities of

T

h

e Usage

of

Mis M

ilk

Industrial Refining

Facility

For

Agricult

ur

al

Purpose

s

This

r

esearch

has been

car

ri

ed ou

t

to determine the elfeel of

mi/k

i

n-dustry

waste

on some physical

and

chemical proper

ti

es

of .soils. For this

aim

wa.ste prov

i

dedjrom Mis Milkjoint

s

to

ck coope

ration

Göne

n Plani

has

been

used in this

experiment.

Th

e

experi

m

e

nt

was

conduc

t

e

d und

e

r

greenhous

e

cond

iti

o

n

s

and wasle ma

t

e

rials

were applied

to

th

e

soif a

t

the r

a

t

e

of2.

-1.

6 and

8 t

lda.

Ajıer

this application

th

e

soils

we

r

e

incubated

i

n

1,

2,

3 and 4

m

onth periods. A

t th

e e

n

d oj each ineuba

tia

n per

i

od

same

physical

and

c

h

e

mi

cal

properties of so

il

sarnp

/

es

take

n

from

pots

were de

t

ermined.

Soil pH,

EC

,

o

r

ganic ma

tt

er,

total

nilrogen,

availa

ble

phosphorus.

exchangea

b/

e sodium, potass

ium,

availab

l

e co

pp

e

r

and zinc content

in-creased depends on

the

waste material amo

unt

appfied

t

o

th

e soil.

The

oreti-cal

l

y.

was

t

e

mat

e

ri

als

affect negatively

to plant

growth because of soil

pH,

E

C

and

sodiıtm

con

tent

.

Howev

e

r th

e

increase of

t

he con

t

e

nt

of organic

matter and

th

e

other

min

e

ral

e

l

e

ments

will cause

p

osilive effec

t

to

planı

growt

h.

Key Words:

Mi/k indust1y, waste,

agricultur

e

GİRİŞ

Kalkınma çabası içerisinde bulunan ülkemizde doğal kaynaklar hızla kirletilerek yok edilmektedir. Halbuki gelişmekte olan ülkelerin ekonomik geleceklerinin, bu ülkelerin doğal kaynaklarına bağlı olduğu sayısız araştırı cılar tarafından belirtilmektedir. Sanayi kuruluşlarının atıkları son yıllarda

~-aha fazla önem kazanmış ve bu konuda geniş araştırmalar başlatılmıştır. üzeilikle gelişınesini tamamlamış ülkelerde sanayi kuruluşlarının atıkların dan, doğrudan yada belirli işlemlerden geçirilerek çeşitli amaçlar için yar

ar-lanılmaya başlanmıştır.

Avrupa Birliğine girme a!iamasında olan ülkemizde de kimi sanayi kuruluşları kendi bünyelerinde arıtma tesisleri oluşturarak atıklarını arıı maleta ve çevreyi mümkün olduğu kadar kirletmemeye özen gösterm ekte-dirler. Mis Süt Sanayi A.Ş. Gönen Fabrikası da arıtma tesisi yaptırarak atık· larını arıtmaktadır. Fabrikada günlük

1

2 00-1

50

0

ton su kullanma kapasitesi olup,

arıtma

tesisinden günde 4.5 m3

arıtma

çamuru elde edilmektedir.

Arıt

ma tesisinden çıkan bu arıtma çamurlarının yok edilmesi yada belirli bir a· landa depolanması da sorun yaratmaktadır. Bu nedenle Mis Süt Sanayi A.Ş. Gönen Fabrikası arıtma tesisinden çıkan arıtma çamurunun tarımda

kulla-nılına olanakları araştırılmıştır. 140

(3)

Krishnapillai (1979), tarafından yapılan bir araştırmada, toprana ve-rilen çay

atık

maddesinin azotlu gübrelerin

n

it

rifı

kasyo

nl

arı

üzerine

e~kileri

araştırılmış ve çay atık maddelerinin amonyum sülfat gübresinin

nitrifıkasyonunu

12

gün süre ile gerilettiği saptanmıştır.

Elinç (J 986), killi tın ve kumlu tın tekstürde iki toprağa

%

1 oranın

da atık ile

O

,

100 ,

200 ,

25

0

ppm N uygulam ış ve

0,4

ve 8 hafta süre ile

inkübasyoııa bırakmıştır. Deneme bitkisi olarak sudan otu yetiştirilen çalış mada organik atığın azotla birlikte verilmesi halinde organik gübre olarak

kullanılabileceği, ancak bitki gelişmesi, ürün miktarı ve toprak özellikleri üzerine olabilecek etkilerinin ön tarla denemeleri ile belirlenmesi gerektiği bildirilmiştir.

Cervato ve Sil va ( 1986), endüstriyel atıkların tarımda kullanılma o-lanaklarını araştırmışlar, tekstürleri ve verim güçleri farklı iki toprağa bitki-sel yağ işletmesi atığı, deri işletmesi atığı ve kağıt fabrikası atığı uygulamış lar ve iki yıl boyunca yürüttükleri tarla denemesinde ilk yıl mısır ve ikinci yıl buğday yetiştirmişlerdir. Deneme sonunda. deri işletınesi atığının birinci ve ikinci yıl ürününün verimini artırdığını, diğer atıkların ve özellikle de kağıt fabrikası atığının toprakların verim gücünü düşürdüğünü belirleınişlerdir.

Gök ve Oruç ( 1 994), şeker-alkol fabrikası sıvı atığı şlempenin topr a-ğın kimi biyolojik ve kimyasal özellikleri üzerine olan etkisinin araştırılınası amacıyla yaptıkları çalışınada Eskişehir şeker-alkol fabrikası sıvı atığı şlempenin taşkın yaptığı tarım topraklarından örnekler (0-5 ve 5-1 O cm) al

-mışlardır. Araştırıcılar sonuç olarak, şlempeli örneklerdeki COı üretimi, dehidrogenaz ve sakkaraz enzim aktivitesi, organik madde, total azot, mine-ral ve mineralize olabilir azot ve tuz içeriklerinin, şlempesiz örneklere oranla oldukça yüksek olduğunu, buna karşın pH ve CIN'in şlempesiz örneklerde şlempeli örneklere oranla düştüğünü ortaya koymuşlardır. Bu arada dehidrogenaz enzimi aktivitesi, total azot ve organik maddedeki artışın

0-5

cm'den alınan örneklerde

S

-

1

O

cm'den alınan örneklere göre daha belirgin

olduğu görülmüştür.

Bu çalışına süt sanayi arıtma tesisi atığının toprağın kimi fiziksel ve kimyasal özellikleri üzerine etkisini belirlemek amacıyla yapılmıştır.

MATERYAL

ve

YÖNTEM

Araştırmada

ku

ll

an

ıl

a

n

toprak örnekleri Jackson ( 1962)

taraf

ınd

a

n

b

ildiri

l

di

ğ

i

şe

k

ild

e

U.Ü.

Araştırm

a

ve Uygulama

Çiftl

i

ğ

i

arazisinden

0-20

cm derinlikten

alınmıştır.

Deneme

toprakl

arının

tekstür

sınıf

ı

(Bouyoucos, 195 1 ), toprak reaksiyonu, elektriksel

il

et

k

e

nl

i

ğ

i

(Soil Survey Manual, 1951 ), CaC03

(

Çağ

l

a

r

1 949), organik madde (Jackson,

1 962!

,

t~~lam

azot (Bremner, 1 965), yarayışlı fosfor (Olsen ve ark., 1 954 ), değışebılır sodyum, potasyum, 141

(4)

ka

l

s

i

y

u

m, mag

n

ezy

um

(Pratt

,

1 965) ve ya

r

a

y

ı

ş

lı dem

i

r,

bakır

,

çinko

,

man

ga

n

(

L

i

nd

say

ve No

r

ve

ll

,

197

8 )

m

ik

ta

rl

arı belirlenm

i

ş ve sonuçlar

Çizelgel

'de

verilmiştir.

D

e

nem

e

d

e

k

ull

anıl

m

ak

ü

ze

r

e M

i

s

Süt Sa

n

a

y

i

A

.

Ş. Gönen Fabr

ika·

s

ınd

an a

lın

a

n

arı

t

ma tes

i

si

atığ

ın

ın bir bölümü labora

t

uvar

ana

l

iz

l

erin

de

kul-l

a

nılmı

şt

ır

.

At

ık

m

a

dd

e

nin

ta

rtıl

a

r

ak t

a

ze

ağ

ır

lığı bel

i

rle

n

m

i

ş daha

so

nr

a

kuru

m

a

dde

y

ü

z

d

esi

ni

be

lirl

e

m

e

k

içi

n h

ava

si

rkü

l

asyon

l

u kurut

m

a

dolabın

da

65 '

C'

d

e sa

bit

ağı

rlı

ğ

a

ge

li

nceye

d

eğ

in

k

ur

utu

lmu

ş

ve

tart

ıml

a

rı

yapı

l

mı

ştır

.

Elde

e

dilen kuru

ö

rn

e

k f

osfo

r

,

so

d

y

um,

p

otasyu

m

, ka

l

siyu

m

,

magnezyum

, d

e

mi

r.

ç

ink

o,

b

ak

ır

ve

m

a

n

ga

n belirl

e

nm

esi iç

in

HN0

3+H

C

I

04 ka

rı

ş

ı

mı il

e

ya

ş ya

-kılmı

ş

tır

(

K

aca

r,

1 972).

Denem

e

d

e

k

ull

a

nıl

an ma

t

erya

ld

e

ayrıca re

aksi

yo

n

(p

H

), e

l

ektri

k

se

l il

et

k

e

nli

k v

e t

o

pl

a

m

azot

mi

ktarla

rı d

a

bel

irl

e

n

miş

, sonu

çlar

Ç

i

ze

l

ge

U

'

d

e

verilmiştir.

Tesa

d

üf

p

a

r

se

ll

e

r

i

d

e

n

e

me

dese

nine

göre üç

y

i

neleme

l

i o

l

arak

d

ü

-ze

nl

e

n

e

n d

ene

m

e

d

e

saksılara

5

0

0 g to

pr

ak

konulmuştur. Atık

m

adde

2,

4 , 6

ve 8 t/

d

a

hesabıyla toprağa uygulanmış

ve

t

op

r

ak

l

a

r 1

,

2 ,

3 ve

4 a

y sür

e

ile

ink

üb

a

syo

n

a

bırakılmıştır. Atık

ma

d

de

uygulandıktan

so

n

ra

saksılara

tar

la

kapas

it

es

i dü

z

e

y

inde

s

u

verilmiş

ve

bu

işlem

d

e

n

eme

boyunca

sürdürülmüş·

tür

.

142

Çizelge I.

Denemede Kullamlan

Toprağm

Kimi Fiziksel

ve

Kimyasal Özellikleri

Özellikler Miktarlar Tekstür sınıfı Kil Kum, "'o 27.52 Silt, "'o 19.28 Kil, "'o 53.20 IPH 7.75 EC, ı.tS.cm·ı 279 CaCOJ, "'o 0.19

Organik madde, "'o 0.52

Toplam azot, "'o 0.05

Yarayışlı fosfor, ppm 4.56

Değişebilir sodyum, me.1 OOq·ı 0.19

Dei\işebilir ootasyum, me .1 OOg·ı 0.55

Değişebilir kalsiyum, me.1 OOa·1 ₂₀_.3₀ Değişebilir magnezyum, me.1 OOg·ı 9.75

Yarayışlı demir, ppm 4.02

Yarayışlı bakır, ppm 0.80

Yarayışlı çinko, ppm 0.41

(5)

.

Bir ay süre

ile

inkübasyona

bırakılan saksılardan

1500

g toprak

ör-neğı alınmış v~ ~u

toprak

örneklerinde

pH,

EC, CaC0

3,

organik madde,

toplam azot,

bıtkıye y~r~yışlı

fosfor,

değişebilir

sodyum

potasyum,

kalsi-~um,

magnezyum

v~ b~~kılere ya~ayışl~ mikroele~entler belirlenmiştir. Aynı ışlemler

2., 3. ve 4

.

Inkub

asyon surelen

sonunda

yınelen miştir.

Deneme son

uçlarının

istatistik analizleri TARI ST paket

programına

göre

yapılmış

ve

değerlendirilmiştir.

Çizelge II.

De

n

e

m

ede

Kullanılan Atık

Maddenin

Kimi Kimyasa

l

Özellikleri

Ozellikler Miktarlar

Toplam kuru madde,% 18.49

IPH 5.20

EC, mS.cm·1 _3.27

Toplam azot, % 3.12

Protein,% 19.50 P,ppm 15.40 Ca,% 3.09 K, "'o 0.12 Mg,% 0.07 Na o/o 0.24 Fe, ppm 199.30 Cu, ppm 42.80 Mn, ppm 20.40 Zn, ppm 20.20

ARAŞTIRMA

SONUÇLARI

ve

T

ARTlŞMA

Deneme

toprağı

k

il

tekstürlü

ve

h

afif a

l

ka

l

i

tepkimelidir

(Kellog,

1952). CaC0

_3,

organik

madde,

toplam

azot

ve

yarayışlı

fosforca yoksuldur

(Moltay

1979, Üna

l

ve

Başkaya

1981

,

Loue

1968

,

Olsen

ve Dean

1965)

.

Deneme

toprağı değişebilir

potasyum, kal

s

iyum

ve

ma

g

ne

zy

umca

ol

dukça

ze

ng

i

ndir

(Pizer

196 7,

Loue

1968).

Yarayışlı

demir

, mangan

ve

bakır içeriği

yüksek, çinko

içeriği

ise

düşük

düzeydedir (Follet

ve

Lindsay

19 70).

Farklı atık

madde

miktarları

ve

inküba

syo

n

süre

lerinin

toprakların

pH

değerleri üzerine etkilerine

ilişkin

ortalama

de

ğe

rler

Çize

l

ge

lll

'

de

su-nulmuştur. Çizelge

Ili

'

ün incelenmesinden

anlaşılacağı

gibi

toprakların pH

değerleri artan at

ı

k

madde

miktarlarına paralel

olarak

art

ı

ş göster

me

si

ne

kar-şı

lık inkübasyon

süreler

i

ne

bağlı

olarak

azalmaktadır.

E

n

yüksek

pH

değeri 6

t/da

atık madde

uyulamasından

,

en

düşük pH

değeri ise kontro

l

uygulama-s

ından

elde

edilmiştir.

Yapılan

benzer

çalışmalarda

toprak

pH

'

sın

ın

organik

materyal

uygulamasıy

l

a

arttığı be

l

irlenmiştir

(Kowa

l

d

ve ark.

1990,

Şahin

ve

Kowald

1989)

.

(6)

Çizelge

m.

Farklı Atık

Madde

Miktarları ve İnkübasyoo

S

ürelerin

in

Toprakların

pH,

EC, CaC03,

Organi~.Madde,

Toplam Azot ve Yara

yışlı

Fosfor

Miktarları

Uze

rine

Etkileri

Atık madde lnkübas. _pH EC CaC03 Organik

Toplam

Yarayışh

madde,%

azot.

%

fosfor, ppr.ı miktarı t/da Süresi, Ay uS.cm·1 _%

1 8.03 249 0.38 0.54 0.05 4.18 2 7.94 261 0.30 0.65 0.05 4.00

o

3 7.82 299 0.14 0.48 0.05 3.0d 4 7.94 280 0.20 0.54 0.05 4.10 Ortalama 7.93 d 272 e 0.25 b 0.55 e O.OSd 3.83d 1 8.22 239 0.38 0.54 0.06 5.49 2 8.03 272 0.30 0.97 0.05 4.29 2 3 7.85 359 0.16 0.57 0.06 4.06 4 7.96 341 0.23 0.65 0.06 3.62 Ortalama 8.02 c 303d 0.27 b 0.68d 0.06c 4.37c 1 8.29 244 0.32 0.75 0.06 5.23 2 8.04 320 0.24 1.25 0.07 5.01 4 3 8.01 349 0.27 0.87 0.08 4.63 4 8.01 370 0.24 0.82 0.08 4.47 Ortalama 8.09 b 321 c 0.27 b 0.92c 0.07b 4.84b 1 8.48 307 0.19 0.90 0.08 5.53 2 8.09 329 0.28 1.28 0.08 6.29 6 3 8.03 394 0.13 1.10 0.11 4.71 4 8.01 428 0.27 0.97 0.09 6.02 Ortalama 8.15 a _{364 b} _{0.22 c} _{1.06 b} ₀_._{09 a} _5.64a 1 _8.45 ₃₃₀ ₀_.₃₈ 0.91 0.09 4.98 2 8.05 373 0.32 1.61 0.08 7.34 8 ₃ ₈_.₀₄ 457 0.28 1.13 0.09 4.41 4 7.97 444 0.31 1.06 0.09 5.61

Ortalama 8.13 ab 401 a 0.32 a 1.18 a 0.09a 5.58a

-Degerler 3

y

ınelemenin

ortalamasıdır.

Toprakların

EC

d

~

_.1

. ..

.

inkübasyoıı

..

1 . .

~geı erı uzerıne farklı atık

m

adde

mıktarları ve

s

ure

erının

etk 1

.

·ı·

k'

rilmiştir Ç'ızel

. .

ı erıne ı ış 'ın

orta

l

a

m

a

deöerler

Çizelge

lll'd

e

\e·

·

oenın ınce(

· ""

d

ğe

rl

eri

a

rt

an

at~k

d

e~

ını

esınden

an

l

aşılacağ

ı

gibi

toprakların

EC

e·

sü

r

ek

li

artış

go

"s

t

111

~ ~e mıktar

l

arı

ve inküba

syo

n

süre

ler

ine pa

r

a

l

el

o

la

rak

ernııştır

En yCk

k

EC

-

·

ı

sından,

e

n

düşük

E

C

de~

..

ı ~e degerı

8 t/d

a

atık ınadde.uy?u.ama·

rıtma

çam

uru uy

1 ı::ıerı

ı

s

e

kontrol

uygulamasından

elde

edılmıştır

.

A·

se

k düzeylerde artgu

anıas

ı

,

toprak

l

arın elekıriki

iletkenliklerini

oldukça

yük·

b

ırı

.

sı

.

bu

ınadd

·

ırmı

b"

ştır At

·

ık

ma

dd

enın

· EC'yi

arttırmasının nedenlerıo

· d

en

d·

_ıger

-

bir

n

e

deni d b

enın

unye

s

i d

n

e

ı:: ıaz a

1

ınıktard

.

a

l

ka

li

katyonların bulunınası

Araşt

ırma

bitk

i(

'

k

e

lul

ça

lı

ş

manın

b

itki

siz

orta

ında

yü

rütülmü

ş olmasıdır.

·

1

ı oş

u

arda

y..

..

"1

..

.

ıyon arı alması

n d

.

u

ru

tu

muş olsaydı bitkilerin topraktan bır kısıın

d'

_ı.

B

e

enıyle

EC'd

[;

.

u konuda

y

ap

ı

b

e

azla

bır

y

ük

selme söz

konusu

o

lm

ayabılı

r

·

ı

an

enze

r

1

991

(7)

Epstein ve ark. 1976, Singh ve Kansal 1985)

araşt

ırın

ay

ı

destekler sonuçlar saptanmıştır.

~ar~lı a~ık m~dde miktarları ve inkübasyoıı sürelerinin toprakların

CaC03 ıçerıklerı üzerıne etkilerine ilişkin ortalama deaerler Çize(oe lll'de

sunu

lın~ştu~.

Çi_zelge lll'ün incelenmesinden

aıılaşıla;ağı

gibi

to~rakların

CaC~3

ıçe~ık_lerı

,

~-tı~

ına.~de mikt~rl~rı

ve inkübasyon sürelerine

bağlı

ola-rak duzenlı bır degışım gostermemıştır. En yüksek CaC03 içeriği 8 tlda atık

madde uygulamasından, en düşük CaC03 içeriği ise 6 t/da atık madde

uygu-lamasından elde edilmiştir.

Toprakların organ ik madde içerikleri üzerine farklı atık madde

mik-tarları ve inkübasyon sürelerinin etkilerine ilişkin ortalama değerler Çizelge lll"de verilmiştir. Çizelgeniıı incelenmesinden anlaşılacağı gibi toprakların

organik madde içerikleri artan atık madde miktarlarına paralel olarak artış göstermiştir. İnki.ibasyon sürelerine bağlı olarak toprakların organik madde içeriklerinde düzenli bir değişim saptanmamıştır. En yüksek organik madde

içeriği 8 t/da atık madde uygulamasından, en düşük organik madde içeriği

ise kontrol uygulamasından elde edilmiştir. Atık madde uygulaması

toprak-ların organik madde miktarlarını artırmıştır. Bu konuda yapılan çalışınalarda

da (Hanay ve Yardımcı, 1992) benzer sonuçlar elde edilmiştir.

Farklı atık madde miktarları ve inkiibasyon sürelerinin toprakların

toplam azot içerikleri üzerine etkilerine ilişkin ortalama değerler Çizelge

lll'de sunulmuştur. Çizelgenin incelenmesinden anlaşılacağı gibi toprakların toplanı azot içerikleri artan atık madde miktarlarına paralel olarak artış

gös-termiştir. İnkübasyon sürelerine bağlı olarak toplanı azot içeriğinde dikkate değer bir değişim belirlenmemiştir. En yüksek toplam azot içeriği 6 ve 8 tlda

atık madde uygulamalarından elde edilirken, kontrol uygulaması en düşük değeri vermiştir.

Toprakların yarayışlı fosfor içerikleri üzerine farklı atık madd_e

miktarları

ve inkübasyon sürelerinin etkilerine

i

l

işkin

ortalama

değerler

Ç

ı

~

zelge Iri'de

s

unulmuştur.

Çizelge lif'ün incelenmesinden_

anlaşılacağı

g

ı

bı

toprakların yarayışlı

fosfor içerikleri artan

a

tık

madde

mıktariarına

paralel

olarak

artış göstermiştir.

İn

ki.ibasyon

süre

l~r!ne

bağlı

olarak

toprakları

_~,

ya:

rayış

lı

fosfor içeriklerinde düzenli bir

değışım

saptanamaınışı_ı_r

...

E~

) uJ..sek

yaray

ı

ş

lı

fosfor

içeriği

6 t/da

atık

madde

uygulam

asından,

en

duşuk ı

se

kont-rol uygulamasından elde edilmiştir. . .

Farklı

a

tık

madde

miktarları

ve

inküba

syo

ı~

süre

l

e

rının t

~prakları_n

. . . . .. · k"l · e ·ıişkııı ortalama degcrler

Çı-deaışebilir sodyum ıçerıklerı uzerıne et ı erııı ı _ . .

ze~e

IY'de

sunu

lmu

ştur.

Çizelcrenin incelenmesinden

anl~şılacagı gıbı ı

o

,p-1

0 _. 0_. _· _t_{k nadde}mıktariarına _{para e}

rakların değişebilir sodyum ıçerıklerı artan a ı ı . .

1 . d ğ d . . 1 . k··basyoıı slirelerı dıkkate a ın ı ın a olarak artış göstermıştır. Orta ama 111 _u _. _._. _d _· _·_kı

. . - 1 k t kların deuışebılır so yum ıçerı

e-ınki.ibasyon sürelerıne baglı 0 _ara op~a. ~k _{k d} cr"şebilir sodyum . d .. . . d -· . b ı· ·(e·ııneııııştır En yu se eoı

rın e oııemlı bır egışım e ıı ı ·

(8)

içe

ri

ği

8 tl

d

a

tı

k

madd

e

u

yg

ul

a

ma

s

ında

n

e

ld

e edi

l

i.rke.n,

.

e

n

düşük değişebili

r

so

d

y

um

i

çe

ri

ğ

i

ise ko

ntr

o

l

u

yg

ulama

s

ınd

a

n

e

l

de

ed

ılmı

ş

tır

.

To

pr

a

kl

a

rın

d

e

ğ

i

şebi

lir

p

otasyu

m

içe

r

ikle

r

i üzerine

farkl

ı

atık

mad

de

mikta

rl

a

rı

ve

i

n

k

übasyon

sü

r

e

l

e

rinin

etki

le

r

in

e

i

l

işk

in

o

rt

a

l

ama

değerler

Ç

i

-ze

l

ge

I

V'

d

e

s

un

u

lmu

şt

ur

. Ç

i

ze

l

ge

IV

'

ün in

ce

l

e

nm

esi

n

de

n

anlaş

ı

lacağ

ı

gib

i

to

p

ra

kl

a

rın d

eğ

i

şe

bilir p

o

ta

sy

um i

çe

rikl

er

i

a

rta

n

a

tık

madde

m

ikta

r

larına

pa-ral

e

l

ola

r

ak

artı

ş gös

t

e

rmi

ş

t

i

r

.

inkü

basyon

s

ür

e

l

er

in

e

bağlı

ola

r

ak

deği

ş

ebil

ir

po

ta

sy

um

i

çe

ri

ğ

ind

e

dü

ze

nli bir

d

eğ

i

ş

im

sa

p

ta

n

mam

ı

ştı

r

.

En yüksek

deği

şe

bilir p

o

ta

sy

um

içeriği

6 v

e

8 t/

d

a

atık

m

adde

uygulamalarından,

en

düşük

değişebilir

p

otasy

um

kapsamı

i

se

kontrol

uygulamasından

e

ld

e

edilmiştir.

Çizelge IV

.

Farklı Atık

Madde

:Miktarları

ve

İnkübasyon

Sürelerinin

Toprakların Değişebilir

Sodyum,

Potasyum, Kalsi

y

um,

Magnezyum

,

Yarayışlı

Demir

,

Mangan,

Bakır

ve Çinko

Miktarları

Ü

zerine Etkil

eri

Atıkmadde lnkübas. Değişebilir iyonlar, me.1 OOg·ı Yarayışlı mikroelemenUer, ppm miktarı,t/da Süresi, Ay Na K Ca Mq Fe Mn Cu Zn 1 0.18 0.41 17.37 8.37 4.02 2.19 0.80 0.44 2 0.23 0.51 22.73 11.47 4.62 3.16 1.01 0.71

o

3 0.23 0.46 24.42 9.35 4.13 2.21 0.89 0.57 4 0.24 0.50 20.35 10.15 7.36 6.01 1.01 0.67 Ortalama 0.22 e 0.47 c 21.22 c 9.83 b 5.03 3.39 cd 0.93c 0.60d 1 0.28 0.46 20.50 9.50 4.05 2.52 0.78 0.54 2 0.26 0.51 28.17 12.73 4.63 2 3 0.30 0.50 22.70 12.55 3.39 32..15 18

o

1.00

.

n

00..97 92 4 0.28 0.51 23.54 10.73 Ortalama 0.28d 0.49 b 23.73 abc 11.38 a 6.50 4.92 1.05 1.07 1 0.28 0.48 20.44 9.46 44..41 65 3.19 d 0.90c 0.88c 2 0.33 0.53 2.91 0.73 0.57 34.96 13.96 4.88 4 ₃ _0.35 _0.5₁ 3.76 1.06 1.46 23.60 11.84 3.60 4 0.31 0.50 2.49 0.92 1 49 Ortalama 22.76 9.87 6.55 5.53 1.08 1.59 0.32 c 0.51 ab 25.44 a 11.28 a 1 _0.34 ₀_.4₈ ₁_4.65 4.86 3.67 be 0.95 be 1.28b 8.42 2 0.36 0.54 23.93 4.52 3.38 0.79 0.79 6 3 0.38 0.52 24.44 12.16 4.67 3.48 1.06 1.83 4 0.38 0.53 23.48 10.82 3.82 3.15 0.97 1.72 Ortalama 0.36b _{0.52 a 21.63}_be 10.55 6.70 6.33 1.18 1.72 1 0.36 0.49

10.49 b 4.93 4.09a 1.00ab 1.52a

16.22 7.71 2 0.44 0.53 _32.00 4.82 4.10 0.85 0.82 8 ₃ _0.41 0.51 26.31 1₁4.29 ₃_.₁₈ 4.91 4.04 1.15 2.34 4 0.41 0.53 ₂_2.93 3.50 2.84 0.95 1.97 Ortalama _0.41_a ₀_.₅_{2 a 2} 10.42 6.12 5.21 4.37 ab 1.18 1.05

Değerler 3 yinelemenin ortal

11.40 a 4.84 4.04 a 1.03 a 1.55a

amasıdır.

(9)

~· .F.arklı a.tık m~dd~ mi~tarları ve inkübasyon sürelerinin toprakların

degışebılır kalsıyum ıçerıklerı üzerine etkilerine ilişkin ortalama değerler

Çizelge JV'de ~~unu!~uştur: Çizelge rY'ün incelenmesinden anlaşılacağı gibi toprak.lar~~ degışeb·ı·lır ka.lsıyu~ içerikleri gerek atık madde miktarlarına

ge-reks~.

ınkubas~~n s.u~elerı~e

bag.lı

ol.a~ak düzenli

bir değişim gö

s

termemi

ş

tir.

En yuksek degışebılır kalsıyum ıçerığı 4 t/da atık madde uygulamasından, en ~üşük değişebilir kalsiyum içeriği ise kontrol uygulamasından elde edilmiş

tır.

Toprakların değişebilir magnezyum içerikleri üzerine farklı atık madde miktarları ve inkiihasyon sürelerinin etkilerine ilişkin ortalama de

-ğerler Çizelge rY'de sunulmuştur. Çizelgenin incelenmesinden anlaşılacağı

gibi toprakların değişebilir magnezyum içerikleri gerek atık madde miktarl

a-rı ve gerekse inki.ibasyon sürelerine bağlı olarak düzenli bir değişim göster-memiştir. En yüksek değişebilir magnezyum içeriği

8

t/da atık madde uyg u-lamasından, en düşük ise kontrol uygulamasından elde edilmiştir.

Farklı atık madde miktarları ve inkübasyon sürelerinin toprakların

yarayışlı demir içerikleri üzerine etkilerine ilişkin ortalama değerler Çizelge

IV'de sunulmuştur. Çizelge TV'ün incelenmesinden anlaşılacağı gibi to p-rakların yarayışlı demir içerikleri üzerine gerek atık madde miktarları ve

ge-rekse inkübasyon sürelerinin etkisi istatistiki olarak önemli bulunmamıştır. En yüksek yarayışlı demir içeriği kontrol uygulamasından, en düşük

yara-yışlı demir içeriği ise 2 t/da atık madde uygulamasından elde edilmiştir. Toprakların yarayışlı mangan içerikleri üzerine farklı atık madde

miktarları ve inkübasyon sürelerinin etkilerine ilişkin ortalama değerler Çi-zelge IV'de sunulmuştur. Çizelgenin incelenmesinden anlaşılacağı gibi t

op-rakların yarayışlı mangan içerikleri gerek atık madde miktarları ve .g~rekse inkübasyon sürelerine bağlı olarak düzenli bir değişim göstermemıştır. En yüksek

yarayışl

ı

mangan

i

çeriği

6

t/da

atık

madde

uygulama

s

ı

ndan

,

en

~üş~ik

ya

rayış

lı

mangan

i

çeri

ği

ise 2 t/da atık madde

uygu

l

a

ma

s

ından

elde

e

dılmı

ş

tir.

Farklı

atık

madde

miktarla

rı

ve inkübasyon sürelerinin

toprakların

ya

rayı

ş

lı

bakır

içerikleri üzerine etkilerine

i

li

şkin

ortalama

değ

e:

ler

~

ze

lg

e

IV'de

s

unulmu

ştur

.

Çizelge IY'ün

incel

e

nm

e

s

inde!ı anlaşılaca

g

ı

g

ıbı

top-rakların yarayı

ş

lı

bakır

içerikleri artan

atı

k

madde

mıktarl~

r

ına

~aralel~

olarak

artı

ş

göstermi

ştir.

Yarayışlı

bakır

içerikleri inki.ibasyon

s

urelerıne b~

g

lı

·~·

l

a

rak düzenli bir

değişi

m

göstermemişt

ir.

En yüksek

yaray

ı

ş

~ı

b~k~r

.

ıçerı

g

ı

8 t/da

atık

madde

uygula

masında

n

,

en

düşük

yarayışlı bakır ıçerı

ğ

ı ı

se

2 t/da atık madde uygulamasından elde edilmiştir. .

Toprakların

yarayışl

ı

çinko içerikleri üzerine

farklı atı~ ınadd~ mık

tarları

ve inkübasyon sürelerinin etkilerine

ili

şk

in

ortalama

de~e.rle

r Çıkz

lelge

. . . ₁ · den anlaşılacaoı gıbı topra arın

lV'de sunulmuştur. Çızelgenın ınce enmesın o ,

. . k dd miktarlarına paralel olarak artış yarayışlı çinko içerıklerı artan atı ma e

(10)

göstermiştir

ancak

fark

lı

inkübasyon

sürel~rine _bağ!~

?larak düzenli bir

deği

şim görülmemiştir. En yüksek yarayışlı çınko ıçerıgı_ 8 tl~a a~~~ ~nadde

uy-gulamasından uygulamasından, en düşük yarayışlı çınko ıçerıgı ıse kontrol

uygulamasından elde edilmiştir.

Toprağa farklı miktarlarda uygulanan atık madde, toprakların

pH.

EC, organik madde, toplam azot, değişebilir sodyum, potasyum, yarayışlı

bakır ve çinko içeriklerinde dikkate değer artışlar meydana getirmiştir. Buna

karşılık toprakların CaC03, yarayışlı fosfor. değişebilir kalsiyum,

magnez-yum, yarayışlı demir ve mangan içeriklerinde düzenli bir artış görülmemiştir.

Toprak pH'sı farklı inkübasyon sürelerine bağlı olarak azalırken, EC değer

lerinde artış meydana gelmiştir. Diğer toprak özellikleri ise farklı

inkübasyon sürelerine bağlı olarak düzenli bir değişim gösterınemiştir. Bu

nedenle sözkonusu arıtma tesisi atıklarının tarımda kullanılınası durumunda son derece dikkatli olunmalı ve sürekli olarak toprak pH'sı ile tuzluluğunun

kontrol edilmesi gerekmektedir.

KAYNAKLAR

Brcmner, J.M.:'Total N_itrogen'. Editar C.A.Biack Methods ofSoil Analysis Hard-2. Aınerıcan Socıety of Agronomy lch. Publisher. Madison Wisconsin. USA.

1149-1178,1965. ,

Bouyoucos. G.J.,'A Recalibration of Hydrometer for Makinn Mechanical Analysis ofSoil'. Agronoıny Journal, 43:434-437, 1951. 0

Cervato, A. and Sil _. va S _{, .,}'The Use of I _nd _u_st · _rıa1 SI _ud _ges· _{ın Agrıculture}· _I._Producııon·

of

Ma_ıze

an_d

W~eat

Crops Grown in Succession'. Annali della Facolte di

A~rarıa, Unıvers

ı

ta

del Sacro Couro 26 (2)

:

ı

65-187.

ı

986.

Ç~~lar,

K.O.,Toprak Bilgisi'.A.Ü.

Yay

ınlar

ı.

No: 1 O, Ankara, 1949.

Elı

n

ç

,

F.,

'

S~

Iül

oz Fab

rikasyonunda

D

eğer

l

e

n

di

r

ilerne

ye

n

Organik Materyalden

Ya-rar anma

O

l

anaklarının

A

r

aştırılma

s

ı

'.

TÜBİTAK

DEB-AG Pro·e

No:ÇAG-1 06/G, Ankara, 1986. - ' ~

Epstein, E., Taylor, J.M. and Chane R L 'Effi

C ompost A ppl. ıed to Soil on Y-S · ·• S . ects of . Sewanc o Sludoe and Sludo <> oe Jour. Of Environ

Q

₁

5 4 4 ome o ıl Physıcal and Cheınical Properties'.

. uıı . ' ' 22-426. 1976. Follet, R.F. and Lindsay, W.L., 'Profil ₀. . .

do So i ls',

ı

o

,

1970.

ı

s

trıbutı

o

n

of Zn, Fe, Mn and Cu in C

olara-Gök, M. ve Oruç,

N.'Ş

l

empenin Toprao

ın

B

s

· ..

.

Etkisi'. Doöa Turkish J ) azı _ıyoloJık ve Kımyasal Özelliklerıne

TÜBİTAK

,

oA

n

kara,

1994~urna

of

Agrıu

lture

and Forestry 18 397-400.

Hanay, A. ve

Yard

ımc

ı,

N . .'Çöp

Koın

ostu v .. . . Fiziksel ve Kimyasal Özell"kl

~-

.

1 e

Ahır

G

u

bres

ınııı

Topraldarın B

azı

Bir

Araştırm

a'

Dooa

TürkıT

eıı

1 e Toprak-su

ili

şkilerine

Etkileri Üzerine

1992. 0 arım

ve Ornıancılık Dergisi 16 (ı) :91-102,

(11)

Jackson, M.L., 'Soil Chemical Analysis'. Prentice Hall Ine. Eno. Cliffs. N.l. USA

1962. o ' '

Kacar, B., 'Bitki ve Toprağın Kimyasal Analizleri ll, Bitki Analizleri'. A.Ü. Ziraat

Fak. Yayınları:453, Uygulama Kılavuzu: 155, A.Ü. Basımevi, Ankara

1972. '

Kellog, C.E., 'Our Garden Soils'. The Mcmillian Company, Newyork, 92, 1952.

Kowald, R., Yardı~~ı, N. ve Şahin, H.,'Erzurum'da çöp Kompostunun Üretimi ve Kullanımı Uzerine Bir Araştırma' (Proje Paporu) Giessen/Erzuruın, 1-28, 1990.

Krishnapillai, S., 'Inhibition of Nitrification by Waste Tea (Tea Fluff) '.Planı and

Soil 5 I :563-569, 1979.

Lindsay, W.L. and Norvell, W.A., 'Development of a DTPA Soil Test for Zinc,

Iron, Manganesc and Copper'. So il Sc i. Soc. Of Am. J. 42:421-428, 1978.

Loue. A .. 'Diagnostic Petiolarie de Prospection'. Etudes sur la Nutrition et le

Fertilisation Potasiques de la Vigne. Socie'te Comınerciale des Potasses

d'alsaee Services Agronomiques, 31-41, 1968.

Moltay,

i.

,

'Bursa Bölgesinde Yetiştirilen J.H. Hale Çeşidi Şeftalilerin Besin

Ele-menti İçeriği, Bu Elementlerin Mevsime ve Konum Yerlerine Göre Deği

şimi Üzerinde Araştırmalar'. Uzmanlık Tezi, Yalova Bahçe KUltUrleri A-raştırma Enstitüsü, 1979.

Olsen, S.R., Cole, C.O., Watanabe, F.S. and Dean, P.C.,'Estinıation of Available

Phosphorus in Soils by Extraction witlı Sodium Bicarbonate U.S.Dept of

Agr. Vir. 939, Washington, D.C., 1954.

Olsen, S.R.and Dean, L.A.,'Phosphorus'. Editor C.A. Black. Metlıods of Soil

Analysis. Part 2. American Society of Agrononıy Ine. Publislıer Madison.

Wisconsin, USA,J 035-1049, 1965.

Pizer, N.H., 'Some Advisory Aspect'. So il Potass i um and Magnessiuın. Tech. Bu ll.

No:l4:184, 1967.

Pratt, P.F., 'Methods of Soil Analysis. Part 2. Cheınical and Microbiological

Properties'. Ed.C.A. Black Am er. Soc. Agr. Ine. Publisher Agronomy

Series. No:9 Madison, Wisconsin, USA, 1965.

Singh, J. and Kansal, B. D., 'Effects of Loııg-Term Applicatioıı of Municip_al Wast~