Üniversite Ö¤rencileri Aras›nda Gözlenen Travmatik
Yaflant›lar ile Sosyal Destek, Yard›m Arama ve
Bafla Ç›kma Tutumlar› Aras›ndaki ‹liflkiler
The relationships between help seeking, social support, coping, and traumatic events among university students
Münevver Özdemir, Hikmet Yaz›c›
Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih E¤itim Fakültesi, Rehberlik ve Psikolojik Dan›flma Program›, Trabzon
A
A
merikan Psikiyatri Birli¤i (APA) travmay›, bireyin ger-çek ya da göz korkutucu bir biçimde ölümle ve a¤›r ya-ralanmayla sonuçlanabilecek olaylarla karfl›laflmas›ve-ya bir cinsel sald›r›ve-ya u¤ramas› ve bunlara ba¤l› olarak ve-yaflad›¤› yineleyici, istem d›fl› duygusal s›k›nt› olarak tan›mlamaktad›r (2014, s. 146). Do¤al felaketler, trafik kazalar›, fiziksel sald›r›lar, Travmatik yaflant›lar, birey ve toplum ruh sa¤l›¤›n› önemli ölçüde tehdit
eden sars›c› olaylard›r. Birçok insan›n yaflam› boyunca bu olaylardan en az biriyle karfl›laflt›¤› bilinmektedir. Bu araflt›rman›n temel amac›; travma ya-flant›s›na sahip üniversite ö¤rencilerinin psikolojik yard›m arama davra-n›fllar›n›, bafla ç›kma tutumlar› ve alg›lanan sosyal destek ile iliflkilendire-rek incelemektir. Araflt›rman›n örneklemi; nicel k›s›mda 700, nitel k›s›m-da 10 üniversite ö¤rencisinden oluflmaktad›r. Araflt›rma sonuçlar›, üniver-site ö¤rencilerinin travmatik olaylara maruz kalma ya da flahit olma s›kl›-¤›n›n yüksek oldu¤unu göstermektedir. Travmatik yaflant›lara sahip olma durumu, alg›lanan sosyal destek ile anlaml› düzeyde iliflkili bulunmufl ve travmatik yaflant›lara sahip olmayanlar›n alg›lad›klar› sosyal deste¤in daha yüksek oldu¤u gözlenmifltir. Di¤er bireylerle k›yasland›¤›nda travmatik olaylara maruz kalan ya da flahit olan bireylerin psikolojik yard›m arama tutumlar› aras›nda anlaml› bir farkl›l›¤a rastlanmam›flt›r. Araflt›rmada; travma ma¤durlar›n›n duygusal-sosyal destek arama ve kabul etme; böyle bir deneyime sahip olmayanlar›n ise mizah ve araçsal sosyal destek arama ve bafla ç›kma tutumlar›n› anlaml› düzeyde daha s›k kulland›klar› saptan-m›flt›r. Di¤er bafla ç›kma tutumlar›, travmatik yaflant› ile iliflkili bulunma-m›flt›r.
Anahtar sözcükler:Alg›lanan sosyal destek, bafla ç›kma, travmatik olay-lar, yard›m arama.
Traumatic experiences are shocking events that dramatically threaten the individual and communal mental health. It is known that many people expe-rience at least one of these events or situations throughout their life. The pri-mary purpose of this research is to investigate behaviours of university stu-dents experienced trauma toward seeking psychological help by associating with coping behaviours and perceived social support. This study was struc-tured in accordance with the sequential explanatory design of mixed-meth-ods. The sample consisted of 700 university students in quantitative part and 10 university students in qualitative part. Research results demonstrated that the frequency of being exposed to or witnessing traumatic events among uni-versity students was high. Having traumatic experiences was found signifi-cantly associated with perceived social support. It was observed that perceived social support for the students without any trauma experience were higher. There was no significant difference between students who experienced or witnessed a traumatic incident and those who did not experience trauma in terms of the attitudes toward seeking psychological help. In the research, it was confirmed that trauma sufferers appeal to seek and accept emotional social support while individuals not having such experiences significantly have more coping attitudes toward humour and seeking instrumental sup-port. Other coping attitudes were not associated with experiencing trauma. Keywords:Coping, help-seeking, perceived social support, traumatic events.
‹letiflim / Correspondence:
Prof. Dr. Hikmet Yaz›c›
Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih E¤itim Fakültesi, PDR Program›, 61335, Sö¤ütlü, Akçaabat, Trabzon e-posta: hyaziciktu@gmail.com
Yüksekö¤retim Dergisi 2018;8(2):158–171. © 2018 Deomed
Gelifl tarihi / Received: Haziran / June 20, 2017; Kabul tarihi / Accepted: Ocak / January 11, 2018 Bu makalenin at›f künyesi / Please cite this article as: Özdemir, M. ve Yaz›c›, H. (2018). Üniversite ö¤rencileri aras›nda gözlenen travmatik yaflant›lar ile sosyal destek, yard›m arama ve bafla ç›kma tutumlar› aras›ndaki iliflkiler. Yüksekö¤retim Dergisi, 8(2), 158–171. doi:10.2399/yod.18.009 Bu çal›flma Karadeniz Teknik Üniversitesi'nde, Prof. Dr. Hikmet Yaz›c› dan›flmanl›¤›nda Münevver Özdemir taraf›ndan haz›rlanan yüksek lisans tezinden üretilmifltir.
Özet Abstract
sevilen birinin ani ölümü ya da savafl benzeri olaylar travmatik yaflant›lar kapsam›nda de¤erlendirilmektedir (Kubany vd., 2000). Do¤rudan yaflaman›n yan›nda, bu tür olaylara tan›k ol-mak, ifli gere¤i müdahale etmek ya da bir yak›n›n›n maruz kal-d›¤›n› ö¤renmek de kiflide travmatik etki yaratabilir (Morrison, 2014, s. 222). Dünya Sa¤l›k Örgütü’ne (WHO, 1992) göre, travmatik olaylar hemen hemen herkeste yo¤un s›k›nt›ya yol açan ve hayat› tehdit eden unsurlard›r.
Genel popülasyon içinde yaflam boyu en az bir travmatik olayla karfl›laflma olas›l›¤› oldukça yüksektir (Benjet vd., 2016). Bu oran çocuk ve ergenler aras›nda da oldukça yüksek-tir (Gray vd., 2016). Sevilen birinin ani ölümü, fiziksel flidde-te maruz kalma ve yaflanan ciddi kazalar, insanlar aras›nda en s›k gözlenen travmatik olaylard›r (Olaya vd., 2015). Aksini bildiren baz› çal›flmalar›n (örn. Perrin vd., 2014) varl›¤›na kar-fl›, travmatik yaflant›lar›n erkekler aras›nda daha yayg›n görül-dü¤üne iliflkin güçlü bir araflt›rma birikimi bulunmaktad›r (Ferry vd., 2014; Lassemo, Sandanger, Nygard ve Sorgaard, 2017). Gelir düzeyi yüksek bireylerin travmatik olaylarla da-ha az karfl›laflt›klar›n› ortaya koyan çal›flmalar da mevcuttur (Shamia, Thabet ve Vostanis, 2015).
Sars›c› bir olay›n ard›ndan ortaya ç›kan travma sonras› stres bozuklu¤unu (TSSB) basit bir neden sonuç iliflkisi ile aç›klamak güçtür. Çünkü yaflanan her travmatik olay, klinik aç›dan bir s›k›nt›ya ya da sosyal ve mesleki alanlarda belirgin ifllev kayb›na yol açmaz. TSSB etiyolojisi, yaflanan travman›n tür ve fliddeti yan›nda, bireydeki biyolojik ve psikolojik e¤i-limlerin de travmatik belirtiler üzerinde etkili oldu¤unu gös-termektedir (Kring, Johnson, Davison ve Neale, 2015). Belir-tiler; olumsuz duygu ve düflünceler, kendine zarar verici dav-ran›fllar, uyku sorunlar›, unutkanl›k ve odaklanma güçlükleri halinde gözlenebilir (APA, 2014). Bunlar kiflinin ruhsal den-gesini alt üst ederek, dayan›kl›l›¤›n› azaltabilir ve kifliyi psiki-yatrik rahats›zl›klara karfl› savunmas›z hale getirebilir (Eskin, Ako¤lu ve Uygur, 2006). TSSB, travmatik olaylara maruz ka-lan ya da flahit oka-lan bireyler aras›nda en yayg›n görülen psiki-yatrik problemdir (Tracy, Norris ve Galea, 2011).
TSSB ile ilgili bir meta-analiz çal›flmas›, biyolojik faktör-lerin yan›nda psikolojik bafla ç›kma mekanizmalar›na da vur-gu yapmakta ve bunlar›n farkl›laflt›¤›n› rapor etmektedir (Littleton, Horsley, John ve Nelson, 2007). Buna göre, trav-ma sonras› psikolojik destek alan bireyler duygu (Blake, Cook ve Keane, 1992), sorun (Shannon, Logan, Cole ve Medley, 2006) ve görev odakl› (Rosner, Powell ve Butollo, 2002) bafla ç›kma stratejilerini daha fazla kullanmaktad›rlar. Travmayla bafla ç›kmada en s›k kullan›lan yöntemlerden biri de sosyal destek aramad›r (Bleich, Gelkopf ve Solomon, 2003).
Travmatik olaylara maruz kalan bireylerin psikolojik be-lirtileri ile alg›lad›klar› sosyal destek düzeyleri aras›nda nega-tif yönlü bir iliflki vard›r (Evans, Steel ve DiLillo, 2013). Bu-na göre sosyal destek alg›s› güçlü olan bireylerin psikolojik belirtileri anlaml› düzeyde azalmaktad›r (Tremblay, Hebert ve Piche, 1999). Sosyal deste¤i düflük olanlar›n efl tan› alma oranlar› daha yüksektir (Boscarino, 1995). Sosyal destek; semptomlar›n azalmas›nda (Akbafl, Ayd›n, Dündar ve Turla, 2016), ikincil travma belirtilerinin yordanmas›nda (Tansel, Tunç ve Gündo¤du, 2015) ve genel olarak öznel iyi olufl üze-rinde (Zhao, Wu ve Xu, 2013) olumlu bir etkiye sahiptir. Al-g›lanan sosyal destek, travma yaflant›s›na sahip bireylerin psi-kolojik yard›m arama davran›fllar› ile de iliflkilidir (Ahmad, Driver, McNally ve Stewart, 2009). Travmatik olaylara ma-ruz kalanlar›n bir k›sm› ebeveyn ve arkadafl gibi profesyonel olmayan kiflilerden sosyal destek al›rken, bir bölümü profes-yonel kiflilerden yard›m talebinde bulunmaktad›r (Nicholas, Oliver, Lee ve O’Brien, 2004). Uzmanlar taraf›ndan sunulan psikolojik yard›m, travmaya ba¤l› psikolojik belirtilerin azal-t›lmas›nda ya da tamamen ortadan kald›r›lmas›nda etkili bir yöntemdir (Trappler ve Newville, 2007). Buna ra¤men; trav-ma trav-ma¤durlar›n›n psikolojik yard›m altrav-maktan genellikle ka-ç›nd›klar› gözlenmektedir (Hoge, Auchterlonie ve Milliken, 2006). Travma yaflant›s›na maruz kalanlar›n yard›m arama ça-balar› üzerinde cinsiyet (Alleyne-Green, Fernandes ve Clark, 2015), yafl (Elhai, Richardson ve Pedlar, 2007) medeni durum (Wang vd., 2007), travma türü (Flicker vd., 2011), di¤er ruh-sal problemler (Sheerin vd., 2016) ve damgalanma endiflesi (Holland, Rabelo ve Cortina, 2016) gibi de¤iflkenlerin etkisi vard›r.
Travmatik yaflant›ya sahip olan bireylerin e¤itim düzeyi ile yard›m arama çabalar› aras›ndaki iliflki, tart›flmal› bir du-rum arz etmektedir. Baz› araflt›rmalar (örn. Koenen, Good-win, Struening, Hellman ve Guardino, 2003; Rosner vd., 2002) e¤itim seviyesinin psikolojik yard›m arama üzerinde et-kili olmad›¤›n› belirtirken, bir k›sm› e¤itim seviyesi yüksek travma ma¤durlar›n›n psikolojik yard›m giriflimlerinin daha fazla oldu¤unu göstermektedir (Ullman ve Brecklin, 2002). Üniversite ö¤rencileri aras›nda gözlenen travmatik yaflant›lar da bu ba¤lamda inceleme konusu yap›lm›fl ve ço¤u ö¤rencinin en az bir travma yaflant›s›na sahip oldu¤u tespit edilmifltir (Ar›kan, 2007; Boyraz, Home, Owens ve Armstrong, 2013). Baz› araflt›rmac›lar (örn. Anders, Fraizer ve Shallcross, 2012) yafllar› 18 ile 21 aras›nda de¤iflen ö¤renciler aras›nda yaflam boyu travmatik olaya maruz kalma oran›n›n yüzde 99 gibi yüksek bir düzeyde seyretti¤ini rapor etmifllerdir. Read, Grif-fin, Wardell ve Ouimette (2014) ise ö¤rencilerden sadece dörtte birinin yaflam boyu travmatik olayla karfl›laflmad›¤›n› ortaya koymufllard›r.
Türkiye’de travmatik yaflant›lar konusu ile ilgili olarak dav-ran›fl bilimleri alan›nda yap›lan araflt›rmalar oldukça s›n›rl›d›r. Bu çal›flmalarda genelde travmatik yaflant›lar›n yayg›nl›¤› ve travma türleri üzerinde durulmufltur (örn. Ar›kan, 2007). Oysa yaflanan travman›n etkileri ve sonras›nda baflvurulan yard›m al-ma kaynaklar›, bu yaflant›yla iliflkili farkl› psikolojik süreçlerin araflt›r›lmas›n› gerektirmektedir. Bu çal›flman›n temel amac›; üniversite ö¤rencileri aras›nda travma yaflant›s›na sahip olma durumu (yaflayanlar ve yaflamayanlar) ile sosyal destek, bafla ç›k-ma ve yard›m araç›k-ma tutumlar› aras›ndaki iliflkileri incelemektir.
Yöntem
Bu araflt›rma karma araflt›rma yöntemlerinin ard›fl›k aç›k-lay›c› desenine uygun olarak tasarlanm›flt›r. Karma araflt›rma yöntemleri, nitel ve nicel araflt›rma tekniklerinin paralel ya da s›ral› olarak bir arada kullan›ld›¤› yöntemlerdir (Tashakkori ve Teddlie, 2003, s. 11). Ard›fl›k aç›klay›c› desende ilk olarak nicel, ikincil olarak nitel araflt›rma yöntemleri kullan›l›r ve el-de edilen veriler ayr› ayr› analiz edilir. Araflt›rman›n tart›flma k›sm›nda nicel bulgular, nitel bulgular ile zenginlefltirilir (Fraenkel, Wallen ve Hyun, 2012).
Araflt›rma Grubu 1: Bu grup uygun örnekleme tekni¤i
ile seçilmifltir. Uygun örnekleme; zaman, para ve ifl gücü aç›-s›ndan var olan s›n›rl›l›klar nedeniyle örneklemin kolay ulafl›-labilir birimlerden seçilmesidir (Freankel vd., 2012). Sonuçla-r›n genellenmesi bak›m›ndan bir k›s›tl›l›k olufltursa da örnek-lemin do¤as›ndan kaynaklanan bu tür s›n›rl›l›klar veri analiz-leriyle kontrol alt›na al›nabilir (Barker, Pistrang ve Elliott, 2002, s. 183). Araflt›rma grubu, Trabzon’da bulunan Karade-niz Teknik Üniversitesinde ö¤renim gören 700 ö¤renciden (K›z=506, Erkek=194) oluflmaktad›r. Bu ö¤rencilerden 391’i (%55.86) geçmiflte bir ya da daha fazla travmatik olay yaflam›fl iken, 309’u (%44.14) bu tür bir deneyime sahip de¤ildir. Travmatik yaflant›lara maruz kald›¤›n› ya da flahit oldu¤unu ifade eden ö¤rencilerden 281’i k›z (%71.9), 110’u (%28.1) er-kektir. Ö¤rencilerin genel yafl ortalamas› 21.53’dir (Ss= 2.40, en düflük=17; en yüksek=30).
Araflt›rma Grubu 2: Ölçeklere dayal› verilerin
toplanma-s› esnatoplanma-s›nda araflt›rmac›lar, ortaya ç›kan sonuçlara ba¤l› olarak küçük bir grupla mülakat yap›laca¤›n› ifade etmifller, mülaka-ta kat›lma konusunda istekli olanlar›n telefon numaralar›n› ölçme araçlar›n›n üzerine yazabileceklerini belirtmifller ve bu talepte bulunanlardan sadece bir k›sm› ile görüflme yap›labi-lece¤ini vurgulam›fllard›r. Bu talebi kabul edip telefon numa-ralar›n› b›rakanlar aras›ndan, travma türleri (kürtaj, kiflisel bir hastal›k, cinsel taciz, do¤al afet, aile içi fliddet, baflka bir yere göç etmek zorunda kalmak, toplumdan soyutlanmak ve akran grubundan d›fllanmak, tecavüz, önemli/büyük bir kaza,
sevi-len bir kiflinin hastal›¤›) ve cinsiyetler dikkate al›narak 10 ki-flilik (k›z=5, erkek=5) bir grup seçilmifltir. Yaflanan olay ile travma aras›ndaki ba¤ teyit edilmifl ve travman›n baflka bir olayla ba¤lant›l› olmad›¤› belirlenmifltir. Yafllar› 19–29 aras›n-da de¤iflen kat›l›mc›lar tespit edilirken, travman›n farkl› özel-liklerine (bunlardan etkilenme düzeyleri ve profesyonel yar-d›m alma tecrübeleri) dikkat edilmifltir.
Veri Toplama Araçlar› B‹lgi Toplama Formlar›
Bilgi toplama formlar› araflt›rmaya kat›lan ö¤rencilerin baz› demografik bilgilerini toplamak amac›yla araflt›rmac›lar taraf›n-dan oluflturulmufltur. Bu formlar, nitel ve nicel k›s›m için ayr› ayr› haz›rlanm›flt›r.
Çok Boyutlu Alg›lanan Sosyal Destek Ölçe¤i (ÇBASDÖ)
Zimet, Dahlem, Zimet ve Farley (1988) taraf›ndan gelifltiri-len bu ölçek; 12 sorudan oluflmaktad›r ve maddeler yedili Likert tipindedir. Ölçe¤in Türkçe’ye uyarlanmas› Eker ve Arkar (1995) taraf›ndan yap›lm›fl ve Cronbach alfa iç tutarl›l›k katsay›lar› .85 ile .91 aras›nda bulunmufltur. Ölçek maddelerinden baz›lar›n› Türk kültürüne daha uygun hale getirmek amac›yla yap›lan re-vizyonda ise Cronbach alfa güvenirlik katsay›lar› 0.80 ve 0.95 aras›nda hesaplanm›flt›r (Eker, Arkar ve Yald›z, 2000). Üç faktör alt›nda toplanan ölçek maddeleri varyans›n %75’ini aç›klam›flt›r.
Psikolojik Yard›m Almaya ‹liflkin Tutum Ölçe¤i (PYTÖ-K)
Bu ölçek, Türküm (2001) taraf›ndan gelifltirilmifl olan Psi-kolojik Yard›m Almaya ‹liflkin Tutum Ölçe¤inin (PYTÖ) reviz-yondan geçirilmifl biçimidir. Ölçek, beflli Likert tipinde olup 18 maddeden oluflmaktad›r ve ölçekten al›nacak puan 18 ile 90 ara-s›nda de¤iflmektedir. Ölçe¤in faktör analizi sonuçlar› 18 mad-denin iki alt boyuttan olufltu¤unu göstermektedir. Ölçe¤in ge-nel iç tutarl›k katsay›s› .90, test tekrar test güvenirli¤i ise .77’dir (Türküm, 2004).
Bafla Ç›kma Tutumlar›n› De¤erlendirme Ölçe¤i (BÇTDÖ)
Carver, Scheier ve Weintraub (1989) taraf›ndan gelifltirilen BÇTDÖ’nün ilk hali 60 madde ve 15 alt ölçekten oluflmaktay-d›. Carver 1997 y›l›nda BÇTDÖ’nün uzun formundan yola ç›-karak 28 maddelik bir araç gelifltirmifltir. Bu haliyle ölçe¤in k›-sa formu her biri ikifler maddeli 14 alt ölçekten oluflmufltur. En-vanterin alt ölçeklerinin Cronbach alfa iç tutarl›l›k katsay›lar› .50 ile .90 aras›nda de¤iflmektedir. Ölçe¤in Türkçe formunun geçerlik güvenirlik çal›flmas› ise Tuna taraf›ndan (2003) yap›l-m›fl ve Cronbach alfa katsay›lar› .26 ile .91 aras›nda hesaplan-m›flt›r. Ayr›ca; Türk ö¤rencilerden oluflan örneklemde sekiz
faktörlü yap›n›n toplam varyans›n %60.75’ini aç›klad›¤› tespit edilmifltir.
Travmatik Olaylar Listesi
Travmatik olaylar tespit edilirken, Gershuny’nin (1999) ça-l›flmas› dikkate al›nm›fl ancak kültürel unsurlar göz önünde bu-lundurularak, Türk toplumunda yaflanan olas› di¤er travmatik yaflant›lar da ilave edilmifltir. Listede baz› travmatik durumlar (cinsel zorlanma, gasp ya da fiziksel fliddete maruz kalma) 14 yafl öncesi ve sonras› fleklinde s›n›fland›r›lm›flt›r. Bu k›stas Heppner ve di¤erleri (2006) taraf›ndan yap›lan çal›flmada da dikkate al›n-m›fl ve ergenlik öncesi çocukluk ça¤›n› kapsayan bu dönem formda ayr›ca belirtilmifltir. Bu s›n›flama ayn› zamanda DSM-5’de pedofili kurbanlar› için en yüksek yafl s›n›r› olarak tespit edilen 13’ü de kapsamaktad›r. Cinsel zorlanma ve kürtaj gibi travmatik yaflant›lar›n ifade edilmesinde karfl›lafl›lan zorluklar›n afl›lmas› için, kat›l›mc›lar›n etkileflim içinde bulunmalar› s›n›r-land›r›lm›flt›r. Araflt›rmac›lar ö¤rencilerin s›rada tek oturmalar›-n› sa¤lam›fl ve ilk olarak travmatik olaylar listesine göz atmala-r›n› talep etmifltir. Listedeki yaflant›lardan herhangi birine ya da benzerlerine (ekleyebilecekleri belirtilmifltir) sahip gönüllü ka-t›l›mc›lardan ölçeklerin tamam›n›, olmayanlar›n ise Travmatik Olaylar Listesi d›fl›ndaki ölçekleri iflaretlemeleri istenmifltir.
Görüflme Formu
Travmatik yaflant›lara sahip bireylerin; sosyal destek alg›la-r›n›, bafla ç›kma tutumlar›n› ve yard›m arama davran›fllar›n› et-kileyen faktörleri daha derinlemesine incelemek amac›yla, arafl-t›rmac›lar taraf›ndan dört soruyu içeren yar› yap›land›r›lm›fl gö-rüflme formu oluflturulmufltur. Sorular haz›rlan›rken kollekti-vist ve bireyci toplumlar›n sosyal destek ve bafla ç›kma mekaniz-malar› dikkate al›nm›flt›r. Görüflmeler, bütüncül bir bak›fl aç›s›-n›n, ön yarg›s›z oryantasyonun ve empatik e¤ilimin hâkim ol-du¤u atmosferde sürdürülmüfltür.
Veri Analiz Teknikleri
Nicel veri analizleri SPSS 22.00 program›nda yap›lm›fl ve bunun için; lojistik regresyon analizi (LRA) ve ki kare teknikleri kullan›lm›flt›r. Araflt›rman›n nitel basama¤›nda yar› yap›land›r›l-m›fl mülakatlarla elde edilen veriler, betimsel analiz yöntemi ile analiz edilmifltir. Bu süreçte veriler, araflt›rma sorular›n›n ortaya koydu¤u temalara göre düzenlenmifltir. Araflt›rma sorular› çer-çevesinde görüflmelerden elde edilen veriler tan›mlanm›fl ve ge-rekli yerlerde do¤rudan al›nt›larla desteklenmifltir.
Bulgular
Travmatik yaflant›lara sahip olup/olmama durumunun ba-¤›ml› de¤iflken (kriter de¤iflkeni), sosyal destek, yard›m arama
ve bafla ç›kma tutumlar› ile cinsiyet, anne-baba e¤itim düzeyi, sosyo-ekonomik düzey (SED) ve mezun olunan okul türünün ba¤›ms›z de¤iflkenler (yorday›c› de¤iflkenler) olarak seçildi¤i desende, LRA tekni¤i kullan›lm›flt›r. Model oluflturulurken travmatik yaflant›lara sahip olma 1.00, olmama durumu ise 0.00 olarak kodlanm›flt›r. Say›s› 20’nin alt›ndaki gözlemler yak›n hücrelerle birlefltirilmifltir. Çünkü bu ve alt›ndaki gözlem say›-s› üzerinde LRA yapmak ciddi düzeyde say›-s›n›rl›l›k tafl›maktad›r (Leech, Barrett ve Morgan, 2005). Bafla ç›kma tarzlar› ölçe¤in-den toplam puan elde edilmedi¤i için, dikkat da¤›tma, aktif ba-fla ç›kma, inkâr, madde kullan›m›, duygusal sosyal destek ara-ma, araçsal sosyal destek araara-ma, davran›flsal uzaklaflara-ma, duygu-lar› a盤a vurma, olumlu yönde yeniden yorumlama, planlama, mizah, kabul etme, din, kendini suçlama alt-ölçekleri girilmifl-tir. Toplam 700 gözlem üzerinde analiz yap›lm›fl ve modelin tümü istatistiksel olarak güvenilir bulunmufltur (χ2
=95.04, df=35, p<.0001). Model, travmatik olma/olmama durumuyla il-gili varyans› %13 ile %17 aras›nda aç›klamaktad›r. Travma ya-flama durumunu %76.2 oran›nda baflar›yla yordarken, modelin genelini %65.7 oran›nda aç›klamaktad›r. TTTTablo 1’de %95 güven aral›¤›nda (CI), travmatik yaflant›y› yordayan de¤iflkenle-rin her madde için göreceli olas›l›klar oran› (odds ratio, OR) de-¤erleri verilmektedir.
TTTTablo 1’de görüldü¤ü gibi analiz ifllemlerinden elde edi-len sonuçlar, aiedi-lenin SED’i (OR=0.40, %95 CI=0.19–0.84) trav-matik yaflant›lara sahip olup olmama durumunu anlaml› düzey-de aç›klamaktad›r. 0–1300 TL gelir düzeyi referans olarak al›n-d›¤›nda 4500 ve üstü SED’in özgün katk›s› gözlenebilmektedir. Genel lise mezunlar›n›n referans olarak seçildi¤i ifllemde de an-laml› bulgu ortaya ç›km›fl (OR=0.21, %95 CI=0.11–0.40) ve imam hatip lisesi ö¤rencilerinin travmatik yaflant›lara sahip ol-ma olas›l›klar›n›n daha düflük düzeyde oldu¤u saptanm›flt›r. LRA’da referans kayna¤› belirtmeye gerek olmad›¤› için, sürek-li de¤iflken de¤erleri do¤rudan dikkate al›nmaktad›r. Buna göre bafla ç›kma mekanizmalar›ndan duygusal sosyal destek arama (OR=1.41, %95 CI=1.05–1.91), travmatik yaflant›lara sahip ol-may› anlaml› düzeyde aç›klamaktad›r. Baflka bir ifadeyle trav-matik yaflant›lara sahip olanlar›n bu bafla ç›kma tarz›n› kullanma olas›l›¤›, olmayanlardan 1.41 kez daha yüksektir. Travmatik ya-flant›lara sahip olanlar›n araçsal bafla ç›kma tarz›n› kullanma ola-s›l›¤› di¤er grupta bulunanlara oranla anlaml› düzeyde düflüktür (OR=0.68, %95 CI=0.52–0.89). Benzer bir sonuç mizah boyu-tuyla (OR=0.83, %95 CI=0.68–0.99) ilgili bafla ç›kma tarz›nda gözlenmektedir. Travmatik yaflant›lara sahip olanlar›n kabul-lenme içerikli bafla ç›kma tarz›n›, travma yaflamayanlara oranla kullanma olas›l›¤› anlaml› düzeyde daha yüksektir (OR=1.54, %95 CI=1.18–2.01). Buna karfl›n; sosyal destekten (OR=0.97, %95 CI=0.98–0.99) yararlanma yaflant›lar› anlaml› düzeyde da-ha düflüktür.
Çal›flman›n bundan sonraki k›sm›nda sadece travmatik de-neyimleri bulunan gruptan elde edilen verilerin sonuçlar› özet-lenmektedir. TTTTablo 2’de travmatik olaylar ve bunlar›n üni-versite ö¤rencileri aras›nda gözlenme s›kl›klar›yla ilgili bulgula-ra yer verilmektedir.
TTTTablo 2’de görüldü¤ü gibi; sevilen bir kiflinin ölümü ya da hastal›¤› (χ2
=1.13, sd=195.5, p=.29), baflka birinin yaraland›¤›-na veya fliddete u¤rad›¤›yaraland›¤›-na flahit olmak (χ2
=146, sd=195.5, p<.001) ve özel bir insandan ayr›lmak (χ2
=161, sd=195.5, p=.001) en s›k gözlenen travma yaflant›lard›r. En az gözlenen travmatik
yaflant›lar s›ras›yla kürtaj ya da düflük yapmak (χ2
=387, sd=195.5, p=.001), 14 yafl öncesinde ve sonras›nda istenmeyen cinsel iliflki, cinsel zorlanma/zarar görme veya cinsel tacizdir (χ2
=359, sd=195.5, p=.001).
Kat›l›mc›lardan yaflad›klar› travmatik olaylar›n etkilerini/so-nuçlar›n› de¤erlendirmeleri istenmifl ve verilen cevaplara iliflkin bulgular TTTTablo 3’te özetlenmifltir.
Kat›l›mc›lar›n %28.6’s› yaflad›klar› travmatik olay› orta dü-zeyde sars›c› olarak de¤erlendirirken; %3.8’lik k›sm› hiç sars›c› TTTTablo 1.Travmatik yaflant›lara sahip olma/olmama durumu ile ba¤›ms›z de¤iflkenler aras›ndaki iliflkiler.
Yorday›c› de¤iflken De¤iflken ad› OR CI p
Cinsiyet K›z* 1.00 Erkek 1.19 0.77–1.70 .49 Sosyo-ekonomik düzey** 0–1300* 1.00 1301–2285 0.77 0.47–1.25 .29 2286–3210 0.74 0.43–1.28 .28 3211–4550 0.80 0.44–1.48 .48 4551 ve üstü 0.40 0.19–0.84 p<.05
Anne e¤itim düzeyi Okur-yazar 1*
‹lkokul 0.78 0.46–1.32 .35
Ortaokul 0.64 0.33–1.27 .20
Lise 0.79 0.41–1.55 .50
Lisans ve yüksek lisans 0.93 0.36–2.37 .88
Baba e¤itim düzeyi Okur-yazar 1*
‹lkokul 1.09 0.42–2.85 .85
Ortaokul 1.74 0.63–4.82 .29
Lise 1.15 0.42–3.14 .79
Lisans ve yüksek lisans 1.27 0.44–3.69 .66
Mezun olunan okul türü Genel lise 1*
Meslek lisesi 0.73 0.37–1.47 .37
‹mam-Hatip lisesi 0.21 0.11–0.40 p<.001
Anadolu lisesi 0.70 0.45–1.10 .13
Spor ve güzel sanatlar lisesi 1.08 0.40–2.92 .88
Anadolu ö¤retmen lisesi 0.62 0.34–1.14 .13
Fen lisesi 2.16 0.72–6.50 .17
Bafla ç›kma tutumlar› Dikkat da¤›tma 1.24 0.94–1.65 .13
Aktif bafla ç›kma 0.79 0.58–1.05 .10
‹nkâr 1.20 0.95–1.52 .12
Madde kullan›m› 1.22 0.91–1.63 .10
Duygusal sosyal destek arama 1.41 1.05–1.91 p<.05
Araçsal sosyal destek arama 0.68 0.52–0.89 p<.01
Davran›flsal uzaklaflma 0.81 0.62–1.05 .15
Duygular› a盤a vurma 1.24 0.92–1.67 .11
Olumlu yönde yeniden yorumlama 0.91 0.63–1.04 .09
Planlama 0.91 0.65–1.28 .59 Mizah 0.83 0.68–0.99 p<.05 Kabul etme 1.54 1.18–2.01 p<.01 Din 1.16 0.93–1.45 .18 Kendini suçlama 0.89 0.68–1.16 .40 Sosyal destek 0.97 0.98–0.99 p<.01 Yard›m arama 1.01 0.99–1.03 .35 *Referans grubu; **TL
bulmad›klar›n› belirtmifllerdir. Ö¤rencilerin %80.5’i olay ile en az bir y›l önce karfl›laflm›flt›r. Travmatik yaflant›lar›n›n en yük-sek gözlenme s›kl›¤› bir kez (n=241) iken, en düflük gözlenme s›kl›¤› dörttür (n=9). Travmaya ba¤l› fiziksel bir sa¤l›k sorunu yaflayan bireylerin oran› %15.8, psikiyatrik bir sorun yaflayan-lar›n oran› %42.7 ve intihar düflüncesi ya da giriflimi olanyaflayan-lar›n oran› %11.5’dir.
Travma yaflayan ö¤rencilerin yard›m arama ihtiyaçlar› ve giriflimlerine iliflkin bulgular TTTTablo 4’te verilmifltir.
Yukar›daki tabloda görüldü¤ü gibi travma sonras›nda yard›-ma ihtiyaç duyan bireylerin say›s›, di¤erlerine oranla anlaml› düzeyde yüksektir (χ2
=5.18, sd=1, p=.05). Ö¤renciler aras›nda en s›k baflvurulan yard›m kayna¤› aile (n=141); sonras›nda arka-dafl, sevgili/efl/niflanl› veya akrabalard›r (n=121). Okul rehber ö¤retmeni, yard›m talep edilen ilk kifliler aras›nda son s›ras›n-dad›r. Ö¤rencilerin yaln›zca %14.5’i profesyonel düzeyde psi-kolojik bir yard›m alm›flt›r. Travmatik yaflant›lar›n cinsiyet de-¤iflkenine ba¤l› olarak gözlenme s›kl›klar›n› tespit etmek için yap›lan analizin sonuçlar›, TTT Tablo 5’te özetlenmifltir. Baz› travmatik olaylar k›z veya erkeklerde gözlenmedi¤i ya da say› olarak ifllem yapmaya uygunluk göstermedi¤i için analize dahil edilmemifltir.
Ki kare analizinde beklenen de¤erlerden baz›lar›n›n befl-ten küçük oldu¤u gözlenmifltir. Bu s›n›rl›l›¤› ortadan kald›r-mak için exact testinin veya sat›r-sütun birlefltirme iflleminin yap›lmas› gerekir. Ancak buradaki yaflant›lar nitelik olarak birbirinden çok farkl› oldu¤u için bu yola gidilmemifl söz ko-nusu travmatik yaflant›lar analize dahil edilmemifltir. Bu duru-ma ba¤l› olarak TTTTablo 5’e bak›ld›¤›nda; k›z ve erkeklerin travmatik yaflant› s›kl›klar› sadece akademik bask› alan›nda an-laml› bir farkl›l›k göstermektedir (χ2
=3.99, sd=1, p=.05). Buna göre; erkeklerin alg›lad›¤› akademik bask› oran› (%18.2), k›zla-r›nkinden (%10.7) daha yüksektir.
Üniversite Ö¤rencileri ile Yap›lan Yar› Yap›land›r›lm›fl Görüflmelerden Elde Edilen Nitel Bulgular
Travma yaflant›lar›n›n üniversite ö¤rencilerinin ruh sa¤l›¤› üzerindeki etkileri ile ilgili bulgular TTTTablo 6’da özetlenmifltir.
Kat›l›mc›lar›n tamam› yaflad›klar› ya da flahit olduklar› trav-matik olay›n ruhsal etkilerinin olumsuz oldu¤unu bildirmifller-dir. Ö¤rencilerden yaln›zca biri travman›n ruh sa¤l›¤› üzerinde-ki olumsuz etüzerinde-kileri yan›nda olumlu etüzerinde-kisinden de söz etmifltir. Negatif duygulan›m, travmatik yaflant›lar›n en s›k görülen ruh-TTTTablo 2.Travmatik olaylar›n gözlenme s›kl›klar›.
Travmatik olay›n türü Gözlenen (n) χχ2 p
1. 14 yafl öncesinde istenmeyen cinsel iliflki, cinsel zorlanma/zorlanma veya cinsel taciz 17 325.96 .001
2. 14 yafl sonras›nda istenmeyen cinsel iliflki, cinsel zorlanma/zorlanma veya cinsel taciz 8 359.66 .001
3. Önemli/Büyük bir kaza 32 273.48 .001
4. Do¤al afet 32 273.48 .001
5. Sevilen bir kiflinin ölümü ya da hastal›¤› 185 1.13 .29
6. Kiflisel bir hastal›k 55 201.95 .001
7. 14 yafl öncesinde gasp ya da fiziksel fliddete maruz kalmak 9 355.83 .001
8. 14 yafl sonras›nda gasp ya da fiziksel fliddete maruz kalmak 9 355.83 .001
9. Baflka birisinin yaraland›¤›na ya da fliddete u¤rad›¤›na flahit olmak 76 146.09 .001
10. Akademik bask› 50 216.58 .001
11. Aile içi fliddet veya istismar 19 318.01 .001
12. Kürtaj ya da düflük yapmak 1 387.01 .001
13. Özel bir insandan ayr›lmak 70 161.13 .001
14. Toplumdan soyutlanma ve akran grubundan d›fllanma 25 297.39 .001
15. Yoksulluk 25 297.39 .001
16. Ailede iflsizlik veya iflini kaybetme 17 325.69 .001
17. Ö¤renime ara verme 19 318.70 .001
18. Terör olaylar›na maruz kalmak ya da flahit olmak 20 315.09 .001
19. Baflka bir yere göç etmek zorunda kalmak 21 311.51 .001
20. Di¤er 18 323.32 .001
sal belirtisidir. Araflt›rmaya kat›lan ö¤rencilerden yaln›zca biri cinsel kimli¤iyle ilgili sorun yaflad›¤›n› bildirmifltir. T4, T3 ve T8’in bu konudaki görüflleri flöyledir:
“Tekrar deprem olacak diye korkuyordum. Bulundu¤um yer-den fazla uzaklaflam›yordum, tedirgindim sürekli.” (T4) “Bu olay› düflünmekten kendimi alam›yordum ve düflüncelerim beni rahats›z ediyordu. (T3)
“Köyde bisiklete biniyordum, befl yafl›ndayd›m, tan›mad›¤›m bi-ri bana tecavüz etti. Sonra ben hep erkeklerden hoflland›m. Bu olay›n cinsel kimli¤imi etkiledi¤ini düflünüyorum. (T8) Ö¤rencilere travma yaflant›lar›n› paylaflt›klar› yak›n kimseler olup olmad›¤› ve e¤er varsa onlardan ald›klar› deste¤in psikoloji-lerini nas›l etkiledi¤i sorulmufl, verilen cevaplarTTTTablo 7’de gösterilmifltir.
TTTTablo 3.Travmatik olaylar›n etkileri/sonuçlar›.
Gözlenen (n) χχ2 sd p
1. Bu travmatik olay sizin için ne kadar sars›c›yd›? 91.54 4 .001
Hiç sars›c› de¤ildi 15
Düflük düzeyde sars›c›yd› 54
Orta düzeyde sars›c›yd› 112
Oldukça sars›c›yd› 105
Çok sars›c›yd› 32
2. Bu travmatik olay (ilk olarak) ne kadar zaman önce meydana geldi? 119.55 7 .001
3 aydan daha az 25 4–6 ay aras› 24 7–12 ay aras› 27 1–3 y›l aras› 79 4–6 y›l aras› 100 7–10 y›l aras› 62 11–15 y›l aras› 47 15 y›ldan fazla 27
3. Bu travmatik olay kaç kez meydana geldi? 462.98 4 .001
Bir 241
‹ki 75
Üç 20
Dört 9
Befl ve daha fazla 43
4. Bu travmatik olaya ba¤l› fiziksel sa¤l›k problemi yaflad›n›z m›? 180.53 1 .001
Evet 62
Hay›r 327
5. Bu travmatik olaya ba¤l› psikiyatrik bir problem yaflad›n›z m›? 8.04 1 .01
Evet 167
Hay›r 323
6. Bu travmatik olaya ba¤l› olarak intihar etmeyi düflündünüz mü ya da intihar girifliminde bulundunuz mu? 231.72 1 .001
Evet 45
Hay›r 346
TTTTablo 4.Travma yaflayan ö¤rencilerin yard›m ihtiyaçlar› ve yard›m arama giriflimleri.
Gözlenen (n) χχ2 sd p
1. Yaflad›¤›n›z ya da flahit oldu¤unuz travmatik olay sonras›nda yard›ma ihtiyaç duydunuz mu? 5.18 1 .05
Evet 218
Hay›r 173
2. ‹lk olarak kimden yard›m talep ettiniz? 197.84 4 .001
Aile 141
Okul rehber ö¤retmeni 8
Arkadafl-sevgili/efl/niflanl› ya da akrabalar 121
Psikiyatrist, psikolog veya hekim 15
Di¤erleri (polis, din görevlisi, ö¤retmen vb.) 106
3. Profesyonel düzeyde psikolojik yard›m ald›n›z m›? 195.32 1 .001
Evet 57
TTTTablo 5.Travmatik yaflant›lar›n cinsiyete dayal› da¤›l›mlar›.
De¤iflken Yaflamayan (n) Yaflayan (n) χχ2 sd p
1. Önemli/Büyük bir kaza K›z 257 24
.68 1 .68
Erkek 102 8
2. Do¤al afet K›z 260 21
.42 1 .41
Erkek 99 11
3. Sevilen bir kiflinin ölümü veya hastal›¤› K›z 141 140
2.52 1 .11
Erkek 65 45
4. Kiflisel bir hastal›k K›z 244 37
.41 1 .41
Erkek 92 18
5. Baflka birinin yaraland›¤›na ya da fliddete u¤rad›¤›na flahit olma K›z 223 58
.93 1 .34
Erkek 92 18
6. Akademik bask› K›z 251 30
3.99 1 .05
Erkek 90 20
7. Aile içi fliddet veya istismar K›z 264 17
3.06 1 .08
Erkek 372 19
8. Özel bir insandan ayr›lma K›z 234 47
.94 1 .33
Erkek 321 70
9. Toplumdan soyutlanma ve akran grubundan d›fllanma K›z 260 21
1.95 1 .16
Erkek 106 4
10. Yoksulluk K›z 263 18
.01 1 .99
Erkek 103 7
11. Ö¤renime ara verme K›z 270 11
1.93 1 .17
Erkek 102 8
12. Terör olaylar›na maruz kalma ya da flahit olma K›z 266 15
.10 1 .75
Erkek 105 5
13. Baflka bir yere göç etmek zorunda kalma K›z 264 17
.91 1 .34
Erkek 370 21
Kat›l›mc›lar›n büyük ço¤unlu¤u yaflad›klar› travmatik olay› en az bir kifli ile paylaflm›fllard›r. Travma yaflant›s›n› paylaflan bi-reylerin yar›s› sosyal deste¤in ruh sa¤l›klar›n› olumlu yönde et-kiledi¤ini söylerken; di¤er yar›s› herhangi bir etkisi olmad›¤›n› belirtmifllerdir. Bu konudaki görüfllerini T6 ve T2 flu flekilde ifade etmifllerdir:
“Ailemle paylafl›yordum ama bu konuda onlardan destek alabile-ce¤im bir durum yoktu. Bana yard›mc› olamad›lar. Bizimkiler okumufl insan de¤iller, öyle oturup konuflacaklar da destek vere-cekler. Bu yüzden kendi bafl›ma hallettim her fleyi.” (T6) “Ailemle, özellikle de annemle her fleyi paylaflt›m. Annemden fi-kir almak beni olumlu etkiliyordu, daha iyi hissediyordum.” (T2)
TTTTablo 6.Travma yaflant›lar›n›n ruh sa¤l›¤› üzerindeki etkileri.
Madde T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T10 n
Kaç›nma davran›fl› x x 2
Düflünce yap›s›n›n içeri¤inde veya iflleyiflindeki bozulmalar x x x x x x 6
Bedensel rahats›zl›klar x x x x 4
Afl›r› derecede tetikte olma belirtileri x x x 3
Uyku sorunlar› x x x x x 5
Negatif duygulan›m x x x x x x x x x 9
Pozitif duygulan›m x 1
‹ntihar düflüncesi ya da giriflimi x x 2
Kendini de¤erlendirmede çarp›kl›k x x 2
Uyum sorunlar› x x 2
Görüflmeler s›ras›nda kat›l›mc›lara “Yaflad›¤›n›z travmatik olay sonras›nda profesyonel düzeyde psikolojik bir yard›m ald›-n›z m›? E¤er ald›ysaald›-n›z ruh sa¤l›¤›ald›-n›z üzerindeki etkilerini aç›klar m›s›n›z?” fleklinde iki soru sorulmufl ve verilen cevaplar TTTTablo 8’de özetlenmifltir.
Kat›l›mc›lar›n yar›s› yaflad›klar› travmatik olay sonras›nda psikolojik yard›m almad›klar›n› bildirmifllerdir. Psikolojik yar-d›m alan bireylerin tamam›, ald›klar› yaryar-d›m›n ruh sa¤l›klar› üzerinde olumlu etkiler oluflturdu¤unu beyan etmifllerdir. Bu bireylerden yaln›zca biri psikolojik yard›m›n olumlu etkisinin yan›nda baz› ruhsal problemlerin çözümünde nötr bir etkiye sa-hip oldu¤unu belirtmifltir. T7, T3 ve T5 bu konudaki görüflle-rini flu flekilde ifade etmifllerdir:
“Sürekli görüfltü¤üm bir doktorum vard›. Oraya befl dakika bile gitmek bana iyi geliyordu. Kendimi enerjik ve hafiflemifl hissedi-yordum.” (T7)
“‹ntihar girifliminde bulundum ve bir psikiyatristten yard›m al-maya bafllad›m. Ancak ilaç kullanmad›m. Bu yard›m etkili oldu ve kendimi daha iyi hissetmeye bafllad›m.” (T3)
“Alt› ayd›r bir psikiyatriste gidiyorum. Bafllang›çta verdi¤i ilaç-tan verim almad›m. fiu anki ilaç sadece ataklar› engelliyor. Ha-la stres yafl›yorum ve a¤l›yorum. Geceleri uyuyam›yorum ve uyu-du¤umda uyanmak istemiyorum.” (T5)
Araflt›rmaya kat›lan ö¤rencilere; yaflad›klar› travmatik olayla bafla ç›kma sürecinde hangi yöntemleri kulland›klar› sorulmufl-tur. Ö¤rencilerden gelen cevaplarTTTTablo 9’da özetlenmifltir.
Tabloya bak›ld›¤›nda; ö¤renciler aras›nda en s›k kullan›lan bafla ç›kma yönteminin baflka etkinliklere yönelmek oldu¤u gö-rülmektedir. T10’un bu konudaki görüflleri afla¤›daki gibidir:
“Çok fazla kitap okuyordum, deliler gibi kitap okuyordum. Çün-kü bofl kalmamaya çal›fl›yordum.” (T10)
Tart›flma
Bu çal›flman›n temel amac› travma yaflant›s›na sahip olma durumu ile sosyal destek, bafla ç›kma ve yard›m arama tutum-lar› aras›ndaki iliflkileri incelemekti. Elde edilen bulgulara re, travma yaflayan bireylerin alg›lad›klar› sosyal deste¤in gö-receli olas›l›klar oran› (OR) travma yaflamayanlar›nkine göre anlaml› düzeyde daha düflüktür. Travma yaflant›s›na sahip olan bireylerin alg›lad›klar› sosyal destek düzeyinin düflük ol-du¤u anlam›na gelen bu sonuç, literatür bulgular› (Evans vd., 2013; Hyman, Gold ve Cott, 2003) ile örtüflmektedir. Ayr›ca; bu durumun travmatik yaflant›lar›n türüne (Avc› ve Do¤an, 2014; Özabac› vd., 2015) ya da ma¤durlar›n yafl›na (Akbafl vd., 2016; Tremblay vd., 1999) ba¤l› olarak farkl›laflmad›¤› görül-mektedir. Konu ile ilgili daha önce yap›lan baz› araflt›rmalar›n sonuçlar› ile uyumlu olarak (Cuevas, Bell ve Sabina, 2014; Stein vd., 2004) bu araflt›rmada da travmatik olaylara maruz kalan ya da flahit olan bireylerin s›kl›kla profesyonel olmayan yard›m kaynaklar›na baflvurduklar› tespit edilmifltir. Bu nok-tadan hareket edilerek; araflt›rman›n nitel k›sm›nda sosyal deste¤in travma sonras› ruh sa¤l›¤› ile iliflkisi incelenmifl ve ma¤durlar›n %50’si üzerinde psikolojik aç›dan olumlu etkiler oluflturdu¤u gözlenmifltir. Literatürde buna benzer sonuçlara rastlamak mümkündür (Zhao vd., 2013).
Araflt›rman›n sonuçlar›na göre travma yaflayan bireyler, bafla ç›kma tutumlar›ndan duygusal sosyal destek arama ve ka-bul etme; yaflamayanlar ise araçsal sosyal destek arama ve mi-zah alt boyutlar›n› daha s›k kullanmaktad›r. Literatürde; trav-matik olaylara maruz kalman›n, söz konusu bafla ç›kma tu-tumlar›nda anlaml› bir farkl›l›¤a yol açmad›¤›na iliflkin arafl-t›rma bulgular› mevcuttur (Bozda¤, 2015). Ancak; bu sonuç-lar de¤erlendirilirken hem travma ve bafla ç›kman›n kültürel TTTTablo 7.Travmatik olaylar sonras›nda al›nan sosyal deste¤in ruh sa¤l›¤›na etkileri.
Madde T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T10 n
Kimseyle paylaflmad›m x x 2
Paylaflt›m ama etkisi olmad› x x x x 4
Daha iyi hissetmeme yard›mc› oldular x x x x 4
Kabullenmemi kolaylaflt›rd›lar x 1
TTTTablo 8.Travmatik olaylar sonras›nda al›nan psikolojik yard›m›n ruh sa¤l›¤›na etkileri.
Madde T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T10 n
Psikolojik yard›m almad›m x x x x x 5
Nötr bir etkiye sahipti x 1
Psikolojik sorunlar›m azald› x x x x 4
boyutlar›n› hem de bafla ç›kma tarzlar›n› belirlemek için kul-lan›lan ölçme araçlar›n›n kuramsal dayanaklar› dikkate al›n-mal›d›r. Çünkü travmatik yaflant›lar bireyci ve kolektivist top-lum yap›s›nda farkl› sosyal destek ve bafla ç›kma mekanizma-lar› ile iliflkili olabilmektedir (Heppner vd., 2006). Kolektivist toplumlarda, travmayla daha çok aile içi ya da yak›n iliflkiler arac›l›¤›yla bafla ç›k›lmaya çal›fl›l›rken ve aile birincil sosyal destek kayna¤› ifllevi görürken, bireyi ön plana ç›karan top-lumlarda kiflisel çabalar, çözüm üretme stratejileri veya d›fl kaynaklardan yard›m almaya dönük tutumlar öne ç›kmakta-d›r. Nicel bölümden farkl› olarak; nitel k›s›mdan elde edilen verilere göre, baflka etkinliklere yönelmek travma sonras› en yayg›n kullan›lan bafla ç›kma stratejisidir. Halcon ve di¤erleri de (2004) 18–25 yafl aras› mülteciler üzerinde yapt›klar› çal›fl-mada benzer bir sonuca ulaflm›fllard›r. Bu çal›flçal›fl-mada; travma-tik yaflant›lar bir bütün olarak ele al›nm›fl ve travma türleri ile kullan›lan bafla ç›kma tarzlar› aras›nda birebir iliflki kurulma-m›flt›r. Bu durum çal›flman›n sn›rl›l›klar›ndan biridir. Oysa daha önce yap›lan araflt›rmalar, kullan›lan bafla ç›kma tarzlar›-n›n yaflanan travmatarzlar›-n›n türüne ba¤l› olarak farkl›laflt›¤›n› gös-termektedir. Örne¤in; savafl gazilerinin aksine (Hyer, McCra-nie, Boudewyns ve Sperr, 1996) terör ma¤durlar›n›n (Bleich vd., 2003) ya da mültecilerin (Khawaja, White, Schweitzer ve Greenslade, 2008) s›kl›kla sosyal destek aramaya dönük bafla ç›kma tarzlar›n› tercih ettikleri tespit edilmifltir.
Araflt›rman›n sosyal destek ve bafla ç›kma tutumlar›na ilifl-kin bulgular› bir arada de¤erlendirildi¤inde tart›flmal› bir du-rum ortaya ç›kmaktad›r. Çünkü travmatik yaflant›lara sahip olanlar›n bir taraftan alg›lad›klar› sosyal destek düzeyi düflük bulunurken, di¤er taraftan sosyal deste¤e dayal› yard›m arama alg›lar›n›n yüksek oldu¤u saptanm›flt›r. Bu durum, travma ya-flant›s›na sahip bireylerin sosyal deste¤e ihtiyaç duyduklar› an-cak; alg›lad›klar› sosyal deste¤i yeterli bulmad›klar› fleklinde aç›klanabilir. Travma, sosyal destek ve bafla ç›kma aras›ndaki
ba¤, yaflanan travman›n türü ve düzeyi ile de iliflkilendirilerek kültürel bir ba¤lam içerisinde araflt›r›ld›¤›nda daha anlaml› sonuçlar elde edilebilir.
Bu çal›flmada travma yaflant›s›na sahip olma durumu ile psikolojik yard›m arama tutumlar› aras›nda anlaml› bir iliflki bulunmam›flt›r. Farkl› travmatik yaflant›lar üzerinde yap›lan araflt›rmalarda da benzer sonuçlar elde edilmifltir (Currier, McDermott ve Sims, 2016; Fortney vd., 2016). Travmatik olaylar psikolojik yard›m arama çabalar› üzerinde anlaml› bir farkl›l›¤a yol açmamakta, ma¤durlar›n yaln›zca %14.5’i pro-fesyonel düzeyde psikolojik bir yard›m almaktad›r. Literatür tarand›¤›nda, benzer araflt›rma bulgular›na rastlamak müm-kündür (Altun ve Yaz›c›, 2012; Fanslow ve Robinson, 2010; Hoge vd., 2006). Bu durum belli travmatik yaflant›larda daha da aç›k gözlenmektedir. Örne¤in; istismar ma¤duru bireyle-rin neredeyse tamam› psikolojik yard›m aramaktan kaç›nm›fl-t›r (Tsui, Cheung ve Leung, 2010). Cinsel istismarda düflük düzeylerde seyreden yard›m talepleri, uzmanlardan çok uz-man olmayan kaynaklara dönüktür (Cuevas vd., 2014). Buna karfl›l›k Bonner ve di¤erleri (2013) savafl gazilerinin, Marshall ve di¤erleri (2006) ise mültecilerin belirgin düzeyde yard›m arama talebi içinde bulunduklar›n› tespit etmifllerdir.
Bu çal›flman›n üniversite ö¤rencileri üzerinde yap›lmas›, yard›m arama çabalar›n› yafl ve e¤itim düzeyi ile iliflkilendire-rek tart›flmay› geiliflkilendire-rektirmektedir. Araflt›rmalar; (örn. Elhai vd., 2007; Hankin, Spiro, Miller ve Kazis, 1999) di¤er yafl grupla-r›na oranla gençlerin yard›m arama çabalar›n›n daha yüksek oldu¤unu göstermektedir. Ancak s›n›rl› say›daki çal›flma bul-gular›n›n (Ullman ve Brecklin, 2002) aksine, e¤itim seviyesi yard›m arama üzerinde belirgin bir etkiye sahip de¤ildir (Koenen vd., 2003; Rosner vd., 2002). Araflt›rman›n nitel k›s-m›nda travma sonras› al›nan psikolojik deste¤in ruh sa¤l›¤› üzerindeki etkileri incelenmifltir. Profesyonel bir destek alan TTTTablo 9.Yaflanan travmatik olayla bafla ç›kma sürecinde kullan›lan di¤er yöntemler.
Madde T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T10 n
Bilgi edindim x x 2
Baflka etkinliklere yöneldim x x x x 4
Düflünmekten kaç›nd›m x 1
Pozitif düflündüm x x 2
Sosyallefltim x x 2
Unutmaya çal›flt›m x 1
Yaflam hedefi oluflturdum x 1
‹nsanlardan uzaklaflt›m x 1
Kabullendim x x 2
ma¤durlar›n neredeyse tamam›, psikolojik yard›m›n yaflad›k-lar› psikolojik problemlerin azalmas›nda faydal› oldu¤u görü-flündedir. Daha önce yap›lan araflt›rmalar›n sonuçlar› da pro-fesyonel kifliler taraf›ndan sunulan psikolojik yard›m›n trav-matik olaylar sonras›nda yaflanan psikolojik problemlerin çö-zümünde etkili bir yöntem oldu¤unu göstermektedir (Beau-mont, Galpin ve Jenkins, 2012; Trappler ve Newville, 2007).
LRA modeline travmatik yaflant›larla iliflkili oldu¤u bili-nen cinsiyet, SED, anne-baba e¤itim düzeyi ve mezun olunan okulun türü de birer kategorik de¤iflken olarak eklenmifltir. Analiz sonucunda, cinsiyet ile travmatik yaflant›lar aras›nda anlaml› bir iliflki tespit edilmemifltir. Literatürde bu bulguyu destekleyen çal›flmalar›n (White vd., 2014) yan›nda, erkekle-rin (Al-Hadethe, Hunt, Thomas ve Al-Qaysi, 2014) ya da ka-d›nlar›n (Robin, Chester, Rasmussen, Jaranson ve Goldman, 1997) travmatik olaylara daha fazla maruz kald›klar›n› ya da flahit olduklar›n› gösteren araflt›rmalar da mevcuttur. Benzer-lik ve farkl›l›klar›n kaynaklar›n› bireylerin e¤itim seviyesini, SED’lerini ve içinde bulunduklar› kültürel ba¤lam› dikkate alarak tart›flmak gerekir. Bu çal›flmada SED’i yüksek ö¤renci-lerin travmatik yaflant›lara maruz kalma göreceli olas›l›klar oran› di¤er SED düzeylerine oranla anlaml› düzeyde düflük-tür. Pek çok çal›flmada SED aç›s›ndan benzer sonuçlara ula-fl›lm›flt›r (Mongillo, Briggs-Gowan, Ford ve Carter, 2009; fiimflek ve Genço¤lan, 2014). Ö¤rencilerin mezun olduklar› okul türleri dikkate al›nd›¤›nda travmatik yaflant›lar›n ‹mam Hatip Lisesi (‹HL) mezunlar› aras›nda anlaml› düzeyde daha düflük oldu¤u saptanm›flt›r. Bu bulgu Ayhan ve Özkan (2016) taraf›ndan yap›lan çal›flman›n sonuçlar›ndan farkl›laflmakta-d›r. Travmatik olay ile TSSB aras›nda kesin bir neden sonuç iliflkisi yoktur. Bu süreçte yaflanan olay›n nas›l alg›land›¤› önem tafl›maktad›r. ‹HL mezunlar›n alm›fl olduklar› e¤itim ve olaylar› de¤rlendirme süreçleri, travmatik yaflant›lar› sars›c› bir nitelikte alg›lamamaya yol açabilir. Çal›flmadan elde edi-len sonuçlara göre; travmatik yaflant›ya sahip olma durumu ile anne-baba e¤itim düzeyi ve akademik baflar› aras›nda anlaml› bir iliflki yoktur. Bu bulgulardan farkl› olarak literatürde; dü-flük düzeydeki ebeveyn e¤itim durumunun (Örsel, Karada¤, Kahilo¤ullar› ve Aktafl, 2011) ve düflük akademik baflar›n›n (Crozier ve Barth, 2005; Y›lmaz, 2004) travma yaflant›lar›n›n varl›¤› ile iliflkili oldu¤unu gösteren araflt›rmalar vard›r.
Araflt›rmaya kat›lan bireyler aras›nda en yayg›n görülen travmatik olaylar s›ras›yla; sevilen bir kiflinin ölümü ve baflka bir kiflinin yaraland›¤›na ya da fliddete u¤rad›¤›na flahit olmak-t›r. Literatürde çal›flman›n bu bulgusunu destekleyen çal›flma-lara rastlamak mümkündür (Benjet vd., 2016; Stein vd., 2010). Bu çal›flmaya kat›lan bireylerin en az yaflad›klar› trav-matik olaylar ise; düflük yapmak, cinsel zorlanmaya/tacize ma-ruz kalmak, gasp ya da fiziksel fliddete u¤ramakt›r. Düflük
yapmak Frazier ve di¤erlerinin (2009) cinsel zorlanmaya/taci-ze maruz kalmak, gasp ya da fiziksel fliddete u¤ramak da Al-tun ve Yaz›c›’n›n (2012) çal›flmalar›nda en az gözlemlenen travmatik yaflant›lar olarak kaydedilmifltir. Ortaya ç›kan so-nuçlar kat›l›mc›lar›n tepkilerine ba¤l›d›r ve bunlar da baz› kültürel unsurlardan etkilenmeye aç›kt›r. Türk toplumu gibi kolektivist bir kültürel yap›ya sahip olan toplumlarda bu tür mahrem konular›n ifade edilmesi oldukça güçtür. Kiflisel ifa-delere dayal› bu tür bulgular›n böyle bir s›n›rl›l›k içinde de-¤erlendirmeye tabi tutulmas› gerekir. Travmatik yaflant›lar›n görülme s›kl›klar› incelendi¤inde; yaln›zca akademik bask› alan›ndaki yayg›nl›kta erkekler lehine bir farkl›l›¤a rastlan-maktad›r. Deb, Strodl ve Sun’›n (2015) di¤er travmatik olay-lardan ba¤›ms›z olarak yaln›zca akademik bask›y› ele ald›klar› çal›flmada k›z ve erkekler aras›nda anlaml› bir farkl›l›k olma-d›¤› bildirilmifltir. Literatürde k›z ve erkeklerin travmatik olaylarla karfl›laflma s›kl›klar›n›n k›yasland›¤› çal›flmalara rast-lamak mümkündür. Ancak bu araflt›rmalarda cinsiyete iliflkin farkl›l›klar genellikle cinsellik ve fliddet içeren travmatik olay-larda görülmektedir (Peirce, Brooner, King ve Kidorf, 2016).
Travmatik yaflant›lar sars›c›l›k düzeyleri aç›s›ndan ele al›nd›¤›nda; ma¤durlar›n yaln›zca %3.8’i olaydan hiç etkilen-mediklerini belirtmifllerdir. Bu sonuçla uyumlu olarak; John-son (2014) taraf›ndan yap›lan araflt›rmaya kat›lan bireylerin neredeyse tamam› yaflad›klar› travmatik olay› sars›c› olarak de¤erlendirmifllerdir. Araflt›rmada travmatik olaylar›n meyda-na geldikleri zaman da incelenmifltir. Ameyda-naliz sonucunda, ma¤-durlar›n %60’›n›n travma yaflant›lar›yla en az dört y›l önce karfl›laflt›klar› tespit edilmifltir. Ar›kan’›n (2007) üniversite ö¤-rencileri üzerinde yapt›¤› çal›flmada da benzer sonuçlar elde edilmifltir. Ayr›ca bu çal›flmaya kat›lan bireylerin yaklafl›k ola-rak %38’i yeniden ma¤duriyet yaflam›fllard›r. Bonomi ve di-¤erlerinin (2012) araflt›rmas›nda da travmatik olaylar›n büyük ölçüde tekrarland›¤› rapor edilmifltir. Araflt›rmada ma¤durla-r›n %15.8’inin travmaya ba¤l› fiziksel bir sa¤l›k problemi ya-flad›¤› belirlenmifltir. Konu ile ilgili daha önce yap›lan çal›fl-malarda da travma yaflant›lar›n›n birçok sa¤l›k sorununa ne-den olabilece¤ine dikkat çekilmifltir (Husarewycz, El-Gaba-lawy, Logsetty ve Sareen, 2014; Scott vd., 2013). Yap›lan ana-liz sonucunda; travmatik olaylara maruz kalan ya da flahit olan ö¤rencilerden %42.7’sinin psikiyatrik bir sorun yaflad›¤› orta-ya ç›km›flt›r. Psikiorta-yatrik problem orta-yaflama oran› cinsel istismar ma¤duru bireylerde %75.2 olarak tespit edilmifltir (Yüce vd., 2015). Araflt›rman›n di¤er sonucuna göre; travma sonras› in-tihar düflüncesi/girifliminin görülme s›kl›¤› %11.5’dir. Bu bulgu ile uyumlu olarak; Forbes ve di¤erleri de (2016) 1025 gazinin %10.7’sinde intihar düflüncesi, %5.8’inde intihar pla-n› ve %1’inde intihar giriflimi oldu¤unu belirtmifllerdir. Arafl-t›rman›n nitel k›sm›ndan elde edilen verilere göre; negatif
duygulan›m, düflünce yap›s›n›n iflleyiflinde ve içeri¤indeki bo-zulmalar, uyku sorunlar› travman›n en yayg›n görülen psiko-lojik etkileridir. Negatif duygulan›m ve düflünce yap›s›n›n ifl-leyiflinde/içeri¤inde bozulmalar Kagee, Bantjes ve Saal’›n (2017); uyku sorunlar› ise Green ve di¤erlerinin (2000) yap-t›klar› çal›flmalarda travma sonras› en s›k yaflanan problemler olarak kaydedilmifltir.
Çal›flman›n nitel k›sm›nda travma deneyimi olanlar›n bu tür yaflant›larla ilgili olumlu baz› sonuçlara vurgu yapt›klar› gözlenmektedir. S›kl›kla belirtildi¤i gibi travmatik sonuçlar olay›n kendisinden çok alg›lanma biçimine ba¤l›d›r. Bunun yan›nda kültürel yap›lar›n travmaya dönük bak›fl aç›lar› da önem arz etmektedir. Türkiye’nin de dahil oldu¤u do¤u top-lumlar›nda insan›n ac› verici yaflam olaylar›na maruz kalmas›, bazen ruhsal olgunlaflma/tekâmül aç›s›ndan olumlu bir dene-yim olarak kabul edilir. Travmatik yaflant›lar olumlu karfl›l›k-lar› daha sonra al›nacak birer s›nav olarak de¤erlendirilir. Eli-mizde bu konuyu kapsaml› flekilde tart›flmaya imkân sa¤laya-cak araflt›rma birikimi bulunmamaktad›r. Ansa¤laya-cak bu durum travmatik deneyimlerin kültürel ba¤lam›n› aç›kça inceleme konusu haline getirmektedir.
Bu çal›flman›n baz› s›n›rl›l›klar› vard›r. Kültürel unsurlar ya da damgalanma endiflesi nedeniyle kürtaj ve cinsellikle il-gili sonuç ya da oranlar›n ihtiyatl› bir yaklafl›mla de¤erlendi-rilmesi gerekir. Bunlar kiflisel ifadelere ba¤l› olarak tespit edilmeye çal›fl›lm›fltur ve bu bir çal›flma için önemli bir s›n›r-l›l›kt›r. Travma, sosyal destek, bafla ç›kma ve yard›m arama kültürel boyutlar› olan de¤iflkenlerdir. Çal›flmam›zda bu du-rum s›n›rl› ölçüde dikkate al›nm›flt›r. Bundan sonraki çal›flma-larda kültürel ba¤lam dikkate al›narak farkl› gruplar üzerinde farkl› yöntemlere dayal› karfl›laflt›rmal› ve boylamsal çal›flma-lar›n yap›lmas› önerilmektedir.
Kaynaklar
Ahmad, F., Driver, N., McNally, M. J., and Stewart, D. E. (2009). “Why doesn’t she seek help for partner abuse?” An exploratory study with South Asian immigrant women. Social Science & Medicine, 69(4), 613–622. Akbafl, S., Ayd›n, B., Dündar, C. ve Turla, A. (2016). Ensest kurban› k›z çocuklar›ndaki depresyon ve TSSB ile alg›lanan sosyal destek iliflkisi.
Anadolu Psikiyatri Dergisi, 17(4), 300–308.
Al-Hadethe, A., Hunt, N., Thomas, S., and Al-Qaysi, A. (2014). Prevalence of traumatic events and PTSD symptoms among secondary school stu-dents in Baghdad. European Journal of Psychotraumatology, 5(1), 1–5. Alleyne-Green, B., Fernandes, G., and Clark, T. (2015). Help-seeking
behaviors among a sample of urban adolescents with a history of dating violence and suicide ideations. Vulnerable Children and Youth Studies,
10(1), 1–11.
Altun, F. ve Yaz›c›, H. (2012). Üniversitede okuyan kad›nlar›n travmatik ya-flant›lar› ve psikolojik yard›m alma durumlar›. D. fienol, S. Y›ld›z, T. K›ymaz ve H. Kala (Ed.), Uluslararas› Kat›l›ml› Kad›na ve Çocu¤a fiiddet
Sempozyumu Bildiri Kitab› (s. 109–118). Ankara: Mutlu Çocuklar
Derne-¤i Yay›nlar›.
Anders, S. L., Frazier, P. A., and Shallcross, S. L. (2012). Prevalence and effects of life event exposure among undergraduate and community col-lege students. Journal of Counseling Psychology, 59(3), 449–457. APA (Amerikan Psikiyatri Birli¤i) (2014). Ruhsal bozukluklar›n tan›sal ve
say›m-sal el kitab›, (E. Köro¤lu, Çev.) Ankara: Hekimler Yay›n Birli¤i.
Ar›kan, G. (2007). Prevalence of traumatic events and determinants of
posttrau-matic growth in university students. Yay›nlanmam›fl yüksek lisans tezi,
Orta Do¤u Teknik Üniversitesi, Ankara.
Avc›, D. ve Do¤an, S. (2014). Kanser hastalar›nda travma sonras› stres bozuklu¤u, sosyal destek ve stresle bafla ç›kma aras›ndaki iliflki. Bal›kesir
Sa¤l›k Bilimleri Dergisi, 1(3), 16–21.
Ayhan, F., and Özkan, B. (2016). Domestic violence impact on adolescents.
Journal of Human Sciences, 13(3), 3753–3767.
Barker, C., Pistrang, N., and Elliott, R. (2002). Research methods in clinical
psychology (2nd ed.). Chichester: John Willey&Sons.
Beaumont, E. A., Galpin, A. J., and Jenkins, P. E. (2012). ‘Being kinder to myself’: A prospective comparative study, exploring post-trauma thera-py outcome measures, for two groups of clients, receiving either cogni-tive behaviour therapy or cognicogni-tive behaviour therapy and compassion-ate mind training. Counselling Psychology Review, 27(1), 31–43. Benjet, C., Bromet, E., Karam, E. G., Kessler, R. C., McLaughlin, K. A.,
Ruscio, A. M., ... and Alonso, J. (2016). The epidemiology of traumatic event exposure worldwide: results from the World Mental Health Survey Consortium. Psychological Medicine, 46(2), 327–343.
Blake, D. D., Cook, J. D., and Keane, T. M. (1992). Posttraumatic stress disorder and coping in veterans who are seeking medical treatment.
Journal of Clinical Psychology, 48(6), 695–704.
Bleich, A., Gelkopf, M., and Solomon, Z. (2003). Exposure to terrorism, stress-related mental health symptoms, and coping behaviors among a nationally representative sample in Israel. JAMA, 290(5), 612–620. Bonner, L. M., Lanto, A. B., Bolkan, C., Watson, G. S., Campbell, D. G.,
Chaney, E. F., ... and Rubenstein, L. V. (2013). Help-seeking from cler-gy and spiritual counselors among veterans with depression and PTSD in primary care. Journal of Religion and Health, 52(3), 707–718. Bonomi, A. E., Anderson, M. L., Nemeth, J., Bartle-Haring, S., Buettner,
C., and Schipper, D. (2012). Dating violence victimization across the teen years: Abuse frequency, number of abusive partners, and age at first occurrence. BMC Public Health, 12(1), 637.
Boscarino, J. A. (1995). Post-traumatic stress and associated disorders among Vietnam veterans: The significance of combat exposure and social support. Journal of Traumatic Stress, 8(2), 317–336.
Boyraz, G., Horne, S. G., Owens, A. C., and Armstrong, A. P. (2013). Academic achievement and college persistence of African American stu-dents with trauma exposure. Journal of Counseling Psychology, 60(4), 582– 592.
Bozda¤, F. (2015). ‹ç göç yaflam›fl ve yaflamam›fl ergenlerin benlik kurgular›,
uyum sorunlar› ve bafla ç›kma tarzlar›. Yay›nlanmam›fl yüksek lisans tezi,
Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Carver, C. S. (1997). You want to measure coping but your protocol’s too long: Consider the brief cope. International Journal of Behavioral Medicine,
4(1), 92–100.
Carver, C. S., Scheier, M. F., and Weintraub, J. K. (1989). Assessing cop-ing strategies: A theoretically based approach. Journal of Personality and
Social Psychology, 56(2), 267–283.
Crozier, J. C., and Barth, R. P. (2005). Cognitive and academic functioning in maltreated children. Children & Schools, 27, 197–206.
Cuevas, C. A., Bell, K. A., and Sabina, C. (2014). Victimization, psycholog-ical distress, and help-seeking: Disentangling the relationship for Latina victims. Psychology of Violence, 4(2), 196–209.
Currier, J. M., McDermott, R. C., and Sims, B. M. (2016). Patterns of help-seeking in a national sample of student veterans: A matched control group investigation. General Hospital Psychiatry, 43, 58–62.
Deb, S., Strodl, E., and Sun, J. (2015). Academic stress, parental pressure, anxiety and mental health among Indian high school students.
International Journal of Psychology and Behavioral Sciences, 5(1), 26–34.
Eker, D. ve Arkar, H. (1995). Çok Boyutlu Alg›lanan Sosyal Destek Ölçe¤i’nin faktör yap›s›, geçerlik ve güvenirli¤i. Türk Psikoloji Dergisi,
34, 17–25.
Eker, D., Arkar, H., and Yaldiz, H. (2000). Generality of support sources and psychometric properties of a scale of perceived social support in Turkey. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 35(5), 228–233. Elhai, J. D., Richardson, J. D., and Pedlar, D. J. (2007). Predictors of
gener-al medicgener-al and psychologicgener-al treatment use among a nationgener-al sample of peacekeeping veterans with health problems. Journal of Anxiety Disorders,
21(4), 580–589.
Eskin, M., Ako¤lu, A., ve Uygur, B. (2006). Ayaktan tedavi edilen psikiyatri hastalar›nda travmatik yaflam olaylar› ve sorun çözme becerileri: intihar davran›fl›yla iliflkisi. Türk Psikiyatri Dergisi, 17(4), 266–275.
Evans, S. E., Steel, A. L., and DiLillo, D. (2013). Child maltreatment sever-ity and adult trauma symptoms: Does perceived social support play a buffering role? Child Abuse & Neglect, 37(11), 934–943.
Fanslow, J. L., and Robinson, E. M. (2010). Help-seeking behaviors and reasons for help seeking reported by a representative sample of women victims of intimate partner violence in New Zealand. Journal of
Interpersonal Violence, 25(5), 929–951.
Ferry, F., Bunting, B., Murphy, S., O’Neill, S., Stein, D., and Koenen, K. (2014). Traumatic events and their relative PTSD burden in Northern Ireland: A consideration of the impact of the ‘Troubles’. Social Psychiatry
and Psychiatric Epidemiology, 49(3), 435–446.
Flicker, S. M., Cerulli, C., Zhao, X., Tang, W., Watts, A., Xia, Y., and Talbot, N. L. (2011). Concomitant forms of abuse and help-seeking behavior among white, African American, and Latina women who expe-rience intimate partner violence. Violence Against Women, 17(8), 1067– 1085.
Forbes, D., O’Donnell, M., Brand, R. M., Korn, S., Creamer, M., McFarlane, A. C., ... and Hawthorne, G. (2016). The long-term mental health impact of peacekeeping: prevalence and predictors of psychiatric disorder. British Journal of Psychiatry Open, 2(1), 32–37.
Fortney, J. C., Curran, G. M., Hunt, J. B., Cheney, A. M., Lu, L., Valenstein, M., and Eisenberg, D. (2016). Prevalence of probable men-tal disorders and help-seeking behaviors among veteran and non-veter-an community college students. General Hospital Psychiatry, 38, 99–104. Fraenkel, J. R., Wallen, N. E., and Hyun, H. H. (2012). How to design and
evaluate research in education (8th ed.). New York: McGraw-Hill
Companies.
Frazier, P., Anders, S., Perera, S., Tomich, P., Tennen, H., Park, C., and Tashiro, T. (2009). Traumatic events among undergraduate students: Prevalence and associated symptoms. Journal of Counseling Psychology,
56(3), 450–460.
Gershuny, B. S. (1999). Structural models of psychological trauma, dis-sociative
phenomena, and distress in a mixed-trauma sample of females: Relations to fear about death and control. Unpublished doctoral dissertation, University of
Missouri, Columbia, MO.
Gray, C. L., Whetten, K., Messer, L. C., Whetten, R. A., Ostermann, J., O’Donnell, K., ... and Pence, B. W. (2016). Potentially traumatic expe-riences and sexual health among orphaned and separated adolescents in five low-and middle-income countries. AIDS Care, 28(7), 857–865. Green, B. L., Krupnick, J. L., Rowland, J. H., Epstein, S. A., Stockton, P.,
Spertus, I., and Stern, N. (2000). Trauma history as a predictor of psy-chologic symptoms in women with breast cancer. Journal of Clinical
Oncology, 18(5), 1084–1093.
Heppner, P. P., Heppner, M. J., Lee, D. G., Wang, Y. W., Park, H. J., and Wang, L. F. (2006). Development and validation of a collectivist coping styles inventory. Journal of Counseling Psychology, 53(1), 107–25. Halcon, L. L., Robertson, C. L., Savik, K., Johnson, D. R., Spring, M. A.,
Butcher, J. N., … and Jaranson, J. M. (2004). Trauma and coping in Somali and Oromo refugee youth. Journal of Adolescent Health, 35(1), 17–25.
Hankin, C. S., Spiro III, A., Miller, D. R., and Kazis, L. (1999). Mental dis-orders and mental health treatment among US Department of Veterans Affairs outpatients: The veterans health study. American Journal of
Psychiatry, 156(12), 1924–1930.
Hoge, C. W., Auchterlonie, J. L., and Milliken, C. S. (2006). Mental health problems, use of mental health services, and attrition from military serv-ice after returning from deployment to Iraq or Afghanistan. JAMA,
295(9), 1023–1032.
Holland, K. J., Rabelo, V. C., and Cortina, L. M. (2016). Collateral dam-age: Military sexual trauma and help-seeking barriers. Psychology of
Violence, 6(2), 253–261.
Husarewycz, M. N., El-Gabalawy, R., Logsetty, S., and Sareen, J. (2014). The association between number and type of traumatic life experiences and physical conditions in a nationally representative sample. General
Hospital Psychiatry, 36(1), 26–32.
Hyer, L., McCranie, E. W., Boudewyns, P. A., and Sperr, E. (1996). Modes of long-term coping with trauma memories: Relative use and associa-tions with personality among Vietnam veterans with chronic PTSD.
Journal of Traumatic Stress, 9(2), 299–316.
Hyman, S. M., Gold, S. N., and Cott, M. A. (2003). Forms of social support that moderate PTSD in childhood sexual abuse survivors. Journal of
Family Violence, 18(5), 295–300.
Johnson, S. D. (2014). Comparing factors associated with maternal and ado-lescent reports of adoado-lescent traumatic event exposure. Family Process,
53(2), 214–224.
Kagee, A., Bantjes, J., and Saal, W. (2017). Prevalence of traumatic events and symptoms of PTSD among south Africans receiving an HIV test.
AIDS and Behavior, 21(11), 3219–3227.
Khawaja, N. G., White, K. M., Schweitzer, R., and Greenslade, J. (2008). Difficulties and coping strategies of Sudanese refugees: A qualitative approach. Transcultural Psychiatry, 45(3), 489–512.
Koenen, K. C., Goodwin, R., Struening, E., Hellman, F., and Guardino, M. (2003). Posttraumatic stress disorder and treatment seeking in a nation-al screening sample. Journnation-al of Traumatic Stress, 16(1), 5–16.
Kring, A. M., Johnson, S. L., Davison, G. C., and Neale, J. M. (2015).
Abnormal psychology. Chichester, UK: John Wiley & Sons.
Kubany, E. S., Leisen, M. B., Kaplan, A. S., Watson, S. B., Haynes, S. N., Owens, J. A., and Burns, K. (2000). Development and preliminary vali-dation of a brief broad-spectrum measure of trauma exposure: The Traumatic Life Events Questionnaire. Psychological Assessment, 12(2), 210–224.
Lassemo, E., Sandanger, I., Nygard, J. F., and Sorgaard, K. W. (2017). The epidemiology of post-traumatic stress disorder in Norway: Trauma characteristics and pre-existing psychiatric disorders. Social Psychiatry
and Psychiatric Epidemiology, 52(1), 11–19.
Littleton, H., Horsley, S., John, S., and Nelson, D. V. (2007). Trauma cop-ing strategies and psychological distress: A meta-analysis. Journal of
Traumatic Stress, 20(6), 977–988.
Marshall, G. N., Berthold, S. M., Schell, T. L., Elliott, M. N., Chun, C. A., and Hambarsoomians, K. (2006). Rates and correlates of seeking men-tal health services among Cambodian refugees. American Journal of
