EVLAD-1 FATiHAN'IN ASAKiR-i MANSURE-i
MUHAMMEDiYYE ORDUSUNA iLHAKI i<;iN
YAPILAN <;ALISMALAR
Abdiilkadir Ozcan
Tiirkliik Ara§tirmalari Dergisi
19
(Aynbas1m)
Marmara Oniversitesi Fen-Edebiyat FakUitesi
Tiirkliik Ara~tzrmalan Dergisi- 19
EVLAD-1 FATiHAN'IN ASAKiR-i MANSURE-i MUHAMMEDiYYE ORDUSUNA iLHAKI i<;iN
YAPILAN <;ALI~MALAR
ABDULKADiR OZCAN
(Mimar Sinan Giizel Sanatlar Universitesi)
Kurulu~ ytllanndan itibaren Osmanh hUkUmdarlan fethedilen yerlerde zorunlu iskan politikast uygulamt~lar, boylece bu yerlerin kaltct memleket topragt olmasmt saglamt~lardtr. GUzergah boyunca tsstz yerlerde kurulan tekke ve zaviyelerin de Anadolu'nun, Rumeli'nin ve Akdeniz adalannm TUrkle~mesinde (islaml~masmda) onemli rollerinin bulundugu bilinen bir gers;ektir.1 Ozellikle Osman it A vrupasmda YUrUk ve Tatar gruplan olarak bulunan bu te~ekkUller, Osmanlt t~ra kuvvetlerinin bir bolUmUnU olu~tur mu~ ve asker! amas;lt olarak kullamlmt~lardtr. YUzytllarca b~anyla istihdam edilen YUrUk ve Tatarlar XVII. yUzytl b~lanndan itibaren diger miles-seselere paralel olarak dejenere olmu~lar, kendilerinden asker! hizmetler elde edilemedigi gibi, s;evreye de zarar veren unsurlar haline gelmi~lerdir.2
Ozellikle 1683'de b~laytp 16 ytl sUren s;ok cepheli sav~larda, askere olan ihtiyaca baglt olarak Rumeli'deki yUrUk cemaatlerinin yeniden yaptlan-dmlmast yoluna gidildi. KoprUlUzade Mustafa P~a'nm sadrazamltgt za ma-nmda a~iretlerin iskam programt s;ers;evesinde Rumeli'deki YUrUk cemaatleri
2
Orner Liitfi Barkan, "Osmanh imparatorlugunda Bir iskiin ve KolonizatOr Metodu Olarak Vak1tlar ve Temlikler I, istila Devirlerinin Tiirk Dervi~leri ve Zaviyeler", Vakiflar Dergisi, II (1974), 279 vd.
Cengiz Orhonlu, "Osmanh Ordusunda A~iretlerin iskiin1", Turk Kiiltiirii Ara~tzrma lan, Ankara I 976, 269 vd.
236
ABDULKADiR OZCANEvldd-z Fdtihdn ad1 altmda yeniden te~kilatlandmldL Boylece bu yoredeki kasaba ve koyler sefere gitmek ~art1yla e~kinci oldugu zaman hizmet edecek-ti.3 Boylece devlet hem asker!, hem de iktisadl faydalar saglama amac1 gli-dliyordu. Onceleri Ofr;abolu, Selanik, Vize, Naldoken, Tanndag1 (Karagoz)
ve Kocac1k Ylirliklerine inhisar eden uygulama, zamanla blitUn Rumeli'deki Ylirlikler'e te~mil edilmi~tir. Nitekim, 1102 (1691) yilma ait Evlad-1 Fatihan defterinde nerelerden, ne mikdar nefer r,:JkacagJ kayd1 bulunmaktad1r.4 "Evlad-1 Fatihiin" isimlendirmesi, atalannm Rumeli futuhatmda oynad1klan rollere pek uygun olarak "fiitihlerin ogullan" anlamma geliyordu.s Nitekim XIX. ylizyilda II. Mahmud zamanmda yeniden tensika tabi tutulmalanyla il-gili kanunnamede bu hususa da temas edilir ve mealen ~oyle denilir: "Evlad-1 Fatihan taifesi oteden beri Osmanh Devleti'nin ser;kin, cengaver ve itaatkar askerlerindendir. Eski sava~larda kendilerinden nice yararhk ve yliz akhklan
gorlilmli~ olmakla 'Evlad-1 Fatihan' diye tesmiye edilmi~lerdir. Gorevlendi-rildikleri seferlerde ve diger yerlerde sebatla hizmet etmek ~art1yla avanz, bedel-i nlizUI, celeb-ke~an agnam1, deve, araba, zahire mUbayaas1, bedel-i beldar, slirsat ve oteki orfi vergilerden muaf tutulmu~lar idi. Fakat zamanla nizam ve eski muafiyetleri kan~m1~, imtiyazhhk ~artlan kalmam1~; her 6 ne-feri bir e~kinci itibar ile tamam1 1113 e~kinci kabul edilmi~ti. Buna bagh ola-rak muafiyet bedelleri yilhk bir ylik 33018,5 guru~ iken, 1225 senesi ba~m
dan (7 $ubat 181 0) itibaren yilhk 41981,5 guru~ art1~ itibariyle mukataa ola-rak yanm hissesi Sirozl Yusuf Pa~a'ya, dortte bir hissesi eski Bosna valisi S1rn Selim Pa~a'ya, oteki dortte biri de KaplcJba~J Ahmed Tevhid Bey'e ma-likane ~eklinde tevcih edilerek nizamlan blitlin blitlin bozulmu~ idi".6
Evlad-1 Fatihan te~kilat1 varhgm1 XVIII. ylizyil boyunca ve XIX. yliz-yilm ilk r;eyreginin sonlanna kadar slirdlirmli~, asker) hizmetlerde
kullaml-mJ~, hatta 1239 (1823-1824) tarihinde Rumeli askerleri blinyesinde 3000
3 4
5 6
M. Tayyib Gokbilgin, Rumeli 'de Yiiriik/er, Tatarlar ve Evldd-z Fdtihtin, 255 vd.; Orhonlu, aym makale, 274.
Ba~bakanhk Osmanh Ar~ivi (=BOA), Kamil Kepeci, Mevkufat Defteri, nr. 2737; ondan naklen Yusuf Halac,:oglu, "Evlad-1 Fatihan", TDV js/dm Ansik/opedisi (=Di4), XII 525; Gokbilgin, aym eser, 257 vd.
Ahmed Refik, Anado/u 'da T!lrk A~iret/eri, istanbul 1930, 116-117; Halac,:oglu, Di4, Xlll/524-525.
EVLAD-1 FATiHAN'IN MANSURE ORDUSUNA iLHAKI 237 Evlad-1 Fatihan askeri tertip edilmi~tir.7 Sultan I I. Mahmud tarafmdan 1826 yJimda Yeni<yeri Ocag1'mn ilgasmdan sonra, b~ta askeri alanda olmak iizere hemen her kesimde yapJian reforrnlar <yer<yevesinde Evlad-1 Fatihan'a da el atiim1~tir. Yeni kurulan Asakir-i Mansfire-i Muhammediyye ordusunun nefer ihtiyac1 i<;:in aranan c,;areler arasmda Evlad-1 Fatihan'dan da yararlamlmas1 soz konusu olur. Nitekim Asakir-i Mansfire seraskeri Hiisrev P~a'ya ait bir takrirde8, Evlad-1 Fatihan'm yeni kurulan ordu ic,;in onemi vurgulamp, Ru-meli'nin c,;e~itli yerlerinde talimhaneler ac,;Jimas1 ifade edilmektedir. Bu taife-nin zabiti Selanikli Ahmed Bey'e gonderilen emir9 c,;erc,;evesinde bu zat c,;eri -b~Jian IO toplay1p meseleyi gorii~mii~ ve haZirlad1g1 raporu merkeze gon-derrni~tir. Ahmed Be,y Evlad-1 Fatihan'm Asakir-i Mansfire nizamma rabt1 i<yin yapiiabilecekleri iki ~1k halinde ozetler:
Birinci ~1kka gore, Evlad-1 Fatihan taifesinin sayJian belli kazalarda be~er onar haneli 500 kadar mahalleleri vard1r. Her bir mahallede birer isti-dath kimse se<yilerek ~ehir i<;:inde veya civarda uygun bir yerde bir talimgah haz1rlanmas1 ve i~e yarar hanlann bo~altJimas1 saglanacakt1r. Bu 500 neferin yiyip i<;:meleri ve iicretleri Fatihan taraflanndan kar~IIanacak, egitimleri is-tanbul'dan gelecek talimciler vas1tas1yla icra edilecektir. Bunlar 6 ayda ye-ti~mi~ olacaklanndan, her birisi bir kaye tayin edilecek ve yine 6 ay i<;:inde mahalle halkmm tamam1 maharet kazanacaklard1r.
ikinci ~1kka gore ise, Evlad-1 Fatihan'm yeti~meleri irade ile bir yii
uzat1hrsa, bu mahallelerin birka<y1 bir mahalle itibar edilecektir. Talim gUnle-ri mahalle halkm1 bir araya getirmek ic,;in 200 yer tahsis edilecek ve her biri ic,;in Asakir-i Mansure'den 200 nefer gonderilecektir. Bunlann da her bir ne-feri bir koyde ikamet ettirilip mahalle imamlan ve ihtiyarlan tarafmdan neza-7
8
9 10
Sahatlar $eyhi-zade Seyyid Mehmed Es'ad Efendi, Vak 'a-nuvfs Es 'ad Efendi Tarihi (Bdhir Efendi'nin Zeyl ve ildveleriyle) 1237-1241/1821-1826 (m;r. Ziya Yllmazer), istanbul 2000, 278, 280, 289.
BOA, Hatt-1 Humdyun (=HH), nr. 17657. BOA, HH, nr. 17657-B.
Osman II Devleti asker! te~kilatmtn c;e~itli kurulu~larmda gorev yapan c;erib~J, aym zamanda Evlad-1 F'iitihan zabiti olarak, sorumlu olduklan yerlerde asayi~i saglarlar, vergi tahsil ederler, sefer vukuunda da e~kincileri C,:Ikanp sevk1yatJm yaparlard1 (geni~ bilgi ic;in bkz. AbdUlkadir Ozcan, "<;:erib~Ihk MUessesesi", Mimar Sinan Oniversitesi Fen/Edebiyat Fakultesi Dergisi, I (Arahk 1991), 196-203, ozellikle 200-20 I; a. mlf., "<;:erib~1", DiA, VIII,/270-272.
238 ABDOLKADiR OZCAN
ret edilecek; .yeriba~tlan devamlt dola~acaklar, Evlad-t Fatihan zabiti Sela-nikli Ahmed Bey de denetleyecektir. Takrirde ktsa silre i.yinde cilmlesinin
yeti~mi~ olacaklan da beyan olunmu~tur. Daha sonra bunlar isim, ~ohret ve semtleriyle deftere kaydedilerek, Asakir-i Mansfire usfilil ilzere gerekli zabit-leri tayin edilecektir.
Yukandaki takrirde, iki alternatif ilzerinde durulmu~tur. Birincisi mer-kezden birka.y muallim gonderilerek ve celb edilecek Evlad-t Fatihan neferatt bunlar tarafmdan biltiln giln talim ettirilecektir. Ktsa zamanda yeti~meleri
saglandtktan sonra bunlann da digerlerini yeti~tirmeleri temin edilecektir. ikinci alternatife gore ise, deftere kaytt hususunda merkezden 200 ne-fer gonderileceginden bir mikdar masraf soz konusu olacakttr. Sultan II. Mahmud'un iradesi ikinci ~tkkm icrast yolunda .ytkmt~ttr.11
Selanik'de biltiln .yeriba~IIann kat!ldtgt toplanttdan sonra haztrlanan ve Ahmed Tevfik Bey tarafmdan sunulan Evlad-t Fatihan'm talimi hakkmdaki raporda a~agtdaki hususlara temas edilmi~tir:
Ferman-1 All'de irade edildigi ilzere istanbul'dan tayin edilecek mual-limler, Evlad-1 Fatihan'm mevcut 6000 piyadesinden fazla olanlanyla birlik-te I 0,000 kadanna birden talim i.yin her kazamn birer mahallinde talimgah haztrlamp, bu kazalarm eli tilfek tutan halkt haftada iki ve yakmda olanlar il.y defa egitime tabi tutulacaklardtr. Ancak, bazt yerler bu talimgaha 4.5 hatta 6 saat uzak oldugundan, haftada iki defa gelip gitmeleri dort veya be~ giln i~le
rinden kalmalanna, bu da zaten fakir olan bu ki~ilerin ziraat yapamaytp daha fakir dil~melerine sebep olacakttr. Yagmur ve soguktan korunmalan i.yin ise bilyilk binalar gerekecektir.
Uzakltk meselesini halletmek i.yin her kazada il.yer dorder yerde talim-gahlar yaptmltrsa, bunlann .yogu fazla bilyilk olmayacagmdan, soguk ve yagmurdan korunmalan ve bazen birer iki~er gece kalmalan ve muallimlerin ikametleri i.yin keresteden ta~ra hanlan ~eklinde binalar yapilmast; yemekle-rini getirmek bu neferlere zor olacagmdan, talim gilnleri neferatm yiyecekle-rinin haztrlanmast gerekecektir. Bu ise masraflt olacagt gibi, bu ~ekilde dahi talimgaha gelip gidecek neferat haftada iki~er il.yer giln i~lerinden kalacakla
-rmdan, bu fikir de me~verette uygun gorillmemi~tir.
Birincisi mer-Fatihan neferat1 yeti~meleri edilecektir. edilecek mual-olanlanyla birlik-ll!auauu""' talimgiih
veya be~ gtin i~le yapamay1p daha korunmalan i~tin ise
dorder yerde
talim-n~~a~l"uau, soguk ve ve muallimlerin
yap1lmas1; yemekle-neferatm yiyecekle-gibi, bu ~ekilde dahi ijlerinden
kalacakla-EVLAD-1 FATiHAN'IN MANSURE ORDUSUNA iLHAKI 239 Bu taife muhariplerinin dokuz, on ay veya bir senede sava~ sanatlm ogrenmelerine izin verilirse, her yerde talimgahlar binas1 gerekecektir. Yiye-cek masraflanna girilmeden ve i~lerinden gti<;:lerinden kalmadan, bilctimle kazalarda birer talimgah yap1hp, baz1 hanlar bo~altlhp haz1rlansa, mezkur 500 neferin yiyecek ve ayhklan Fatihan (aileleri) tarafmdan kar~llansa, mer-kezden gelecek muallimlerden gece gtindtiz bu ilmi alt1 ayda ogrenecekler-dir. Bunlann da her biri bir koye gonderilerek, mahalle imam ve ihtiyarlan-nm nezaretinde ve <;:eriba~hlann devamh kontroltinde her giln ald1klan egi-timle be~ alt1 ayda btitiln mahalle halkmm kolayca yeti~meleri saglanm1~
olacaktlr.
Bu neferlerin yeti~mesi bir senede veya daha k1sa silrede irade buyurulursa, bilctimle kazalarda mevcut 500 Fatihan mahallesinden be~er
onar haneli olup birbirlerine yakm olanlar bir farz edilerek 200'e indirilse bu 200 talimgaha Asakir-i Mansure'den kabiliyetli 200 nefer gonderilirse yine imam vs. gozetiminde egitim yaptmlabilecektir.
Evlad-1 Fatihan neferat1 hazarda evlerinde iken boltikba~1 ve alemdar-lan vs. olmay1p her biri tek kalacagmdan, sefere <;:agnld1kalemdar-lannda 50 nefere I alemdar, I boltikba~1, odaba~1, <;:avu~ ve saka tayin edile gelmekte ise de, bu defa yilzba~1, onba~1, sancakdar ve <;:avu~lan tertib olunabilecektirl2.
Bu aray1~lar silrerken, 1243 Ramazanmm ilk (1828 Martmm ikinci) yansmda Sultan II. Mahmud'un fermam <;:1km1~, boylece Evlad-1 Fatihan'm Asakir-i Mansure-i Muhammediyye ordusuna ahnmalan meselesi bir kanun-name <;:er<;:evesinde ger<;:ekle~tirilmeye <;:ah~llm1~t1r. Ba~ta Selanik olmak tize-re Evlad-1 Fatihan'm bulundugu yerlerin sicillat mahkemelerine kayd1 talep edilen kanunnameye gore;
Evlad-1 Fatihan bir stireden beri i<;:ine dti~ttikleri zorluklardan kurta-nlmah; uhdelerinde bulunan malikanelik kayd1 kaldmlmahd1r. Kendilerin-den tertip olunacak 4 tabur piyade, Asakir-i Mansilre-i Muhammediyye'nin ve Evlad-1 Fatihan zabiti ile <;:eriba~llanmn a~ag1da oldugu ilzere belirlenen
maa~, ayhk, tayinat-bahii, bedel-i muafiyet ve diger ctiz'l ve ktilll gerekli
240
ABDULKADiR OZCANmasraflann tamam1 i<;:in Mukataat Hazinesi'nel3 tahsisen senede iki taksit ile fakat 2400 kese ak<;:a tamamen Evllid-1 Fatihan hanelerinden tesviye ve tahsil olunmahd1r. Ancak, dag1t1m s1rasmda gizli veya a<;:1ktan bir ak<;:a bir habbe
ahnmay1p, kimseye aldmlmamah, muafiyet ~artlanna da geregi gibi riayet
edilmelidir.
Her taburu zabitleriyle birlikte 814'er nefer olmak ilzere, amlan 4
ta-bura gerekli 3256 piyade Asakir-i Mansure, Evlad-1 Fatihan'dan sav~a gilcil
yeter ve y~lan 15-40 arasmda olan gil<;:lil ve uzuvlan tamam yigitlerden
ter-tip edilip cilmlesi Asakir-i Mansure gibi egitilerek silah kullanma ve sav~
sanatlanm ogrenmeli; sefer ve hazarda ilstlendikleri gorevlerde yazm ve
kl-~m kendilerini isbat etmelidirler. Olenlerin yerlerine yine Fatihan'dan yenisi
yaztlarak eksikler tamamlanmahd1r.
Her tabura gerekli sag ve sol kol agalan ile yilzb~1, sancakdar,
milla-Zim, <;:avu~ ve onb~1 gibi zabitler kendi i<;:lerinden, binb~IIar ise mevcut
<;:e-rib~IIann bahad1r olanlanndan tayin edilmeli; cilmlesinin ilzerine amir ve
zabit olmak ilzere hala Evlad-1 Fatihan zabiti Ahmed Tevfik Bey
getirilmeli-dir. Ytlhk 40,000 kuru~ rna~ tahsis edilerek, bunlar dahi diger t~ra taburlan
gibi Asakir-i Mansure seraskerinin ve nazmmn idareleri altmda olmahd1rlar. Fakat bulunduklan yerlerde zabturabtlan ve egitilmelerine dair her bir
mese-leleri kendi zabitlerince gorillmelidir. Bundan boyle bu zabit ile binb~1 ve
oteki zabitlerin tayinleri ve diger meseleleri Asakir-i Mansure seraskeri ve nazmmn birlikte arzlanyla icra olunmahd1r.
Binb~1 tayin edilecek <;:erib~IIardan b~ka, bundan boyle hari<;:te ka-lacak diger <;:erib~1lar eskiden oldugu gibi idareleri altmdaki Evlad-1
Fati-han'l kendilerinden bir ~ey almamak ilzere kayd1 hayat ~art1yla idare
edecek-ler, buna kar~1hk her birine Mukataat Hazinesi'nden ayhk 750 kuru~ rna~
verilecektir. Bu <;:erib~IIardan birinin olmesi veya su<;: i~lemesi sonucu
go-revden ahnmas1 halinde Bab-1 Seraskerl'den yaptlacak tahkikat sonunda ye-rine bir digeri tayin olunacakt1r.
Yukanda yaz1h dort taburdan her birine bir binb~1 ve maiyetlerine
sag ve sol kol agalan, dorder imam, birer sancakdar, iki~er katip, sekizer
13 Mukataat Hazinesi ve Mansure hazinesi hakkmda bkz. Yavuz Cezar, Osmanlz Maliyesinin Bunalzm ve Degi~im Donemi, istanbul 1986, 252 vd.
EVLAD-1 FATiHAN'IN MANSUR£ ORDUSUNA iLHAKI 241
yiizb~t, 16'~ar miilaztm, 32'~er c;;avu~, 64'er onb~t, 640'ar tiifekr;;i nefer,
8'er saka, birer tranpet r;;avu~u, birer tranpet onb~tst, 30'ar tranpetr;;i ile 4'er baltact yaz!lmahdtr.
Bunlar seferde ve hazarda duruma gore nobetle~e istihdam olunup, ara stra dinlenmeleri ir;;in vilayetlerinde ikamete izinli iseler de, gerek nobetle-rinde gerekse ikametleri esnasmda egitimi hir;;bir zaman btrakmayarak ktsa siirede sav~ ve atlcthk sanatmda ustal~malan hususuna r;;aba ve dikkat, am-Jan zabit, binb~t ve oteki zabitlerin iizerlerine borr;;tur.
Evlad-1 Fiitihan askerlerinin istihdamlan nobetle~e oldugundan, ~agt da yaz!ldtgt iizere sefer ve nobetlerde neferlere IS'er kuru~ ayhk, naztr ve oteki zabitlere riitbelerine gore ma~lar; binb~IIara yevmiye 4'er, kol agala-rma 3 'er, yiizb~IIara 2'~er nefer tayini; oteki zabit ve neferlere yevmiye 300'er dirhem ekmek, IOO'er dirhem et tayinatt tahsis k!lmmt~ttr. Hazar za-manlannda memleketlerinde ikamete izinli olduklan strada tayinat verilmesi gerekmemektedir. Fakat rna~ ve ayhklarmm iir;;te ikisi verilerek bir mahalde gorevlendirilmeleri halinde rna~ ve ayhklannm tamamt ile tahsis k!lman ta-ymlan verilmelidir. Gerektiginde tayin edilecek tabib ve cerraha da birer ne-fer taymt verilecektir. Evliid-1 Fatihan askerlerinin rna~, ayhk ve tayinat be-dellerinin defterleri isim isim ve dogru olarak Fatihan zabiti tarafmdan tutu-lacakttr ve Mukataat Hazinesi'nden kar~IIanacakttr. Bir yerde gorevlendiril-melerinde liizumuna gore mum, zeytin yagt, kt~m komiir verilecek, bunlar Fatihan zabiti ve binb~IIar tarafmdan halledilecek, aynca defter olunarak masraflar yine Mukataat Hazinesi'nden kar~IIanacaktlr.
Zikri ger;;en taburlara tertip olunan imamlar mahallerinde kadt
(hd-kimu '§-§er ') ve miiftiiler tarafmdan imtihanla belirlenerek tayin edilecek; Evlad-1 Fatihan askerlerine ve halka gerekli dint meseleler, ilmihal bilgileri ve daha sonra Birgivi Risalesi'ni okutarak be~ vakit namazt cemaatle ktlma-lan hususuna biitiin zabitler tarafmdan ozen gosterilecektir.
Zabit ve neferlerden giicii yetenlere hazar zamamnda hacca gitmeye izin verilecek; sefer esnasmda ise hasta olanlar dt~mda ciimlesi sefere gorevli oldugu yere giderek, kimin maiyetinde gorevli iseler yaz kt~ orada buluna-caklardtr.
Evlad-t Fatihan askerlerinden firar eden veya izinle memleketine gidip de zamanmda gelmeyen olursa, zabitleri tarafmdan derhal getirtilip cezalan-dmlacaktlr.
-242 ABDOLKADiR OZCAN
izinli olarak hacca gidenlerin birikmi~ maa~ ve ayhklan dondiiklerinde verilecek; vefat edenlerin i~leyen maa~ ve ayhklan ile Evlad-1 Fatihan asker-lerinden varissiz olenlerin terekeleri ise amlan hazineye ait olmak iizere Fa-tihan zabiti tarafmdan el konulacakt1r.
Gerektiginde her tabur ic;in T1bhane-i Amire'den birer tabib ve cerrah tayin edilecek; nefer ve zabitlerden hasta olanlann geregi gibi tedavileri
hu-susuna amlan zabit tarafmdan ihtimam gosterilecegi gibi, binba~I ve diger
zabitler tarafmdan dahi riitbelerine gore itina olunarak Evlad-1 Fatihan
asker-lerinin daima saghkh kalmalan saglanacak; tabib ve cerrahm ayhk, ilac; pa-rasi vs. gibi masraflan Mukataat Hazinesi'nden verilecektir.
Bir tiifekc;i neferi, yoluyla k1demi artt1kc;a onba~I, c;avu~, miilazim,
sancaktar, yiizba~I ve kol agahgma yiikselebilecektir. Daha sonra, k1demli ve
bilgili kol agas1 binba~I olacak; binba~IIar da kabiliyetlerine gore oteki devlet
riitbeleri ile odiillendirilecekler; tertib iizere silsileleri k1dem itibariyle olup,
ancak sahasmda maharet ve kabiliyeti yoksa alttan istidath olan takdim edi-lecektir.
Evlad-1 Fatihiin subaylanmn terfileri, Asakir-i Mansure zabitleri
tar-zmda olacak, fakat binba~IIar ve kol agalannm degi~tirilmesi gerektiginde,
alt riitbede kabiliyet sahibi varsa bu Biib-1 Serasker'i'den ahnacak izinle
ola-cak, yoksa bir ba~ka miinasibi tayin edilecektir.
Seferlerde gosterdikleri hizmet ve yararhklara gore, altm ve miicevher ni~anlar ihsan olunarak gerekli odiillendirme yapiiacaktir. Zabit ve neferlerin tahrirleri s1rasmda biiyiik dikkat sarf edilecek, her biri taahhiit ve kefalete baglamp onba~IIar neferlerine, yiizba~IIar onba~IIara, kol agalan yiizba~IIara ve binba~IIar kol agalanna kefil olacaklar, her kimde her hangi bir tembellik
ve kusur goriiliirse derhal cezalandmlacaktir. Zabit ve binba~IIar ile oteki
zabitler ayhkh neferat1 hizmetkiir etmeyip, d1~andan hizmetkiir kullanacak-lar; hizmetkiir kiyafeti nefer k1yafetine benzemeyecektir.
Evliid-1 Fatihiin neferlerinden biri hakkmda sue; isnad1 soz konusu
ol-dugunda onba~I yiizba~Iya, yiizba~I kol agasma, kol agas1 binba~Iya
bildire-cek ve geregi binba~I ve aniian iki zabit tarafmdan yapiiacaktir. Eger kol
agalan veya binba~IIann bir suc;u goriiliirse, Seraskerlige arz edilerek geregi
donduklerinde ait olmak uzere
Fa-hirer tabib ve cerrah gibi tedavileri hu-0 gibi, binba~1 ve diger
Evlad-1 Fatihan
asker-9avu~, mlilaz1m, sonra, k1demli ve gore oteki devlet k1dem itibariyle olup, olan takdim
edi-olmesi gerektiginde, almacak izinle
ola-gore, altm ve mlicevher 0 Zabit ve neferlerin biri taahhtit ve kefalete kol agalan ytizba~dara
her hangi bir tembellik
ve binba~tlar ile oteki
hizmetkar kullanacak
-isnad1 soz konusu ol-agast binba~tya
bildire-yapilacaktir. Eger kol arz edilerek geregi
EVLAD-1 F ATiHAN'IN MAN SURE ORDUSUNA iLHAKI 243 Zikr edilen dort taburun onba~danyla oteki neferlere devlet tarafmdan birer tlifek ile birer palaska verilip, eksik elbiselerini Asakir-i MansGre elbi-sesine benzemek lizere kendileri tanzim edecekler; binba~1 ve oteki zabitler de kendilerine gerekli elbise ve silahlan aym ~ekilde Asakir-i MansGre zabit-leri elbise ve silahlan gibi tedarik edeceklerdiro
Asakir-i MansGre zabitlerinden hazar zamamnda emek ve hizmeti ge-r;erek hasta, ya~lt ve i~e glice iktidan kalmayanlar maa~mm yans1 ile tekaude aynlacaklard1r. Seferde yaralamp sava~amaz hale gelenler de yan maa~1yla veya durumuna gore bunun fazlas1yla emekli olacaklard1ro
Ayltklt neferlerden hazar zamanmda emek ve hizmeti geryip ya~lanan lar ayltgmm liryte ikisi veya tamam1 ile; sefer s1rasmda yaralamp amelden du-~enler de ayltgmm lir;te ikisi veya tamam1, hatta fazlas1yla tekalid edilecek-lerdir. Tekaudllik hususuna bliylik dikkat ve ihtimam gosterilecektir. Tekali-de aynlacak kimsenin mahallinTekali-den istanbul'a gelmeye beTekali-dence glicli yoksa Fatihan zabiti ve bulundugu yerin vali, mutasarnf ve hakimi tarafmdan uy-gun ~ekilde incelenerek bildirilecek ve emeklilik i~lemleri icra edilecektiro
Zikri ger;en dort tabur ir;in senelik iki taksit halinde Evlad-1 Fatihan'm tamammdan tahsili gereken 2400 kese akr;amn yans1 yeni seneye yani 1244 y1lt Muharremine (1828 Temmuz-Agustos) b1rakdacak, diger yans1 Recep ay1 ba~mdan tevzi ve tahsil olunacakt1r. Onceki e~kinci kaydma itibar olun-mayarak kazalarda, koylerde ve baz1 ryiftliklerde oturan Evlad-1 Fatihan ve reayasma tesviye ~artlan geregince hal ve tahammlilline gore dag1tilarak vak-tinde tamamen tahsil edilecektiro Evlad-1 Fatihan askerlerinin maa~ ve ayltk-lan r;eriba~tlar ve oteki zabitler tarafmdan kesinlikle bir akr;e ve bir habbe ilave edilmemek ir;in dag1t1m ~ekli gosterilerek mlihlirlli ve imzah defterleri oncelikle istanbul'a gonderilerek Sadrazamhga takdim edilecek, geregi iryin emir y1kmad1krya akr;e tahsiline izin verilmeyecektir.
Evlad-1 Fiitihan askerlerinden biri sur; i~lediginde, sur;una gore ceza-landmlacak, idam1 gerektiren me~ru cezalar zabitlerince verilecek; oteki vali, hakim, kaza ayanlan ve diger zabitler tarafmdan cerime veya bir ba~ka ad al-tmda akr;e ahnmayacakt1ro Bunlardan cerime veya bir ba~ka isim altmda gizli veya ary1k bir ~ey almmasma, tevzi ve tahsiline padi~ah emri ile ruhsat verile-cektir. Paradan ba~ka nesne ahnmas1 gerekirse, tahkik sonunda derhal geri
244
ABDOLKADiR OZCANkim olursa olsun ac1madan cezalandmlacakt1r. Fatihan zabiti, kazalara
gon-derdigi ki~ilere oralardan hizmet, aidat ve hayvan i.icreti ald1rmay1p,
kullana-cag1 adamlan kendi ayl@yla istihdam edecektir.
Evlad-1 Fatihan taifesinin sahip oldugu koyunlardan adet-i agnam,
adet-i gulamiyye ve ag!l vergileri oteden beri nas!l tahsil edilegelmi~ ise yine
oylece tahsil olunup fazla bir ~ey talebiyle eziyet edilmeyecektir. Bunun ic;:in
adet-i agnam tahsildarlan ile mirl tayinat hususunda on koyunu olanlardan
bir koyun almmak i.izere her sene c;:1kan padi~ah emri geregince hassa
kasap-b~1 tarafmdan atanan say1cllann yanlanna zabitler tarafmdan memurlar
re-fakat ettirilerek gerek adet-i agnam tahsildarlan, gerek say1c!lar tarafmdan
fazla bir ~ey almmas1 ve b~ka ~ekillerde Evlad-1 Fatihan'a s1kmt1
verilme-melidir. Boyle yapanlar mahallinden bildirildiginde sadaretc;:e tahkik edilerek cezalandm lacaktlr.
Evlad-1 Fatihan taifesi aslmda hane-i avanz, bedel-i ni.izfil, celebke~an agnam1, araba, deve ve zahire mi.ibayaas1 ile bedel-i beldar, si.irsat ve diger
orfi vergiler ile valilerin imdad-1 hazariyyesinden muaf idiler. Ancak,
soma-Ian buna uyulmayarak eski muafiyetleri Iaf1zdan ibaret kalm1~, kendilerinden
~m vergi talebi peri~an olmalarma sebep olmu~tur. Bundan boyle eski
mua-fiyetlerine riayet edilerek zikredilen 2400 akc;:eden b~ka bir ~ey
istenmeye-cektir.
Evlad-1 Fatihan'm mevcudu sabit olacak, bundan boyle bu taifeden bir
kimsenin c;:1kanlmas1, d1~andan da bir kimsenin ahnmas1 yasak olacakt1r.
Evlad-1 Fatihan'm 24 mahalle itibariyle bulunduklan kaza ve koylerde
"k1r serdan" nam1yla baz1 kimselerin dol~1p halk1 masrafa sokma ve diger
eziyetlerle zarar vermeye b~lad1klan bilinmektedir. Bundan boyle pek
gere-gi olmayan yerlerde k1r zabiti gezdirilmemeli, kaza mi.idi.iri.i olan c;:erib~!lar
tarafmdan halkm gi.ivenligi saglanmahd1r. Evlad-1 Fatihan zabiti bulunanlar
da bu hususlara dikkat etmelidirler. Ancak, Vardar Ovas1 gibi k1r zabiti
gez-mesi gerekli goriilen yerlerde, SJrf asayi~ ve halkm rahat! ic;:in uygun ayhk ve
sekiz on adam ile k1r zabiti tayini hususunun dahi tekrar etrafhca di.i~i.ini.il
dOkten sonra icrasma gec;:ilmelidir.
Kanunname'nin sonunda subay ve neferleriyle birlikte bir Evlad-1 Fa
-tihan taburunun ayhklan ile gerekli ma~lanmn, gi.inli.ik ve ayhk verilecek
agnam, ise yine
Bunun i9in olanlardan
kasap-EVLAD-1 F ATiHAN'IN MAN SURE ORDUSUNA iLHAKI 245
I binba;n, 2 sag ve sol kol agas1, 4 imam, I sancakdar, 2 katip, 8 yliz-ba~I, 16 mlilaz1m, 32 9avu~, 64 onba~1, 640 er, 8 saka, 1 tranpet 9avu~u, 1
tranpet onba~ISI, 30 tranpet eri ve 4 baltac1 olmak lizere toplam 814 neferin
ayhk maa~1 14905 guru~ olacakt1r. Bunun livte biri 4968 guru~ 13.1 para;
liv-te ikisi ise 9936 guru~, 26 para, 2 ak9ad1r. 4 binba~I, 6 sag ve sol kol agas1,
16 ylizba~I, top lam 26 kumandanm glinltik ekmek gideri 19.5 k1yye; et gideri
ise 6.5 k1yyedir. 30 glinde bu 585 k1yye ekmek, 195 k1yye de et yapar. 11 'i
binba~1, sag ve sol kol agas1 ile ylizba~Idan olu~an toplam 816 nefer ivin
glin1lik ekmek miktan 603 k1yye 100 dirhem; et miktan ise 200.5 kiyye 100
dirhem eder. Bu da 30 glinde 18067.5 ekmek ve 6022.5 et demektir. Gene1
top1am o1arak ise glinde 621 k1yye 100 dirhem ekmek; 208 k1yye 100 dirhem
et olarak her birine 300 dirhem ekmek ve 100 dirhem et dli~er. B u da 30
glinde 18652.5 k1yye ekmek ve 6217.5 k1yye et eder.
Sonu9 olarak, te~kilini mliteakip icraatlan hakkmda net bir ~ey
soyle-nemeyen Evlad-1 Fatihan'm ba~anlan, Asakir-i Mansilre-i
Muhammediyye14, daha sonraki ad1yla Asakir-i Nizamiyye i9inde ele
alm-mahdlr. ~artlan 11. Mahmud zamamnda haZirlanan fakat bunun Sultan
Abdlilmecid'in clililsunu mliteakip ilan edilen Glilhane Hatt-1 Hlimayunu ile Osmanh Devleti yeni bir doneme girmi~, her alanda oldugu gibi asker!
alan-da alan-da yeni bir anlay1~ ortaya 91kmi~tir. Ba~ta masraflannm kar~IIanrnas1
me-selesi olmak lizere askere alma, askerlik sliresinin tahdidi, vergi usilllinde
yapiian degi~iklikler ylizlinden Evlad-1 Fatihan askerlerinin varhg1 tehlikeye
dli~mli~tlir. Bununla birlikte bu te~kilat Tanzimat doneminin ilk alti yiimda
da varhgm1 slirdlirmli~, hatta baZI yeni diizenlemelere mazhar olmu~tur.
An-cak baz1 9eriba~IIann uygunsuz icraatlan ylizlinden 9eriba~1 tayini yeni bir
usille baglanm1~t1r. Tanzimat doneminde ylirliklerin nizam altma almmas1
meselesi vervevesinde Evlad-1 Fatihan'm durumu tekrar glindeme gelmi~ ve
bir tezkire hazirlanmt~ttr. Meclis-i Umilml'de yapiian gorli~meler sonunda
haztrlanan mazbatada15 meselenin daha sonra ele almmast benimsenrni~tir.
14
15
Geni~ bi1gi iyin bkz. Ve1i $irin, Asiikir-i Mansure-i Muhammediyye Ordusu ve
Seraskerlik, istanbul 2002; Abdiilkadir Ozcan, "Asakir-i Mansilre-i
Muhammedi-yye", DiA, Ill/ 457-458.
BOA, irade-Dahi1iye, nr. 604/1 'den naklen Ali Arslan, "Evlad-1 Fatihan Te~kila
tmm Kaldm1masi", Balkanlar 'da hliim Medeniyeti Milletlerarasl Sempozyumu
246
ABDULKADiR OZCANFakat yeni idarl ve asker) anlayt~ geregi Evliid-t Fatihan te~kilatmm
tama-men ilgast uygun gorlilmli~ ve bu uygulama 5 Haziran 1845 tarihinde
ger-<;:ekle~tirilmi~tir. Boylece Evliid-t Fatihan taifesinin blitlin ayncaltklan fesh edilmi~, <;:erib~tltk lafzt kaldtrtlmt~, kendilerine yeni vergiler konmu~,
asayi-~in saglanmast gorevi yeni kurulan Zabtiye Nezareti'ne devredilmi~tir.16
16 BOA, Cevdet-Dahiliye, nr. 210; Gokbilgin, Rumeli'de Yiiriikler .. , 342; Ali Arslan,
