Bak›rköy T›p Dergisi, Cilt 4, Say› 3, 2008 / Medical Journal of Bak›rköy, Volume 4, Number 3, 2008 103 Araflt›rmalar / Researches
Do¤um Sonras› Anne E¤itiminin Kan
De¤iflimi Üzerine Etkisi
Ülkü T›rafl, Ayflin Taflar, Hacer Kaplan, Y›ld›z Dallar
Sa¤l›k Bakanl›¤› Ankara E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Klini¤i, Ankara
ÖZET
Do¤um sonras› anne e¤itiminin kan de¤iflimi üzerine etkisi
Amaç: Bu çal›flman›n amac› ‘do¤um sonras› anne e¤itiminin’ sar›l›kl› çocuklarda kan de¤iflimi s›kl›¤›n› azalt›p azaltmad›¤›n› sorgulamakt›r. Gereç ve Yöntem: Hastanemizde Nisan 2003-Temmuz 2005 tarihleri aras›nda do¤um yapan, ‘do¤um sonras› anne e¤itimi alan’ 2667 an-ne ve bebeklerinin sosyodemografik özellikleri retrospektif olarak de¤erlendirildi. Ayn› döan-nemde, hastaan-nemiz Yenido¤an Servisian-ne indirekt hiperbilirubinemi nedeniyle yatarak kan de¤iflimi yap›lan bebeklerin annelerinin özellikleri ile karfl›laflt›r›ld›.
Bulgular: Hastanemizde do¤um yapan annelerin do¤um yapt›klar› yafl ortalama 26.2±5.2 y›l (min-max) (15-45) idi. Yafl› 19 ve alt›nda olan 227 (% 8.5) anne mevcuttu. En fazla gebelik say›s› ilkokul mezunu olanlarda görüldü, lise mezunu olanlarda sigara içme oran› yüksek bu-lundu.
Sonuç: Annelerin e¤itim düzeyleri düflük olmas›na ra¤men, verilen anne sütü e¤itimi yan›nda bebek bak›m› ve sar›l›k izlemi hakk›nda bil-gilendirme bebeklerin kan de¤iflimi oranlar›n› azaltacakt›r. Bu e¤itime do¤um öncesi bafllanarak do¤um sonras› devam edilmesinin en uy-gun yöntem olaca¤› düflüncesindeyiz.
Anahtar kelimeler: Anne e¤itimi, sar›l›k, kan de¤iflimi
ABSTRACT
Effect of postnatal mother education upon exchange transfusion
Objective: The aim of this study is to examine if postnatal education of mothers has an effect to decrease the frequency of exchange transfusion in healthy newborns.
Material and Methods: The sociodemographic characteristics of mothers that gave birth between April 2003-July 2005 in our hospital, who were given “postnatal mother education” and their babies, were evaluated retrospectively. A comparison was made with the characteristics of mothers whose babies were hospitalized in newborn unit and performed exchange transfusion because of indirect hyperbilirubinemia, during the same period.
Results: Mean age of mothers giving birth in our hospital was 26.2±5.2 (15-45) years. Total number of mothers below 19 years were 227 (8.5%). Multigravidarum was asseses mostly in mothers graduated from primary school, and this was statistically significant (p=0.000). Mothers of high school graduates have high incidence of smoking.
Conclusion: Although mothers have a low education level, to inform about baby care and observation of jaundice beside breast milk education will decrease the rate of exchange transfusion of newborns. We think that the most appropriate method is to begin this education before birth and keep on at the postnatal period.
Key words: Exchange transfusion, jaundice, mother education Bak›rköy T›p Dergisi 2008;4:103-106
G‹R‹fi
H
iperbilirubinemi, yenido¤an›n s›k görülen ve genel-likle selim gidifl gösteren bir sorunudur. Bilirubin, an-tioksidan olarak fizyolojik bir role sahip olmas›na ra¤-men konjuge olmayan bilirubin, potansiyel nörotoksik etkiye sahiptir. Erken tan› ve tedavi nörotoksik etkiyi ön-ler (1). Birleflmifl Milletön-ler Çocuklara Yard›m Fonu (UNICEF) ve Dünya Sa¤l›k Örgütü (WHO) 1991 y›l›nda anne sütüverme oran›n› artt›rmak için ‘bebek dostu hastane’ giri-flimini bafllatt›. Do¤um öncesinden bafllayarak anne sü-tünün yararlar› ve önemi anne adaylar›na anlat›larak an-ne sütü verilme oranlar›n› artt›rmak hedeflendi (2). Has-tanemizde, “bebek dostu hastane” olarak annelere anne sütü hakk›nda bilgi verilmektedir. Bunun yan›nda anne-ler, bebek bak›m› ve yenido¤an sar›l›¤› izlemi hakk›nda da bilgilendirilmektedir.
Do¤um sonras› anne e¤itiminin yenido¤an dönemi sar›l›klar›nda kan de¤iflimi üzerine etkilerini araflt›ran bir çal›flma literatürde bulunmamaktad›r. Bu çal›flman›n amac› hastanemize sar›l›k flikâyeti ile baflvuran ve kan de¤iflimi yap›lan bebeklerin ‘do¤um sonras› anne e¤itimi almayan’ anneleri ile ayn› dönemde hastanemizde do-¤um yapan ve ‘dodo-¤um sonras› anne e¤itimi alan’
anne-Yaz›flma adresi / Address reprint requests to: Ayflin Taflar SB, Ankara EAH, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Klini¤i, Ankara Telefon / Phone: +90-543-840-0179
Elektronik posta adresi / E-mail address: aysintasar@yahoo.com Gelifl tarihi / Date of receipt: 10 Mart 2008 / March 10, 2008 Kabul tarihi / Date of acceptance: 12 A¤ustos 2008 / August 12, 2008
Do¤um sonras› anne e¤itiminin kan de¤iflimi üzerine etkisi
Bak›rköy T›p Dergisi, Cilt 4, Say› 3, 2008 / Medical Journal of Bak›rköy, Volume 4, Number 3, 2008
104
lerin do¤um bilgilerini de¤erlendirmek; ‘do¤um sonras› anne e¤itiminin’ sar›l›kl› çocuklarda kan de¤iflimi s›kl›¤›n› azalt›p azaltmad›¤›n› sorgulamakt›r.
GEREÇ VE YÖNTEM
Hastanemiz Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› bölümünde, Nisan 2003-Temmuz 2005 tarihleri aras›nda do¤um ya-pan, ‘do¤um sonras› anne e¤itimi alan’ 2667 anne ve be-beklerinin sosyodemografik özellikleri retrospektif ola-rak de¤erlendirildi. Ayn› dönemde, hastanemiz Yenido-¤an Servisine indirekt hiperbilirubinemi nedeniyle yata-rak kan de¤iflimi yap›lan bebeklerin annelerinin özellik-leri ile karfl›laflt›r›ld›.
‘Do¤um sonras› e¤itim’ anne taburcu olmadan ilk 48 saat içinde verildi. Annelere anne sütünün yararlar› ve verme teknikleri, bebek bak›m›, bebek odas›nda yap›l-mas› gerekenler (›s›, yast›k vb), bebek takiplerinin nere-de ne s›kl›kla ve nas›l yap›laca¤›, afl›lar›, araba koltu¤u, do¤um kontrolü, lo¤usa beslenmesi, yenido¤an döne-minde karfl›laflabilecekleri hastal›klar, sar›l›k ve izlemi konusunda bilgi verildi. Bu s›rada annelerin yafllar›, gebe-lik say›s›, yaflayan çocuk say›s›, bebeklerinin do¤um a¤›r-l›klar›, evlilik y›l›, sigara içimi, hastal›k öyküsü, e¤itim du-rumlar› ve yaflad›klar› yer bilgilerini içeren bir form dol-duruldu.
Ayn› dönem içinde hastanemiz yenido¤an servisine yatarak indirekt hiperbiluribinemi nedeniyle kan de¤ifli-mi yap›lan hastalar›n annelerinin e¤itim düzeyi ve ‘do-¤um sonras› anne e¤itimi’ al›p almad›klar› kay›tlardan in-celendi. Kan de¤iflimi yap›lan grupta erken do¤an ve en-feksiyonu olan olgular çal›flmaya al›nmad›. Hastanemiz-de do¤an bebekler 3, 7, 15. gün poliklinik kontrolüne ça¤r›ld›. Bu çal›flma, E¤itim Planlama ve Koordinasyon Kurulu'nun onay› al›narak yap›ld›. Tüm istatistiksel veri-ler SPSS 10 paket program› ile de¤erlendirildi. ‹statistiksel analizler için student-t testi, Kruskal- Wallis, Mann-Whit-ney, ki–kare testleri kullan›ld›. Anlaml› düzey p<0.05 ka-bul edildi.
BULGULAR
Çal›flman›n yap›ld›¤› tarihler aras›nda indirekt hiperbi-lirubinemi tan›s› ile yat›r›lan 45 yenido¤ana kan de¤iflimi uyguland›. Bu hastalar›n hepsi baflka birimlerde do¤um yapm›fl ve ‘do¤um sonras› anne e¤itimi almam›fl’ anne-lerin bebekleri idi. Hastanemizde do¤an bebekanne-lerin
%79’u poliklinik kontrollerine düzenli geldi. Bu hastalar-dan sar›l›k saptan›p yatmas› gerekenlerden hiçbirinde kan de¤iflimi gerekmedi. Kontrole gelmeyenler formla-r›ndaki telefon numaralar›ndan aranarak bebeklerde sa-r›l›k ve kan de¤iflimi olup olmad›¤› ö¤renildi. Böylece top-lam %95 olguya ulafl›ld›. Telefon ile ulafl›lan hastalardan hiçbirinde kan de¤iflimi ihtiyac› olmam›flt›. Hastanemizde do¤um yapan annelerin do¤um yapt›klar› yafl, ortalama 26.2±5.2 y›l (15-45) idi (Tablo 1). Yafl› 19 ve alt›nda olan 227 (%8.5) anne mevcuttu. En fazla gebelik say›s› ilkokul mezunu olanlarda görüldü, bu istatistiksel olarak anlam-l› idi (p=0.000).
Bebeklerin %3.4’ü 2500 gr alt›nda do¤um a¤›rl›¤›na sahipti. Do¤um a¤›rl›¤› 1500 gr ve alt›nda olan 4 (%0.1) bebek mevcuttu. Do¤um a¤›rl›¤› ile annenin yafl› ve e¤i-timi aras›nda anlaml› iliflki bulunmad› (p>0.05). Annelerin 2187’sinden (%82) e¤itim durumu ile ilgili bilgi al›nd›. Bil-gi al›nanlar›n %46’s› hiç e¤itim almam›fl veya ilkokul me-zunu idi (fiekil 1). Kan de¤iflimi yap›lan bebeklerin anne-lerinin e¤itim durumu de¤erlendirildi¤inde, di¤er gruba benzer flekilde, en s›k ilkokul mezunu anneler (%42.2) saptand›. ‹ki grup anne e¤itim durumlar› yönünden kar-fl›laflt›r›ld›¤›nda istatistiksel fark saptanmad› (p=0.788).
Yafl› 19 ve alt›nda olan 227 (%8.5) annenin 192’sinden e¤itim ile ilgili bilgi al›nd› ve bu yafl grubunda olan anne-lerin hiç e¤itim almam›fl veya ilkokul mezunu olma ora-n› %61 bulundu ve bu istatistiksel olarak anlaml› idi
Tablo 1: Annelerin özellikleri
Annelerin yafl› (y›l±SD) 26.2±5.2 (15-45)
Gebelik say›s› (±SD) 2.2±1.2 (1-9)
Yaflayan çocuk say›s›(±SD) 1.8±0.9 (1-8) Evlilik Y›l› (±SD) (min-max) 5.5±4.6 (9 ay-30 y›l) Bebeklerin do¤um a¤›rl›klar› (gr±SD) 3282±465 (900-5500)
Ü. T›rafl, A. Taflar, H. Kaplan, Y. Dallar
Bak›rköy T›p Dergisi, Cilt 4, Say› 3, 2008 / Medical Journal of Bak›rköy, Volume 4, Number 3, 2008 105
(p=0.000). Annelerin % 93’ünde bir hastal›k öyküsü yok-tu. En s›k saptanan hastal›klar tiroid hastal›klar› (%2.6) ve diabetes mellitus (%1.4) idi. Annelerin %15’i sigara içiyor-du. Sigara içen annelerin sigara içme süresi ortalama 5.5 y›l, sigara say›s› 5.5 tane/gün olarak bulundu. Sigara içen annelerin bebeklerinin do¤um a¤›rl›¤› ortalama 3238±467 gr (900-4700), sigara içmeyen annelerin be-beklerinin do¤um a¤›rl›¤› ortalama 3290±464 gr (1000-5500) idi. Sigara içen ve içmeyen annelerin bebeklerinin do¤um a¤›rl›¤› karfl›laflt›r›ld›¤›nda istatistiksel fark bulun-mad› (p=0.70). Do¤um a¤›rl›¤› ile sigara miktar› (befl ve beflten az/alt› ve üstü) ve sigara içme süresi (befl y›l ve alt›/alt› y›l ve üstü) aras›nda iliflki bulunmad› (s›ras› ile, p=0.11, p= 0.21). Lise mezunu olanlarda sigara içme ora-n› yüksek bulundu, istatistiksel olarak anlaml› idi (p=0.005).
TARTIfiMA
Bu çal›flmada ‘do¤um sonras› anne e¤itimi’ alan an-nelerin bebeklerinin hiçbirine sar›l›k nedeniyle kan de¤i-flimi uygulanmad›. Steiner ve arkadafllar›n›n yapt›klar› bir çal›flmada Amerika Birleflik Devletleri’nde son 10 y›ld›r do¤um öncesi ve do¤um sonras› verilen bak›m ile kan de¤iflimi s›kl›¤›n›n azald›¤› bildirilmifltir (4).
Dünyadaki tüm do¤umlar›n %10’unu adolesan anne-ler yapmaktad›r (5). Adolesan anneanne-lerin oran› dünyan›n bölgelerine göre farkl›l›klar gösterir. En yüksek oranlar Sahra alt› Afrika ülkelerinde, Latin Amerika ve Güney As-ya ülkelerinde görülmektedir (100-200/1000 do¤um). En düflük oranlar ‹skandinav ülkeleri, Hollanda, Japonya, Çin, Kore’de saptanmaktad›r (4-7/1000 do¤um). Bu oran, Amerika Birleflik Devletleri’nde 1980-90’l› y›llarda çok yüksek olup son y›llarda yap›lan e¤itim çal›flmalar› ile 1000’de 60’a düflürülmüfltür (6). Brezilya’n›n Bahia bölge-sinde adolesan anne oran› %21.6, Gana’da ise %3’ün üs-tünde bulunmufltur (7,8).
Do¤urganl›k hakk›nda elde edilecek bilgiler, do¤ur-ganl›ktaki de¤iflimin izlenmesi ve yürütülen nüfus prog-ram›n›n etkisinin de¤erlendirilmesi aç›s›ndan oldukça önemlidir. Do¤um aral›klar›na iliflkin veriler ise, k›sa do-¤um aral›klar›n›n çocuk ölümleriyle güçlü bir iliflkiye sa-hip olmas› nedeniyle ayr› bir önem tafl›maktad›r (3).
Türkiye Nüfus ve Sa¤l›k Araflt›rmas› 2003 (TNSA 2003) verilerine göre Türkiye’de 19 yafl ve alt›, yani adolesan annelerin oran› %8 olarak saptanm›flt›r (3). Bu verilere göre, bölgeler aras›nda en yüksek oran %9.1 ile Do¤u
Anadolu’da olup, çal›flmam›z›n yap›ld›¤› Orta Anadolu’da %7.5’dur. Bu çal›flma Ankara’da yap›lmakla birlikte özel-likle Do¤u Anadolu’dan göç alan mahallelerde yap›ld›¤› için, %8.5 oran› beklenen bir de¤erdir.
Gebelik say›s› çal›flmam›zda ortalama 2.2 olarak sap-tand›. Bu oran TNSA 2003’e göre kentsel alanda 2.06, k›r-sal alanda 2.23 olarak saptand› (3). Bu çal›flmada sapta-nan 2.2±1.2 oran› k›rsal alanlar›n oran›na benzer bulun-du. Bunun nedeni çal›flmaya al›nan annelerin büyük ço-¤unlu¤unun Ankara’n›n k›rsal kesimden gelen ailelerinin yaflad›¤› semtlerinden gelmesi idi.
Düflük do¤um a¤›rl›¤›na sahip bebeklerin oran› %3.4 idi. Bu oran bölgemize yak›n olan Düzce’de tüm do¤um-larda %22.6, adolesan annelerde %30 oran›nda saptm›fl ve düflük do¤um a¤›rl›¤› ile anne yafl› aras›nda an-laml› iliflki bulunmufltur (9). ‹ran’da yap›lan bir çal›flmada düflük do¤um a¤›rl›¤›na en çok etki eden faktörün anne e¤itim düzeyi oldu¤u saptanm›flt›r (10). Tayland’da yap›-lan bir çal›flmada ise adolesan anne oran› %9 bulunmufl olup düflük do¤um a¤›rl›¤› tek komplikasyon olarak sap-tanm›flt›r (11). Bu çal›flmada ise düflük do¤um a¤›rl›¤› ile anne yafl› ve e¤itimi aras›nda iliflki bulunmad›. Bunun ne-deni düflük do¤um a¤›rl›¤› oran›m›z›n beklenenden daha düflük olmas› olabilir.
Bu çal›flmadaki annelerin %46’s›n›n hiç e¤itim al-mad›¤› veya ilkokul e¤itimi ald›¤› saptan›rken adolesan annelerin %61’i hiç e¤itim almam›fl veya ilkokul e¤itimi alm›flt›. TNSA 2003 verilerine göre hiç e¤itim almam›fl ve-ya ilkokulu bitiren annelerin oran› k›rsal bölgede %69.1, kentsel bölgede %62.2 saptand›. Yafl gruplar›na göre ba-k›ld›¤›nda bu oran adolesan annelerde %76.4 idi. Kentler-de yaflayan kad›nlar›n yüzKentler-de 22’si lise ve üzeri e¤itim al-m›flt›r, ancak k›rsal alanlarda yaflayan kad›nlar aras›nda bu oran sadece %5’tir (3). Brezilya’n›n Bahia bölgesinde yap›lan çal›flmada da benzer rakamlar bulunmufltur (7). Sigara içen annelerin oran› %15 bulundu ve e¤itim seviyesi artt›kça sigara içme s›kl›¤›n›n da artt›¤› saptand›. TNSA 2003 verilerinde bizim çal›flmam›zla uyumlu olarak ilkokulu bitirmemifllerde %18.4, lise ve üzerinde %43.9 bulunmufltur (3). Yunanistan ve Avusturalya’da yap›lan çal›flmalarda ise annenin sigara içmesinin e¤itim seviye-si düflük olanlarda daha yüksek oldu¤u saptanm›flt›r (12,13). Bu durum, e¤itim sistemimizde ve toplum bilinç-lendirilmesinde sa¤l›k konular›na daha fazla yer verme-miz gerekti¤ini göstermektedir.
Çal›flman›n yap›ld›¤› bölgenin özellikleri nedeniyle an-nelerin e¤itim düzeyleri düflük idi. Bu çal›flman›n
göster-Do¤um sonras› anne e¤itiminin kan de¤iflimi üzerine etkisi
Bak›rköy T›p Dergisi, Cilt 4, Say› 3, 2008 / Medical Journal of Bak›rköy, Volume 4, Number 3, 2008
106
di¤i gibi, annelerin e¤itim düzeyleri düflük olmas›na ra¤-men verilen anne sütü e¤itimi yan›nda bebek bak›m› ve sar›l›k izlemi hakk›nda bilgilendirme, bebeklerin kan
de-¤iflimi oranlar›n› azaltacakt›r. Bu e¤itime do¤um öncesi bafllanarak do¤um sonras› devam edilmesinin en uygun yöntem olaca¤› düflüncesindeyiz.
KAYNAKLAR
1. Stoll BJ, Piazza AJ. Neonatal Digestive System Disorders. In: Nelson Textbook of Pediatrics. Kliegman RM, Behrman RE, Jenson HB, Stanton BF (Eds). 18 th Edition. Saunders Elsevier, Philedelphia 2007: p. 756-760.
2. http://www.unicef.org/programme/breastfeeding/baby (eriflim 20/ 12/2007)
3. Türkiye Nüfus ve Sa¤l›k Araflt›rmas› TNSA-2003. http://www.hips.hacettepe.edu.tr/tnsa2003/index.htm
4. Steiner LA, Bizzarro MJ, Ehrenkranz RA, Gallagher PG. A decline in the frequency of neonatal exchange transfusions and its effect on exchange-related morbidity and mortality. Pediatrics 2007; 120: 27-32. 5. Türkiye Üreme Sa¤l›¤› Program›. http://sbu.saglik.gov.tr
6. Adolescent pregnancy . http://www.who.int/child-adolescent 7. Costa MC, Santos CA, Sobrinho CL, Freitas JO, Ferreira KA.
Mother-infant indicators in adolescence and youth: socio-demographic, prenatal, delivery and newborns. J Pediatr (Rio J) 2001; 77: 235-242. 8. Klufio CA, Lassey AT, Annan BD. Socio-demographic and reproductive characteristics of mothers delivered at the Korle-Bu Teaching Hospital, Ghana. East Afr Med J 2002; 79: 176-180.
9. Mayda AS, Acehan T, Alt›n S, Ar›can M, Uzuno¤lu MY. Bir üniversite hastanesinde yapt›r›lan do¤umlar›n incelenmesi. Kor Hek. 2006; 5: 408-415.
10. Maddah M, Karandish M, Mohammadpour-Ahranjani B, Neyestani TR, Vafa R, Rashidi A. Social factors and pregnancy weight gain in relation to infant birth weight: a study in public health centers in Rasht, Iran. Eur J Clin Nutr 2005; 59: 1208-1212.
11. Watcharaseranee N, Pinchantra P, Piyaman S. The incidence and complications of teenage pregnancy at Chonburi Hospital. J Med Assoc Thai 2006; 4: S118-123.
12. Papadimitriou G, Kotzaeridou U, Mouratidis C, et al. Rates and social patterning of household smoking and breastfeeding in contrasting European settings. Child Care Health Dev 2005; 31: 603-610. 13. Turrell G, Battistutta D, McGuffog I. Social determinants of smoking
among parents with infants. Aust N Z J Public Health 2002; 26: 30-37.
