Geç Hitit Tasvir Sanatında Mobilyalar

(1)

GEÇ HİTİT DÖNEMİ

TASVİR SANATINDA MOBİLYALAR

Dr. Öğr. Üyesi

K. SERDAR GİRGİNER

(2)

(3)

GEÇ HİTİT DÖNEMİ TASVİR SANATINDA

MOBİLYALAR

Dr. Öğr. Üyesi K.SERDAR GİRGİNER Yayınlayan Engin Devrez Kapak ve Sayfa Tasarım

Yeşim Çavuş

Bilgin Kültür Sanat Şti. Ltd. Selanik 2 Cad. 68/4 Kızılay - Ankara Tel: 0312 419 85 67 / Sertiﬁ ka no: 20193

www.bilginkultursanat.com / bilginkultursanat@gmail.com ISBN: ?

Baskı:Ankara Ofset Büyük Sanayi 1. Cadde Necatibey İş Hanı Alt Kat No: 93/43-44 İskitler - Ankara

(4)

(5)

(6)

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ... 9

GİRİŞ ... 10

GEÇ HİTİT DÖNEMİ TASVİR SANATINDA MOBİLYALAR . 19

A)Tahtlar ... 19

I) Arkalıksız (Tabure) Tahtlar ... 19

a) Arkalıksız, Çapraz Bacaklı Tahtlar ... 19

b) Arkalıksız, Dikey Bacaklı Tahtlar ... 23

II) Arkalıklı Tahtlar ... 37

a) Arkalıklı, Çapraz Bacaklı Tahtlar ... 37

b)Arkalıklı, Dikey Bacaklı Tahtlar ... 40

1)Arkalık Ucu Dışa Kıvrık Ya Da Volütlü, Dikey Bacaklı Tahtlar .. 40

2) Arkalığı Düz Ya Da Haﬁf Kavisli, Dikey Bacaklı Tahtlar ... 49

3) Arkalığı Düz Ya Da Haﬁf Kavisli, Kolluklu, Dikey Bacaklı Tahtla ... 67

B) Taht Basamakları ... 89

I) Dikdörtgen Formlu Taht Basamakları ... 89

II) Dikey Bacaklı Taht Basamakları ... 93

C) Masalar ... 104

I) Çapraz Bacaklı Masalar ... 104

II) Dikey Bacaklı Masalar ... 120

III) Bacakları (S) Profilli Masalar ... 126

Genel Değerlendirme ... 132

(7)

Bibliyografya ... 144

Kısaltmalar ... 162

Diğer ... 163

Figürlerin Listesi ... 165

(8)

(9)

ÖNSÖZ

İnsanoğlunun vazgeçemediği eşyalardan olan mobilyalar, M.Ö. I.Binin ilk yarısı Anadolu tasvirli sanat eserleri üzerinde yoğun olarak kar-şımıza çıkmasıyla dikkat çeker. Urartu sanatında madeni eserler üzerinde, Geç Hitit sanatında ise genelde kabartmalı taş eserler üzerinde çok sayıda görülür Geç Hitit Dönemi’nde mobilya çeşitliliği, doruk noktasına ulaşır-ken Frig ve Lidya tasvir sanatında daha az karşımıza çıkmaktadır.

Bu konu Hocam Prof.Dr. Aykut Çınaroğlu’nun önerisiyle ve danış-manlığında Doktora Tezi olarak hazırlanmış ve 1996 yılında Danışman Hocamın dışında Rahmetli Hocam Prof.Dr. Kutlu Emre ve Prof.Dr. Ali-ye Öztan’dan oluşan jüriAli-ye karşı savunulmuştur. Bu çalışma sırasında ayrıca yardım ve destekleri için Prof.Dr. Hayat Erkanal, Prof.Dr. Hamza Gündoğdu’ya, kitabın basılmasındaki destekleri için Bilgin Kültür Sanat Yayınları ve sevgili Şükrü Devrez ile Engin Devrez’e teşekkür ederim.

Bu kitapta, Doktora tez çalışmam sırasında incelen sadece Geç Hitit dönemi ile ilgili mobilya tasvirleri ele alınmış ve konu kısmen de olsa yeni yayınlarla güncellenmiştir.

Dr.Öğr.Üyesi K. Serdar GİRGİNER Adana-2018

(10)

GEÇ HİTİT DÖNEMİ TASVİR SANATINDA MOBİLYALAR

GİRİŞ

Mobilya (Mobilye), oturulan yerlerin süslenmesi ve türlü araçlarla donatılmasına yarayan taşınır eşya ya da değişik bir tanımla oturulan, ye-mek yenilen, çalışılan, yatılan yerlerin döşenmesine yarayan taşınabilir eşyalara verilen addır1_{. Başka bir tanımla yapıların iç düzenini kurmak}

amacıyla sonradan yerleştirilen ve çeşitli gereksinimleri karşılayan eşya-lardır. Mobilyalar bağımsız ve taşınabilir parçaeşya-lardır. Görünürdeki kulla-nım amaçları oturmak, yemek, yatmak, yazı yazmak, eşya depolamak vb. yoluyla günlük pratik yaşamı kolaylaştırırlar. Bunun yanı sıra bir sosyal konum belirleme, kişinin özel hak ve çevresini korumada yardımcılık, in-sanların beğenilerini ve sanata karşı tutumlarını ortaya koymalarında ara-cılık gibi başka işlevleri de yerine getirirler2_.

Geç Hitit Dönemi Tasvir Sanatı’nda Mobilyalar konulu bu

çalışma-da3_{, öncelikle mobilyalar kendi arasında bir sınıflandırmaya tabi tutulmuş,}

ardından Geç Hitit merkezlerindeki örneklerle tipolojisi yapılmıştır. Daha sonra bu tiplerin diğer kültürlerdeki benzerleri veya belirgin farklılıkları yansıtılmak istenmiş ve çalışma sırasında mobilya tasvirleriyle mobilya ya da elemanları arasında da bağlantılar kurulmaya çalışılmıştır.

Şimdiye kadar M.Ö. I. Binin ilk yarısındaki uygarlıkların mobilya-ları çok ayrıntılı bir şekilde incelenmemiş olmasına rağmen diğer dönem-ler ve coğrafyalarda mobilyalar konusunda çalışmalar mevcuttur. Baker,

1_{TDK Sözlüğü 1992, C:2, 1032.} 2_{Boyla 1997, 1276.}

(11)

K. SERDAR GİRGİNER

Kyrieleis, Mallowan-Hermann, Richter, Kubba, Karaoğlu, Killen, Metz-ger, Salonen, Symington ve C. Işık’ın çalışmaları bunların başlıcaları ara-sında yer alır4_.

M.Ö. I. Binin ilk yarısında mobilya tasvirlerine geçmeden önce bu süreçteki siyasi yapıya kısaca değinmek, bu kültürlerin söz konusu tasvir-lere yansıyan özelliklerine ışık tutması açısından faydalı olacaktır.

M.Ö. II. Binin sonlarında yaklaşık M.Ö. 1200 yıllarında birçok yer-deki gelişmiş ve karmaşık toplumlar sona ermişlerdir. Ege’de Miken Yuna-nistan dediğimiz saray merkezli dünya yok olmuştu. Ancak Anadolu’daki kayıp çok daha büyüktü: Düşen Hitit İmparatorluğu Anadolu platosuna daha önce görmediği bir düzen ile refah düzeyi getirmişti ve yıkımın ar-dından bu iki unsur bin yıl boyunca tekrar görülmeyecekti5_.

M.Ö. II.Binde Thraklar’ın işgali altındaki Balkan Yarımadası’nın güneybatı bölgelerine İlliryalılar’ın girmesi üzerine yerlerinden oy-natılan bazı Thrak kabileleri, Brigler ya da Frigler, Boğazlar üzerinden Anadolu’ya geçerek bu ülkenin batısında ve kuzeyinde oturan bazı kavim-lerin de bunlara katılmasıyla günden güne büyüyen kitleler bir çığ halinde Hitit İmparatorluğu’na saldırmışlardır. M.Ö. 1200 yıllarında da Hitit yazılı belgeleri susmuştur6_{. Fakat bu kavimler sadece Anadolu ile yetinmemişler,}

bir taraftan Doğu Anadolu üzerinden Transkafkasya’ya girmişler, diğer

ta-4_{Baker 1966; Kyrieleis 1969; Mallowan – Hermann 1974; Richter 1966; Kubba 2006;}

Killen 1980 ve Killen 1994; Metzger 1985; Karaoğlu 1985; Salonen 1963; Symington 1996: 111 vd; Işık 1986a: 413 vd; Işık 1986b, 1vd. Ayrıca bkz: der Manuelian 1995, 1623 vd; Simpson 1995, 1647 vd; Liebowitz 1997, 352 vd; Nakhai 1997, 354 vd; Theodos-siadou 1995, 249 vd; Stern 1997, 356 vd ve Killebrew 1997, 358 vd; Liversidge 1955; Ronson 1905.

5_{Drews 2014, 3-4.}

6_{Mansel 1988, 82; Mallowan 1972, 63-65; Kozbe 1997, 656. Bu konudaki yeni}

(12)

raftan da Suriye ve Filistin üzerinden Mısır sınırlarına dayanmışlardı. Bu kavimler göçü hakkında bütün ülkelerde M.Ö. II.Bin yerleşme yerlerini örten yangın tabakalarından başka Mısır Kralı III. Ramses’in yazıtları ve tasvir sanatı da bir fikir verir. Bu hareketlerden en çok etkilenmiş olan böl-geler arasında Ege Bölgesi merkezi bir konumda olduğu için M.Ö. 12.yy. kavimler hareketine “Ege Göçleri” adı verilmiştir7_.

Bu göçler Anadolu’daki siyasi yapıyı değiştirmiştir. Orta Anadolu platosundan Malatya ve Suriye’ye kadar uzanan geniş coğrafyada Demir Çağı’nda ortaya çıkan siyasi ve kültürel oluşumlar Geç Hitit Şehir

Devlet-leri veya Geç Hitit Krallıkları şeklinde tanımlanmaktadır8_.

Geç Hitit Şehir Devletleri yayılım alanları; Batıda Amanos Dağları ile kuzeyde Toroslar, doğuda Fırat Nehri ve güneyde de Asi Nehri’nden Halep’e çekilen bir hat ile sınırlandırılabilir9_{. Bu konuda çalışan}

araş-tırmacıların bazıları da, bu bölgenin doğu sınırını Malatya’dan güneye, Kargamış’a çekilecek bir çizgi olarak belirtir ve Kargamış’ın daha güneyi-nin ise Arami etkisine daha çabuk girdiği için Hitit’ten çok bir Arami Böl-gesi olabileceğini belirtir10_{. Asur kaynaklarına göre bu sınırlar şu şekilde}

belirlenmiştir:

TABAL: Kayseri, Niğde, Nevşehir ve Ürgüp’ü içine alan bölge; KUMMUH: Gürün, Malatya (Milidia) ve çevresi;

GURGUM: Maraş ve Gaziantep;

7 _{Mansel 1945, 148; Doğu Akdeniz Bölgesi’ni de etkileyen Deniz Kavimleri Göçü ile}

ilgili bilgi için bkz: Sanders 1978, 7 vd; Barnett 1975a, 359 vd; Barnett 1975b, 417 vd; Schachermeyr 1967; Çapar 1987, 13 vd.

8 _{Akçay 2014, 37.} 9 _{Çilingiroğlu 1984, 30.}

(13)

QUE: Adana ve çevresine yani Çukurova Bölgesi;

HİLAKKU: Çukurova’nın batı ve kuzeyindeki Toros dağlık bölgesi; SAM’AL: Gaziantep’in güneyi(Zincirli) ve

HATTINA: M.Ö. II.Binin 2.yarısından itibaren önemini korumuş olan Kargamış ve Antakya dolayları11_.

Geç Hitit Kent Devletlerinin Yayılımı (Özyar 2005, 12’den)

Genel çizgileriyle Tabal Ülkesi, Kayseri ve dolaylarını kapsar, ancak bu bölgenin sınırlarının çok daha güneye ve doğuya da yayılmış olduğu-nu kabul etmek gerekir12_{. Tabal, en geniş sınırları ile günümüz Kayseri,}

11_{ten Cate 1967, 115 vd; Landsberger 1948, 1 vd. Geç Asur Dönemi’nde ‘‘Hatti Ülkesi’’}

olarak tanımlanan coğrafi bölge Kuzey Suriye›yi de kapsar. Bkz: Çilingiroğlu, loc.cit; Luckenbill 1926 (1968), 563 ve 568. Ayrıca bkz: Gökçek 2015; Giusfredi 2010.

(14)

Nevşehir, Aksaray, Niğde ve Ereğli’yi içerisine almaktadır13_{. III.}

Salma-nassar zamanında bölgede 20 kadar küçük prenslik bulunur. II. Sargon Dönemi’ne tarihlenen yazılı belgelerde ise, bölgeden Bit-Burutas olarak söz edilir. M.Ö.713 yılında Ambaris, Muski Kralı Mita ve Urartu Kralı Rusa ile Asur’a karşı ihanet etmiş ve bu nedenle de Tabal işgal edilerek yönetim Asur’dan gönderilen bir valiye verilmiştir. Tabal’ın diğer Geç Hi-tit Şehir Devletleri’ne nazaran Anadolu tarihi içinde önemli bir yeri var-dır. Daha güneyde olan devletleri genelde sürekli Asur’un etki alanı içine girmesine karşılık, Tabal Frigler’in komşusu olması nedeniyle daha çok Frigler’den etkilenmiştir.

Malatya ve çevresini içine alan Milidia ya da Meliddu Devleti, Asur Kralı I. Tiglatpleser zamanına ait kaynaklarda ilk kez karşımıza çıkar14_.

Kültepe yazılı belgelerinde Melite şeklinde görülen Malatya’dan Hitit kaynakları ise, Maldia olarak bahseder. Urartu kaynaklarında15_{bu devlete,}

Melitea, Asur kaynaklarında ise Meliddu, Melidu, Melide şeklinde rastla-nır. Malatya şehri Hitit hiyerogliflerinde ise bir öküz başı ve ayağı ile ifade edilir16_{. M.Ö.804’de Urartu Kralı Menua Malatya’yı almıştır. Daha sonra}

da Sasu’nun oğlu Hilaruadu (M.Ö.765-733) Urartu Kralı II. Sardur’a ye-nilmiştir17_.

13 _{Akçay 2014, 38; Ayrıca bkz: Jasink 1995, 128; Hutter 2010, 221; Bryce 2012, 43; Aro}

1998.

14 _{Gurney 1961, 40. Bu yerleşmeye Kammanu adı da verilmiştir.} 15_{Bkz: Diakonoff-Kashkai 1981.}

16_{Malatya’da kurulmuş olan Meliddu Prensliği ya da Devleti’nde M.Ö. 1115’den}

M.Ö.675 yılına kadar hüküm sürmüş kralların isimleri için bkz: Bossert 1947, 102 vd.

17 _{Bu durumu Habibuşağı (İzoli) yazıtından öğreniyoruz. Bkz: Melikisvili 1960, No:}

(15)

Asurlular tarafından Margasi adı verilen Kahramanmaraş ve dolay-larını kapsayan Gurgum Devleti, II. Assurnasirpal Dönemi Asur kaynak-larında geçer. III. Salmanassar’a ait belgelerde ise, Maraş’tan daha detaylı olarak söz edilir. Sistemli kazılar yapılmadığı için, buluntuların çoğu rast-lantı sonucu ele geçmiştir18_.

Que Çukurova bölgesiyle, Hilakku ise bunun batı ve kuzeyindeki dağlık bölge ile eşitlenebilir. III. Salmanassar›a karşı M.Ö.858 yılında kurulmuş Kuzey Suriye Krallıkları koalisyonu içinde Que Kralı Kate ve Hilakku Kralı Pihirim’in de yer aldığı bilinmektedir.

1946 yılında Bossert’in keşfettiği Karatepe’de ele geçmiş olan çift dilli yazıtlara göre, şehrin o dönemlerdeki adı Asitawanda’dır ve M.Ö.730 yıllarında şehir, kısa bir süre iskan edilmiştir19_.

Hattina ya da Ungi+Amq, Antakya, Amik Ovası ve dolaylarını kap-sar. Hattina daha çok Asur belgelerinden elde edilen bilgilerin ışığı altın-da değerlendirilmiştir. Asur orduları ilk kez II. Assurnasirpal Dönemi’nde (M.Ö.876-866) Hattina’ya girmiş ve Kral Lubarna savaş tazminatı

(tribu-te) ödemek zorunda kalmıştır. III. Salmanassar ise, Suriye Seferi sırasında

bu kez, Asur’a karşı Kuzey Suriye’de bir koalisyon oluşturmuş, Sapalul-me ile karşılaşmıştır20_.

Zincirli (Sam’al)’nin bilinen iki kralı Kilamuwa ve Barrakup’tur. Yönetim merkezi Zincirli Höyüğü olan Sam’al ya da III. Salmanassor

18 _{Hawkins 1974, 75-76.}

19_{Bossert et al 1950. Karatepe’deki araştırmalar ve kazılarla ilgili daha fazla bilgi için}

bkz: Alkım 1948a, 241 vd; Alkım 1948b, 533 vd; Alkım 1948/49, l vd; Alkım 1949, 362 vd; Çambel 1948, 147 vd; Çambel 1949, 21 vd. Çambel-Özyar 2003; Akman-Sicker-Bossert et.al. 2014.

(16)

Dönemi’nden sonraki Aramice adıyla Bit Cabbar Devleti, M.Ö.858 yılın-da Asur’a savaş tazminatı ödememiştir. Kalenin içindeki çeşitli saray ve tapınak toplulukları I’den V’e kadar numaralandırılmıştır. Mobilya tasvir-lerinin bulunduğu kabartmalı orthostatlar ve mobilya elemanları bu yapı-larda ve çevresinde ele geçmiştir.

Asur Kralı II. Assurnasirpal’ın Kummuh’a (Adıyaman ve çevresi) düzenlediği bir seferde, Qatazilu (M.Ö.866-857) adlı bir Kummuh kralın-dan söz edilir21_.

V. Salmanassar (M.Ö.727-722) Dönemi’nde Sam’al ve Que Asur eyaleti haline gelmiş; bu devletlerden sonra da II. Sargon (M.Ö.722-705) zamanında Kargamış (M.Ö.717’de), Tabal (M.Ö.713’de), Kammanu (M.Ö.712’de), Gurgum (M.Ö.711 ve 708’de), Kummuh ile Meliddu da Asur’un hâkimiyetine girmiştir22_{. Böylece de Geç Hitit Devletleri’nin}

ta-rihleri sona erer. Grek Kolonileri Suriye’ye geldiklerinde ise sadece Asur İmparatorluğu ile karşılaşır.

Hitit hiyeroglifini kullanan bu devletler, Hititler gibi büyük bir dev-let kurmayı başaramamışlardı. Ancak, Orta Fırat ile Kuzey Suriye arasında kalan bölgede Hitit geleneklerinin uzun süre yaşamasını sağlamışlardı23_.

M.Ö. I.Binin ilk yarısında Güneydoğu Anadolu ve Kuzey Suriye Sanatı için farklı terminolojiler kullanılmıştır. Bu kültür için Przeworski “Suriye Hititleri”, Uuger “Arami”; Moortgat “Hurri” adlarını kullanmayı tercih etmiştir24_._{Akurgal ise, M.Ö. I.Binin ilk yarısındaki bu sanat için} 21_{Hawkins, op.cit., 70-71, 76, 79-80; Luckenbill, op.cit, 585.}

22_{ten Cate, op.cit., 127; Lloyd 1956, 157; Ünal-Girginer 2007, 168 vd.} 23_{Bittel 1950, 74.}

(17)

“Geç Hitit”25_{ya da “Yeni Hitit”}26_{terimini kullanır. Akurgal ayrıca, M.Ö.}

I.Binde Kuzey Suriye’de şekillenen bu sanatın karışık merkezli bir sanat olduğunu, yapısında Mitanni, Suriye, Hitit, Asur ve Arami sanatlarının var olduğunu benimsemesine karşın, bir bütün olarak bu sanatın Anadolu-Hi-tit sanatının bir devamı olduğunu da belirtir. Geç HiAnadolu-Hi-tit terimi Orthmann27

ve T.Özgüç28_{tarafından da kullanılmıştır. Konu ile ilgilenen tüm}

araştır-macılar M.Ö. I.Binde bu bölgede oluşan sanatın farklı kültür gelenekleri-nin bir araya gelmesiyle oluştuğu fikrini benimser. Çilingiroğlu ise, M.Ö. I.Binde Kuzey Suriye ve Güneydoğu Anadolu’da var olan bu kültürü doğrudan herhangi bir etnik temele dayandırmak istemediğinden dolayı “Kuzey Suriye Kültürü” olarak adlandırır29_{. İlk kez Frankfort tarafından}

önerilen30_{bu terim, bu konuda çalışan bazı araştırmacılar tarafından da}

benimsenmiştir31_.

M.Ö. I.Binde Geç Hitit Çağı’nda farklı geleneklerin birarada görül-düğü bu kültürün oluşmasında en büyük unsur kuşkusuz MÖ. II Binde Hitit dünyasından gelen Anadolulu özelliklerdir. Ancak Mitanni Devleti’nden kaynaklanan Hurrili etkiler, yöreye yeni gelen Arami halkların katkıları ve Luwili özellikler de yadsınamaz. Bunların yanında Asur, Fenike ve hatta Urartu sanatlarının bu kültürün oluşumundaki rolleri de az değildir. Coğ-rafi konumu ve siyasal yapısı Hitit İmparatorluk Çağı ile daha yakın olan Malatya ve Kargamış gibi kent devletlerinde M.Ö. II.Bin Hititli kültür

25_{Akurgal 1961, 124; Akurgal 1949, 38; Akurgal 1968, 67vd; Bittel, op.cit, 73 vd; Bittel}

1976, 253 ve 280; Vieyra 1955, 36 vd; Lloyd 1961, 220.

26_{Akurgal 1966, 67.} 27_{Orthmann 1971, 213.}

28_{Özgüç, 1971, 48 ve Özgüç, 1969, 47.} 29_{Çilingiroğlu 1984, 35.}

30_{Frankfort, op.cit, 165, 253, not: 4.}

(18)

özellikleri daha belirgindir. M.Ö. II.Bin Hurri-Mitanni özellikleri ise, daha çok Fırat’ın doğusundaki Tell Halaf çevresinde belirgindir32_._{Geç Hitit}

sa-natında farklı kültür geleneklerinin varlığına karşın ortak bir stil kavramı da vardır. Bu ortak stil mimaride33_{ve ikonografide}34_{var olduğu gibi,}

plas-tik sanatlarda daha da belirgindir. M.Ö. I.Binin ilk yarısında konuyla ilgili en fazla mobilya tasviri, Geç Hitit Şehir Devletleri’nin merkezlerinden ele geçen kabartmalı orthostatlar ya da steller üzerinde tespit edilebilmiştir.

Mobilyalarla ilgili olarak Hitit İmparatorluk Dönemi yazılı belge-lerinde “fildişi sandalye” ve “fildişi masa” şeklinde ibarelere rastlanır. Yine aynı döneme ait yazılı belgelerde ‘‘fildişinden bir yatak, altın ile kaplanmıştır ve aslan ayaklıdı’’ şeklinde bilgi vardır35_{. Arzawa Kralı’na}

gönderilen hediyeler arasında abanoz ağacından yapılmış fildişi kakma-lı sandalye de vardır. Başka bir belgede de, çok sayıda mobilya ayağın-dan bahsedilir36_{. Daha önceki döneme yani Eski Hitit Çağı’na tarihlenen}

İnandık Vazosu’ndaki tasvirlerde altar veya sunak diye bilinen, ağaç kütü-ğünden yapılmış piknik masalarını anımsatan eşyaların, tıpkı Alacahöyük orthostatlarındaki tasvirlere benzerlik gösterdiğini ve bu nesnelerin Hitit metinlerinde sık geçen GIS_{BANSUR.AD.KID. “sepet masa” ile aynı}

oldu-ğu bildirilmiştir37_.

32 Winter 1982, l vdd.

33_{Naumann 1971 (1985), 110.} 34_{Winter, op.cit., 155.}

35_{Guterbock 1973, 1 vd.}

36_{Guterbock, loc.cit. Bu masa ya da mobilya ayaklarının Klasik Dönemlerdeki adı}

“trapezophoron”dur. Cicero bu türdeki masa ayaklarının tapınaklara bağış olarak veril-diğinden söz eder. Bkz: Anabolu 1991, 71, dn: 1; Anabolu 1988, 293 vd. Dışarıya bakan yüzeylerinde masa tablasının ağırlığını taşıması için figürler yapıldığından dolayı bunlar

Klasik Çağlarda bir çeşit karyatidtirler.

(19)

GEÇ HİTİT DÖNEMİ TASVİR SANATINDA MOBİLYALAR A) TAHTLAR

Tahtlar (Farsça, Taht); eski çağlardan itibaren hükümdarlık alameti olarak kabul edilir ve hükümdarların oturduğu büyük, süslü koltuk ya da hükümdarlık makamını temsil eder38_{. Tahtlar değerli ağaçlardan ya da}

ma-denlerden yapılır ve üzerleri değerli maddelerle süslenir.

Mobilyalar üzerinde çalışmış olan araştırmacılar, arkalıksız, arka-lıklı, kol dayanıklı-dayanıksız, (üzerinde tanrıça, kral ya da prens-prenses gibi yüksek rütbeli şahısların oturduğu kabul edilen), üstü süslü veya sade, koltuk, tabure ya da sandalye gibi eşyaları “taht” olarak tanımlamışlar-dır39_.

1) ARKALIKSIZ (TABURE) TAHTLAR

a) ARKALIKSIZ, ÇAPRAZ BACAKLI TAHTLAR

M.Ö. I.Binin ilk yarısında gerek Anadolu, gerekse Anadolu dışın-daki çağdaş uygarlıklarda çok fazla kullanılmamış olan arkalıksız, çapraz bacaklı taht tipi, Geç Hitit Dönemi’nde Kargamış’ta görülür ve bu tür taht-lar ya da tabureler olasılıkla katlanabilme özelliğine sahiptir40_.

38 _{M.Lar. C:19, 13-14; TDK Sözlüğü 1992, C:2, 1605. Sandalye (Sandal, ağaç=şandali,}

iskemleden San’daliyye); Arkalıklı, kolluksuz oturma eşyası. Ana elemanları arkalık, oturak ve dört ayaktan meydana gelen sandalye, kullanılacağı yere göre değişik ölçülerde yapılır. Bkz: M.Lar, C:17, 289. Tabure (Fransızca tabouret); Sırt ve kol dayanacak yeri olmayan iskemledir. İskemle (Yunanca Skamni’den); Arkalığı olmayan sandalyedir. Bkz: M.Lar, C:18, 571 ve M.Lar, C: 10, 13.

39_{Kyrieleis 1969, 8vd; Baker 1966, 172 vd.}

40_{Bu konuda görüş belirten Gazi Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Mobilya}

De-korasyon Bölümü, DeDe-korasyon Eğitimi Anabilim Dalı Öğr.Gör. Rahmi Aras›a teşekkür ederim. Darga da bu tip tahtta «portatif iskemle» demiştir. Bkz; Darga 1992, 39.

(20)

Kargamış’ta görülen örneğin arkasından bir saçak sarkar (Şek. la; Fig. Ia; Tip. AIa). Bu tasvirin bulunduğu eser M.Ö. 890-870’e tarihlen-miştir41_.

fig.Ia-Ib

(21)

Anadolu tasvir sanatında bu tip tahtlar, özellikle M.Ö. II.Binin 2.çeyreğinden itibaren görülür42_.

42_{Tarsus Mühründeki çapraz bacaklı taht için bkz: Alexander 1976, 141 vd, 175 vd; Bittel}

1976, 150, Res.154; Uzunoğlu et al 1983, 256, Res. A683; Akurgal 1961, Res. 52; Darga, op.cit., 71-73, Res. 49-50; İnandık Vazosu için bkz: Özgüç 1988, 15vdd; N. Schimmel Kolleksiyonu’ndaki gümüş geyik ritonu üzerindeki çapraz bacaklı taht için bkz: Mus-carella 1974, No:123; Alp 1993, Res. 6a-h; Bittel, op.cit, 160, Res.169; Dresden mührü üzerindeki çapraz bacaklı taht için bkz: Alp, op.cit, Res. 11-12 a-b.

(22)

Hitit imparatorluk Çağı’na ait Yağrı Steli üzerinde tasvir edilen bu tür bir tahtın da arkasından sarkan benzer bir saçak vardır43_.

Bu taht tipinin Anadolu dışındaki en eski örneğine ise, Mezopotamya’da Uruk’ta Erhanedanlar Dönemi’nin Messilim Safhası’na ait bir mühür üzerinde rastlanır44_{. Bu örnekte tahttan sarkan bir püskül iki}

çizgi ile gösterilmiştir.

Geç Asurlular tarafından Musasir Tapınağı’nın yağmalanmasını tasvir eden II. .Sargon’un Khorsabad’ta M sarayına ait kabartmalar üze-rinde45_{ve M.Ö. 1000-950 yıllarına tarihlenmiş, Hama’dan bir stel üzerinde}

de bu tip tahtlara rastlamak mümkündür46_.

Tell Mardık’ta bulunan ve M.Ö.900-720’ye tarihlenmiş bir stel üze-rinde de benzer bir taht tasviri vardır47_.

Bu tipin şilteli olduğuna dair iyi bir örnek, M.Ö.14 yy.’da Tell el-Amarna duvar resimlerinde görülen çapraz bacaklı tahtlardır48_{. Ayrıca}

18.-19. Hanedanlıklara ait (M.Ö. 1550-1190) Mısır mezarlarında ele geçen bu tür tahtların da üstleri deri ya da kalın bir kumaş ile kaplanmıştır49_.

43_{Bittel, op.cit., 201, Res. 230; Darga, op.cit., 193, Res. 195.} 44_{Heinrich 1957, 78, 81, Fig.100.}

45_{Lehmann-Haupt 1910, 344, 556; Pritchard 1955, 129, Fig. 370; Azarpay 1968, 22,}

Fig.5; Akurgal 1990, Şek.189.

46_{Genge, op.cit., Lev. 41.} 47_{Sabatini 1974, 32-34, Fig. 3.} 48_{Pritchard, op.cit., 48, Fig. 157.} 49

(23)

b) ARKALIKSIZ, DİKEY BACAKLI TAHTLAR

Anadolu’da ATKÇ’ndan itibaren tasvirli sanat eserleri üzerinde rastla-nan, tanrı ve tanrıçaların oturduğu dikey bacaklı tahtlar, Geç Hitit sanatında karşımıza çıkan bu tip tahtların eski örnekleridir50_.

Mezopotamya’da da M.Ö. III.Binden itibaren tasvirli sanat eserleri üzerinde dikey bacaklı arkalıksız tahtlara rastlanmaya başlar51_.

Zincirli’deki Kral Barrakup’a ait olduğu anlaşılmış bir eser üzerin-deki arkalıksız taht tipi, M.Ö. I.Binin ilk yarısında Anadolu›da bezemesi açı-sından tek örnektir ve itinalı bir işçilik gösterir (Şek. lb; Fig. Ib; Tip. Alb). Taht oturağının köşelerinde boğa başları yer alır. Ayaklar ise çam kozalağı formunda yapılmıştır. Yere basan kısımlara konik formlu parçalar yerleşti-rilmiştir. Bu tahtın tek kayıdı volütlerle süslenmiştir. Yine Zincirli’den bir eser üzerindeki ziyafet sahnesi içinde yer alan tahtın da bacakları bir kayıt ile sağlamlaştırılmıştır (Şek. 2a; Fig. IIa; Tip. AIb). Bu tahtın bulunduğu bölüm tamamlamadır. Bu eserin, M.Ö.930-800 arasına tarihlenmesi ola-sıdır. Bu tahtın karşısındaki gibi, kısa bir arkalığı olması da mümkündür.

Zincirli’den bir müzisyenin oturduğu “tabure” ise (Şek. 2b; Fig. IIb; Tip. AIb) bu tipin en sade örneğidir.

Barrakup’un tahtının tasvirli sanat eserlerindeki en yakın benzerle-rinden biri, Kuzey Suriye’de Neirab’da bulunan M.Ö.7.yy. sonu-M.Ö.6.yy. başına ait bir stel üzerindedir52_.

50_{Özgüç, 1968, Lev. I/1-2, XI/C, XV/C, XXV/3; Özgüç, 1965, Lev. XK/56.} 51_{Salonen 1963, Lev. XXI/2; Baker, op.cit., 178, Fig. 284.}

(24)

(25)

Geç Asur Kralı II. Assurnasirpal (M.Ö.883-859)’in Nimrud Ku-zeybatı Sarayı’nın taht salonuna ait kabartmalar arasında Zincirli tahtının benzeri görülür. Buradaki örnek de, arkalıksız, volütlü kayıtlıdır ve oturak kısmı boğa başlarıyla süslüdür. Tek farkı, ayaklarının kozalak formlu ol-masıdır53_.

III. Salmanassar (M.Ö.858-824) Dönemi’ne tarihlenen Balawat Kapısı’nın üzerindeki tasvirlerde de görülen tahtın oturağının kenarların-da hayvan başları vardır54_.

II. Sargon’a (M.Ö.720-705) ait Khorsabad Sarayı’ndaki kabart-malar üzerinde benzer bir arkalıksız tahtın oturak kısmının kenarlarında boğa başları yer alır. Yine bir Geç Asur Kralı olan II. Tiglatpleser’e ait Till Barsip’te bulunan sarayının duvar resimleri üzerindeki tahtların kayıtları da çift volütlüdür55_.

Bu çift volütlü kayıtlara Urartu mobilyaları üzerinde de rastlanır. Bunlar Altıntepe ve Kayalıdere’de ele geçmiştir56_.

Sanharib’in (M.Ö.704-681) Ninive’deki Güneybatı Sarayı’nın S odasında ele geçmiş bir kabartma üzerinde, oturak kısmının iki kenarı boğa başlarıyla süslenmiş tek kayıtlı ve kozalak ayaklı bir taht tasviri kar-şımıza çıkar57_.

53_{Barnett-Lorenzini 1975, Lev. 8, BM Nr. 124564-6; Kyrieleis 1969, Lev. 1.} 54 _{Born 1984, Lev. l42.}

55_{Parrot 1961, 103-104, Fig. 112-113.}

56_{Özgüç 1969, 20, Lev. XIX/l-2, Res.18; Barnett-Gökçe 1953, 127-128, Lev. XV/3-5,}

Fig. 7; Burney 1966, 96, 98, 108, 110, Lev. XXI/a, XXV/a, Fig. 21/5, 23/1-2.

(26)

(27)

Persopolis Sarayı’na ait kabartmalar üzerinde de arkalıklı ve arka-lıksız tahtlarda çift volütlü kayıtlar görülür58_.

Asur Kralları II. Sargon ve Sanharip’in kabartmalarındaki tahtlarla büyük benzerlik gösteren Barrakup’un tahtı, M.Ö.730-700’e tarihlenebi-lir59_.

Bu tip taht tasvirlerine, Till Barsip’ten ele geçmiş bir stel (Şek. 2c; Fig. IIIa; Tip Alb) ve Malatya’da bir orthostat üzerinde (Şek. 3a; Fig. IIIb; Tip Alb) de rastlanır. Till Barsip tahtı çift kayıtlıdır. Malatya’daki tasvirde ise, bir kadın şilteli ve tek kayıtlı bir tahtta oturur.

fig. IIIa

58_{Barnett 1957, 31, Lev. IV/2; Schmidt 1953, Lev. 98; Kyrieleis, op.cit, Lev. 9/1; Walser}

1966, 52, Lev. 1,5; Bernand 1970, 337, Fig. 10-11.

(28)

fig. IIIb

Aynı tip eşyalara, Tell Halaf’tan bir heykel üzerinde (Şek. 3b; Fig. IVa; Tip. AIb); bir orthostatta (Şek. 3c; Fig. IVc; Tip Alb); bir heykel üzerinde (Şek. 4a; Fig. Va; Tip Alb); Tell Fredje’den bir stel üzerinde (Şek. 4b; Fig. Vb; Tip Alb) ve Tell Rifa’at’ta kabartmalı bir stelde (Şek. 4c; Fig. VIa; Tip Alb) rastlanır. Tell Halaf’ta bulunmuş olan bir heykel çifti de bu tip tahtta otururlar. Eser incelendiği zaman, buradaki taht sanki kayıtsız gibi görünmektedir, ancak teknik açıdan en azından bir kayıdın olması gerekir (Fig. VIb; Tip Alb).

(29)

(30)

fig. VIa-VIb

Maraş’ta ele geçen ve yazıtındaki Tarhunpijas ibaresinden dolayı da tanınan kabartmalı stel üzerindeki kraliçenin oturduğu taht bu grupta özel bir tiptir (Şek. 5a; Fig. VIIa; Tip Alb). Diğerlerinden ayırıcı özelliği, kafes kayıtlı oluşudur. Bu tahtı, M.Ö.800-750 arasına tarihlemek olasıdır.

(31)

Kafes kayıtlı, arkalıksız tahtın benzerine Ugarit’ten ele geçmiş olan bir stel üzerinde de rastlamak mümkündür60_.

Alb grubunda yer alan tahtların diğer benzerleri, Tell Mardık’tan bir stelde61_,_{M.Ö. 1200-1000 yıllarına tarihlenmiş Halep’te ele geçmiş iki}

silindir mühür baskısı üzerinde62_{ve Megiddo’da bulunmuş fildişinden bir}

mobilya elemanı üzerindeki tasvirlerde görülür63_.

fig. VIIa

60_{Bossert 1951, Res. 431; Pritchard, op.cit, Fig. 493; Salonen 1963, Lev. LV/1.} 61_{Sabatini 1974, 34, Fig. 1.}

62_{Moortgat 1932, Lev. X/9.} 63_{Baker 1966, 215, Fig. 349.}

(32)

(33)

(34)

(35)

Zincirli’de Kilamuwa Sarayı’na (Kuzey Sarayı) sonradan eklenmiş L 5 nolu odadan fildişi mobilya elemanları ele geçmiştir64_._{Bu örneklerin}

bir kısmı tahtlara ya da sandalyelere ait olduğu sanılan yatay kayıt parça-larıdır65_{. Buluntu durumlarına ve teknik özelliklerine göre bu parçalardan}

ikisi yatay kayıt parçaları66_{, diğer beş parça da bir tahtın ya da tahtların}

ayak kısımlarına ait olabilecek elemanlardır67_{. Her parçanın ucunda}

üç-gen formlu zıvana delikleri tespit edilmiştir. Bazı parçaların üzerinde ise, çivi delikleri görülür. Tahtların ya da bir tahtın ayak kısmına ait bir parça-nın ucunda da “Kırlangıç Kanadı” şeklinde yapılmış bir tür zıvana deliği mevcuttur68_{. Bu zıvana formuna Zincirli ve Kargamış’ta bulunan mimari}

elemanlar üzerinde de rastlamak olasıdır. Zincirli’de69_{bir sütun kaidesi}

üzerinde görülen kırlangıç kanadı zıvana, Kargamış’ta da Güney Kale Ka-pısı’ndaki orthostatlar üzerinde bulunur70_.

Zincirli’de tahtlara ait olabilecek elemanların işlev, teknik ve malze-me açısından en yakın benzerlerine Nimrud’ta III. Salmanassar (M.Ö.858-824) Dönemi’ne ait Fort Salmanassar yapısında rastlanmıştır71_.

64_{von Luschan 1943, 128, 174.}

65_{Korunan ölçüleri çeşitli olan bu fildişi parçalar için bkz: von Luschan 1902, Lev. 33,2;}

von Luschan 1943, 128-129, 174, Lev. 63 a-g, Fig. 181-183; de Mertzenferd 1954, 123-125, Lev. 134, Nr. 815, 1213-1220; Kyrieleis, op.cit, 59-60, 208, Lev. 12/1.

66_{von Luschan, op.cit., 174, Şek. 181, Lev. 63a-b; de Mertzenfeld, op.cit., Lev.}

134/1215, 1217.

67_{von Luschan, loc.cit, Lev. 63 b-f; de Mertzenfeld, op.cit., Lev. 134/1213-1214, 1216,}

1218-1219.

68_{von Luschan 1898, Lev. 34/a; von Luschan, op.cit., 128, 174, Lev. 63/b; de}

Mertzen-feld, op.cit., Lev. 34/815.

69_{Naumann 1971 (1985), 112-114, Şek.10.}

70_{İbid, s.98; Woolley-Lawrence et al (1921) 1969, 88.} 71_{Barnett 1957, 125}

(36)

Nimrud’ta Kuzeybatı Sarayı’nın A odasında ele geçen bir fildişi par-çanın üzeri iki sıra halinde dil yaprağı şeklindeki bezeklerle süslüdür72_{. Bu}

tür süslere, Zincirli’deki tahtın ayak elemanları üzerinde de rastlanır. Tell Tayinat’ta bir heykelin tahtına ait kabartmalar üzerinde görülür73_{. Yüksek}

kabartma olarak yapılmış bu taht elemanlarının (Fig. VIIb) üzerindeki palmiye şekilli volütlerin benzerlerine Kargamış Sarayı’nın merdivenleri-ne ait kabartmalı bir orthostat üzerinde ve Megiddo’da M.Ö.9.yy.’a ait 75 nolu mezarda bulunan fildişinden bir mobilya parçası üzerinde rastlanır74_.

Bu tip volütler Koyuncuk’ta Kuzeybatı Sarayı’nda ele geçmiş bir fildişi mobilya elemanı üzerinde ve Assurbanipal’in (M.Ö.712-705) Sarayına ait sütun başlıklarında da rastlanır75_{. Bunların dışında Akamenid Devri’nde}

II. Xerxes’in Nakş-ı Rüstem’deki mezar anıtına ait kabartmalar üzerinde de bu tip süsler görülür76_.

Geç Asur, Urartu ve Akamenid mobilyalarına ait çeşitli buluntularla benzerlik gösteren Zincirli tahtının ya da tahtlarının, Barrakup’un tahtı ile benzerliği dikkat çeker. Bu kralın tahtıyla bağlantı kurulduğuna göre, Zin-cirli taht elemanları da arkalıksız, yatay kayıtlı ve dikey bacaklı taht tipine (Alb) ait olmalıdır. Araştırmacılar III. Salmanassar Dönemi’ne ait mobilya parçaları ile Zincirli kralı Kilamuwa’nın Fenike dilinde yazılmış bir yazı-tının da ışığı altında bu elemanları M.Ö.850-830 arasına tarihlerler77_. 72_{İbid, 130, Lev. II/A-10.}

73_{Mc Ewan 1937, Şek. 12; Gelb 1939, Şek. 52, Lev. 88; Barnett 1939, 14, Lev. 8/3.} 74_{Woolley 1952, Lev. 8,64/b; Bossert 1942, Res. 823; Naumann, op.cit., 54, Res.179,}

181; Bossert 1951, Res. 1012-1013; Akurgal 1966, 94, Şek. 58; Karageorghis 1974, Lev. 36, 55/513.

75_{Barnett 1957, Lev.12; Barnett 1960, Lev. 133-134; Naumann, op.cit., Şek. 183.} 76_{Walser 1966, Lev. 5; Schmidt 1970, Lev. 43/b; Bernand 1970, Fig.10.}

(37)

fig. VIIb

II) ARKALIKLI TAHTLAR

a) ARKALIKLI, ÇAPRAZ BACAKLI TAHTLAR

Bu tip tahtlara, M.Ö. II.Binden itibaren Mezopotamya’da ve Anadolu’da rastlanmaya başlar78_.

Burada incelenen iki eser de, Geç Hitit sanatının eski evresine, yani M.Ö.900-800’e tarihlenebilir. Bu tahtların ortak özelliği, ayaklarının aslan pençesi şeklinde yapılması ve arkalık uçlarının dışı kıvrık olmasıdır.

Malatya kökenli bir eser üzerinde (Şek. 5b; Fig. VIIIa; Tip Alla) kar-şılıklı duran tanrı ve tanrıça kabartmalarının stili Sulumeli’nin libasyon sahnelerine çok benzer79_{. Kubaba tahtı ile birlikte bir boğa üzerindedir.}

Bu tanrıça, Kargamış’ın baş tanrıçası olan aslanlı Kubaba ile stil birliği

78_{Salonen 1963, Lev. XIV/l; Parrot 1961, 302, Fig. 377; Baker, op.cit, 177, Fig. 279;}

Özgüç 1968, 37-41, Lev. VII/21, XI/31a-b, XII/34-36. XIII/37, XV/44, XXII/65.

(38)

gösterir. Eser, M.Ö.9.yy.’a tarihlenebilir80_{. Bunun dışında Malatya’daki bu}

tanrıça figürünün Jüpiter Dolichenus’un eşi Junol/Hera’mn en eski örneği olduğu da belirtilmiştir81_{. Bu tahtın bir özelliği de, ayaklarının konik formlu}

kaideler üzerinde durmasıdır82_{. Bu formun bir diğer örneğini ise, Malatya}

Darende’de bulunmuş bir eser üzerinde (Fig. XIVa) görmekteyiz. Bir ön-cekinden farkı ayaklarının kuş ayağı tipinde olmasıdır83_.

Fig. VIIIa

80_{Darga 1992, 243.} 81_{Vieyra 1955, 75.}

82_{Taht ayaklarında kullanılan bu tip kaideler Zincirli’de Kilamuwa. Sarayı’nın J2}

oda-sında ele geçmiştir. Bkz: Vieyra, op.cit, 37,40, Lev. 47; Orthmann 1971, 502, Lev. 24/b; Hawkins 1972, Fig.4/a: Geç Hitit ve Geç Asur tasvirli sanat eserleri üzerinde bu tip kap-lamalara rastlanır. Kral Barrakup’un tahtında da aynı tür elemanların görüldüğü belirtil-mişti. Bkz: Şek. 16; Lev. Ib.

(39)

Fig. XIVa

Diğer örnek ise, Malatya’dandır (Şek. 5c; Fig. IIIb; Tip Alla). Üzeri yemek dolu çapraz bacaklı masanın sol tarafında arkalıklı, çapraz bacaklı, tek kayıtlı ve aslan ayaklı tahtta oturan erkek figürü ve karşısındaki kadın rölyefi, Malatya›nın geleneksel Hitit stilindeki tasvirlere yaklaşır. Buradaki gibi iki şahsın karşılıklı “Yemek Sahnesinde tasvir edilmesi, Hitit İmpara-torluk Çağı kabartmalarından bilinir. Aynı kompozisyon içinde bir de arabanın bulunması unique bir durum gösterir. Eser, M.Ö.915-900’e tarihlenebilir84_. 84_{Genge 1979, 176-178, Lev. 40; Bu orthostatı Przeworski, III.}

Salmanas-sar (M.Ö.858-824)’ın çağdaşı olan Kral Lalli zamanına tarihler. Bkz: Przewors-ki 1928/29, 20-21, Lev. 9/1; Darga ise, eserin özensiz ve beceriksizce yapıldı-ğı ve M.Ö. 8.yy. sonuna, yani Geç Hitit II’nin sonlarına tarihlenmesi gerektiğini belirtmiştir. Bkz: Darga, op.cit., 242, Res. 249.

(40)

Fig. IIIb

Bu tahtın benzerine, Tell el Farah’ta ele geçmiş olan ve M.Ö.1400’lere tarihlenmiş bir fildişi kutu85_{üzerinde ve Mısır’da VIII.}

Hane-danlığa ait (M.Ö.2163-2133) mezarlarda buluntu olarak rastlanmıştır86_.

b) ARKALIKLI, DİKEY BACAKLI TAHTLAR

1) ARKALIK UCU DIŞA KIVRIK YA DA VOLÜTLÜ, DİKEY BACAKLI TAHTLAR

Karaburçlu’dan ele geçmiş olan eser üzerinde görülen “Yemek Sah-nesindeki tahtlar bu grupta incelenebilir (Şek. 6a-b; Fig. VIlla; Tip Allbl). Kargamış’ta Tanrıça Kubaba’mn oturduğu taht, bu grubun diğer ör-neğidir (Şek. 6c; Fig. IXa; Tip Allbl). Bu tahtın tasvir edildiği orthostat, Kargamış kralları, Katuwas ve Sangara dönemlerine tarihlenebilir87_{. Bu} 85_{Barnett 1982, 22, Fig. 10/a; Baker 1966, 215, Fig. 347.}

86_{Baker 1966, Fig. 91.}

87_{Hawkins 1974, 70-71; Genge, op.cit., 77. Bu kabartmalar Kargamış’in III. stil grubunu}

(41)

tahtı da, M.Ö.920-800 yılları arasına tarihlemek olasıdır.

Fig. IXa-IXb

Kargamış’ta Kraliçe Watis›in oturduğu taht, bu grupta değişik bir tiptir; Arkalığı kısa, ayak formu ise diğerlerinden farklıdır (Şek. 6d; Fig. IXb, Xa-b; Tip Allbl). Bazı kısımları eksiktir. Bu sahnedeki tahtı, M.Ö.900-870’lere tarihlemek mümkündür88_.

(42)

Fig. Xa-b

Maraş’tan ele geçmiş iki taht tasvirinden birincisi, M.Ö.9. yy.’a ta-rihlenebilir89 _{(Şek. 7a-b; Fig. XIa-b; Tip Allbl). İkincisinde taht tasviri}

çok az korunmuştur.

Ördekburnu’nda ele geçen ve bir ‘‘Yemek/Ziyafet Sahnesini konu alan bir eser üzerinde, arkalık ucu dışa kıvrık, tek kayıtlı taht tasviri yer alır (Şek. 7c; Fig. XIIa; Tip Allbl).

(43)

Fig. XIa-XIb

Maraş’tan ele geçmiş ve M.Ö.800-775’e tarihlenebilecek90_{bir eser}

üzerinde de aynı tip taht tasvirine rastlamak olasıdır (Şek. 7d; Fig. XIIb; Tip Allbl).

Zincirli’den iki orthostat üzerinde de (Şek. 8a; Fig. XIIIa; Tip Allbl); (Şek. 8b; Fig. IIa; Tip Allbl) ve Maraş’ta bulunmuş olan bir eser üzerindeki ziyafet sahnesinde karşılıklı oturan iki şahsın sandalyeleri de Allbl grubunda incelenebilir (Şek. 8c-d; Fig. XIIIb; Tip Allbl). Bunları M.Ö.900-820’ye tarihlemek olasıdır.

(44)

(45)

(46)

(47)

(48)

(49)

2) ARKALIĞI DÜZ YA DA HAFİF KAVİSLİ, DİKEY BA-CAKLI TAHTLAR

Ancuzköy’den bir eser üzerinde tahtında oturan Kubaba, elinde bir ayna tutar (Şek. 9b; Fig. XIVb; Tip. AIIb2). Tahtın oturak kısmı olasılık-la kamıştan yapılmıştır; bu tür tahtolasılık-lara Mezopotamya’da M.Ö. III.Binden itibaren rastlanır91_.

Fig. XIVb

Dicle yakınlarından ele geçmiş olan ve Herzfeld Kolleksiyonu’nda korunan bir pyxis üzerindeki tasvirde görülen iki taht da bu grupta incele-nebilir (Şek. 9c-d; Fig. XVa; Tip. AIIb2).

İslahiye yakınlarındaki Kazdağ’da bulunmuş ve çok tahrip olmuş bir stel üzerindeki taht, oldukça ilginçtir. Tahtın arkalığı çok özensiz ya-pılmış gibidir (Şek. 10a; Fig. XVb; Tip. AIIb2).

İslahiye-Örtülü’den ele geçmiş olan bir stel üzerinde de aynı tip

(50)

(Şek. 10b-c; Fig. XVIa; Tip. IIb2) tahtlara rastlamak olasıdır.

Fig. XVa-XVb

Kargamış/Yunus mezarlığında bulunmuş olan stel üzerindeki tasvirler linear stilde yapılmıştır ve M.Ö.733-717’ye yani, Kral Pisiris Dönemi’ne tarihlenebilirler92_{(Şek. 10d; Fig. XVIb; Tip. AIIb2).}

İslahiye Gözlühöyük’ten ele geçmiş olan bir stel üzerinde de, aynı tip taht tasviri (Şek. 11a; Fig. XVIIa; Tip. AIIb2) vardır ve ilginç bir tipi oluşturur. Çünkü oturak kısmının altında sağlamlaştırma amaçlı üç destek belirtilmiştir.

Bu grupta inceleyeceğimiz 13 taht, Maraş’tan ele geçmiş olan ka-bartmalı steller üzerinde resmedilmiştir:

(51)

(52)

(53)

(54)

Tiflis Devlet Müzesi’nde korunmakta olan bir eser üzerindeki taht tasviri, hemen hemen hiç günümüze ulaşmamıştır (Şek. 11b; Fig. XVIIb; Tip. AIIb2).

Törensel bir yemek sahnesinin yer aldığı bir stel üzerinde karşılıklı tahtlarında oturan kadın ve erkek figürleri görülür (Şek. 11c-d; Fig. XVI-Ic; Tip. AIIb2).

(55)

Yine aynı konulu bir stel üzerinde karşılıklı oturan iki şahsın taht-ları da bu grupta incelenmelidir (Şek. 12a-b; Fig. XVIIIa; Tip. AIIb2).

Maraş’tan ele geçen ve M.Ö.860-830 yıllarına tarihlenmiş93_{bir stel}

üzerinde de sol tarafta arkalıklı bir tahtta oturan ve sol elinde iğ tutan bir kadın tasvir edilmiştir (Şek. 12c; Fig. XVIIIb; Tip. AIIb2). İki rölyefin arasındaki yemek masasının altında gösterilmiş olan bir “sandık” ya da “kutu”, bugün halen kullanım görmektedir. Bu bir yün kutusu veya yün sandığı olmalıdır94_.

Fig. XVIIIa-XVIIIb

Maraş’tan diğer bir stel üzerinde de aynı tip tahtta rastlamak müm-kündür (Şek. 12d; Fig. XIXa; Tip. AIIb2).

93_{Genge, op.cit, 105,112, Lev. 49.} 94_{Darga 1992, 318.}

(56)

Fig. XIXa-XIXb

Maraş Müzesi’nde sergilenen sol tarafı kırık stel üzerindeki şahıs, AIIb2 tipli bir tahtta oturmaktadır (Şek. 13a; Fig. XIXb; Tip. AIIb2).

Maraş stellerinin en özgün örneklerini, M.Ö.8.yy. boyunca üretimi-ne devam edilen ve Arami stilinin belirginleştiği eserlerde izlemek olası-dır. Bu stellerde de esas konu ölüm yemeği ya da başka bir deyişle ziyafet

(57)

sahnesidir. Bu eserlerden biri üzerinde yine bu gruba dahil iki taht tasviri vardır (Şek. l3b-c; Fig. XXa; Tip. AIIb2).

Çok az tanınan bir stelde (Şek. l3d, 14a; Fig. XXb; Tip. AIIb2) ziyafet sahnesi tasvir edilmiştir. Bu sahnede karşılıklı yüksek aralıklı taht-larda oturan iki figür görülür. Figürlerde Arami stilsel özellikleri belirgin-dir. Heykeltraşlık işçiliği ve stil açısından Fig. XXa’deki stele çok benzer. Soldaki erkeğin oturduğu tahtın arkalığı üzerinde bir şemsiye görülür. Bu şemsiye motifi, Geç Hitit sanatında bilinen tek örnektir. Geç Asur sana-tında özellikle de kral tasvirlerinde kullanılan bu gölgelik motifi, Maraş stelini işleyen sanatçı tarafından Geç Asur modasından alınmış olmalıdır. Bu şemsiye, çiftin zenginliğini ve soyluluğunu vurgulamamış olabilir. Bu-rada yerel bir bey tasvir edilmek istenmiştir. Bu steli, M.Ö.8.yy.’m sonuna tarihlemek mümkündür ve Maraş III stil grubuna aittir. Erkek figürünün oturduğu tahtta görülen ortadaki dikey kayıt özelliği, “Bambu Mobilya” tipini yansıtmakla birlikte, bağlantıları ise bitkisel liflerle yapılmış olma-lıdır95_.

95_{Bu bilgileri veren Gazi Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Mobilya Dekorasyon}

(58)

(59)

(60)

(61)

(62)

Zincirli’den ele geçmiş olan bir altın madalyon üzerindeki tahtı da bu grupta incelemek doğru olacaktır (Şek. 14b; Fig. XXIa; Tip. AIIb2).

Keşlik steli, Tabal Ülkesi’nden ele geçen stellerin en büyüğüdür96_.

Bu stel bitirilmemiş ve yarım bırakılmıştır. Buradaki taht, bir kanatlı cin tarafından havaya kaldırılmaktadır (Şek. 14c; Fig. XXIb; Tip. AIIb2)

Fig. XXIa-XXIb

96_{Çınaroğlu 1986, 326, Lev. 131; Ayrıca bkz: Çınaroğlu 1989, passim. Yatay kayıtlar ara-}_{ınaroğlu 1986, 326, Lev. 131; Ayrıca bkz: Çınaroğlu 1989, passim. Yatay kayıtlar ara-}_{; Ayrıca bkz: Çınaroğlu 1989, passim. Yatay kayıtlar ara-}_{Çınaroğlu 1989, passim. Yatay kayıtlar ara-}_{1989, passim. Yatay kayıtlar}

(63)

Sakçagözü’nde bulunmuş olan bir orthostat parçası üzerinde de bu tip taht tasvirine rastlanır (Şek. l4d; Fig. XXIIa; Tip. AIIb2). Bu eser Sakçagözü Sarayı’nın tarihi de göz önünde bulundurularak M.Ö.730’a ta-rihlenmiştir97_.

Maraş’ta Yörükselim Mahallesi’nde bulunup, bugün Adana Müzesi’nde sergilenen, anıtsal mezar stelinin ön yüzündeki kabartmalar, birer heykel gibi işlenmiştir ve yüksek kabartma bir çifti tasvir eder (Fig. XXIIb; Tip. AIIb2). Kadın ve erkek arkalıklı iki ayrı sandalyede veya tahtta oturmakta, ayrık gösterilmiş ayaklan da alçak birer taht basama-ğına veya tabureye basmaktadır. Buradaki kompozisyon cepheden veril-miştir ve ilk bakışta Mısır’ın mezar anıtlarını anımsatmaktadır. Figürle-rin yüzleFigürle-rindeki hüzünlü ifade ilginçtir. Sade Arami giysileFigürle-rinin yanında kadının görkemli polosu ve takıları, bu çiftin zengin olduklarını belirtir. Erkeğin elinde tuttuğu üzüm salkımı, mesleğinin belirleyici işaretidir. Ka-dının üzerindeki fibula ise, eseri tarihlemede önemli bir kanıttır. Bu eser, M.Ö.8.yy.’ın son çeyreğine tarihlenebilir98_.

Tell Fredje’den ele geçmiş olan kabartmalı stel üzerinde tasvir edil-miş taht tipi, çift yatay kayıtlıdır (Şek. 15a; Fig. Vb; Tip. AIIb2).

97_{Genge, op.cit., l51.}

98_{Bu eseri Akurgal M.Ö. 8.yy. sonuna tarihler. Bkz: Akurgal 1990, 146, Lev. 70-72;}

(64)

Fig. XXIIa-XXIIb

Çapalı’da bulunmuş stel, çok tahrip olmuştur ve üzerinde aynı tip taht tasviri görülür (Şek. 15b; Fig. XXIIIa; Tip. AIIb2).

Diğer çift kayıtlı iki eser de Maraş’tan ele geçmiştir. Birincisinde tahtın tasvir edildiği alan çok tahrip olmuştur (Şek. 15c; Fig. XXIIIb; Tip. AIIb2). İkincisi eser ise, Yörükselim Mahallesi’nde bulunmuştur (Şek. 15d; Fig. XXIVa; Tip. AIIb2). Stel M.Ö.800-775’e tarihlenebiltr99_.

Maraş I stil grubunu temsil eden bu üç kişilik aile tasvirinde çocuğun ma-saya basar görünümü, kabartmayı işleyen heykeltraşın perspektifi bilme-mesinden kaynaklanmış olmalıdır. Bu stil grubuna giren stellerde ayakla-rın altında taht basamağı görülmez.

(65)

Fig. XXIIIa-XXIIIb

Bu grubun son örneğini yine Maraş’tan ele geçmiş bir stel üzerinde görüyoruz (Şek. 16a; Fig. XXIVb; Tip. AIIb2). Bu taht, kafes kayıdı ile özel bir tipi oluşturur ve tek yatay kayıtlıdır.

(66)

(67)

3) ARKALIĞI DÜZ YA DA HAFİF KAVİSLİ, KOLLUKLU, DİKEY BACAKLI TAHTLAR

Bu grupta inceleyeceğimiz örneklere “koltuk” da diyebiliriz. Kargamış’ta ele geçen steldeki taht tasviri (Şek. 16b; Fig. XXIVc; Tip. AIIb3) Kral Pisiris Dönemi’ne tarihlenebilir100_.

Karatepe’de Güneybatı Kapısı’nın orthostatlarında görülen kralın yemek/şölen sahnesindeki bu gruba dahil edebileceğimiz taht ve orthos-tat M.Ö.740-710’a yani, Kral Azativatta›nın Dönemi’ne tarihlenebilir101

(Şek. 16c; Fig. XXVa-b; Tip. AIIb3). Bu tahtın en yakın benzeri, Kuzey Suriye’de ele geçmiş olan bir steatit pyxis üzerindedir102_{. Diğer bir}

ben-zerine de, Nimrud’ta Kuzeybatı Sarayı’nda bulunmuş olan tunç bir tabak üzerinde rastlanır103_{. Karatepe tahtının diğer bir benzerine de Samaria}

Fil-dişi Evi’nden ele geçen filFil-dişi bir eser üzerinde rastlamak mümkündür104_.

Maraş’ta bulunmuş olan stel üzerinde görülen taht (Şek. 16d; Fig. XXVIa; Tip. AIIb3) da bu gruba dahil edilmelidir. Bu tahtın üzerine kon-muş minderlerin ucundan sarkan saçaklar, Nimrud’ta Fort Salmanassar yapısının Güneybatı 7 odasında ele geçmiş fildişi plakalar üzerindeki taht tasvirlerindekilere çok benzer105_.

100_{İbid, 163; Hawkins 1974, 70-71.}

101_{Ussishkin 1969, 135; Genge, op.cit, 171, Lev. 40; Orthmann, Karatepe’nin farklı}

stil-lerini iki gruba ayırmıştır: Bkz: Orthmann 1971, 106 vd. Akurgal ise, adı geçenleri Arami ve Fenike stilindeki eserler olarak inceler. Bkz: Akurgal, op.cit., 149-150. Bu eser Kara-tepe I. stil grubuna dahildir.

102_{Kyrieleis 1969, Lev. 11/2.} 103_{Barnett 1935, 202-203, Fig. 6-7.}

104_{de Mertzenfeld 1954, 125 vd, Lev. XII/47.}

105_{Mallowan 1966, 501, Fig. 398 vd; Mallowan-Hermann 1974, 8-9, Lev. 46-47;}

(68)

(69)

(70)

(71)

(72)

(73)

Zincirli’de ele geçen stel üzerinde de bu tip taht tasviri vardır (Şek. 17a; Fig. XXVIb; Tip. AIIb3). Zincirli Arami stilinin bir baş yapıtını, bu kabartmalı stel oluşturur. Bu eserin dikildiği yer tespit edilememiştir. Stelin alt kısmında bir kaideye oturtulmasını sağlamak için bir çıkıntı bıra-kılmıştır106_{. Tahtında oturan soylu kadın figürünün göğsünün sol tarafında}

bir Frig fibulası dikkat çekicidir. Bu fibula çağının en gözde ve yaygın süs eşyasıdır. Bu eşyanın M.Ö.730-700 tarihleri arasında çok yaygın olması, mezar stelinin tarihlenmesinde kolaylık sağlar. Tek Hitit öğesi olarak gö-rülen kanatlı güneş kursunun dışında, bir kraliçeye ait olan bu görkemli stelde şekil, kompozisyon ve kabartmaların işlenişinde Arami stili ege-mendir107_.

Kargamış’ta üzeri yazıtlı bir heykel ele geçmiştir (Fig. XXVIIa; Tip. AIIb3). Oturan figürün tahtı olasılıkla tek kayıtlıdır108_.

Yine Kargamış’ta iki aslan ve aralarındaki karışık varlıktan oluşan kaidesi üzerinde duran, tahtında oturan tahrı Atarsuha ait heykel kaidesi ele geçmiştir. Tanrı heykeli tamamlama olduğu için, Tanrı Atarsuha’nın ne tip bir tahtta oturduğunu bilemiyoruz. Ancak, görkemli bir kaideye sahip olmasından da yola çıkarak, olasılıkla arkalıklı ve kolluklu bir tahtta otu-ruyor olmalıdır (Şek. 17b; Fig. XXVIIb; Tip. AIIb3).

106_{Maraş mezar stellerinde bu tip çıkıntılar bulunmaz; M.Ö. II.Binde de bu tipe Anadolu}

ve Mezopotamya’da rastlanmaz. Mezar steli kavramının Aramiler’e özgü olduğu hakkın-da hakkın-daha fazla bilgi için bkz: Akurgal 1966, 50.

107_{Barrakup Çağı’nın sonlarına tarihlenmesi ve Hilani III kabartmalarına geçişi ortaya}

koyan bir eser olması hakkındaki görüş için bkz: Darga 1992, 283.

108_{Tell Halaf’tan da aynı tip tahtta oturan bir heykel ele geçmiştir. Bkz: von Oppenheim}

(74)

Fig. XXVIIa-XXVIIb

İslahiye çevresinden ele geçmiş olan bir stel üzerindeki iki taht (Şek. 17c-d; Fig. XXVIIIa; Tip. AIIb3), diğerleri aksine çift kayıtlıdır.

Kargamış’ta Kral Kapısı’na ait olduğu bildirilen, tahtında oturan kral heykelinin tahtı da (bu taht da çift kayıtlıdır) bu grupta incelenebilir (Fig. XXVIIIb; Tip. AIIb3).

Ain Dara’dan da bir orthostat üzerinde ilginç bir taht tipi ele geç-miştir. Eser çok tahrip olmuştur. Tahtın ayaklan aslan pençesi formludur109

(Şek. 18a; Fig. XXIXa; Tip. AIIb3).

Maraş’tan ele geçmiş olan bir stel üzerinde, merdiven basamaklı taht tasviri vardır (Şek. 18b; Fig. XXIXb; Tip. AIIb3). Yine merdiven basamaklı bir taht tasviri ise, bir kayaya çizilerek yapılmış, Kızıldağ Kaya Kabartmasında ele geçmiştir (Şek. 18c; Fig. XXXa-b; Tip. AIIb3).

(75)

radaki yazıta göre, bu eser Büyük Kral Harpatus’a aittir. M.Ö.9.yy.’a ta-rihlenen Kızıldağ’daki bu eser110 _{üzerindeki tahtın en yakın benzerine Geç}

Asur Devri krallarından Sanharib’in (M.Ö.704-681) Ninive’deki Güney-batı Sarayı›na ait kabartmalar üzerinde rastlanır111_.

Fig. XXVIIIa-XXVIIIb

Fig. XXIXa-XXIXb

110_{Bittel 1976, 238-239; Alp 1974, 17 vd.}

111_{Barnett-Lorenzini 1975, Res. 75-77, BM Nr. 124823; Baker 1966, 189, 204, Fig. 302,}

(76)

Fig. XXIXb

(77)

Karatepe’deki diğer bir orthostat üzerindeki taht tipi ise farklıdır. Çift kafes kayıtlı (Şek. 18d; Fig. XXXIa; Tip. AIIb3) bir form gösterir.

Fig. XXXIa

Zincirli’de üç yüzü tasvirli dörtgen prizma formundaki üç parça, M.Ö.8.yy.’da kullanım görmüş olan Kilamuwa Sarayı’nın L yapısının bir odasında açığa çıkartılmıştır112_{. Ayrı ayrı ele geçen bu dokuz parça, üçer}

üçer birleştirildiklerinde, yükseklikleri 13-13.3 cm., genişlikleri 4.2-4.8 cm. arasında değişen üç adet dekorasyon elemanı ortaya çıkar113_{. Üç yüzü}

tasvirli olan ve mobilya dekorasyonun da kullanılmış bu parçaların teknik açıdan ahşap bir zemine bağlanmaları, dördüncü yüzlerine açılmış olan

112_{von Luschan 1943, 129, 175, Lev. 65-67; Barnett 1982, 50; Winter 1981, 120, Lev.}

XVII/a.

113_{von Luschan, op.cit., 129, 175, Lev. 65/l-n, 66a-f, 67a-i; de Mertzenfeld 1954,}

123-125, Lev. CXXX/1131 (a-c), CXXXI/1131(a-c), 1132(a-c); Winter 1981, 120, Lev. XVII/a.

(78)

delikler ile sağlanmıştır. Figürlerin işleniş tarzına göre bu eserler, Mısırlı bir sanatçı ya da atölyede yapılmış gibidir114_{. Giysilerde ise Fenike etkisi}

göze çarpar. Bu eserler üzerindeki saç tiplerinin benzerlerini Nimrud’da Kuzeybatı Sarayı’nda ve W odasında ele geçen Fenike stilinde yapılmış kısa etekli figürlerin tasvir edildiği fildişi parçalar üzerinde de görmek mümkündür115_{. Ucu saçaklı, ayak bileklerine kadar inen uzun giysilerin}

benzerlerine ise, Kuzeybatı Sarayı’nın Güneybatı 7 odasında bulunan bir fildişi eser üzerinde rastlamak mümkündür116_{. Bu tip giysilere, Geç Asur}

Dönemi tasvirli sanat eserleri üzerinde rastlanır117_.

114_{von Luschan, op.cit., 43, 130.}

115_{Barnett 1957, Lev. 3/c, 10; Mallowan 1978, 36, Fig. 35.} 116_{Mallowan-Hermann 1974, 44, Lev. 47.}

(79)

(80)

(81)

Dörtgen prizma şeklindeki bu eserlerin, M.Ö. 1000’den sonra M.Ö.9.yy. ya da M.Ö.8.yy.’da Mısır etkisi altında Kıbrıs veya Fenikeli sanatçılar tarafından yapılmış oldukları düşünülür118_{. Arkalıklı bir tahtın}

kolluklarının altına yerleştirildikleri sanılan ve aslında dört tane olması gereken bu dekoratif işlevli dörtgen prizmaların teknik açıdan destekleyici görevleri de vardır. Zincirli’de ele geçen bu eserlerin işlev, malzeme ve form açısından benzerlerini Nimrud’ta Kuzeybatı Sarayı’nın FF odasın-da bulunmuş eserler üzerinde de görmekteyiz119_{. Zincirli’dekilerde olduğu}

gibi, bu parçaların da dört yüzünde dört tane çivi deliği tespit edilmiştir. Konu ve giysi açısından görülen farklılığın dışında, teknik açıdan birbir-lerinin yakın benzeri olan Nimrud ve Zincirli örnekleri üzerinde Fenike etkisi görülür. Bu yüzden de bu eserlerin birbirleriyle çağdaş, aynı ya da iki ayrı atölyede yapılmış olması mümkündür120_.

Hasanlu’da ele geçmiş M.Ö.9.yy.’a ait bir fildişi malzeme de, Zin-cirli örneklerinin işlevsel açıdan bir benzeridir121_.

Fildişinden yapılmış ve cepheden tasvir edilmiş bir çift insan yüzü, Zincirli K Sarayı’nın 2 nolu odasında ele geçmiştir. Kakma tekniğiyle iş-lenmiş olan bu eserlerden biri iyi durumdadır122_.

Zincirli örneklerinin benzerleri, Altıntepe’de II. Sardur (M.Ö.764-735) ile II. Argişti Dönemleri’ne (M.Ö.714-685) ait tapınağın girişinde bulunmuştur123_.

118_{von Luschan, op.cit, 130.}

119_{Barnett, op.cit, 125-189, Lev. XIV; Mallowan 1966, 113, Fig. 54; Winter, op.cit., 120}

vd., Lev. XVII/b.

120_{Mallowan-Hermann, op.cit., 43-44.} 121_{Musceralla 1966, 126, Fig. 7.}

122 _{von Luschan, op.cit, 133, 176, Lev. 69/f; de Mertzenfeld, op.cit, 123-125, Lev.}

CXXIX/1118.

(82)

Nimrud’ta Kuzeybatı Sarayı’nın NN odasında bulunmuş olan ve literatüre “Mona Lisa” olarak geçen eserin yüzündeki tebessüm ile kaş ve gözlerin işlenişi de Zincirli örneklerine benzer124_.

Fildişinden yapılmış olan arslan heykelcilikleri ve bu heykelcilikle-re ait parçalar, Zincirli’de Kilamuwa Sarayı’nın J2 odasında açığa çıkartıl-mıştır. Teknik özelliklerinden dolayı mobilya dekorasyonunda kullanıldık-ları düşünülen bu aslanlardan sadece biri iyi koruna gelmiştir125_{. Sırtında}

dörtgen şekilli bir deliği vardır. Thasos Adası’ndaki Artemis Tapınağı’nda ele geçmiş olan, 10 cm. uzunluğunda, 5 cm. yüksekliğindeki fildişi aslan, stili ve işlevi açısından Zincirli örneğinin en yakın benzeridir126_.

Zincirli’de sırtında zıvana deliği tespit edilmiş bir diğer arslanın sadece başı ve pençeleri ele geçmiştir127_{. Thasos’da bulunmuş diğer bir}

örnek de, bu aslana çok yakın özellikler gösterir128_{. Thasos aslanlarının}

stilsel özellikleri açısından Zincirli örneklerinden daha geç bir dönemde, M.Ö.7.yy.’da yapılmış olmaları muhtemeldir129_.

J2 odasında sadece başının üst kısmı ile yeleleri koruna gelmiş bir aslan başı ile diğer bir aslana ait yele parçası ele geçmiştir130_.

124_{Mallowan 1966, Fig. 71; Barnett 1982, 51, Lev. 46/a-b.}

125_{von Luschan, op.cit., 175, Lev. 65/a; de Mertzenfeld, op.cit, Lev. CXXXIII/1170;}

Salviat 1962, 107, Fig. l4/a-b.

126_{Salviat 1962, 97-97, Fig. 1-2.}

127_{von Luschan, op.cit, 129, 174, Lev. 64/c-d, 65/b; de Mertzenfeld, op.cit.,123-125, Lev.}

CXXXIII/1172; Akurgal 1949, 48, Fig. 40/a-b; Salviat, op.cit., 104, Fig. 12/a-c; Winter 1981, 120, Lev. XV/a.

128_{Salviat, op.cit, 96-99, Fig. 3-5.} 129_{İbid, 114-115.}

130_{von Luschan, op.cit, 129, 175, Lev. 65/e; de Mertzenfeld, op.cit,}

(83)

J2 odasındaki tamamlanabilecek durumda olan aslan heykelcilikleri ve bunlara ait parçalar, bu odada bulunan ve ahşap kısmı tamamen yok olmuş bir tahtın süslerine ait olmalıdır. Thasos’dakiler gibi genelde bir çift olarak yapılmış olan aslanların, tahtın ya da tahtların kollukları altındaki destek üzerinde veya taht basamağı üstünde yer almış olmaları daha olası görünmektedir.

Kilamuwa Sarayı J2 odasında taht ya da bir masa ayağına ait olabi-lecek konik formlu bir kaide üzerinde duran bir aslanın pençesine ait bir parça daha bulunmuştur131_{. Konik bir kaide üzerinde duran bu şekildeki}

aslanın pençesinin benzerine, Salamis’te ele geçmiş olan fildişinden yapıl-mış ve bir mobilyaya ait bir bacağın ayak kısmında rastlanır132_.

Zincirli’de fildişinden yapılmış ve parçalar halinde ele geçmiş olan bu aslanların işlev, malzeme ve stil açısından benzerlerine Samaria, Tell Rifa’at, Nimrud, Gordion, Toprakkale ve Etrüsk mezarlarında rastlanır. Samaria’da ‘‘Fildişi Deposu’’ olarak bilinen yapıda ele geçmiş olan ve bir tahtın dekorasyon işlevli elemanı olarak kullanılmış bir çift aslan heykelci-liği, Zincirli örneklerine benzer133_{. Sırtlarında Zincirli örneklerinde olduğu}

gibi, dörtgen zıvana delikleri, ayrıca bu deliklerin iki yanında ve ön ayak-larının arkasında yuvarlak çivi delikleri vardır. Bu aslanlar, M.Ö.9.yy.’a tarihlenmişlerdir134_.

131_{von Luschan, op.cit., 129-130, 175, Lev. 64/e.}

132_{Karageorghis 1969, 95, Lev. 44; Karageorghis 1974, 94, Lev. LV/249.} 133_{Winter 1975-1976, passim; Crowfoot 1938, 24, Lev. IX/ la-b; de Mertzenfeld, op.cit.,}

125 vd., Lev. IX/119/120; Winter 1981, 120, Lev. XVI/b-c; Barnett, op.cit., 49, Lev. 48a-b.

(84)

Zincirli ve Samaria’da olduğu gibi ürkütücü bir görüntüye sahip olan ve mobilya dekorasyonunda kullanılmış üç aslan başı da Aslantaş’ta bulunmuştur135_.

Nimrud’ta Yanık Saray’ın taht odasında malzeme ve teknik açıdan Zincirli aslanlarıyla aynı ancak, kullanıldığı yerdeki işlevi açısından farklı bir aslan heykelciliği ele geçmiştir. Bu eserin dörtte biri kabartma olarak yapılmıştır136_.

Tell Rifa’at’ta da M.Ö.9.-7.yy. arasına tarihlenen II. tabakada bir heykelciğe ait fildişinden yapılmış aslan başı bulunmuştur. Çok tahrip ol-muş bu eserde de bir yere monte edilmesi için yapılmış kare şekilli bir zıvana deliği tespit edilmiştir137_.

Yatar pozisyonda gösterilmiş, yine zıvana delikli bir fildişi aslan heykelciği Nimrud’ta Fort Salmanassar yapısının güneybatı 12 odasında ele geçmiştir138_.

Aslan heykelciklerinin tahtları dekore etmek için kullanıldıkları ve Fenike ya da Suriye’deki atölyelerde yapıldıktan sonra batıdan gelmiş olmaları olasıdır139_{. Genelde tüm araştırmacılar tarafından fildişi}

işçili-ğinin kökeninin Suriye ve çevresi olduğu kabul görmektedir. Bu yüzden tahtların kollukları altına yerleştirilen bu küçük heykelciklerin de Suriye sanatına özgü olduğu düşünülmektedir. Özellikle Damascus’da fildişi

işçi-135_{Thureau-Dangin et al, op.cit., 128-129, Fig. 99, 90-91; de Mertzenfeld, op.cit., Lev.}

LXXXVIII/906-908.

136_{Mallowan, op.cit., 221, Fig. 178; Barnett 1982, 52.} 137_{Williams 1961, 78, 81,Lev. XLI/15.}

138_{Mallowan, op.cit., 641, Fig. 541.}

(85)

eser-K. SERDAR GİRGİNER

lik geleneğinin çok ileri bir düzeyde olduğu da dikkate alındığında, M.Ö. I.Bin’deki deniz ticaretinde Al Mina kıyı kolonisinin büyük rol oynadığı kabul edilmektedir140_.

Üzerinde stilize bir hayat ağacının tasvir edildiği fildişi levhacık Kargamış’ta ele geçmiştir141_{. Bu eser büyük bir olasılıkla da, çivi}

delikle-riyle ahşap bir zemine oturtulmuştur.

Bu levhacığın benzerlerine Aslantaş, Samaria, Khorsabad ve Nimrud’ta rastlanmıştır. Khorsabad K yapısında ele geçen eser, stil açısın-dan Samaria ve Aslantaş örneklerine, teknik ve işlevsel olarak da Karga-mış örneğine benzer142_{. Nimrud, Aslantaş ve Samaria’daki levhacıkların}

Kargamış örneğinden farklı olmasında bölgesel farklılığın rol oynamış olması gerekir143_.

Geç Hitit Dönemi’ne ait mobilyaları dekore etmekte kullanılmış bu fildişi eserlerin yanında, aynı çağda yine mobilyalarda hem dekore hem de ahşap kısımları koruma amaçlı madeni elemanlar da kullanım görmüş-tür. Mobilyaların ağaç kısımlarını madeni elemanlarla kaplama geleneği Anadolu’da Eski Tunç Çağı’na kadar gider144_{. M.Ö. II.Bin Anadolu’sunda}

görülmeyen madeni kaplama elemanları Geç Hitit Dönemi’nde -özellikle Zincirli’de- ve Urartu’da sevilerek kullanılmıştır.

140_{Özgüç, op.cit, 47; Kyrieleis 1969, passim; Winter, op.cit., 130; Salviat, op.cit., 108;}

Barnett, op.cit., 56, n: 3.

141_{Woolley (1922) 1952, 162, 167, Lev. 71/f; Winter 1981, 122, Lev. XVIII/d: A jour/}

openwork tekniğinde yapılmış levhacıkların en iyi koruna gelmiş örneklerinden birisidir; Mallowan-Hermann 1974, 48.

142_{Loud 1938, Lev. 55-57; Winter, op.cit, 114-115.}

143_{Hawkins 1974, 70; Mallowan, loc.cit. Bu levhacıkların kolluklu tahtlarda oturak ile}

kol dayanağı arasına yerleştirilmiş olması olasıdır. Kargamış kralı Katuwas›ın inşa ettir-ı olasıdır. Kargamış kralı Katuwas›ın inşa ettir-as›ın inşa ettir-diği tapınaktan ele geçtiği için bu levhacığı aynı kral dönemine tarihlemek mümkündür.