G‹R‹fi
Tinea capitis (T.capitis) yeryüzündeki dermato-mi-kozlar›n en yayg›n olarak görülen türü, Pediculosis capitis (P. capitis) ise yeryüzündeki en yayg›n parazit hastal›¤›d›r (1, 2). T. capitis’in püberte öncesi çocuk-larda görüldü¤ü, P. capitis’in çocukluk ça¤› hastal›k-lar› aras›nda so¤uk alg›nl›khastal›k-lar› d›fl›nda ilkö¤retim ça-¤›ndaki çocuklar› en çok etkileyen infeksiyon hastal›-¤› oldu¤u bildirilmektedir (3, 4). Her iki hastal›hastal›-¤›n
s›kl›¤›nda; sosyo-ekonomik statü (SES), kötü hijyen önemli rol oynamakta, genifl aileler ve kalabal›k ya-flam tarz› hastal›klar›n yay›lmas›n› ve naklini kolay-laflt›rmaktad›r (1, 5, 6). Dünyan›n bir çok bölgesinde T.capitis ile ilgili çal›flmalarda hastal›¤›n s›kl›¤›n›n ve sebep olan organizman›n bir yerden di¤erine de¤iflti-¤i, P.capitis’in halen çok önemli bir halk sa¤l›¤› prob-lemi olmaya devam etti¤i, dünyan›n her yerinde görü-lebilece¤i vurgulanmaktad›r (7-10).
‹stanbul’da Farkl› Sosyoekonomik Statüdeki ‹lkö¤retim
Ö¤rencilerinde Tinea capitis ve Pediculosis capitis
Preva-lans›n›n Araflt›r›lmas›(*)
Bilge HAPÇIO⁄LU(**), Y›ld›z YE⁄ENO⁄LU(***), Rian D‹fiÇ‹(**), Zayre ERTURAN(***), Zakir KARAYEV(***)
ÖZET
1999-2001 y›llar› aras›nda ‹stanbul'un farkl› sosyo-ekonomik statüdeki bölgelerinden rastgele seçilen yedi ilkö¤retim okulun-da 7158 ö¤renci Tinea capitis ve Pediculosis capitis yönünden muayene edildi. Tinea capitis ve Pediculosis capitis kuflkulu ö¤rencilerden toplanan saç, saçl› deri kaz›nt› örnekleri direkt mikroskopi ve kültürel yöntemlerle incelendi. Tinea kapitis pre-valans› iyi ve orta sosyo ekonomik statüde %0.5, düflük sosyo ekonomik statüde %01.5 bulundu. Hem mikroskopi, hem de kül-türel yöntemlerle pozitif olarak belirlenen bir olgudan Microsporum canis izole edildi. Sosyoekonomik statü, yafl ve cinsiyete göre prevalans de¤erleri aras›ndaki farklar anlaml› bulunmad›. Pediculosis capitis prevalans› iyi, orta ve düflük sosyo ekono-mik statüde s›ras› ile %03.8, %010.9 ve %041.2 olarak belirlendi. Sosyo ekonoekono-mik statü ve cinsiyete göre prevalans de¤erle-ri aras›ndaki farklar ilede¤erle-ri derecede anlaml› bulundu¤u halde, yafla göre yap›lan de¤erlendirmede yafl gruplar› aras›ndaki fark anlaml› bulunmad›.
Anahtar Kelimeler: Tinea capitis, yüzeyel mikoz, Pediculosis capitis, Bafl biti, ‹lkö¤retim okulu ö¤rencileri SUMMARY
Evaluation of Tinea capitis and Pediculosis capitis Prevalence in Primary School Children with Different Socioeconomic Status in Istanbul
7158 students from seven primary schools which were chosen randomly from socio–economically different districts of Istan-bul were examined between 1999-2001 for Tinea capitis and Pediculosis capitis. The samples of hair, hairy skin scrappings taken from students who were suspects of Tinea capitis and Pediculosis were examined directly under microscope and by cul-tural methods. The prevalence of Tinea capitis was found 00.5% in high and medium socio-economic status and 01.5% in low socio-economic status Microsporum canis was isolated from a case determined positive with either microscopic or cultu-ral methods. The differences between prevalence values according to socio-economic status, age and gender were not signi-ficant. The prevelance of Pediculosis capitis for high, medium and low socio-economic status were found 03.8%, 010.9% and 041.2% respectively. Although the differences between prevalence values according to socio-economic status and gender we-re found highly significant, the diffewe-rence between age groups was not significant when evaluated by age.
Key Words: Tinea capitis, superficial mycoses, Pediculosis capitis, primary school students (*) 8. Ulusal Halk Sa¤l›¤› Kongresi (23-28 Eylül 2002 Diyarbak›r)’ nde sunulmufltur. (**)‹stanbul Üniversitesi, ‹stanbul T›p Fakültesi Halk Sa¤l›¤› Anabilim Dal›, ‹stanbul
Bu çal›flmada ‹stanbul'da farkl› sosyo-ekonomik sta-tüdeki ilkö¤retim okullar›nda T. capitis ve P. capitis in son durumunun belirlenmesi amaç-lanm›fl, ayn› zamanda yafla ve cinsiyete göre prevalans de¤erleri aras›ndaki farklar incelenmifltir.
YÖNTEM ve GEREÇ
Bu çal›flma,1999 ve 2001 y›llar› aras›nda yap›lm›fl, kesitsel tipte bir durum saptama çal›flmas›d›r. Çal›fl-ma, ‹stanbul’un sosyo ekonomik düzey aç›s›ndan farkl› bölgelerinden rastgele örnekleme yöntemi ile seçilen yedi ilkö¤retim okulunda yap›lm›flt›r .Seçilen okullar›n dördü ‹stanbul’un Avrupa yakas›nda, di¤er üç tanesi ise Anadolu yakas›nda idi. Seçilen okulla-r›n farkl› sosyo ekonomik düzeylerde oldu¤unu be-lirlemek amac› ile her okuldan 100 ö¤renciye, aile-nin e¤itim düzeyi, gelir durumu, yaflad›klar› ev vb sorular içeren bir anket formu uygulanm›flt›r. Saç ve saçl› deri muayenesi için her okuldan yaklafl›k 1000 (toplam 7158) ö¤renci rastgele örnekleme yöntemi ile belirlenmifltir. Yan›lg›y› önlemek amac› ile ö¤ren-cilerin kontrolleri iki ayr› kifli taraf›ndan tekrarlan-m›flt›r. T. capitis ve P. capitis kuflkulu ö¤rencilerden saç ve saçl› deri kaz›nt›s› örnekleri uygun yöntemler-le al›narak inceyöntemler-lenmifltir.
Tinea capitis
Do¤rudan mikroskopi yöntemi
Kuflkulu saç, saçl› deri kaz›nt›s› örnekleri %10-15 KOH+Kalkofluor beyaz› içinde fleffaflaflt›r›ld›ktan sonra fluoresan mikroskopta incelenmifltir; sonuçlar miçel ve / veya spor varl›¤›na göre pozitif veya ne-gatif olarak de¤erlendirilmifltir.
Kültür
Kuflkulu örnekler glukozlu Sabouraud ve dermatofit test besiyerlerine ekilerek 26°C de 21 gün inkübe edildi. ‹zole edilen maya ve dermatofitler tür düze-yinde tan›mlanarak idantifiye edildimifltir (11). Pediculosis capitis
P. capitis kuflkulu ö¤rencilere ait saç örneklerinden haz›rlanan preparasyonlar mikroskop alt›nda incele-nerek Pediculus humanus var capitis’e ait yumurta-lar aranm›flt›r. Tarama sonunda ö¤rencilere T. capitis ve P. capitis hakk›nda bilgi verilerek herkese
kolay-l›kla bulaflabilece¤i, bulafl yollar›, korunma yöntem-leri ve tedavisi anlat›lm›flt›r. Ö¤retmenler ve ö¤renci aileleri uyar›larak düflük SES’ teki okullarda bir ilaç firmas›ndan ücretsiz olarak temin edilen ilaçlar da¤›-t›lm›flt›r.
‹statistik Analiz
Her bir SES e cinsiyete ve yafl gruplar›na göre preva-lans de¤erleri ve %95 güven aral›klar› bulunmufltur. Yafl ile ilgili de¤erlendirme 11 yafl ve alt› (ilkokul), 11 yafl üstü (ortaokul) olarak yap›lm›flt›r. Farkl› SES teki okullar›n prevalans de¤rlerinin karfl›laflt›r›lma-s›nda ki kare trend analizi, cinsiyet ve yafl gruplar›-n›n karfl›laflt›r›lmas›nda ki kare testi kullan›lm›flt›r. BULGULAR
Yafllar› 7-14 aras›nda bulunan 3390 k›z ve 3768 er-kek, toplam 7158 ö¤renci T. capitis ve Pediculosis capitis yönünden muayene edildi. Seçilen okullar aras›ndaki sosyo ekonomik statü aç›s›ndan fark› be-lirlemek amac› ile her okuldan 100 ö¤renciye uygu-lanan anket sonuçlar›na göre, iyi orta ve düflük dü-zeyli olarak seçilen okullar aras›ndaki sosyo- ekono-mik farkl›l›klar›n ileri derecede anlaml› oldu¤u belir-lendi.
Tinea capitis
T. capitis flüpheli 20 ö¤renciye ait olan örneklerden alt›s›n›n sadece do¤rudan mikroskopi, birisinin ise hem do¤rudan mikroskopi hem de kültürel yöntem-ler sonucunda pozitif oldu¤u saptand›. ‹zole edilen tek mantar suflunun Microsporum canis oldu¤u belir-lendi.
SES e göre tinea capitis prevalans›; iyi ve orta SES’ te %00.5, düflük SES’ te %01.5 bulundu. SES e ait prevalans de¤erleri aras›ndaki farklar anlaml› bulun-mad› (P=0.20) (Tablo 1).
Cinsiyete göre t. capitis prevalans› k›zlarda %00.6, erkeklerde %01.3 bulundu. Her iki cinsiyete ait de-¤erler aras›ndaki fark anlaml› bulunmad› (p=0.537) (Tablo 2).
11 yafl ve daha küçük ö¤rencilerin ve 11 tafl›ndan bü-yük ö¤rencilerin T. capitis prevalans› %01 bulundu (p=0.99) (Tablo 3).
P. capitis kuflkulu 179 ö¤renciden örnek al›nd›.161'ine P. capitis tan›s› kondu.SES’ e göre prevalans de¤erleri; iyi SES' te %03.8, orta SES' te %010.9, düflük SES' te %041.2 olarak belirlendi.SES'e göre prevalans de¤erle-ri aras›ndaki farklar ilede¤erle-ri derecede anlaml› bulundu (p<0.001) (Tablo 2).
Cinsiyete göre P. capitis k›z ö¤rencilerde %043.7, er-kek ö¤rencilerde %03.5 di. Cinsiyete göre prevalans de¤erleri aras›ndaki fark ileri derecede anlaml› bulundu (p<0.001) (Tablo 2).
Yafla göre yap›lan de¤erlendirmede P. capitis prevalan-s› 11 yafl ve daha küçük ö¤rencilerde %0.20.4, 11 ya-fl›n üzerindeki ö¤rencilerde %027.6 bulundu. Her iki yafl grubuna ait de¤erler aras›ndaki fark anlaml› bu-lunmad›.(p= 0.0065) (Tablo 3).
TARTIfiMA Tinea capitis
Türkiye’de, gerek eriflkin gerekse çocukluk ça¤›nda-ki T. capitis olgular› ile etkenlerini ve prevalans›n› saptamak amac› ile 1950’li y›llardan bafllayarak bir çok çal›flma yap›lm›fl, etken s›ralamas›ndaki mantar-lar›n bölge ve y›llara göre yer de¤ifltirdi¤i görülmüfl-tür. 1950’li y›llarda T. capitisli hasta say›s›nda belir-gin bir art›fl saptan›rken, 1970’li y›llardan itibaren azalma sürecine girilmifltir. 1968 ve 1976’da Tric-hophyton schoenleinii, 1974 ve 1977’de ‹zmir ve çevresinde Microsporum canis ve Trichophyton vi-olaceum, 1980’de Erzurum ve civar›nda M.canis, 1988 ve1996’da Diyarbak›r’da T.violaceum ve Trichpohyton mentagrophytes, 1996’da Mersin ve çevresinde baflta T.violaceum olmak üzere T.
men-Hastal›k T. capitis P. capitis ‹yi(n=2100) d %0 (%95 CI) 1 0.5 (0.0-2.7) 8 3.8 (1.6-7.5) Orta(n=1830) d % 0 (%95 CI) 1 0.5 (0.0-3.0) 20 10.9 (6.7-16.8) Düflük(n=3228) d %0 (%95 CI) 5 1.5 (0.5-3.6) 133 41.2 (34.6-48.6) p + X2=1.668 d.f=1 p=0.20(n.s) X2=87.66 d.f=1 p<0.001 +:ki kare trend analizi n.s. p>0.05 (anlaml› de¤il) d.f:serbestlik derecesi
Tablo 1. Farkl› sosyo ekonomik statülerde Tinea capitis ve Pediculosis capitis prevalans›
Hastal›k T. capitis P. capitis K›z (n:3390) d %0 (%95CI) 2 0.6 (0.1-2.1) 148 43.7 (37.0-51.1) Erkek (3768) d %0 (%95CI) 5 1.3 (0.4-3.1) 13 3.5 (1.8-5.9) p X2=0.381 d.f=1 p=0.537(n.s) X2=131.21 d.f=1 p<0.001 n.s: p>0.05 (anlaml› de¤il) d.f: serbestlik derecesi
Tablo 2. Cinsiyete göre Tinea capitis ve Pediculosis capitis prevalans›
Hastal›k T. capitis P. capitis Yafl<=11(n=5090) d % 0 (%95 CI) 5 1.0 (0.3-2.3) 104 20.4 (16.7-24.7) Yafl>11(n=2068) d % 0 (%96 CI) 2 1.0 (0.1-3.5) 57 27.6 (20.9-35.6) p X2=0.0003 d.f=1 p=0.99 (n.s) X2=3.401 d.f=1 p=0.065(n.s) n.s=anlaml› de¤il d.f=serbestlik derecesi
tagrophytes, ayn› y›l ‹stanbul’da M.canis, T.rubrum, Trichophyton tonsurans ve T.mentagrophytes, 1998’de Adana ve civar›nda T.violaceum, M. canis ve T. tonsurans tinea capitis etkenleri olarak belir-lenmifltir (9, 12, 13, 14, 15, 16).
Yak›n ve Ortado¤u ülkelerinde, Fransa, ‹talya, ‹span-ya ve Portekiz gibi bir çok Avrupa ülkesinde t. ca-pitisin esas etkeni olarak M.canis izole edilmifltir. T. violaceum ise Asya ve Afrika ülkelerinde, T. tonsu-rans Amerika’da predominanat etken olarak belir-lenmiflrtir. (3, 7, 9, 17, 18).
Bizim çal›flmam›zda belirlenen t capitis olgular›ndan sadece bir tanesinden M. canis izole edilmifltir. T. capitis prevalans› ise sosyo ekonomik statüsü iyi olan ve orta olan okullarda %00.5 ve düflük sosyo ekonomik statüde %01.5 olarak bulunmufltur. Türki-ye’de konu ile igili çal›flmalarda T. capitis prevelan-s›n›n ‹zmir'de %0.1, Erzurum'da %0.8, Diyarbak›r'da .%0.1, Batman'da %0.2, Adana'da %00.6, Mersin'de %00.3, olarak belirlenmifltir ( 9,12, 13, 14, 15, 16, ). Bizim çal›flmam›z›n sonuçlar›na göre; son y›llarda T. capitisli olgu say›s›ndaki azalman›n halen devam et-ti¤i düflünülebilir.
Avrupa'da 1950'li y›llardan itibaren T. capitisli olgu say›s›nda azalma oldu¤u bildirilmifl, ancak son y›l-larda göçlere ba¤l› bir art›fltan sözedilmifltir (7). Ku-zey bat› Avrupa ülkelerinde T. capitisin tüm derma-tofitoz olgular›n›n sadece %1ini oluflturdu¤u Tropik Afrika'da ise en s›k görülen dermatofitoz oldu¤u ve okul ça¤›ndaki çocuklarda prevalans›n %4-30 oldu-¤u kabul edilmektedir (17).
Londra'da yap›lan bir prospektif çal›flmada T.capitis prevalans› %5.2 bulunmufl ve daha sonraki y›llarda ‹ngiltere'de baz› okullardaki prevalans›n %12 ye yükseldi¤i vurgulanm›flt›r(19). Prag'ta yap›lan bir araflt›rmada tüm dermatofitler içinde t.capitis s›kl›¤› %1.7 bulunmufl ve bilinenin aksine çocuklar aras›n-da nadiren görüldü¤ü vurgulanm›flt›r (8). ‹spanya'aras›n-da genel popülasyonda yap›lan bir çal›flmada T. capitis prevalans› %0,44 bulunmufl, en s›k izole edilen etke-nin T.tonsurans ve M.canis oldu¤u bildirilmifltir (7). 1986-1996 y›llar› aras›nda, ‹talya Cagliari’de yap›-lan bir çal›flmada T. capitis %8 olarak belirlenmifl, et-ken olarak M. canis ve T mentagraphytes izole
edil-mifltir. Yunanistan’da dermatofitoz lokalizasyonlar› ile ilgili olarak yap›lan bir çal›flmada T. capitis olgu-lar›n›n ilk s›rada yer ald›¤› ve Portekiz’de en s›k izo-le ediizo-len etkenin M. canis oldu¤u bildirilmekte-dir.(1, 3, 20).
Kenya'da t.capitis in tüm dermatofit olgular›n›n %75ini teflkil etti¤i, Kenya'da ve Uganda'daki çal›fl-malarda prevalans›n % 7.9 oldu¤u bildirilmektedir (17). Libya'da genel toplumda yap›lan bir çal›flmada prevalans, %4.49 bulunmufl, Kuveyt'te ise çocuklar-da tüm dermatofitler içinde t capitisin %73.7 lik bir oran ile en yayg›n klinik tip oldu¤u belirlenmifltir (21,22).
Çal›flmam›zda t capitis olgular›n›n literatür bilgileri ile benzerlik göstererek az say›da saptand›¤› ve izole edilen bir M canis suflunun Akdeniz ülkeleri'nde en s›k saptanan etken oldu¤u konusundaki çal›flmalarla uyum içerisinde oldu¤u görülmektedir.
Pediculosis capitis
Türkiye' de de¤iflik zamanlarda pediculozis capitis konusunda yap›lan çal›flmalarda farkl› prevalans de-¤erleri belirlenmifltir. ‹stanbul' da 13 ilkokulda yap›-lan bir çal›flmada pediculozis capitis prevayap›-lans›, iyi SES te %10.48 ve düflük SES’te %25.87 bulunmufl-tur (23). Di¤er baz› çal›flmalarda p.capitis prevelan-s›; ‹zmir'de 6 ayr› çal›flmada %11-%35.4 aras›nda (24, 25, 26, 27, 28, 29, ), Do¤u Anadolu'da %04.41, Orta Anadolu'da %7.3 ve Güney Ana-dolu'da % 16.83 bulunmufltur. (30, 31, 32). Ayr›ca bu çal›flma-larda SES'in, kalabal›k ailelerin , yaflam koflullar›n›n hastal›¤›n ortaya ç›kmas›nda çok önemli rol oynad›-¤›, k›z ö¤rencilerde erkek ö¤rencilerden s›k görüldü-¤ü vurgulanm›flt›r.
Bizim çal›flmam›za ait prevalans de¤erleri iyi SES' te %03.8, orta SES' te %010.9, düflük SES' te %041.2 olarak belirlenmifltir. Bu sonuçlar›n yap›lan di¤er baz› çal›flmalar›n sonuçlar›na göre düflük oldu-¤u görülmektedir. Bir çal›flmada P. capitis ile ilgili azalman›n son y›llarda sa¤l›k ve hijyen koflullar›n›n düzelmesi ile igili olmad›¤›, bu durumun hastal›¤›n zaman zaman epidemiler yapmas›, zaman zaman da azalmas› ile aç›klanabilece¤i vurgulanmaktad›r (33). Bizim çal›flmam›z›n sonuçlar›n›n da bu görüflü des-tekledi¤ini düflünüyoruz.
Türkiye’de oldu¤u gibi dünyan›n bir çok bölgesinde P. capitis major bir halk sa¤l›¤› problemidir. ABD’de y›ll›k vaka say›s›n›n 6 -12 milyon aras›nda oldu¤u bildirilmektedir(10). Konu ile ilgili bir baflka çal›fl-mada, ABD'de prevalans›n % 3 oldu¤u ve hastal›¤›n da¤›l›m›nda SES, genifl aile ve cinsiyetin önemi be-lirtilmifltir(34).
Polonya'da da bir okul çal›flmas›nda prevalans %3.2 bulunmufl, ayn› flekilde yafl,cinsiyet ve yaflam koflul-lar›n›n hastal›¤›n ortaya ç›kmas›ndaki önemine de¤i-nilmifltir(35).
Tayvan'da ilkokul ça¤›ndaki ö¤rencilerde en s›k gö-rülen cilt hastal›¤›n›n P. capitis oldu¤u, Kore'de ve Avustralya'daki çal›flmalarda P. capitis preva-lans›-n›n %5 ve %0.21 oldu¤u hastal›k orapreva-lans›-n›n›n k›zlarda erkeklere göre çok yüksek oldu¤u bildirilmekte-dir(36, 37, 38)..
Ürdün'de yap›lan iki çal›flmadan birinde P. capitis prevalans› %13.4 bulunmufl, 8-9 yafl grubunda en yüksek prevalans de¤erleri bildirilmifltir. Di¤er ça-l›flmada erkek ö¤rencilerde cilt hastal›klar› içinde P. capitisin 3. s›rada yer ald›¤› saptanm›flt›r. Suudi Ara-bistan'da ki çal›flmalarda ise adolesan ça¤›ndaki er-kek çocuklarda P. capitisin en yayg›n cilt hastal›¤› ol-du¤u, k›z ve erkek ö¤renciler aras›ndaki fark›n an-laml› olmad›¤› ve en yüksek prevalans de¤erlerine 6-8 yafllarda ulafl›ld›¤› ifade edilmifltir(39, 40, 41, 42). Afrika'da yap›lan iki çal›flmada k›zlar›n oran›n›n er-keklere göre yüksek oldu¤u , ancak yine Afrika’da bir çal›flmada k›z ve erkek ö¤rencilerin oran›n›n eflit oldu¤u belirlenmifltir (43, 44, 45).
Bizim çal›flmam›zda da farkl› SES teki okullar›n pre-valans de¤erleri ile k›z ve erkek ö¤rencilerin preva-lans de¤erleri aras›ndaki farklar ileri derecede an-laml›d›r.11 yafl›ndan daha büyük ö¤renciler ile 11 yafl ve daha küçük ö¤renciler aras›ndaki fark›n an-laml› olmad›¤› görülmektedir. Çal›flman›n yap›ld›¤› düflük SES teki bölgelerde yaflam koflullar› kötü ol-du¤u gibi e¤itim düzeyi de çok düflüktür.Türkiye'de e¤itim düzeyi düflük toplumlar P. capitisi hastal›k olarak kabul etmemekte ve dolay›s› ile de ilaç kul-lanmay› reddetmektedirler. Di¤er taraftan yine bu bölgelerde k›z ö¤rencilerin hemen hemen tamam›-n›n saçlar›tamam›-n›n uzun oldu¤u dikkat çekmifl ve veliler, okul yönetiminin tedaviye yard›mc› olmas› amac› ile
saçlar›n kesilmesi önerisine fliddetle tepki göstermifl-lerdir.
Sonuç olarak; Türkiye’de ve dünyada halen etkili olan P. capitisin eradikasyonunun ancak bu konuda ›srarl› bir e¤itim, sosyo ekonomik düzeyin yüksel-mesi ve toplumun deste¤i ile mümkün olabilece¤ini söyleyebiliriz.
KAYNAKLAR
1- Aste N, Pau M, Biggio P: T capitis in children in the district of Cagliari, Italy. Mycoses 40:231 (1997). 2- Stichele VR, Dezeure EM, Bogaert M G: Systematic review of clinical efficacy of topical treatments for head li-ce. B M J 311:604 (1995).
3- Eremondi TK, Panagiotidu DD, Tsaossu DM, Foti-dou D, Minas A: Tinea capitis in children in northern Greece during the period 1981-1995. Mycoses 42: 319 (1999).
4- Burkhart CN, Burkhart CG, Gunning W T, Arbo-gast J: Scanning electron microscopy of human head lou-se (Anoplura: Pediculidae) egg and its clinical ramificati-ons. J Med Entomol 36 : 454 (1999).
5- Fari M, Graser Y, Presber W,Tietz HJ: An epidemic of tinea corporis caused by Trichophyton tonsurans among children(wrestlers) in German. Mycoses 43:191 (2000). 6- Wegner Z, Racewicz M, Stanczak J: Occurrence of pediculosis capitis in a population of children from Gdansk, Sopot, Gdynia and the vicinities. Appl Parasitol 35: 219 (1994).
7- Cuetara MS, del Palacio A, Pereiro M, Amor E, Al-vares C, Noriega A P : Prevalance of undetected tinea ca-pitis in a school survey in Spain. Mycoses 40: 131 (1997).
8- Kuklova I, Kucerova H: Dermatophytoses in Prague, Czech Republic between 1987 and 1998. Mycoses 44: 493 (2001).
9- ‹lkit M, Hazer S, Atl› T, Gümüflay T, Bo¤a ‹: Mersin ili merkezindeki ilkokul çocuklar›nda tinea capitis . Gü-neydo¤u Anadolu'dan göç edenlerde infeksiyon. ‹nfek. Derg 13: 145 (1999).
10-Clore ER, Longyear LA: Comprehensive pediculosis screening programs for elementary schools. J Sch Health 60 : 212 (1990).
11- Murray PR: Medical Microbiology. Third ed. Mosby-St Louis Baltimore 1998 p: 691-2.
versitesi T›p Fakültesi ö¤rencilerinde dermatofitozlar,. ‹n-fek Derg 13:109 (1999).
13- Kufltimur S, El- Nahi H.: Ankara'n›n Balgat ve çev-resindeki yerleflim bölgelerinden izole edilen dermatomi-koz etkenleri. Türk Mikrobiyol Cem Derg 23; 116 (1999). 14- Özel M F, Mete M, Gül K, Suay A: Diyarbak›r ve çevresinde dermatomikoz etkenleri. ‹nfek Derg 10:275 (1998).
15- Öztürkcan S, Okuyan B, Marufi M: Son befl y›l içinde klini¤imizde saptanan yüzeyel mantar hastal›klar›-n›n retrospektif de¤erlendirilmesi. Türk Mikrobiyol Cem Derg 29: 92 (1999).
16- Sürücüo¤lu B, Türker M, Üremek H: ‹zmir bölge-sinde yüzeyel mantar infeksiyonuna neden olan 660 der-matofit ve maya türünün de¤erlendirilmesi. ‹nfek Derg 2: 63 (1997).
17-Schmeller W, Baumgartner S, Dsikus A. Derma-tophymycoses in children in rural Kenya: The impact of primary health care. Mycoses 40: 55 (1997).
18-Chadeganipour M, Shadzi S, Dehghan P, Movahed M : Prevalence and aetiology of dermatophytoses in Isfa-han Iran. Mycoses 40: 321 (1997).
19- Clayton YM: The changing pattern of tinea capitis in London school children. Mycoses 21 : 104 (1978). 20- Cubrita J, Esteves J, Sequeira H: Dermatophytes in Portugal (1972-1981). Mycopathologia 84: 159 (1984). 21- Malhotra YK, Garg MP, Kanwar AJ: A school sur-vey of tinea capitis in Benghazi, Libya. J Med Vet Mycol 24: 85 (1979).
22- al-Fouzan AS, Nenda A: Dermatophytosis of children in Kuwait. Pediatr Dermatol 9: 27 (1992).
23- Yücel A, Çal›fl›r B, Polat E, Aslan M.: ‹stanbul'un 6 ilçesinde ilkokul çocuklar›nda bitlenme sorununun araflt›r›l-mas›. T. Parazitol Derg 18: 492 (1994).
24- fiakru N, Daldal N, Özbilgin A: Bornova Naldöken'de bulunan üç ilkokulda Pediculus humanus capitis yayg›nl›-¤›n›n araflt›r›lmas›. T. Parazitol Derg 19: 526 (1995). 25- ‹lhan F, Budak S.: ‹zmir Karfl›yaka'da bir ortaokul ve dört ilkokulun ö¤rencileri aras›nda Pediculus humanus ca-pitis'in yayg›nl›¤›n›n araflt›r›lmas› ve iki y›l önce yap›lan ta-rama sonuçlar› ile karfl›laflt›r›lmas›. T Parazitol Derg 18: 485 (1994).
26-Yazar S, Alt›ntafl N: Ulucak beldesindeki okullarda Pe-diculus humanus capitis yayg›nl›¤›n›n araflt›r›lmas›. T Para-zitol Derg 23: 378 (1998).
27- Üner A, Özensoy S, Tappeh KH, Akar fi, Gürüz Y: ‹zmir'in Karfl›yaka ilçesi ilkokul çocuklar›nda ba¤›rsak
pa-razitleri ve bafl biti araflt›r›lmas›. T. Parazitol Derg 21: 39 (1997).
28- Özler N, Öztan ‹, Budak S, Alt›ntafl N, Tatar N, Ak M :‹zmir'de de¤iflik sosyo ekonomik çevrelerdeki ilkokul-larda pediculosis araflt›r›lmas›. T. Parazitol Derg 17: 87 (1982).
29-Kuman HA, Özler N, Bahar IH, Koyutürk A : ‹z-mir'de pediculosis. T Parazitol Derg 2: 104 (1987). 30-Özcan A, Ayy›lmaz A : Malatya'da ilkokul ö¤rencile-rinde pedikülosis capitis araflt›rmas›. Deri Hast. Frengi Araflt. 25: 259 (1991).
31- Sayg› G, Özçelik S, Temizkan N, Erandaç M : S›-vas'ta üç ilkokul ö¤rencileri aras›nda pediculosis humanus capitis yayg›nl›¤›n›n araflt›r›lmas›. T. Parazitol Derg 2: 75 (1990).
32- Acar MA, Özpoyraz M, Karakafl M, Memiflo¤lu HR : Adana ilinde pedikülosis capitis prevalans›. Deri Hast. Frengi Araflt. 27: 179 (1993).
33- Özcan A, Do¤an G, fienol M, Yak›nc› C, fiahin S, Yolo¤lu S : Malatya'da ilkokul ö¤rencilerinde pedikülozis capitis ve skabies araflt›rmas›. T Parazitol Derg 20: 61 (1996).
34- Slonka GF, Mc Kinley T W, Mc Croan JE : Epide-miology of an out break of head lice in Georgia, Am. J Tr Med and Hygiene 25: 739 (1976).
35- Wegner Z, Racevicz M, Stanczak J: Occurrence of pediculosis capitis in a population of children from Gdansk, Sopot, Gydnia and the vicinities. Appl. Parasitol 35:219 (1994).
36- Wu YH, Su H Y, Hsieh Y J: Survey of infectious skin diseases and skin infestation among primary school students of Taitung County, Taiwan. J Formos Med Assoc 99: 128 (2000).
37- Hong HK, Kim CM, Lee JS, Lee WS, Yang YC: In-festation rate of heat in primary school children in Inchon, Korea. Korean J Parasitol 33: 243 (1995).
38- Speare R, Buettner PG: Head lice in pupils of a pri-mary school in Australia and implications for control. Int J Dermatol 38 : 285 (1999).
39- Amr ZS, Nusier MN: Pediculosis capitis in northern Jordan.Int J Dermatol 39:919 (2000).
40- Shakkory WA, Abu Wandy E: Prevalence of skin di-sorders amon male schoolchildren in Amman, Jordan. East Mediterr Health 5:955 (2000).
41- Bahamdan K, Mahfouz AA, Tallab T, Badawi IA: Skin diseases among adolescent boys in Abha. Saudi Ara-bia. Int J Dermatol 35: 405 (1996).
42-Boyle P: Pilot study of the prevalence of head lice in-festation in a population of Saudi Arabian children. Fam. Pract 4: 138 (1987).
43-Chunge RN: A study of head lice among primary school children in Kenya. Trans R Soc Trop Med Hyg 80: 42 (1986).
44- Menan EI, N' Guessan G, Kiki-Barro PC, Nebavi NG, Adjetey TA, Kone M: Scalp pediculosis in schooll environment in the city of Abidijan:prevalence and influ-ence of socio economic conditions. Sante 9: 32 (1999). 45- A rene F, Ukaular AL: Prevalence of head louse (pe-diculus capitis) infestation among inhabitants of the Niger Delta. Trop Med Parasitol 36: 140 (1985).
