Edirne İlinde Beslenme Araştırması I

Edirne İlinde Beslenme Araştırması I

I. G e n e l B ilg ile r , A ğ ı r l ı k v e B o y Ö l ç ü l e r i

Dr. Ayşe Uzei

Sevinç Yücecan ** / Türkân Ekinciler

Vahide Özbayer

G i r i ş

T o p l u m için, gerçekçi beslenm e p lâ n la r ın ın yapılabilm esi, beslenme s o ru n la rın ın , s o ru n ların n ed en lerin in ve k a y n a k la r ın bilimsel olarak or­ ta y a k o n m a sın ı gerektirir. Beslenme s o ru n ları b ir y ö n d e n sağlık, diğer y ö n d e n sosyol-ekonomik ve k ü ltü rel 'd u r u m la r la y a k ın d a n ilgilidir. Bir to p l u m u n veya g u r u b u n beslenm e şekli, o to p lu m veya g u ru b u n sosyo­ ek o n o m ik ve k ü ltü rel y a p ısın d a etkilenir. O to p lu m veya g u ru b u n bes­ le n m e şekli ise, çeşitli sağlık s o r u n la r ın a yol açar. Bu b a k ım d a n toplu­ m u n b eslenm e d u r u m u araştırılırken b u fak tö rlerin hepsi birlikte ele alınır. B u g ü n e k a d a r H a c e tte p e Ü niversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü ile H ıfzıssıhhha O k u lu n u n işbirliği ile, İç A n a d o l u 1'2 D o ğ u K a ra d e n iz 3 ve G ü n e y D o ğ u A n a d o lu 4 bölgelerinde b eslenm e a ra ş tırm a la rı yapıl­ mıştır. Bu a r a ş tır m a ise, o lan ak larım ız içerisinde ülkem izin M a r m a r a B ölgesinin beslenm e d u r u m u ve beslenm e ile ilgili çeşitli faktörler üzerin­ d e bilgi to p la y a ra k , verileri d eğerlendirip, beslenm e ile u ğ ra ş a n la ra y a r d ım c ı o lm a k a m a c ı ile p lâ n la n ıp y ü rü tü lm ü ş tü r .

A r a ş t ı r m a Y ö n t e m i ve A r a ç l a r ı

Bu a r a ş tı r m a için şimdiye k a d a r b u k o n u d a çalışılmamış, aynı z a m a n d a sağlık ö r g ü t ü n ü n o la n a k la r ın d a n yararlan ılab ile cek b ir bölge d ü ş ü n ü l­ m ü ş tü r . Bu k o şu llara u y d u ğ u için E d irn e ili ara ş tırm a yeri ola ra k seçilmiş­ tir. A r a ş tır m a n ın yap ıld ığı E d irn e ili ve a ra ş tırm a yerleri Şekil 1 de gösterilmiştir.

* H a c e tte p e Ü n iv e rsite si B eslenm e ve D iy e te tik B ö lü m ü Ö ğ re tim Ü yesi. * * H a c e tte p e Ü n iv e rsite si B eslen m e ve D iy e te tik B ö lü m ü Ö ğ re tim G örevlisi. * * * H a c e tte p e Ü n iv e rsite si B eslenm e ve D iy e te tik B ö lü m ü Ö ğ re tim G örevlisi. * * * * H a c e tte p e Ü n iv e rsite si B eslen m e v e D iy e te tik B ö lü m ü n d e A sistan.

'EDIRN eniköy kavaklı s p ir ıç loğanca ger dellı ibriktepe \ ( £ > @ j[ m e r k e Z ı

p^ay.^ıt p ^ ilce merkezi ve

belediyeler

o köyler

demiryolu

şose

araba yolu

nehir

O 1:400.000

özel işaretler

E d ir n e ilin d e a r a ş tır m a y a k a tıla n ilç e ve k ö y le r.

E d ir n e ilinde 1963 y ılın d a n beri u y g u la n a n “ e n te g ra s y o n ” tip in d ek i sağlık h iz m e ti 1969 d a sosyalleştirilmiştir. İlin sağlık ö rg ü tü , E d irn e, U z u n k ö p r ü ve K e ş a n sağlık g u r u p la r ı şeklinde d ü zen len m iştir. Ü ç sağlık

E D İ R N E İ L İ N D E B E S L E N M E A R A Ş T I R M A S I I ₇₉

g u r u b u n d a to p la m o la ra k 19 sağlık ocağı 71 sağlık evi b u lu n m a k ta d ır . A y rıca sağlık g u r u p la r ı n a bağlı y ataklı tedavi k u r u m l a n , sıtma, tü b e r k ü ­ loz, a n a çocuk sağlığı gibi b aşk an lık lar d a vardır.

E d irn e, U z u n k ö p r ü ve K eşan, nüfusu 20000 d en fazla kentsel özel­ likte yerleşm e yerleridir. N üfusu 2000 d e n d a h a fazla olan yerler, kentle köy arası, d a h a küçü k yerler ise, köysel özelliktedir.

A r a ş tır m a için sağlık ö rg ü tü n c e u y g u n g ö rü len h e r üç özellikteki yerleşm e y e rle rin d en gelişigüzel ö rneklem e y ö n te m in e göre, birinci g u r u p t a n E d irn e, U z u n k ö p r ü , K eşan ikinci g r u p t a n H av sa, K ırcasalih, Y eniköy, Çöpköy, K u r tb c y , M eriç, İb rik te p e ve Enez, ü ç ü n c ü g r u p ta n ise Şekil 1 de g ö rü ld ü ğ ü gibi 13 köy seçilmiştir. A r a ş tır m a için seçilen h e r b ir yerleşm e y erin de sağlık ö rg ü tü n c e sa p ta n m ış h a n e listesinden ge­ lişi güzel y ö n te m le yerleşme yerin in kalab alık lığ ın a göre ö n ced e n ayrılmış say ıd a aile d en ek ola ra k seçilmiştir. Bu seçim yanlız 0-6 yaş çocuğu olan aileler a r a s ın d a yapılm ıştır. E vde b u lu n m a y a n v eya a r a ş tır m a y a katıl­ m a k istem eyen aileler yerine yedekleri a lın a r a k to p la m 600 aile denek o la ra k seçilmiştir. Bu ailelerden yanlız 1 tanesi a ra ş tırm a y ı y a rıd a bırak­ m ıştır. A r a ş tır m a d a bilgilerin to p la n m a s ın d a , ö ğ retim görevlilerinin d e n e tim i a ltın d a , H a c e tte p e Üniversitesi Beslenme v e D iyetetik v e Çocuk gelişimi ve E ğitim i b ö lü m leri son sınıf öğrencileri çalışmışlardır. Ö ğrenci­ le r ü ç h a fta süre ile g ü n d ü z ve gece a r a ş tı r m a y e rle rin d e kalarak sağlık ocağ ı ve sağlık evi görevlilerinin y a r d ım ı ile çalışm aları yürütm üşlerdir. Sağlık ö r g ü tü m e n s u p la n , çalışma y erle rin in yöneticileri ve önderleri ile h a lk ; istek ve ilgi ile çalışmayı y a p a n l a r la işbirliği yapm ışlardır.

A r a ş tır m a d a beslenm e ile ilgili çeşitli k o n u la r d a bilgi toplanm ıştır: 1. A ilen in yapısı, bileşimi, sosyo-ekonomik d u r u m u ,

2. Y em ek h a z ır la m a kolaylıkları, 3. Beş g ü n lü k besin tü k e tim d u r u m u , 4. Aile b irey lerin in boy ve ağırlık ölçüleri,

5. Aile b irey lerin in sağlık d u r u m l a r ı ile ilgili şikâyetleri, diyet te d a v i usulleri,

6. Ç o cu k sağlığı ile ilgili hususlar, 7. Ç o cu k beslenm e alışkanlıkları.

Bu k o n u la r d a bilgi to p la m a k için ö n ceden soru kâğıtları h a z ır la n ­ mıştır. G özlem , s o ru ştu rm a ve ölçm e y ö n tem leri ile to p la n a n bilgiler soru k â ğ ıtla r ın a işlenmiştir.

Bu y a z ıd a evlerin yapısı, bileşimi, sosyo ekonom ik ve eğitim d u r u m u , y e m e k h a z ı r la m a kolaylıkları ile ağırlık ve b oy ölçüleri ele alın acak tır. Y etişkinlerin ağırlık ve boy ölçüleri istatistiki o la ra k değerlendirilm iştir.

Ş işm anlığın ta n ım l a n m a s ın d a h a y a t sigorta şirketlerinin ta b lo la r ın d a n ’ y ara rla n ılm ış tır. B ü y ü m e d evresinde o la n la rın ölçüleri ise d ü n y a n ı n b irço k y e rin d e k u lla n ılm a k ta olan A m e rik a Birleşik D evletleri ve Bursa M e r in o s 6 b ü y ü m e s ta n d a r t la r ı n a göre değerlendirilm iştir.

B u lg u la r

Ailelerin b ü y ü k lü ğ ü ve geçim ini sağ lay an meslekler T a b l o 1 de gösterilmiş tir. Ailede o r ta l a m a b irey sayısı 5.9, tü k e tim ü n ite sayısı ise 4.5 dir. K ö y lerd ek i aileler kentsel özellikteki y e rle rd e n d a h a k alab alık tır. A ile­ lerin % 32 si çiftçi, % 16 sı esnaf, % 18 i m e m u r , % 13 ü işçidir. G eriye k alan , çiftçilikle ticaret ve işçiliği birlikte y ü r ü tm e k te d ir le r . I ablo 2 ailelerin gelir d u r u m u n u gö sterm ek ted ir. Aile b a ş ın a dıişen o r ta l a m a yıllık gelir 18711 Tl. sidir. K e n tle r d e k i aileler k ö y le rd e k in d en d a h a çok gelire sahiptirler. T a b l o 3; aile reisi ve ev k a d ın ın ın ö ğ ren im d u r u m l a r ın ı gösterm ektedir. E rk ek ler a r a s ın d a o k u m a y a z m a b ilm iy e n lerin o ra n ı % 17 k a d ı n la r d a ise % 45 dir. A r a ş tır m a k a p s a m ın a g iren b ölgede yüksek ö ğren im görm üş ev k a d ı n ın a çok az say ıd a rastlan m ıştır. O r t a ö ğ re n im g ö rm ü ş k a d ın la rın çoğu ö ğ retm en , ebe ve h em şired ir.

T A B L O 1

A i l e n i n B ü y ü k l ü ğ ü v e M e s l e ğ i

A ile d e A ile d e o r ta l a m a

o r ta l a m a tü k e tim A ile n in G e ç im in i S a ğ lıy a n M e sle k le r

A ile b ire y ü n ite Ç iftç i Ç iftçi

G r u p l a r sayısı sayısı sayısı Ç iftçi E s n a f M e m u r İşçi E s n a f İşç

1. K e n ts e l ö z e llik te 182 5 . 7 4 . 3 8 63 50 40 7 10 2. K e n t-k ö y a ra s ı 193 5 . 7 4 . 2 41 25 36 31 36 23 3. K ö y se l ö z e llik te 22 4 6 . 4 4 . 9 144 6 20 7 20 27 T o p la m 599 5 . 9 4 . 5 193 94 106 78 63 60 o r /o 32 16 18 13 11 10 Y em ek h a z ı r l a m a d a etkisi o la n b azı o la n a k la r ın d u r u m u ; T a b l o 4 de verilm iştir. Y em ek p işirm ed e kolaylık sağlıyan d ü d ü k lü tencere, yiyecek­ leri s a k la m a k için gerekli b u z d o la b ı az say ıd a ailelerd e v a rd ır. A ilelerin ç o ğ u n d a y em ek ler aç ık ta s a k la n m a k ta d ır . Ö zellikle k ö y lerd e ailelerin r in çoğu su yu e v d en u z a k t a n ta şım a k ta d ır la r. Y in e k öylerdeki ailelerin çoğu y em ek lerin i o d u n o c a ğ ın d a p işirm ek ted irler.

E D İ R N E İ L İ N D E BE S LE N M E A R A Ş T I R M A S I I ₈₁ TABLO 2 A i l e n i n G e l i r D u r u m u ( A i le B a ş ı n a Y ı l l ı k O r t a l a m a ) G r u p l a r Ç iftçi E s n a f M eslek M e m u r G r u p la r ın d a g e lir Ç iftçi ' İşçi e s n a f Ç iftçi işçi O r ta la m a 1. K e n ts e l ö ze llik te 15450 27808 19011 16916 25074 13889 19691 2. K e n t-k ö y ara sı 17686 17683 13495 13340 34890 18468 19260 3. K ö y se l ö ze llik te 16156 13550 15451 14450 27611 15875 17182 O r t a la m a 16431 19680 15986 14902 29192 16077 18711 T A B L O 3 A i l e R e i s i v e E v K a d ı n l a r ı n ı n Ö ğ r e n i m D u r u m u Ö ğ re n im D ü ze y i C a h il O k u r y a z a r İlk ö ğ rt. O r t a ö ğ rt. yüksek öğrt. G r u p l a r E K E K E K E K E K 1. K e n ts e l ö z e llik te 28 90 23 43 127 103 42 16 8 1 2. K e n t- k ö y a ra s ı 35 125 48 36 142 113 25 5 5 0 3. K ö y se l 0 ö z e llik le 75 171 78 46 143 98 13 7 6 T o p la m 1138 386 149 125 412 314 80 28 19 1 O ' /O 17 45 19 15 52 37 10 3 2 0 T A B L O 4 Y e m e k P i ş i r m e K o l a y l ı k l a r ı E v d e a y rı E v d e su y u B ü ta n - D ü d . B uz T e l M u tfa ğ ı o la n - g a z ı te n c e re D o la b ı D o lab ı o la n la r 1ar o la n la r o la n la r o la n la r o la n la r

G r u p l a r S ayı 0/0 S ayı 0//o S ay ı 0//O S ayı °/_/o S ay ı O'_o S ayı %

1. K e n ts e l ö z e llik te 120 66 109 60 134 74 43 24 47 26 88 48 2. K e n t- k ö y a r a s ı 131 68 93 48 126 65 12 6 14 7 71 37 3. K ö y se l ö z e llik te 118 53 29 13 70 31 5 2 5 2 34 15 G e n e l to p la m 0 /o 369 62 231 39 330 55 60 10 66 11 193 32

Y etişkinlerin o r ta l a m a ağırlık ve boy ölçüleri T a b lo 5 de verilmiştir. K ö y le rd e k i erkekler genellikle k e n tlerd ek in d en biraz d a h a kısa ve h afiftir­ ler. K e n tle rd e k i k a d ın la r k ö y le rd e k in d en genellikle d a h a ağır b u lu n

-T A B L O 5 Y e t i ş k i n l e r d e A ğ ı r l ı k v e B o y Ö l ç ü l e r i E rk e k le r K a d ın l a r A ğ ırlık -K g . B oy-cın. A ğ ırlık K g . B oy-cm . G u r u p l a r o r ta la m a S .A o r ta la m a S .A orL a la m a S .A o r ta l a m a S .A . 1. K e n ts e l ö ze llik te 6 8 .7 5 . 0 1 6 9 .0 5 . 0 6 1 . 5 1 3 .0 1 5 6 .0 6 . 9 2. K e n t- k ö y a ra sı 6 9 .8 8 . 5 1 6 8 .9 6 . 8 5 8 .2 9 . 5 1 5 5 .3 8 . 5 3. K ö y sel ö z e llik te 6 6 . 0 9 . 0 1 6 8 .4 8 . 3 5 7 .3 9 . 5 1 5 5 .1 6 . 4

m u şla rd ır. T a b l o 6 d a g ö r ü ld ü ğ ü üzere genellikle ş iş m a n lık ; k e n tle rd e k öylerden, k a d ı n la r a r a s ın d a erk e k le rd e n d a h a sık g ö r ü lm e k te d ir . K e n tle rd e k i k a d ın la r ın % 32 si ciddi o la ra k ( % 25 ve d a h a y u k a rı) şişm an b u lu n m u ş tu r . T A B L O 6 Y e t i ş k i n l e r d e Ş i ş m a n l ı k D u r u m u ( B o y a g ö r e a r z u e d i l e n a ğ ı r l ı k t a n % 15 v e d a h a f a z l a o l m a l a r ı n a g ö r e ) Ö lç ü le n le rin Ş iş m a n lık d e re c e si T o p la m % G u r u p l a r sayısı E K % E 15-25 K O /O E 25 K E K E K 1. K e n ts e l 2 0 4 255 21 71 10 32 31 103 15 40 2. K e n t köy a ra sı 2 36 293 34 65 6 22 40 87 17 30 3. K ö y se l 282 316 20 52 0 4 20 56 7 18 T o p la m 722 8 6 4 75 188 16 58 91 246 ° /_/o 10 22 2 7 13 28

T a b l o 7 ve 8 ,0 - 1 8 yaşın d ak i erkek ve k ız ların ağırlık ve b oy ö lç ü lerin in B oston s t a n d a r d l a r ı n a g ö re d u r u m u n u g ö sterm ek ted ir. İlk altı ay d a k i ağ ırlık ve b o y ölçüleri genellikle 50 ve d a h a y u k a r ı p e rc e n tille r a r a s ın d a g ö r ü lm e k te d ir . A ltı a y d a n so n ra ise ç o c u k la rın b ü y ü k kısmı 10 ve d a h a aşağı p e rc e n tille re d ü ş m e k te d ir. Boy ö lç ü lerin d e k i d ü ş ü k lü k a ğ ırlık ta n d a h a fazladır.

Sıfır-altı y a ş la r ın d a k i ço c u k la rın ağırlık ölçüleri B u rs a -M e rin o s s t a n d a r d l a r ı n a g ö re k ıy a s la n d ığ ın d a ço c u k la rın % 27 si m a ln u tr is y o n lu o la r a k b u l u n m u ş t u r ( T a b l o 9). Y an lız m a ln u tr i s y o n u n çoğu b irin ci d e re c e d e d ir.

0 -1 8 Y a ş l a r ı n d a k i E r k e k l e r i n A ğ ı r l ı k v e B o y Ö l ç ü l e r i n i n B o s t o n (A.B.D) S t a n d a r d l a r m a G ö r e D u r u m u TA BLO 7 Y aşı 1 a r tı la n la r ın sayısı < 3 A ğ ırlık P e rc c n til 10 25 50 75 90 < 3 Bo\ 10 ' P c rc e n til 25 50 75 90 3 ay 20 1 0 2 8 0 9 2 _{0 1 4 3 10} 6 ay 30 9 3 2 6 0 3 8 4 4 3 3 8 9 ay 23 9 5 4 1 2 1 8 3 3 1 3 5 12 ay 37 13 9 9 0 3 3 8 9 3 7 3 7 18 a y 35 21 3 7 4 1 0 28 0 4 1 2 0 2 4 ay 50 22 2 8 8 4 6 30 6 1 4 6 3 30 ay 15 7 0 2 4 2 0 7 2 1 2 2 1 3 yıl 68 25 15 14 5 4 4 45 8 6 1 3 4 4 yıl 49 22 14 7 2 2 2 37 5 2 2 1 2 5 yıl 64 36 3 10 6 7 2 37 7 8 6 3 3 6 yıl 39 22 6 7 4 0 0 32 3 2 0 0 0 7 yıl 48 24 6 7 6 4 1 30 7 6 2 2 1 8 yıl 46 27 9 9 3 0 0 33 7 5 1 0 0 9 yıl 31 18 6 1 4 2 _{0 20 5 3 1 1 1} 10 yıl 35 17 9 6 1 2 0 29 7 2 1 1 0 11 yıl 2 4 10 8 2 2 1 1 17 1 3 2 1 0 12 yıl 29 10 5 7 2 4 1 17 1 5 6 1 0 13 yıl 18 10 1 2 3 2 0 12 1 2 2 1 0 14 yıl 24 8 4 3 7 2 _{0 11 5 2 5} 1 0 15 yıl 20 9 2 4 5 0 0 13 3 2 2 0 0 16 yıl 20 4 2 2 11 1 0 9 2 5 4 0 0 17 yıl 22 5 1 3 12 1 0 9 6 5 2 0 0 18 yıl 16 3 2 2 6 3 0 9 3 3 0 1 0 T o p la m 763 332 121 120 110 43 33 451 95 78 61 38 45 O/ y o 4 4 16 16 14 6 4 59 12 10 8 5 6 T A B L O 8 0-18 Y a ş ı n d a k i K ı z l a r ı n A ğ ı r l ı k v e B o y Ö l ç ü l e r i n i n B o s t o n (A.B.D) S t a n d a r t l a r ı n a G ö r e D u r u m u T a r t ı l a n l a r ı n y aş sayısı < 3 10 25 50 75 90 < 3 10 25 50 75 90 3 a y 19 4 4 0 4 2 4 5 2 0 8 0 5 6 ay 29 12 3 7 0 3 1 5 7 1 8 1 7 9 a y 10 5 0 3 2 0 0 5 0 2 1 1 1 12 a y 33 12 5 7 6 1 1 10 4 8 5 1 5 18 a y 20 3 10 5 0 1 1 5 4 7 4 0 0 24- ay 61 25 15 12 8 1 1 33 14 7 4 3 0 30 a y 9 3 0 3 2 0 0 2 3 2 2 0 0 3 yıl 53 25 13 5 6 3 1 29 10 8 3 0 4 4 yıl 67 40 21 1 5 0 0 48 11 6 2 1 0 5 yıl 67 15 21 8 20 4 0 45 6 8 6 1 0 6 yıl 44 28 8 5 1 0 1 35 3 3 2 0 2 7 yıl 56 32 17 2 2 2 1 39 5 7 2 2 1 8 yıl 4 4 227 7 4 2 2 1 32 5 5 2 0 0 9 y ıl 44 18 8 9 4 2 0 26 5 3 4 2 1 10 y ıl 36 14 10 8 4 0 0 26 5 2 1 1 1 11 yıl 39 15 12 5 5 2 0 26 4 3 4 2 1 12 y ıl 35 19 4 6 6 1 4 21 2 8 1 1 1 13 y ıl 37 3 9 8 7 1 0 25 5 6 2 0 0 14 yıl 26 10 4 6 3 2 1 16 6 4 0 0 0 15 y ıl 15 4 6 0 5 0 0 7 6 2 0 0 0 16 y ıl 22 4 5 6 4 2 1 10 2 6 4 0 0 17 yıl 18 2 3 4 4 4 0 12 4 0 1 1 0 18 yıl 31 3 6 12 4 5 1 15 6 5 4 1 0 T o p la m 812 324 191 126 104 38 19 471 119 103 70 18 29 40 24 15 13 5 3 58 15 13 9 2 3

0-6 Y a ş Ç o c u k l a r ı n d a M a l n u t r ı s y o n D u r u m u ( B u r s a - M e r i n o s A ğ ı r l ı k S t a n d a r t l a r ı n a G ö r e ) TA BLO 9 T a r tıl a n ço c u k sayısı Y aş g r u p la r ı (ay) 0 -1 2 1 3 -2 4 2 5 - 3 6 3 7 -4 8 4 9 - 6 0 6 1 -7 2 T o p la m E K E K E K E K E K E K E K E K O ' 110 91 85 81 83 62 4 9 67 64 67 39 44 43 0 412 I ’ m a ln ü t. 9 10 19 27 9 10 13 22 25 1 1 13 16 88 98 22 11° m a ln u t. 5 2 5 1 0 2 3 7 3 4 3 2 19 19 5 111° ” 2 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 %02 T o p la m 16 9 26 28 9 12 16 29 28 15 16 21 T o p la m E + K 28 54 21 45 43 34 225 % 4 6 3 5 5 4 27 T a r t ı ş m a

A ra ş tırm a k a p s a m ın a g iren bölgedeki aileler, İç A n d o lu köysel bölge- sindekilerden d a h a k ü ç ü k t ü r . 1-2 E d ir n e ili sağlık ö r g ü tü yetkililerince ifade edilen aile p lâ n la m a sı p r o g r a m ın ın aile k a la b a lığ ım etkilediği an laşılm ak tad ır. Birçok çiftçi ve e sn af ailesinde b irk a ç evli çift kardeşler, b a b a ve a n n e ile birlikte o tu r m a k ta d ır la r .

Y anlız b a b a , a n n e ve ç o c u k la r d a n oluşm uş ailelerde çocuk sayısı K ay seri b ölgesinden d a h a a z d ır .2 Genellikle “gezici” v ey a “ çin g e n e ” d enilen ailelerde çok ço cu ğ a ra s tla n m a k ta d ır .

E d ir n e bölgesindeki aileler gelir düzeyi y ö n ü n d e n de İç A n a d o lu b ö lg e sin d e k ile rd e n 1-2 d a h a iyi d u r u m d a d ı r l a r . E n yüksek geliri olan aileler çiftçilik y a n ı n d a tic a re t y a p a n la r d ır . İ n c e le n e n 599 ailed en 55 in in yıllık geliri 5000 T L . s ın d a n d a h a az, 31 in in ise 50 000 T L . s ın d a n d a h a yüksektir. G elir ve aile k a la b a lığ ın d a k i b u farklı d u r u m E d ir n e bölgesindeki ailelerin İç A n a d o lu b ö lg esin d ek ilerd en d a h a iyi y a ş a m a k o ş u lla rın a sah ip o ld u k la r ın ın b ir belirtisi say ılab ilm ek ted ir. İşçi aile­ le rin in gelirine dış ü lk elerd e çalışan la rın katkısı önem lidir.

E v k a d ın la r ı a r a s ın d a o k u m a y a z m a bilm iy e n lerin o ra n ı E d irn e bölgesinde d a h a azdır. Ö ğ r e n im d u r u m u n u ailenin k öyde ve k e n tte o tu r m a s ı d a etkilem ektedir. A r a ş tır m a bölgesinde o r ta ö ğ ren im i t a m a m ­ lam ış ev k a d ın la r ın ın sıklığı % 3 b u l u n m u ş t u r ki b u n la r ı n çoğu ilk okul ö ğ re tm e n le ri ebe ve h em şirelerd ir. A r a ş tır m a k a p s a m ın a g iren b ölgede y em ek leri s a k la m a k için b u z d o la b ı h e m e n h e m e n y anlız ken tlerd ek i ailelerin b ir k ıs m ın d a b u l u n m a k ta d ı r . K ö y lerd ek i ailelerin çoğu y em ek p işirm ek için o d u n ocağı k u ll a n m a k t a s u larım e v d en u z a k ta k i çeşm eden

ta ş ım a k ta d ır la r. D ü d ü k lü ten cere d e yanlız ken tlerdek i bazı ailelerde b u l u n m a k t a d ı r . Çeşitli yerleşm e yerlerin dek i ailelere yem ek h a z ır la m a v e ço cuk m a m a s ı k o n u la r ı n d a ö ğ ü tte b u lu n u lu r k e n b u d u r u m l a r a d ikkat edilmesi gerekir.

A r a ş tır m a k a p s a m ın a giren bölgedeki yetişkinlerin o r ta la m a ağırlık ölçüleri A m e r ik a Birleşik D ev letleri8 ve İn g ilte re 9 deki yetişkinlerin ö lçü leri a ra s ın d a , b o y ölçüleri ise 5-6 cm. k a d a r d a h a kısadır. A raş­ t ı r m a bölgesinde özellikle k en tlerd ek i yetişkinler a ra s ın d a şişmanlık

cid d i b ir so ru n gibi g ö zü k m ek ted ir. K a d ın l a r a ra s ın d a şişmanlık erkek­ le rd e n d a h a sıktır. Bu a r a ş tır m a n ın s o n u ç la n a ra ş tırm a bölgesindeki ç o c u k la r ve g en çlerin b ü y ü m e h ızının b a tı ü lkelerinden d a h a düşük o l d u ğ u n u g ö sterm ek ted ir. D o ğ u m d a n altı ay a k a d a r olan çocukların B oston S t a n d a r t l a r ı 6 ile p a r a le l gidip so n ra d a n aşağı percentillere d üşm esi ço c u k la rın b eslenm esinin b ü y ü m e y e etkisinin göstergesi olarak d ü ş ü n ü le b ilir. Ü lk e m iz in b a şk a yerlerind e y a p ıla n araştırm alard a, b e n z e r s o n u ç la r a v a rılm ıştır.10-11 Bursa M erinos S ta n d a r t la r ı n a 7 göre a r a ş tır ıla n sıfır-altı yaş ço c u k la rın d a m aln u trisy o n sıklığı % 27 olarak b u lu n m u ş t u r . A y n ı s t a n d a r t k u lla n ıla ra k y a p ıla n değerlendirm elerde m a ln u tr i s y o n sıklığı A n k a r a E tim e sg u t bölgesinde1 % 25, G ü n ey Doğu A n a d o l u d a 12 % 38-43, K a y s e ri bölgesinde2 % 32 olarak bu lu n m u ştu r. Y a n lız a r a ş t ı r m a bölgesindeki m a ln u trisy o n u n çoğu h a f if (1°) dır. B u d u r u m a r a ş tı r m a k a p s a m ı n a giren bölgedeki ailelerin çocukları ile d a h a çok ilgilendiklerini gösterm ektedir.

Ö z e t v e So n u ç

E d i r n e ilinin kentsel ve köysel yerleşm e y e rle rin d en örnekleme seçilmiş 599 a ile d e ; b eslen m e a ra ş tırm a s ın ın b ir b ö lü m ü o la ra k aile yapısı, ailenin sos- y o -e k o n o m ik ve eğitim sel d u r u m u ile b o y ve ağırlık ölçüleri incelenmiştir.

A iled e o r t a l a m a b ire y sayısı 5.9 d u r. K ö y lerd ek i aileler kentlerdeki- le r d e n d a h a k ala b a lık tır. A ilelerin % 53 ü çiftçilikle u ğ ra ş m a k ta yanlız b u n l a r ı n b ir kısmı çiftçilik y a n ı n d a işçilik ve ticarette y a p m ak tad ırlar.

O r t a l a m a aile geliri yıllık 18711 T L . k a d a rd ır. E n düşük gelirli 55 aile yıllık 5000 T L . s ın d a n az, en yüksek gelirli 31 aile ise yıllık 50 000 T L . s ın d a n d a h a yüksek gelire sahiptir.

Y etişk in lerde o k u m a y a z m a o r a n ı o ld u k ç a yüksektir. Ev k ad ın ları a r a s ın d a o k u m a y a z m a b ilm iy e n lerin o r a m % 45 dir. Ailelerin % 62 sinin ev in d e ay rı m u tfa k , % 39 u n d a akarsu, % 55 in d e b ü t a n gazı ocağı % 10 u n d a d ü d ü k lü tencere, % 11 in d e b uz d o la b ı ve % 32 sinde tel d o la p b u l u n m a k ta d ı r . Buz dolabı, d ü d ü k lü tencere akarsu d a h a çok k e n tle rd e k i ailelerde v ard ır.

Yetişkin erkeklerin ağırlıkları, o r ta la m a , k en tlerd e 68,7 + 5.0 kg. k en t-kö y arası yerlerd e 69.8 + 8.5 kg. k öylerde 66.0 + 9.0 kg. o la ra k b u lu n m u ş tu r . Boy u z u n lu k la rı ise aynı g r u p la r d a 169.0 + 5.0 cm. 168.9 + 6. 8 cm . 168.4 + 8.3 cm. dir.

Yetişkin k a d ın la rın o r ta l a m a ağırlıkları, kentlerde. 6 1 . 5 + 1 3 . 0 kg. ken t-k ö y arası yerlerd e 58.2 + 9.5 kg. k öylerde 57.5 + 9.5 kg. o la ra k b u ­ lu n m u ştu r. K a d ın l a r ın boy u z u n lu k la rı ise ay n ı g r u p l a r d a 156.0 + 6.9 cm. 155.3 + 8 . 5 cm. 1 5 5 . 1 + 6 .4 cm. dir.

K e n tle rd e k i erkeklerin % 15, k a d ın la r ın % 40 ı, ken t-k ö y arası yerlerdeki erkeklerin % 17 si k a d ın la r ın % 30 u şişm an o la ra k b u lu n m u ş ­ tur. K ö y lerd e şişmanlık erk ek lerd e % 7, k a d ı n la r d a % 18 dir.

Sıfir-18 y aşlard ak i ço cu klar ve g en çlerd en , erkeklerin % 44, kızların % 40 n ın ağırlığı, erkeklerin % 59, k ız ların % 58 inin b o y ölçüleri, Boston s ta n d a r tla r ın ın % 5 p erce n tilin d e b u lu n m u ş tu r . Sıfır-altı yaş arası ço cu k ların % 27 si Bursa M erin o s s ta n d a r d l a r ın a göre m a ln u trisy o n - lu d u r. Y anlız b u n la r ın % 22 si h a f if (1°) m a ln u tr is y o n lu d u r .

K A Y N A K L A R

1. K o k sa l, O .: B eslen m e S o ru n la rı, S ağ lık ve S osyal Y a rd ım B a k a n lığ ı H ıfz ıssıh h a O k u lu Y a y ın la r ın d a n , A n k a r a , 1967.

2 . U z e l, A .: K a y s e ri İlin in T o m a r z a İlçesi ve A ltı K ö y ü n d e B e sle n m e D u r u m u , B e sle n m e v e D iy e t D erg isi 1: 26, 1972.

3 . K o k sa l, O .: D o ğ u K a r a d e n iz ve G ir e s u n d a Y a p ıla n B e sle n m e A ra ş tırm a s ı ile I e s b i t E d ile n B a sit G u v a tr S o ru n u , B e sle n m e v e D iy e t D e rg isi 1: 15, 1972. 4 . K o k sa l, O .: G ü n e y D o ğ u A n a d o lu B ölgesi, D iy a r b a k ır, M a r d in U r f a ille r in d e

B eslen m e A ra ş tırm a s ı, H e n ü z Y a y ın la n m a m ış tır .

5 . B o y a G ö re A rz u e d ile n A ğ ırlık T a b lo la r ı, M e tro p o lita n L ife In s u r a n c e Co. N e w Y o rk .

6 . R e e d , R . B. a n d S tu a r t, H . C . : P a tte r n s o f G rovvth in H e ig h t a n d W e ig h t F ro m B irth to E ig h te e n Y e a rs o f A g e, P e d ia tric s 2 4 : 904, 1959.

7 . K o k sa l, O ., Y ılm a zso y , H . : G ro w th R a te s o f C h ild re n in B u rsa in T u rk e y , T u rk is h J . P e d ia tric s 3 : 153, 1961.

8 . N a tio n a l A c a d e m y o f S cien ces, N a tio n a l R e s e a r c h C o u n c il, R e c o m m e n d e d D ie ta r y A lla w a n c e s, P u b . N o : 1964, 1968.

9 . F is h e r, P. a n d B e n d e r, A . : T h e V a lu e o f F o o d , O x fo rd U n iv e rs ity P ress, s. 160, 1970. 10. O r a l, S .: O k u l Ö n c e si Ç o c u k la rla ilk O k u l Ç a ğ ın d a k i Ç o c u k la rın B e sle n m e

S o r u n la r ı, B e sle n m e S o ru n la r ı S e m in e ri. M illi P r o d ü k tiv ite M e rk e z i Y a y ın la rı 73, s. 165 A n k a r a , 1970.

1 1. N e y z i, O . v e G ü rs o n , C . T . : S o m a tik G e lişm e , B esin S im p o z y u m u , T ü r k iy e B ilim sel v e T e k n ik A r a ş tır m a K u r u m u , s. 132 A n k a r a , 1969.

12. S o y u e r, M . : B eslen m e A r a ş tır m a la r ın a G ö re T ü r k iy e d e B e sle n m e S o r u n la rı ve B u n la r ın N e d e n le ri. B e sle n m e S o ru n la rı S e m in e ri, M illi P ro d ü k tiv ite M e rk e z i Y a y ın la r ı: 73, s. 13, A n k a r a , 1970.