C o u rte sy o f G a le ri A lfa
Üstte, J. Brindesi’den Bursa Pınarbaşı’nda bir kahvehane (1855-60). Hem ortaoyuncu, hem meddah Kadri Bey, Tuzsuz Deli Bekir (üstte sağda) ve Kuyumcu Elmasyan Efendi kıyafeti ile (sağda). / A coffee house at Pınarbaşı in Bursa by J. Brindesi in 1855-60 (above). Kadri Bey, an actor and meddah, dressed as Tuzsuz Deli Bekir (above right), and as the jeweller Elmasyan Efendi (right).
deyim meclise bir kıssa beyan / Kıssadan hisse a-
la ârif olan!” dizeleriyle veya bir dörtlük okuyarak
adeta sahne perdesini açar; “Râviyan-ı ahbar ve
nakilânı âsâr şöyle rivayet ve bu gûnâ hikâyet e-
derler ki...” dedikten sonra, topluluğun kavrayış
düzeyini de dikkate alarak öyküye geçerdi. Dinle
yicilerin, benzerlikler bulup alınmamaları için de
“İsim isime, meslek mesleğe, semt semte benzer.
Geçmiş zaman söylenir, yalan gerçek dinlenir,”
der; öyküsünü “Her ne kadar sürç-i lisan ettikse
affola. înşaallah gelecek defa daha güzel bir hikâ
ye söyleriz!” diyerek noktalardı.
s c a rf could se rve as a flag, sail, o r horse’s mane, and the stick as a horse, flute, sword or rifle.
W hen the meddah arrived, the crowds w ould quickly gather, and he would begin his act by greeting the audience, and declaring, ‘Let me tell a story to the assembly, and the w ise man see the moral of my tale.' Then he would speak the introductory words, 'Narrators of chronics and legends relate that... ’ and embark on the first story, chosen to suit the level o f sophistication o f his audience. So that his listeners should not take offence at any unintentional resemblances, he would say, 'Names, o c c u p a tio n s and n eig h b o u rh o o d s resemble one another. I speak o f the
Son meddahlardan Belediye Kantar Memuru Kadri Efendi, hikâyelerinden biri ni sunuyor (altta). 20. yüzyıl başlarının en tanınmış meddahlarından Suru- r î nin bir karikatürü (sağda). / Kadri Efendi, a muncipal official and one of the last meddahs, is seen here during a performance (below). A caricature of SururT, one of the best known meddahs of the early 20th century (right).
Osmanlı dünyasında iz bırakan ünlü meddahların ilkleri
olarak Fatih’in (1451-1481) sarayındaki bir Kıssahan ile
Balaban Lâl ve Ömer adlı iki nedim saptanıyor. 16. yüz
yılın en meşhur meddahları ise Lâlin Kaba diye ünlenen
Bursalı Mustafa Baba, Meddah Eğlence ve Derviş Haşan
imiş... Meddah Eğlence ve Cenanı Efendi, III. Murad’ı
(1574-1595) kahkahaya boğar; Nakkaş Haşan ile Çokye-
di Reis ise ölüyü güldürecek taklitler yaparlarmış.
1601’de Bursa’da ölen Lâlin Kaba’yı, tipik meddah kıya
fetiyle gösteren bir minyatür günümüze ulaşmıştır. 17.
yüzyılın ünlü meddahları Kurbanı Ali Hamza, Şerif Çe
lebi ve Tıflî’dir. IV. Murad’ın nedimlerinden olan ‘Sansar
Mustafa’ adlı meddah öyküsünde Tıflî Çelebi şöyle tanı
tılıyor: “Sultan Murad hazretlerinin Tıflî Efendi namında
bir akıllı musahibi vardı. Padişah her daim onunla işret
eder; tebdile çıkmak istediklerinde beraber tebdile gi
derdi. Anlattığı sergüzeştlerden Sultan Murad ferah ve
şad olurdu.”
past, and whether fact or fiction, hear me out.' W hen the story was over, he would conclude, 'If I have made any slip of the tongue, forgive me. If God permits I will tell a better tale next time.'
Among the earliest meddahs whose names have gone down in history are Balaban Lâl and Ömer, who served as men-in- waiting at the court o f Mehmed II (1451-1481). In the 16th century the most famous meddahs included Meddah Eğlence, Derviş Hasan and Mustafa Baba of Bursa, whose nickname w as Lâlin Kaba. Meddah Eğlence and C enanî Efendi are reported to have made Murad III (1574-1595) roar with laughter; while Nakkaş Hasan and Çokyedi Reis was said to be capable o f making the dead laugh with their mimicries. Lâlin Kaba, who died in Bursa in 16 0 1, is depicted in a minia tu re showing him in the typical costum e o f a meddah. Famous 17th century meddahs were Kurbanı Ali Hamza, Şerif Çelebi, and Tıflî. The latter was a man-in-waiting to Murad IV (1623-1640), and is described in the meddah story entitled
8 0
C o u rte sy o f U ğur G ök ta ş
Tıflî’yi bütün zamanların en mahir meddahı gösteren,
serüven anlatmada çağdaşı Kırımî’nin de Tıflî’den geri
kalmadığını yazan kaynaklar vardır.
Osmanlı meddahları ve bunların hüner sergileyişleri ko
nusunda, Evliya Çelebi’nin, 17. yüzyıl ortalarında yazdı
ğı ‘Seyahatname’ önemli bilgiler içermektedir. “Esnaf-ı
hoşsohbet mukallitler” bahsin
de, Kör Hasanzade Mehmed
Çelebi’yi, Şebek Çelebi’yi, Şen-
gül Çelebi’yi, kardeşi Suma Çe
lebi’yi, oğlu Ablak Çelebi’yi ta
nıtarak, bunların köpeğin kö
pekle, kedinin kediyle, sıçanın
gelincikle kavgalarını, horozun,
kazın, turnanın, ördeğin,
tavu-Münif Fehim’in çizgileriyle 20. yüzyılın ha çında kahvehanede bir meddah ve seyircileri (üstte). Yine aynı döneme ait Sami Bayar’ın bir çizim i, kahvehanede meddah (sağda). A meddah performing in a coffeehouse in the early 20th century in a drawing by Mlinif Fehim, known for his pictures of tra ditional Istanbul life (above). A drawing by Sami Bayar of a meddah in a coffeehouse dating from the same period (right).
Sansar Mustafa: 'His majesty Sultan Murad had a clever com panion named Tıflî Efendi. The sultan always used to drink with him; and when he went out in disguise they would go together. The adventures Tıflî related made the sultan merry and lighthearted.'
Contemporary sources describe Tıflî as the greatest meddah o f all time, and another meddah named Kınmî as comparable in skill. Evliya Ç e le b i, w ritin g in the m id-17th century, says th a t outstanding med-
dahs such as K ö r
H asan za d e M ehm ed Ç e le b i, Ş e b e k Ç e le b i, Şengül Ç e le b i and his brother Suma Çelebi and his son A b la k Ç e le b i could mimic a dog fight, a cat fight, and a rat fight ing a weasel: the sounds m ade by a c o c k e re l, goose, crane, duck, hen, sparrow and nightingale:
M f M f r ^ S P A IN
■ssir LfSgH
ITAlt W -MMO B R A IIt3<
'VC£^<^‘CC
.
tri-T
\ V e li E ffcn d i Ghidisch
\ Melih A.AV1 Bkndl » OdllUn
19. yüzyıl sonunda İstanbul’da kahvehane önü (üstte ve sağda). Taj plaklarda Meddah Sururî ve Meddah Aşkî (sağda). / An Istanbul coffee
house at the end of the 19th century (above and right). Phonographic recordings of Meddah Sururî and Meddah Aşkî (right).
ğun, serçenin, bülbülün ötüşlerini, cümle ya
ratıkların seslerini kusursuz taklit ettiklerini;
Çakırcızade Süleyman Çelebi’nin, kadı huzu-
aında bir davayı canlandırırken on bir kişiye
ayrı ayrı öykündüğünü, izleyenlerinse gül
mekten buaınlarının kanadığını anlatır.
18. yüzyılda Şermî, Sandalcı Halil, Şekerci Salih,
Zülüflü İbrahim Çelebi, nükteli menkıbeler anlata
rak meclisleri eğlendirmişlerdir. 19. yüzyılın unutulma
yan meddahları Kör Osman, Aşık Haşan, Piç Emin, Na
zif, Sadık Efendi, Emin Efendi, Kız Ahmed, Camcı İsma
il, Sürurî, Aşkı, ismet, Lüleci Mehmed, Tevfik Bey ol
muştur. Kör Hafızlar denen iki meddah ‘Alâ sergüzeşt
nakleder, münasip beyitler okurlarmış’. Hacı Müezzin,
Arap, Laz, Arnavut, Frenk, Rum, Ermeni, Yahudi taklit
lerinden başka Türk şivelerinin her türlüsüne, Rumeli
çıtaklarına, Boşnaklara da öykünürmiiş. Ayvazoğlu’nu
dinleyenler, yanlarında değirmen döndüğünü zanneder
miş. Bu sanatı, 20. yüzyıl başına kadar taşıyan son med
dahlardan ‘Yağcı İzzet’in Galata Köprüsü’nü, üzerinden
geçenleri, dilencileri, memurları, satıcıları, sırık hamalla
rını, tramvayları, iskelelerine yanaşan kalkan vapurları
sesleri, gürültüleri, düdükleri ile canlandırışı meşhur
muş.
•
in sh o rt th a t th e y could perfectly imitate the sounds of every creature; and that when Çakırcızade Süleyman Çelebi gave an account o f a judge presiding over a court case, he imitated the voices o f eleven dif ferent characters, and the audi e n ce laughed so m uch th a t som e o f them suffered from
nose bleeds.
In th e I 8th ce n tu ry, Şerm î, Sandalcı Halil, Şekerci Salih and Zülüflü Ibrahim Çelebi amused gatherings with their patter, and celebrated 19th century meddahs w e re K ö r O sm a n , A ş ık H asan, Piç Emin, Nazif, Sadık Efendi, Emin Efendi, Kız Ahmed, Camcı İsmail, Sürurî, Aşkî, İsmet, Lüleci Mehmed, and Tevfik Bey. Tw o meddahs called the Kör Hafızlar are recorded as ‘telling wonderful stories and reciting appropriate couplets'. Hacı Müezzin imitated all kinds o f accents, including those o f Arabs, Laz, Albanians, Europeans, Greeks, Armenians, Jews, and Bosnians, as well as Turks. Ayvazoğlu was such a skilled mimic that he could make the audience think there was a millwheel turning in the room. O ne o f the last o f the tradi tional meddahs, Yağcı İzzet, who was still performing in the early 20th century, used to give astonishing imitations o f the sounds o f Galata Bridge: not only the beggars, clerks and street vendors passing over the bridge, but the trams crossing it and the horns and whistles o f ferryboats arriving at the
quays next to it •
Courtesy o f Uğur Göklaş
* Necdet Sakaoğlu, yazar. * Necdet Sakaoğlu is a w riter o f numerous books on historic subjects.
8 3
S K Y L IF E E K İM O C T O B E R 2 0 0 1
Kişisel Arşivlerde Istanbul Belleği Ta h a To ros Arşivi
