36 (2): 390-403, ı939
BESINLERIMİzDEKİ İLAÇ KALıNTıLARı, BUNLARA İLİŞKtN TOLERANS
DÜZEYLERİ. İLAÇ VERtLMİş HAYVANLARDA UYULMASı GEREKEN KESİM
ÖNCESİ BEKLETME VEYA SÜ1Ü~ KULLANILMAMA SÜRELERİ
. Sezai Kaya
*
Mehmet Şahal*Drug rl'sidues İn foodstuffs, their tolerance levels and withdrawal times for sloughtering ani. mals or rliscarded times of milk from animal~ gh'cn dnıg<
Summary: in this article, drugs or chemicals that have been used
widely in animals for curative or protective from bacterial Or parasiter diseases and for promation of the growth rate were reviewed. Those c!ıe-micals used mainly were the chemotherapeutics and anabolics.
Along with their useful action, those chemicals also had been a vari-ety of hazardous effects ontohuman and animals. The mainly harmful! effects were their residues in animal products and the occurance of resistant bacteria emerging from the unproper and excessive usages of the chemicals.
The aim of this article was to mention possible harmful! e/fects of such type of applications on human health and to give information for the control and limitation of residues and emerging of resistant bacteria or parasites. Therefore, withdrawal times and tolerance levels of the drugs were tabulated in respeet to species of the animals.
Özet: Bu makalede, hayvanlarda hastalıklarda saği1lcı veya
koru-yucu ve aynca gelişmeyi hızlandmcı olarak kullamlan ilaç ve kimya-sal maddeler incelendi.
Hayvan ya da insanlardaki yararlı etkilerine ilaveten, amlan madde-lerin, özellikle aşm ve uygun olmayan kullammlan sonucu toplum sağ-ltğı yönünden önem taşıyan besinlerdeki ilaç kalmttlan ile bu tür besin-lerin tüketilmesi sonucu insanlarda yol açabileceği zarar/ara değinildi.
* Doç. Dr., A.tı. Vet. Fak. Farmakoloji-Toksikoloji Anabilim Dalı.
BESINLERİMizDEKi iLAÇ KALINTILARI 391
Aynca, besinlerimizde ilaç kalıııllsı bUIUlımasll111lve dirençli bakferi-parazif suşlannll1 orfaya çıkma riskinin en aza indirilebilmesi için
alııı-ması ve uyulması gereken kurallardan bahsedildi.
Giriş
Günümüzde hayvan hastalıklarının sağıtımı ve önlenmesi, hayvan-larda gelişmenin hızlandırılması, bitki ve hayvanlardaki pestlerin kont-rol altına alınması için çok çeşitli ve sayıda ilaç ve kimyasal madde kul-lanılmaktadır. Özellikle, hayvansal protein açığının kapatılması için hayvanlarda gelişmeyi hızlandırıcı maddelerin kullanılması son derece artmış ve artık kullanılmaları vazgeçilmez olmuştur. Örneğin, Ameri-ka'da besin üretimi için yetiştirilen hayvanların
%
70-80"inin yaşam-larında belli bir süre bir veya birkaç ilaç aldıkları ve yemlerin%
80-90'ının yem katkı maddesi ihtiva ettiği belirtilmiştir (40). Bu denli yay-gın kullanılmaları ile, gerek uygulama hataları gerekse öngörülen bazı kriterlere uyulmaması sonucu anılan maddelere ilişkin kalıntılar besin zincirine girerek nihai tüketici olan insanlara kadar ulaşırlar (19, 37, 38, 42, 43, 52, 53). Bu tür besinler insanlarda hafif bir allerjiden baş-layarak anafilaktik şoktan ölüme kadar gidebilen değişik derecede et-kilere; bakteriler ve parazitler arasında dirençli türleri n ortaya çıkma-sına; böylece, ilaç etkinliğinin azalmasına ve ayrıca, kullanımda bu-lunan ilaç ömrünün kısalmasına, besin endüstrisinde üretim hataları-nın görülmesine yol açarlar (ı6, 29, 30, 34).Bu makale kapsamında, hayvansal ürünlerde ilaç kalıntılarının bulunmasına yol açabilen ilaç uygulama hataları, bu kalıntıların doğu-rabileceği sağlık sakıncaları ile kalıntısız bir besin elde etme yolları hakkında özellikle pratik yapan veteriner hekimlere ve hayvan yetiş-tiricilerine yönelik kısa bilgi verildi. Ayrıca, besinlerde bulunmasına izin verilen ilaç ve kimyasal madde kalıntı düzeyleri, koruyucu yada sağıtıcı olarak ilaç verilen kasaplık hayvanların ilaç uygulanmasının durdurulmasını takiben kasaplık olarak kesilmesine kadar arada geç-mesi gereken süre ile sütlerin kullanılmamasına ilişkin süreler hakkın-da,hayvan türü ve fizyolojik durumlarına göre listelenmiş bilgi sunuldu.
Hayvansal ürünlerdeki kalll1fllann kaynaklan
Hayvanlarda bakteriyel ve paraziter hastalıkların sağıtımı ve ko-runmasında kullanılan özellikle antibiyotikler, sulfonamidler, antel-mintikler, antiprotozoer ilaçlarla pestisidlerin; hayvanlarda gelişmeyi
ve verimi artırıcı olarak kullanılan çeşitli kimyasal madde ve anabolik ilaçların ve diğer bazı durumlarda (analjezik, nörolepsi vs.) kullanılan ilaçların prospektüslerinde öngörülen direktifler doğrultusunda ku lIa-nılmamaları ve kullanımlarını takiben de belli kurallara uyulmaması hayvansal et ve ürünlerde ilaç kalıntısına rastlanmasının en önemli se-bebidir. Özellikle de, antibiyotik ve antikoksidial ilaçların bilhassa verim artırıcı olarak ve bu amaçla da sağıtıcı miktarların çok al-tındaki düzeylerde sürekli ve kontrolsuz biçimde kullanılmaları et ve hayvansal kaynaklı diğer besinlerde çeşitli düzeylerde ilaç kalıntıları-nın bulunmasını kaçınılmaz yapmaktadır (I 2, 24, 25, 32, 39, 45, 55, 57). Hayvan.sal ürünlerde ilaç kalıntısına yol açan sebeplerin başlıcaları öngörülen dozlardan fazla ilaç verilmesi; yem ve suyla aynı zamanda ilaç kullanılması; ilaç uygulanan hayvanların, ilaç verilmesinin durdu-mimasını takiben belli bir süre bekletilmeden kasaplık olarak kesilmesi veya böyle hayvanlardan elde edilen süt ve yumurta gibi besinlerin kullanılmasıdır (34, 42, 47, 57).
Besinlerimizdeki bazı kalıntılar (pestisid, ınetal vs.) önceden bu maddelerle yem ve yem hammaddelerinin bulaşık olması sonucudur. Özellikle, kalıcı pestisidlcr, fungisidler ve herbisidlerin. doğurduğu çevre kirlenmesi ve zirai ürünler vasıtasıyla ve yemler yoluyla hayvan-sal besin zincirine giren bu maddelerin doğurduğu besin kirlenmeleri günümüzün en önemli sorunları arasındadır o( i 7, 20, 27, 36, 48).
Besin leril11izdek i ilaç kabilrdanmn doğurahileceği problemler
Yukarıda ana hatları ile belirtilen yollarla hayvansal besinlerde bazan kaçınılmaz olarak karşımıza çıkan ilaç ve çeşitli kimyasal mad-de kalıntıları, insanlarda hafif bir deri döküntüsü ya da allerjik reaksi-yondan başlayarak eozinofili, antibiyotik ateşi, kemik iliğinin depres-yonu sonucu değişik derecede apıastik anemi, agranülositoz ve diğer kan bozuklukları, karaciğer, böbrek ve diğer bazı' organlarda hasar ve görev bozukluklarına ve anaflaktoid reaksiyonla ölüme kadar varabi-len değişik şiddette olaylara (25, 37, 57), rezistan bakteri, helmint veya protozoa suşlarının ortaya çıkışına yol açacağı (1,7,13,14, LS, 18,25, 28, 49, 5 i) ve böylece, hastalıkların sağıtımının zorlaşacağı, yani ke-moterapöriklerin etkinliğinin azalacağı ve ayrıca, sağıtımda kullanı-lan ilaç ömrünün kısalacağı açıktır. Diğer yandan, anabolik steroid veya steroid benzeri madde kalıntısı ihtiva eden besinleri tüketen kişi ya da toplumlarda, uzun birsüreçte cinsiyet karakteristiklerinde
deği-BESINLERİMİzDEKİ İLAÇ KAlıNTıLARı 393
şiklikler, yani dişilerde erkekleşme ve erkeklerde kadınlaşma belirti-leri görülebileceği beklenir (2, 21, 22, 23, 35).
Diğer önemli bir durum da, gerek gıda katkı maddelerinin gerekse sağıtıcı veya gelişme hızlandırıcı maddelerin kullanımı ya da çevre kir-liliğinin bir yansıması sonucu besin zincirine girebilen bazı kimyasal maddelerin insanlarda karsinojenezde etyolojik bir sebep olup olma-dıklarıdır. Ama, bazı maddelerin bu yönden önemli bir potansiyel risk taşıdıkları bile artık tartışılmamaktadır (4, 56).
Allerjik reaksiyonlara yol açabilen en önemli ilaç kalıntısı olarak penisilin kalıntılarını söyleyebiliriz. Öyleki, besinlerde bulunabilecek 5
iD
gibi son derece düşük penisilin kalıntıst duyarlı bireylerde allerjik reaksiyonlara yol açabilmektedir. Bunun için de sütte bulunabilecek en yüksek penisilin yoğunluğu 5 güven faktörü uygulanarak itü
veya / 0.6 mikrogram / litre'dir (7, 37).Hayvansal besinlerde ilaç kalıntilarının önlenmesi
Hayvansal besinlerde ilaç kalıntılarının bulunmasına sebep ola-bilen faktörlere yukarıda değinilmişti. Kalıntıların önlenmesinde en önemli görev veteriner hekimler ve hayvan sahiplerine düşmektedir. Hekim öncelikle kullandığı ilacın bir hastalığı nasıl sağıtmak amacıyla verdiğini biliyorsa, o ilacı verdiği hayvanın belli bir süre kasaplık ola-rak kesilmesinin önlenmesi veya ondan elde edilecek besinlerin (süt, yumurta) tüketilmemesi gerektiğinin bilincinde olmalıdır (6, i i,33, 38). Ancak, insan öyle durumlarla karşılaşıyorki, hekim belki 1-2 gün için-de ölüme giiçin-decek ve kasaplık olarak kesilecek hayvana kemoterapötik sağıtım uygulamakta ve sonuçta da ilaç vücuttan arınmadan veya belli bir süre g~çmeden kasaba sevketmektedir. Bilinçli bir hekimin yapma-ması gereken en önemli uygulamalardan birisi budur. Kalıntıların ön-lenmesinde hayvan yetiştiricilerine de önemli görev düşmektedir. Bu aslında bir eğitim meselesidir. Yetiştirici, sözkonusu kalıntıları ihtiva eden besinlerin bir gün kendi sofrasına da gelebileceği, bunun çok önem-li olduğu, bir insanlık görevi olduğu hususlarında bilinçlendirilmeli-dir. Kalıntıların önlenmesinde resmi kurumların da önemli sorumlu-luğu vardır. Ama, diğer konularda olduğu gibi, Avrupa Ekonomik Topluluğu'na girmeye aday Türkiye hükümetlerinin gıda maddelerinin kaliteleri yanında, bunların içerebilecekleri çeşitli maddelerin kalıntı düzeylerinin belirlenmesi ve bunların periyodik kontroluna ilişkin cid-di çabaları da görülmemektecid-dir. Bu sebeple de, özellikle batı
ülkelerin-Tablo ı.Sıi!ırlarda kullanılan bazı ilaçların et ve sütteki t'llerans düzeyleri ile kesim öncesi bekletme süreleri,sütün tüketilmeme süreleri ve kullanılmalarınailişkin hazı uyarılar.
Kesim
ı
öncesi Sütün Tolerans "düzeyi,
bekletme atılma ppm
süresi, süresi,
İlaç gün saat Et Süt Bazı uyarılar
---_. ,- --- ---- --- ---
_
.._.. _---Parenteral preparat-lar Ampisilin 15 48 0,01 0.01 -Amoksisilin 20 - - - . -Atropin 6 4R - - ,-Benzatin kloksasilin 30 72 .- -..-Avermektin 21 - - ... Süt hayvanı ve
do-~uma 28gün kala gebelerde kuJlanıl. mamalı
Benzatin Penisilin G 30 O 05 O Sadece ergin et hay. "
--
vanlarındakulla-Prokain Penisilin G nılmalı
Buskopan 12 96 - .. -Combelen 5 120 - -- -Dihidrostreptomisin 30 48 O O -Dih idrostreptomisin 30 72 Pc, O 05 O - .t-Prokain penisilin G Ds, O O
-Eritromisin 14 72 O O Suzağıda
külla-nılmaz Furosemid 2 48 - ,.. -Hekzoestrol 90 .- - ... --Hidroklorotiazid -- 72 bilinmiyor -İmidokarb 2R _. - - -Gentamisin 7 72 - - -, (böbrek) 45 Ksilazin 3 T'.. - - -Levamizol 7 -- O.i - -Linkomisin 2 - 0.1 - ---Metilprednizolon -- - - 0.05 .-Novaliin 3 72 - -, -Oksitetrasiklin 22 0.1 --- Süt hayvanında kullanılmamalı Prednizolon R 24 - .- -Prokain penisilin G 10 72 0.05 O -Progesteron - - . O -
-Sefalosporinler - - - Et hayvanında
kul-lanılmamalı
Spektinomisin 15 - .-
.-Sulfaetoksi pridazi n 16 72 0.1. O Dört giinden fazla
kullanılmamalı
Sulfadimetoksin 5 - 0 ..1
-Sulfafurazol 7 24 - -
--Sulfakloroprida7in 5 --, 0.1 ..• Sadece danalarda
i kullanılır. Süt hyv. kullanılmaz Sulfamethazin LO 9(, O.i -Sulfisoksazol 10 96
i
- - -Testesteron propi- 60 - O -- -yanatBES.İNLERİMlzDEKİ İLAÇ KAlıNTıLARı 395
; Tablo i 'in devam!
0.1 0.1 0.5 (et.böbrek, k.c) 2 (yağ) 0.05 ı (Kas) 2 (Diı;er tüm dokular) Bilgi yok Sadece kurudaki süt hayvanında kul Ianılır ve kolines-teraz inhibitörleri-ne maruz kalanlar-da kullanılmaz Sadece süt hayvan-nında kullanılmalı Damızlık ve süt hyv. ,:erilmemeli Sadece rumeni ge-Iişmemiş buzağı lar-da kullanılır Sadece buzağılarda kullanılır Süt hayvanında kulla11!lmamalı (iftleşme ve gebe-liğin ilk 30 günü kullanılmamal! Süt hayvanlarında kullanılmamalı Ruzağı ve danalar-da k~lIan!lmaz 005
1-0.05 o 0.2 0.1 72 . - i 96 O 5 21 7 30 4 14 15 70 20 15 60-65 28 Basitrasin Dekokinat AmpI'olyum Dekzameta70n Diamfenetid Dihidrostreptnmisin Famphur Amoksisilin Ampisilin Tilozin Trenbelnn asetat Trimetor-rim-Sulfa-doksin 2eranol Ağızdan kullanılan pr<~paratlllr Albendawl Tetrasiklinler Febantel Fenbendawl Furosemid Halokson 8 14 2 7 48 72 415 168 bilgi yok O.iSağıtım doğum son-o rası 48 saati aşma-malı Süt hayvanında kullanılmamalı imidokarb Kambcndawl 28 28 1.5 (iftleşme ve gebe-liidn ilk 30 ı~ünü k~lIanllmamail Kloralhidrat Klormadinon asetat Klorthiazid Klortetrasiklin (II mg/kg/gün) O 28 LO 72 O O.ı O Sadece ct hayvanın-da kullanılır Sadece süt hayva-nında kullanılır Sadece et hayvan-ları ve sağılmayan süt ineklerinde kul-lanılır
Tablo i 'in devamı
Klortetrasiklin + 7 - 0,1 O Et h~yvanı ve
sağı/-Sulfamethazin mayan ineklerde
kullanılır
Klopidol 5 - bob, 3 0.02
-k, ciğ. 1.5
kas 0.2
1evamİzol 7 - 0,1 - Sadece ergin et
hayvanında kulla-nılır
Meleng,estrol asetat 2 - O - Sadece düvelerde
kullanılır
Meniklofolan - 120-192
-
O. i-Monensin - -- 0.05 - Sadece kasaplık
hyv. kullanılır
Morantel 14 - -- --
-Neomisin 20 - 0.25 O. i 5
-Nitroksinil 31 - .- - Süt havvanında
kullanılmamalı
Oksfendazol 14 - -. - Oksfendazol veri.
len hayvanların sü-tü insan besini ola-rak kullanılmama-Il, gebeliğin ve çift-le~menin ilk 30 gü-nü kullanılmamalı
OksiklClzanid 14 -- - - Süt hayvanında
kullanılmamalı
Oksitetrasiklin 7 - 0,i - Damızlık yada süt
hayvanlarında kul. lanılmamalı Parbendazal 21 144 0 __• - Çiftle~me ve gebe-liğin ilk 30 günü süresince kullanıl-mamaIı Prokain penisilin G 30 72 - -. - -+ Dihidrostrepto-misin Promethazin 3 _. O - --Rafoksanid 2R - - Süt hayvanında Ruelen 7 kullanılm~malı - -- -- - -Ronnel 10 - Et 4 -- Süt hayvanında Yağ LO kullanılmamalı,
Süt ya, 1.25 doguma 10gün
ka-la verilmemeli ve kolinesteraz inhi. bitörleri ile kulla-nılmamalı
Siyanasetohidrazid 4 21 ..,-- - Tehlikeli bir ilaçtır
Spektinomisin 21 -- ... -
---Streptomisin 2 - O ..- Sadece danalarda
ve 5günden fazla olmamak üzere kullanılır
Sulfonamidler genel ıı -- O. ı --
--Sulfa bromethazin LO 96 bilgi yok
-BESİNLERİMİzOEKi iLAÇ KALlNTJLARI :197
Tablo 1'in devamı
Sulfadoksipiridazİn 16 72 O. i O
Sulfadimetoksİn 12 O. i 0.01 Sadece süt danası,
drenç düve, et sığırları
n-da kuııanılır
Sulfadimetoksin 7 60 0.1 Sadece et sığırı ve
tabı' kurudaki
inekler-de kullanılır
Sulfamethazin toz, LO 96 O. i 0.1
tabı'
Sulfamethazİn bol 21 O. ı Süt hayvanında
kuııanılmaz
Sulfamethazin uzun 28 O. ı Süt hayvanında
etkili bol kuııanılmaz
Sulfapiridin-Sulfa- LO tiazol
Tetrasiklin HCL. 5 0.25 Sadece
buzağılar-çözünebilir toz da ve 5 günden
fazla olmamak üze-re kuııanılır Tetrasiklİn HCL 12 0.25 bol Terementi esansı 4 Thiofonat 7 72 Tilozin II 96 Tiabendazol 3(30) 96 O. ) 0.05 Trimetobrim-Sulfa- 3 0.1 diazin Trimetobrim +Sul- 5 O. ) fadoksin
de içindeki kalıntıları dolayısı ile depolarda kalan et ve benzeri madde-ler ithal mevzuatındaki boşluklardan yararlanan firmalar kanalı ile cazip fiyatlarla, ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkelere kaydırılmaktadır. Anılan sebeplerle, ülkemiz şartlarına uygun ama avrupa entegrasyonu ile çatışmayan bir gıda mevzuatı hazırlanarak, besinlerimizdeki ilaç kalıntılarına ağırlıklı biçimde yer verilmeli ve konu resmi kuruluşlar tarafından yaptırımları ile birlikte takip edilmelidir.
Aşağıda ilaç kullanılan hayvan türüne, uygulama yoluna ve hay-vanların fizyolojik durumlarına göre FDA, WHO ve benzeri kuruluş-lar tarafından belirlenmiş hayvansal besinlerdeki ilaç kalıntıları, ka-saplık hayvanların kesim öncesi bekletme süreleri ya da sütün kullanıl-mama süreleri ile kullanıma ilişkin bazı sınırlamalar hususundaki bil-giler Tablo'lar halinde sunuldu (3, 4, 5, 6, 8, 9,
ı
O, 25, 31, 34, 37, 41, 42, 44, 45, 50, 54).Sonuç olarak, sağıtıcı, koruyucu ya da gelişmeyi hızlandırıcı amaç-larla ilaç veya kimyasal madde kullanan veteriner hekimlerin bu
kul-bilgi yok bilgi yok O O bilgi yok bilgi yok 0.1 Süt hayvanla' rında kulla-nılmaz 72 Süt hayvanla- . O.i rında kulla-nılmaz böb. 3 k. ci. 1.5 kas 0.2 bilgi yok O.ı Süt hayvan-larında k ulla-nılmaz 72 i O. 0.1 0.1 0.25 91i 0.1 bilgi yok O O 7 LO 2\ 10 15 15 2 3 7 14 20 15 30 3 9 21 14 10 LO LO 15 30 30 40 FenhendalOl Fenotiazin Halokson Klopidol Klortetrasiklin Levazimol HCL Oksibendazol Oksiklozanid ParbendalOl Ruelen Sulfakinoksalin Sulfamcthazin Si.ılfisoksazol. Tetrasiklin Tiabeııc1azol Dikme Preparat hr Flurogestron asetat Zeranol
Tablo : 2 Koyun ve keçilerde kullanılan bazı ilaçların tolerans düzeyleri ile kesim öncesi yasal bekletme süreleri
I
Kesim öncesii
Toleransbekletme Sütün atılma düzeyi,
______ i~c ~resi, g~_n süresi, sa~_ ~ Et __
İnjektabl preparatiar Anıoksisilin Ampisilin Dihidrostreptomisin SO, Eritromisin Prokain-penisilin G Progesteron Spektinomisin Sulfamethazin Sulfonamidler, genel Tetrasiklinler. genel Oral preparatlar AlbendalOl
Tablo: :i Meme içi preparatların kullanımını takiben sütün atılma süresi ve kesim öncesi bekletme süresi
Kesim öncesi bek-
i
Sütün atılma süresi,Ilaç letme süresi, gün saat
1--- ---1---_._- ---.---72 42 72 48 84 30 60 10 LO 4 kullanılmalıdır. Benzatın kloksasilin"
Dihidrostreptomisin -' Prokain peni-silin G
Hetasilin potasyum Kloksasilin sodyum
: Prokain penisilin G (yağlı çöz.) "Sadece kurudakı hayvanlarda
Tablo 4 : Tavuklarda kullanılan ilaçların tolerans düzey ve kesinı öncesi bekletnıe süreleri 0.025 ı85 g; 900 kg üze-rindeki düzeylerde O 125 yun}urta tavukların-da kullanılmamalı Aklomid-roxarson (Akl('lmix-3) Amprolyum Arsanilik asit Basitrasin Biquinolat Dekokinat Dimetridawl Eritromisin Furaltadon Furazolidon
Gentamisin SO, inj. ~Ii"gromisin B , pronidazol Klopidol Klortetrasiklin Neomisin Nitrofurazon Oksitetrasiklin Piperazin Primethanıin . Prokain penisilin G-+ st re pt om isi n Roksarson Sj:ıektinomisin. Streptomisin Sulfabromethazin Sulfadimethoksin Sulfakinoksalin Sulfakloropridazin Sulfamethazin Sulfomiksin Tetrasiklİn Tilozin Kesim öncesi bekletme sü-resi, gün 5 O 5 O 5 5 5 1-2 5 5 35 O 5 5 o 5 5 O 5 1-3 5 5 4 4 5 10 4 5 5-7 4 1-5 Tolerans düzeyi, ppm Aklomid: kas 4.5 k. ciğ. 4.5 );ağ, deri 3 Arsenik: kas, yumurta O 5 diğer ürün. 2 kas 0.5 k. ciğ. i hö"rek i tüm yum. 4 yum. sarısı R kas, yumurta 0.5 diğer ürün. 2 Et, yumurta 0.05 k. ciğ. böbrek 0.4 kas o.i yumurta 0.2 kas, ı diğer dokular 2 yumurta yenilebilir doku K. ciğ., höhrek: 15 Kas 5 hjhı~ek 4 kas. Kararilter, ya': i yum'ırta O Razı uyarılar Yumuria tavuklar1l1-da kullanılmamalı
Sadece arsenik kay-nağı olarak kullanı-lır
yumurta tavuk ların-da kullanılmaz Yumurta tavukla-rında kullanılmama-lı Sadece günlük civ-civlerde kullanılır %0.025 YOğunlukta 16 haftadan büyük hayvanlara verilme-meli
lanımı durdurmasını takiben belli bir süre geçmeden hayvanların ke-silmemesi ya da süt ve yumurta gibi ürünlerin insan besini ,~Iarak değerlendirilmemesini vereceği bir raporla belirtmesi ve bu raporun da mezbaha veya gıda kontrol laboratuvarıarında görevli yetkililer tara-fından titizlikle dikkate alınması; veteriner ilaç ya da yem katkı mad-delerinin reçetesiz satışının önlenmesi; hayvan yetiştiricilerinin kullan-dığı ilaçların yararı yanında, belli kriterlere uymadığı takdirde, besin kirlenmesine yol açarak hem kendisi hem de toplum sağlığı üzerinde olumsuz etkilerinin olabileceği hususunda bilinçlendirilmeli ve ayrıca, besinlerimizde bulunabilecek ilaç ve kimyasal madde kalıntılarına iliş-kin tolerans düzeyleri belirlenerek resmi kuruluşlar tarafından konu-nun ciddiyetI e takip edilmesi gerekmektedir.
Literatür
I. Adam~, H.R. (1975): Aeure adrerse effeers of aıııibioties. J.A.Y.M.A. 166 (10): 983-987. 2. Anon, (1975): Report of tlıe FAO L WHO symposium on the use of anabolie agents
iııanimal produetioıı and its public healrlı aspeets. 17-19 March 1975. Rome, ltaly.
Food and Agrieulture Organization of United Nations, Rome. 1975.
3. Anon, (1984): Veterinary professional topics. Guide to veterinary antibioties Swine professionol tapies. 10:1-9.
4. Anon, (1987): Scientific report on anabolic agellts in animal production. Yel. Ree. Del. 24: 389-392.
5. Anon (1987): A guide to /eed additives ı/sed in poultr)' produetion. Feedstuffs. Feb. 16,38. 6. Berg~r, H., Garces, T.R., Wang, G.T., Gale, G.O., SteJler, W.A. and Simkins, K.L.
(1984): Anthelmintic e/iicacy, safety and residue eva/uation of /evamiso/e /!elformu/ari-on in catt/e. Am. J. Yet. Res. 45 (i): 162-164.
7. Bi~ping, W. (1962): Die kehrseite der antibiotikarherapie aus der sic/It der
I'eterinar-medizin. Dtseh. Tierarztl. Wsehr. 69 :495.
8. Blair, R. (1983): Update on Canadian regu/ations gOl'eming drugs and growrh promoters
in animal feeds. Feedstuffs 55 (27): 15-19.
9. Booth, N.H. and Mc Donaıd, L.E. (1982): Veterinar)' pharnıacology and therapeutics. Fifth ed. The lo\\a State ııniversily, Press. Ames.
iO. Brander, G.c., Pugh, M.D. and Bywater, R.J. (l 082): Veterinary applied pharmac%gy and therapeutics. Fourth ed. Haillare Tindall, London.
iI. BuIJard, R.W., Tbompson, R.D. and Kilbuurn, S.R. (1977): Diphenadione residues in
mi/k 0/cart/e. Agrie. Food Chem. 25(i): 79-81.
12. Bunyan, J., Jeffrles, L., Sayers, .J.R., Guıııver, A.L. and eoleman, K. (1977): Antimic-robia/ substenees and ehiek growth promotion: the growth-promo(ing activities of
an-BESİNLERİMlzDEKI İLAÇ KAlıNTıLARı 40i
ıimicrobial suhstances. including fijry-tll'o used either in therapy or as dietaryadditives.
Br. Poult. Sei. 18: 283-294.
ı3. Colglazier, M.L.. Kates, K.C. and Enzie, F.D. (i975): Cross-resistance to other
anthel-mitltics in a e.'perimentally produced cambetldazole rezistant strain of Haemonchus cotltortus in lambs . .I. Para,ilo!. 61: 778-779.
14. Dawson. K.A., Langlois, B.E., Stahly, T.S. and Cromwell, G.L. (1983): Mulltiple
an-tibiotic resistance in feclil, cecal and colonic coliforms from pigs fed therapeutic and sııbtherapeutic concentrations of chlortetracycline. J. Anim. Sei. 57 (5): 1225-1234. 15. Dawson, K.A., Langlols, B.E., Stahly,T.S. and Cromwell, G.L.(i984): Some
characte-ristics and antiboitic resistance of anaerobic bacteria from the ceca and colons of pigs fed chlortetracyclin-containimr and unıııedicatçd diets. Appl. Environ. Mierobiol. 47
(i): 210-212.
16. Dawson, K.A., Langlois, RE., Stahly, T.S. and Cromwell, G.L. (1984): Antibiotic
resis-tatlce in anaerobic and coliform bacteria from the intestinal tract of swine fed therapeu-tic and subtherapeutherapeu-tic concemrations of chlortetracycline . .I. Anim. Sei. 58(i): 123-131.
17. Dorn, V.P. und Knöpler, H. -OH (1977): Rtickstandsuntersuchungen auf chlorierte kohlenwasserstoffe und ııınweltchemikalien an eiem und geflügelfleisch. BerI. Müneh. Tierarzt!. Wsehr. 90:137-140.
ı8. Dutta, G.N. and Devriese, L.A. (i984): Observations on'the in vitro sensitivity and
resis-talIce of gram positive imestinal bacteria of farm aııimals to growth promoting antimic-robial agems. J. Appl. Baeteriol. 56: 1ı7-1 23.
19. Ekström, L.G. and .Slanina, P. (1982): Determiııation and healt risk evaluation of nit.
I'Oxyııil residues in the edible tissues of cattle. Aela Vet. Scand. 23: 313-324.
20. Finley, M.T. and Stendell, R.C. (1978): Survival and reproductive succes of black duct
.red methyl merCllry. Fnviron. Pollut. 16 :51.-64.
21. Galbraith, H. (1980): The e./fect of trenbolone acetate on grol1'th. blood hormones and
metabalites and nitrogen balance of bee,1'heifers. Anim. Prod. 30: 389-394.
22. Galbrailh. H. (1982): Growt~, hormonal and metabolic response of post-pubertal entire
male cattle to trenbolone acetate atld hexoestrol. Anim. Prod. 35: 269-276. 23. Hoffmann, B. and Korg, H. (1975): Metabolic fate of anabolic agents in treated animals
and residue levels in their Illeats. In Lu, F.C. and Rendel, J., Ed. aııabolle agents in animal pradaetiaıı. Environmenlal qualiıy and safety. Suppl. Vol V: 181-191. George Thiene Publishcrs. Slultgart.
24. Jeffrirs, L., Coleman, K. and Bunyan, J. (1977): Antimicrobial suhstances and ch/ek
gro~.th promotion: compararive studies on selected compoııııds in ~itro and in vivo. Br.
Poult. Sei. 18: 295-308.
25. Kaya, S. (1984): Hayvansal ıiretimde gelişmeyi hızlandırıcı maddeler ve sakll/caları.
A,Ü. Vet. Fak. Derg. 31 (i): 410-423.
26. Kaya, S. (1986): Ruminantlarda kullanılan 6nemli anthelmintikler ve anthelmintiklere rezütans. A,O. Vet. Fak. Derg. 33 (3) :318-335.
27 Kramer, H.L., Steincr, J.W. and Yaıley, P .•L,(J983): Trace elemeıii eoncenıralioııs in
ıhe lirer, kidney and muscle of Qııeensland call1e. Bulı' Em'İron. Contam. Toxicol. 30: 588-'594.
28. Langlois, 8.E., Cromwell, G.L., Stahly, T.S., Da",son, K.A. and Yirgil, W.H. (J9S3):
Aıııihiolie resislaııce oj' fecal.['OlifiJr/ns afıer loııgıerm wiıltdraıva! of ıherapeıııic and sııbıherapeuıic anlihialic lise in a sı<'ineherd. Appl. Envİron. Microbiol. 46 (6): 1433
-1434.
29. Lan~lois, 8.E., Dawson, K.A., Stahly, T.S. and Cromwell, G.L. (1984): Anlibiolic
resislance af {ecal eoli/orms .from sırine fed subıherapeuıic and ıherapeıılic leı'els of . ehlorleıracycline. J. Anim. Sci.- 58 (3): 666-674.
30. Lehmann, R.P. (] 972): Imp!ementaıion ol ıhe recommendaıions canlainedin the res-pecl lo ıhe cOll1missioner col/('eniiııgıhe lise olanıibioıics in animal feedl. J. Anim.
Sci. 35 (6): 1340-1341.
31. Lewis, 8.A., Wilken, L.D., Yang, S.-L.T. and Lewis, P.G. (1982): VelerinOl'Y drug
index, W.R. Sounder Comp., London, Toronto, pp. 1-327.
32. Mc Donaıd, P., Edwadrs, R.A. and Greenhalgs, J.F.D. (1973): Animal nıılrilioıı.
Second ed. Oliver and Boyd. Edingburgh. London.
33. Milhaud, G., Pinault,.L. et Bouchez, N. (1978): Residııs de cambenda"ole dans la viaııde
el les abats d'animaııx Irriıes. Rec. Med. Yet. 154 (I): 43--47.
34. Mussman, H.C. (1975): Drııg and chemica! reshlttesiııdomeslic anima!s. Fed. Proc. 34
(2): 197-201.
35. Neumann, F.C. (1975): Phal'llıaco!ogical and endoeriııological studies on aııabolicageıııs. In: Lu, F.C. and Rendel, J. Ed, anabolic agellls in animal prodııcıion. Environmental quality anel safety. Suppl. Yol. Y. 253-264. George Thimc Publishers. Stuttgart. 1976.
36. Norheim, G. and Kios-Hanssen, B. (984): Persisıelli cldorinaıed hydrocarbons and
mer-cury in birds callKhl of ıhe wesI coasl oj' spiıshergen. Environ. poııut. 33:143-152.
37. Nouws, J.F.M. O98i): Tolerance and deıecıion 0/aıııimicrohia! residııesiıı slaııghıered {lI/imals. Arc. lebensmittclhyg. 32: 103-110.
39. 1\'ouws, J.F.M. and Zh', G. (978): Pre-slallKhıer lI'iıhdraıval ıimes for dmgs iııdairy cows. J. Yet. Pharmacol. Therap. 1: 47-56.
39. Nouws, J.F.M. and Ziv, G. (981): Dislribuıion and residııes of macrolide anlibiolics in normal dairy cows. Are. für. Lehensmittelhyg. 30: 197-208.
40. Özkazanç, A.N. ve Kaya, S. (983): Hayı'anlarll/ pişmemiş yenilebilir dokıılarında sııl-jonamid analizi. A.Ü. Yet. Fak. Derg. 30 (4): 624-628.
41. Parks, O.W. (ı985): Screeniııg lesI for sııffa drugs andior 'diııiırobeıızamid coccidios-lales and ıheir monoamine melaboliles iııehiekeıı livers. J.A.O.A.C. 68 O): 20- 22. 42. Penumarthy, L., Trabosh, H.M., Clark, G.M., Conrey, J.S., Rader, W.A. and
Spaul-ding, J.E. (J975): Sulfa drııg residııesiııuncooked edlble lissues of eatıle, calves, sıviııe and pol/lıry. Feedstuffs, 47:i9-20, 26.
BESINLERiMİzOEKİ İLAÇ KALıNTıLARı 403
43. Polin D. and Ringer R.K. (1976): Toxicity aııd tissue residues from dipheııylhydantoin
fed to ehieken. Pmı1t. Sei. 55:1946-1954.
44. Righter, H.F., Worth'ngton, J.M.,Zimmermann, H.E. and Mercer, H.D. (1970): Tissue
residue depletian of sıılfaquino.mliııe in poultr)'. Am. J. Yet. Res. 31 (6): 1051-1054.
45. R~ghter, H.F., Wirthington, J.M. and Mercer, H.D. (1971): Tissue residue depletion
of sıılfamethaziııe iııealves and chickens. Am. J. Yet. Res. 37 (7): 1003-1006. 46. Salte, R. and Liestol, K. (1983): Drııg lI'ithdraıval .from Farmed Fish. Acta Yet.
Seand. 24: 41~- -430.
47. Saschenbreçker, P.M. and Fish, N.A. (1980): suıtamethazine residues in uneooked edib-le tissııes (Jt pork folloıviııg reeommended oral adminisıralion aııd lI'ithdrall'al. Can.
J. Comp. Med. 44 (3): 338-345.
48. Sharma, R.P. and Street, J.e. (1980): Pııblic health aspects of toxic heavy meıals in
aııimal feeds. J.A.Y.M.A. 177 (2): 149-153.
49. Sogaard, H. (1976): The incidence of antibioıic resistalice among eoli/orm bacteyia iço.
lared from (ood. Aeta Yet. Scanci. 17: 271-278. 50. Stöber, M. (19R7): Karşilıkıt göriişme.
51. Şanlı, Y., Aydın, N.,hgür, M., Akman, A. ve Baydan, E. (1987): Sağıtıcı bazı
antibiyo-tikleriıı hayvan yetiştiriciliğinde verim artmcı ve koruyueli amaçlarla kullamlması so-nııeu bakteri/erde gelişen direnç kazanma olgusunun in vivo ve in vitro olarak duyarlı mikroorganizmlerle araştmlması. Türk Mikrobiol. Cem. Oerg. 17 (3-4): 151-171. 52. Şanlı, Y., Kaya, S. ve Özkazanç, A.N. (1987): Tavukçulukta kullanılan bazı sulfonamid
ıürevlerinin yıımurlaya germe rizeliikIeri üzerine araştırmalar. A.Ü. Yet. Fak. Oerg.
34 (i): 16-30.
53 Tulliez, J.E., Durand, E.F. and Bories, G.F. (1982): Merabolic fate and
pharmacokine-ties of lissue residues of the aııtieoecidial dmg robenidiııe iııthe rabbit. Incidenee of eoprophagy 011 ils bioavai/ability. J. Agrie. Food Chem. 30: 1071-1075.
)4. Yan Den Bossche, H., Rochette, R. and Höri<,
e.
(1982): Mehendazole and relaredant-helmiııties. Ad. in Pharm. Chemo. 19: 67-128.
55. Whittler. H., Grover, P., Brandt, W.E. and Peterson, L.A. (1982): Perfomıance of steeıs
fed moııeıısin, lasalosid, tylasiıı and oxyteıraeycline. J. Anim. Sei. (Abstracts 868). Yol 55 (I).
56. Wolff, A.H., Frederick, W.O. (1974): Carciııogeııie ehemicals iııfoods as a environmental
health issue. J.A.Y.M.A. 164 (6): 623-629.
57. Yndestad, M. and Underdal, B. (1977): Residues ofsulfadimidin / sulfanilamide and sul-meı/ıoxypvridazine in sheep tiss'o<. Aeta Yet. Seand. 18: 15-22.
