Erzurum meralarındakı yaygın bitki türlerinin boy, ağırlık ve otlatmada bırakılacak anız yüksekliğinin zaman içindeki değişimi

'l'iiıkil,ı:,|,'|'ıırlıı

_I}illiiIeıi

_{litıııl;ıt::;i.}

_{l7 :ll}

_l:ıliil

_{.]()(}l.'['cl.iı,tlıığ}

l|,l\ZuılUtvt

l\,tEIIAı,AlltNDAld YAY(JlN

ıli,t,Kİ

,ı,ijırıııırİNiN

ıı()\,,

ırtlıııı,lK

YI,;

OTL^,rN{ı\DA

I}ltlAKIı,AC^l(

,\Nl7,

Ytlı(§rİKt,İt';İNiN

Z;\NtAN

iq,ixııııı<i

nıı,(;işinı

İ

l'emporal Variation of

Plant l,{eight ancl

Weiglıt. aııd

Sııitablc

Stubl]le

Ilciglıt Atier

Cirazing

iı-ı

Doıııinant

l(angelancl I)laııt o{'

firztırtıın

.ııi Krlç'. nltnıct (;ajtiKüış', A,lilll,^K(X';|.l lı, l}inali Çr)İrlAli1.1|

I _{ııt(ürk [jnivcrsitesi Ziraat t'aktıltc;i Tıİlı ı]itkilcri t]öltlnıil, l:rzııı,tııı}

ı _{Çanakkalc Onsckiz Mail Univcrsıtcsı /.ıraat l]akülıcsi l'arlı L}ıtkılçıi l}(il(ıtııü. Çaııiıkkalc}

! _{l,ırat Univcrsitcsi l!ingöl N,tcstck Ytıksck Oktıtu, l)ingııl}

liL

çiçcklcnnıc arasında koyuıı yııınafıııdı 2.74 cm'dcıı 4ll0 cnı',ı,e ı,üiksclırkcn, ndi pırlıkol(a 2.85 cııı'tlcıı .},95 cın'yc. lıavlı brıııı,ıda J.l7 kayılcd ilm işr ir.

ı7no hlnr K eli nıel er: l|l era,lopra kilsıll hio nıasıı, d nı z !ii k se k l i ği

ARSTRı\CT

stng.es to İlorvcıing stagcs during l')97 groıving scason. l'lilnl hciıilıı clıan!:cd aınong spccics hcırı,ccıı l1,1l ılıd l9(, çın iıl llıj slçııı

elongatirın stage and bcıwcen 28 8 and 38.2 cnı at (lıc f]olvefing staü:c stcnl diııııcler chaniıcd botlvccn 0.8tt ınd 1.8{r nlııt ııınoıig spcc ics l.tll

thcrc rvere no significanı difTcrcnccs. Stuhble height rvas thc lıırıcst at llıc 5lırting to saııpling and incrcascd thcrcatlcr.'l'lıcsc v.ılucs

incrcıscd from lhc slem clongation tıı florvcring lroın 2.74 to ,l ll0 cnı in shccp fcsctıc, lrıım 2,85 to 3.95 in.jııncgrass, troııı 4.J7 to /ı ')7 iıı charactcristics, as rvas bctrvccıı alıovegrotınd biomass and stııbhlc |ıcıl:hl

K e.t,ıvonl : R o n g c l o n ıl, ıl hoı, cg rou n ı l ho m o sı, ılıı h l, la h d g l ı l

ciniş

Meralarda kalite

ve veriııliliğin

korunabilnıcsi

için

arzulanan ttirlcrin

hitki

örttisiiı-ıcle kcnd |,:rini

nıııhalaza edecck _şckildc otl,]ılmasına müsaadc cdiIınclidir. Zira kütü kullanıın şartları altında bitkilcı,iıı

zı

ııiııı içcrsinde bitki OrtUstlnden _çckilmcleri engellcncnıtz. Btı y,tiz-dcn gcçmiştc ııygıııı olınal,an kııllaııııııli.ır 5ü)ııtıc|.ı

mcralarıınIz arzulanan bitkilerini o/o _{90 oranııııJa kal,bctıniştir (Ccnçkan vc ark., l990). Klinıaks tiirlcriıı |,itki}

örtiisiinde kendilerini nlulıaraza çdcbilınelcri ııçısından ürctilcıı otun },arısıntn ıncrııda [ıırakılıııası tcıııçl ı,ıçriı idare yoludur ([|olcchek vc ark., l995). [Jtırat|a öncıııli olaıı ıııcradaki toplaın L-ıirııı,ıasııı varIsıııııı tıtIaı,lııııı:;ı

dcğil, hayvanların otladığı b,tkilerde otlatnla soıırası iirctilcn ottın _},artsının nıcratla bırakılnıasıdır (()|ıleıı[ııısclı

vc Wats<ın, l994). Bu açıdaıı ınc.radaki arztılaııaıı lıitkilcrdc bi.il,iiıııc scl,ri vc tıtliıtıı,ıııcliııı soııı,ıı [ıırııkıiııcali iıı,ııı ıııİ1,1;ıı,ıııııı l,ıiIiıııııı:ıi tlt,ğı,tı ıııcı,ıı i(l;lı,cli iıçı|iıııtl,ııı c,,;ı:,1ıı ,

Bitkiler genelik y;ıpı _{vc çcvre fakiijrlcrinc bağlı} olarak [ıclirli [ıir biit,ürnc scl,ri göstcriı,lcr, Er;ıtırııııı meralarında bitki boyıı ve biomas tiretiminin zanlan içcrsindcki dcğişiınini inceleyen Koç r,e Giil<ktış (l99(ı).

lııı,,lııııuıçt:ı _},itvıış bOyliı,ıiııı vc düştik nıiktıırrlıı ()t (irctcı,| _bitki (irıüsiiııilıı, bİlkİlerİ,ı sapa kalkırıaYa baŞlanrasıyla

tıiı,likıc lıız.laııtiığıııı ve _{çiçeklcıııne} döııcır,ıiııdcıi §ioııra yavıışlııdığıııı kaydctnliŞlcrdiı'.

Nleı,ıılı lıırıkılıııası

gcrekeıı uyBtııı

iıııtz

ıııikııırı.,

dılıa

1ıı'atik

olıııiı§ı

açısındıııı çoğuıı|ukla aııız 1,tilisekliği

ilç

illıdc

ç.lilıııckıçc]ir.

t]itki

bol,ııııiı göre

bİtkİ

iığırlığıııııı

clıığı!ıını

csiıs

altııarırk

yıpılııı

Kıılnıbaclıcr

v0

ırk.

(l986),

toplaııı

bitki

buyunuıı 2/]'ünün otlatıııaylu uzal:laştırıİınası duruınuı'ıda biıki kiitlcsiııi|ı yakliışık 7o 5()'siııiıı otlatılıuış ıılacağını vc [ıııııuıı doğru kullaıııın açt5ındaır dikkatc alıııabileccğiııi ilıı.lı: cııııiştiı-. _{Al,ııı şcl,ilJc}

Kııç

vc (iölikıış (l99-1), ()ı,tiıliııııir tıl kiılı yilkscklİğİııiıı 20 cııı <ılduğu ıııcı'ııdlı ııııız.

1.iıl,:ekliğiııiıı J..l

cııı

tılııııı:;ı gcruktigiııi vtıı,gulaıııışlııtlır. l}tııııııı yarııııdıı

stılık

aliııı [ıilkilcrİııdı; bı.ıy ağırlık

ıli;kiIcıiıii

iııcclc;,eıı Kiııııc5,ı,e

Clııy

(l99-1) tiiılcı,u görc biıkiluıtlc % 50 ağırlık ııoktasınııı toplüıIı bol'un

oub20-l5'i

ırasıııda dcğişıiğini ilidc etıniş|erdir.

l}u _{çalışıııaclıı,} 1ırz_ııruııı ıııcralarııldlı yaygın olaıı bitki türlerlnde boy ve ağırlığın otlatına olguııluğu bıışlıngıcıııtlıııı aktil'biiyiiıııeııiıı durtlıığu _{çiçckleırınu"} diıııeııiııe kadur gcçen sürede değişiınİni iııccleyerek doğru

ıııt.ıi kullııııııııı iıçısıııtlaıı tııriıkılıııası gcIukcıı tı)/guıı iıılız yiıksckliğinin tcspit edilıııcsİ aı-naÇlannııŞlır.

l\,l A,ı,ıı|lYA ı, vc yÖNTııü\ı

lJu araşıırnlaıla Atatüık Üırivcrsitcsi ıneralarıııda yaygın olaıı bİtkİ türleı,İııde hızlı büyüme döneınİnde

biıkjlcrde otlıtıııaçJı bırakılacak anız ytiksekliği bcIirlcnı,ııck aınacıyla l997 yılıııda yüriltülııliiştür, Bu aınaçla

tıtliııııııı ınevsiıııi başııııiıııı (2

l

Mayıs) ttlrlcrin _{çiçuklcıııııc} döncıııine (26 1-1aziran) kadar gcÇcn sürede

l'cr

lıalia ıırıı ilc koyuıı yuııııığı (l;'a.ııuL,u rıviııtı), adi parliıkoı (Kııalcriıı cri,\!(ılQ), havlı bronl (l}rııınuı ltıııeıılellus), ollak

te ııı,:l biıkiclir)'ve ıııclcz yoııca (Maıliccıgo variu\ tiirlerindcıı örne klçr a[ınınıştır.

Araştırıııa sulııısı

rıkııııı

or(alaıııı t850 ııı olup, uz-uıı yıllar orlalaıırasıırı göre'450 ınm yağıŞ loplaırıına vc (ı"C

yıllık

ortalanıa sıcaklığa sahiptir. Araştırnıaııın yürütüldüğü yılın Mayıs ve Haziran aylarıııda sırasıyla

66.1

vc

J2.0

ıııın

tı.ılılaın yağış,

l1.7

vc

l4.7"C ortalaıııtı sıcaklık kaydedilıniştir. DL,nemenin yürütüldüğü

tl(;ıı;ıııdc tıı,ıaluı,ıııı sıçaklık uz.uıı yıllar orıalaıı,ıasıııa

yıkııı

ıılıırkuıı, dalıa az ya[ı:1 düşıııüştür. l)encıııe salıasl

ııı ııııl<lıııı Aııı_ııı.

(l9ti4)'iıı

sııııllaıııasıııa giiıu "l:uııılıı-tııı" büııye sııııliııu salıip, tırgaııik ıııaddcÇg orla, lbslbr [ııık,ııııııdıııı lİkir, potasytııırca zcııgiıı ve

pll

yöııüııdgıı ııötı, kuıaktcrIidir.

tJiıkilcrilcıı lıer bir örııekleıııeıle 20 bitki ııunruııcsi alınarak laboratuara taşınnıış ve burada boy ve sap

kılın|ıkları ölçülınüştiir. Daha sonra bitkiler uçtaır itibaren

l'er

cnı aralıkla doğranarak sabit ağırlığa gelene

kııdır 78"C'yc al,aı,lı ijrıııda kurııtu[nıuş vc bu işlenıi takibcıı tıitkinin toplam ağıı,lığı ve ağırlığınııı boya göre

dıığ,lııııı lıclirlcnıııiştir. 1}ııııduıı scınra

lıcr

bir örııek

içiıı

ağırlığıııııı 7r5O'sine ı'astlayaıı boyları Iıesaplaııarak ıııcrudıı bırakılucak aııız yüksckliklı;ri ıuspit ı;ililiııişıir, lıldc cdiluıı vcrilcr varyaııs aııalizi ilc dcğcrlcııdirilıniş ve

kt. ı,ıılasl,ı_ııı ıııııılizi yalıılııı ıştır.

l}U LG

ULAtl

vc

TA|ITIŞMA

()rııcklcıııc

başlııngıcıntla.

l5.6

cıı,ı

boya

salıip

ırlaır koyun yuıııağında

0.88

ııını

sap

kalınlığı tılçiılıııi.işı(ir. ilurluycıı 7_ıııı;ıııa bağlı ularıık bitki boyuııda artış gözlcııirkcn, sap kalınlığıııda istutistik açıdaıı bir

tlığışiııı olıııuııııştıı

('l'ıtılo

l). I3aşlaııgıçtu 5.95 g ulaıı biıki [ıaşıııa kuı'u

ığırlık

İlerlcycıı zanta|ıa lıağlı olaıak ı|ı,tııı|ş vc soıı örnckleıııe döııeıniııdc l4.38

g'a

ulışııııştır. l]itkide bırakılnrası gerekuıı anız ıııİktarı otlatıüıa

ulgtıııluğu dcvresjııtle 2,74 cııı olarak kaydcdilıniştir. l3t_ıylaıuııa atlıkça bırakılınası gerekcn anız yüksekliği dc artnıışttr. I}u dcğe r bitkiterde _{çiçekleıuııcni,r ofiaya çıkııgı} son örncklcnre döneıııirıdç (26 Llaziran) 4.80 cnr ile en

ytiksek clcğcrc ulaşıırıştır. Yapılan korelısyon arıaliıi soı]uçları; zanlana lıağlı olarak

biıki

boyu, ağır!ığı ve

bırakılacak ıırız yüksekliğinin çok önemli seviyede artış gösterdiğini orıaya koynıuştur. Yüksek bcıylu bitkilerin d;,lıa tıızla bioıııas ürcttikleri ve oılatıııada dalıu yüksek anız bırakılnıası gerektiği, daha Çok ot ürelen bitkiniıı

dıhı

yLiks,:ktcıı otlatılıııasının gerektiği yiııe bu analiz s«ıııuçlarıııdan aıılaŞılınıŞtır.

(Jılatına _{tılguııluğu cvresincle l1.8 cırı} ı_ılaıı adi paılakotuıı bııyu son örnekleıne tarihine kadar düzenli bir

ıı,tı:1 scrgilcıııiş ve bu ılönçınde 28.8 cnı'yc uiaşıııışıır ('fablo 2). t}itkidc başlangıçta 1,04 nu-ıı olan salı kalııılığı

z_aıriaıı içeı,siıııje oııı:nıli bir değişiıı scrgileıııcınişıir. Bitki başıııa üretilen oi militarı ilk örnekleıne döııenıinde 2.19 g ve son örnekleıııe döııeıniııde ise ?.40 g olarak bclirlenıııiştir. Bitkide ilerleyeıı zanlıana bağlı olarak ortaya çıkan ağırlık artışı 5 1,1azirandan sonra istatistiki açıdan öııeııı_arz etnı€ınİştir, C)tlatma olgunluğuna uIaştıktan

scn"aki clöııcnıtlc bırakılnrası gereken anız yiiksekIiğindc istatistik olarak belirgin

bir

değiŞin-ı gözleırrnemiŞ

ıılınıklıı

tıirlikte, baştangıçta 2.8.5 cın olaıı bu dcğcr stın örneklcıne döneminde ].95 cm olarak kaydedilnıiŞlir.

Bit. [}ııytı (cın) 0.634 * * 0,44 5 * l0.16 AI] l 1.44 AI} 3.75 At] l2 llaz,, l9.4 BC l9.4

llc

I l .2] ^I] l ı.55 ^l] l9 l laz. ı4.38 A

ve 1ıırakılması gcrekcn anız ytiksckliği arısındn olıııırlıı vc i)ııcnıli tıir ilişki bultınnıuşlııı'.

ı\iııı

1ıckiltlc l,ilki

ıüırlığı

ilc aııız yiiksckliği a[asındııki ilişki dc çı:k iincınli olıntışttır.

'l'ılılıı _{l. Kııl,un Ytıı,ııiığı t}itkisiııdc lıı,:clcncn Öıcllikleıiı /.ıııı;ııı lçcıtiııtleki llcllişinıi vc Kıırşı|ıktı} lİişkilcı'.

Sıp Kal Ağırlık

^,";--mm tki) Yiik (cm) Korelas

0.88 5.95 B 2.74 B Bit.

0.88 Zanıan 0,80l **

Sap Kal 0.z78

Rit. Roı,ıı 0.5fı,l t *

Ağırlık

Ayrı harflc işaretlencn ortalaına|aı arıs

öneınlidir. i taık9'ol

'de öncml

Tahlo 2. Adi Partakot Bilkisindc lncclcncn Özclliklcrin Zıııan lçcrsiıırlcki l)cllişimi vc Knrşı|ıklı llişkilcı'

Taritı Bit. (cın)Royu Sap

(ııııı)

Kal. (gibiıki)Ağırlık Ytlk Anız(cın) korclasvon

-_.l,_

2l

Mav. 1.8 L 1.04 2.1913 2,85 Sao Kal. Bit. l]o u Ağırlık Anız

28 lr4av. j.6 DD

ll

].86 AI] 2.93 Zaıııan 0.1 49 0.9 l9** 0,65 _5 * * 0 27

5 l-|az. 7.0 CD 06 6.54 A 3.40 SaoKal -0.2l8 -0.1 l(ı -0.32

12 l{az

9.2Bc

.05 6.69 A 3.05 I} it. I 0.658 * * 0.53 3

l9 I laz 22.8Iı 02 7.60 A 3.02 Ağırlık 0.]5

26llaz,

28.8 A 08 7.40 A ].95

Ayrı harfle işarcılcncn ortalamalar aıasındaki fark 9/ol'dc öncmlidir. " vc r" işarctli korclısyon katsayıları sııa.sıylı "/o5 vc l scvivcsintlc

oncmlidir.

Havlı brom bitkisinde

ilk

örnekleme dönemincle 17.2 çın olan boy

5

Hazirana kadar öııeıııli ölı;tıde artmamıştır. Bu tarihten sonra hızla artmış (20.6 cm'deıı 36.6 cm'ye) ve daha sonra salıit bir seyir izleınişiir. (Tablo 3). Bitkideki ortıılama sap kalınlığı 1,56 ile 1.86 nım arasInda değişmiştir. İlk tirncklemc döneıııindc (2l Mayıs) 5.34 g/bılki olan biomas miktarı,

l2

Ilaziranda l5.6 gAıitki değerine ulaşmış ve bundan sıınra ciddi bir değişim göstermemiştir. Başlangıçta 4.37 cm olan bırakılacak anız yiiksckliği ilerlcycn zaıı]ana bağlı olarak aı"tış göstcrıniş ve son örneklcme dijncminde 6.97 cnı'yc kadar tılaşmıştır. lJav|ı brom bitkisindc zaman ile bitki [ıoııı. bitki ağırlığı ve bırakılacak anız yüksekliği arasında çok önemli ilişki belirlenmiştir. Bitkinin gelişmesine lıağlı olarak bahsedilen karakterlerde artış gözlcnmiştir. Yine bitki boyu arttıkça bitki lıaşına biomasın ve bırakılıcak anız yüksekliğinin arttığı, daha fazla kuru madde tireten bitkilerin daha yüksekten otlatılmasının gere<tiği korelasyon analizi ile ortaya _{çıkmıştır.}

Tablo 3. llavlı Brom Bitkisinıtc lncclencn Özclliklcrin Zıınan lçcrsinrleki Dcğişimi vc Kaışılıklı llişkilcr',

Tarih Bit. (cm)Boyu Sap (mm)Kal (ı/bitki)Ağırlık Ytik Anız(cm) Korclas

2l

Mav 17.2B 1.86 5.34 C, 4 37 t] Sap Kal. Bit Ilovu ;\

rlık

lAnız

28 Mav. l6.4 R 1.74 9.1 0 RC 4.0l R Zaman _0- _{l28 0.89-5} *, _{0.ıl_-i2+*} l0 ₆

5 Ylaz. 20.6 B 1.56 0.85 B 4.14 B Sap Kal _0-0ıJ2

_0.1.17

_l 0 0 12 llaz, 36.6 ^ |,76 5.60 ^ 5 38 AB [Jit. Boırı 0 8.13*" l0.6 19 Haz. 38.8 ^ 1.63 5.50 A 5.77 ^B Ağırlık 05 26 Haz.. 38.2 A 1.8l 5.43 ^ 6.97 A

hııfle i<ıreifenen _işaret[enen 6rtnltmılar ırı<ınılaki fetk o/" _{" isaretli korclasvon katsar,ıları işaretl i 9/ol scvivcsindc tincnılitlir}

Örnekleme başlangıcında l7.0 çm olarak kay,clcdilcn otIak ayrığının bitki boytı. Lıitkiler ı:eiiştikçc artış göstcrerek son örneklemenin yapıldığı 26 llaziran tarihindc J5.6 cm'yc ulaşınıştır (I-ablo 4). Z;ınıaıı içcrsiııtlc 1.11-1.34 mm arasında değişcn bitkidcki sap kalınlığı yaryans analizi sonuçlarına görc istatistiki açıdan ön,:ııı

arz etmemiştir.

İlk

örnekleıne döneminde "7.34

gbitki

olan «ıtlak ayrığının bionıas tiretimi ilcrlcvcn zanıııı

içersinde sürekli artarak son örneklcıne döneıııindc 32.2l ghilki'yc ulaşınıştır. Bitkidc ilk örııcklcnıe tlöncnıiııı_lc 6.09 cm bırakılması gereken a.nız yüksckliği,

l9

l{azirana kadar bclirgin bir dcğişiın göstcrnıcıı-ıiştir. I]u tarıhtcn sonra artarak 26 ll,aziran'da l1.88 cm'ye uIaşınıştır, Al,nı tabl«,ıda ycr alan korelasyon analizi sonuçlarına 1;(,rc,

7aman ile sap kalınlığı arasında negalif, bitki lıcıyu, bitki ağırlığı vc arıız yüksckliği _{ilc pozitit vc çok} öncı-ııli

ilişki görülmüştür. Yine artan sap kalınlığına bağlı olarak bırakılması gcrcken anız yiikseklii.inin azıldığı, bıtki

d

ı;;-*

i,;; , , I ı\nız '/,ik 0frO(, *; 0.27 5 0.7 (ü'2"' Yiik ?-7

lıtı;.,tı ilc bitki başıııa ağırlık vc lıırakılacak aııız yüksckliği vc ağırlık ile anız yüksckliği arasında aynı önenılilikte

vg uluııılu ilişki buluııınuşıur.

'l';rlı|ıı _{.l ()t|ık z\yıı!ı llıtIısiııdc iııcclcncn Özclliklcrin Zııııııı lçcısindcki t)egişıııi vc Kıışılıklı} llişkilcr'.

]

l

|vt.

lı

l}it, l}ulıı

(cııı) Sıp (ıııııı)l(ııl. (ıılbitki)Ağırlık _Yiik Aııız-(cııı)

[,o§!§y",ü

_{_}

l7.() |) ]0 7.34 C 6.09 C l San

Kal.

l Bit. Boyu I

Ağırlık

IAnız Yük

l8..l t) J-{ ı2.02 l}C 6.07 C 7-ıııııaıı -0.4 89i * 0.898rl 0.803 * t 0.782l t 2.1.0 ı}C ,)ül ı6.6] t]C 6.16 C S;,1ı l(ıl -0.] 3 [i * -0.3,1'7 .0.565 + !_" -1.. 2].0 C 16. l8.,l8 lJ 6.,77 C lJit. l]oyu 0.8624 4 _0-800ü + ]5 () _t] 1.1 2| 65 B 9.]0 tJ A(ıı lık 0,,]76+, l _].i.tı ı\

lll

32.2l ^ l l.tttt ı\ ]tj ill.ı 't',,_!,,.!.ı_ ]j:* -:

i

llı

l]

l liı lj/_i!ı ]ti l liı ()li( llüllJlı

Nlclcz ycıııeıı ilk oıııckleırrc ıarilıiııde l9.6

cııı

bi.ıya salıip olınuştur (l'ablo 5). Zanıanln ilerlenıesi ile

[ıitki

lıoylıııııııı},ı

ı,lcvıııı ctıı,ıiş

vc

soıı örııeklcıııc döııcıııinde

3].0 cııı'ye

varıırıŞtır, t}itkidc 1,50-1.7l nını iıı,usıııcla tlcğışcıı sap kalınlığı zatııaıı içcrsiııclı: öııcıııli bir dcğişiııı sergilcnıeıniŞtir. l}aŞlangıÇla7,39 g/bitki olan kuı,u ıııadtlç ıiıctiıni zarıııınıı bağlı olarak artnıış ve son örnekleıne döneminde bitki baŞına 2l .85 g'a ulaŞmıŞtır. l}ıı5, v,: ağıı,lıkıaki anışıaki gibi bırakılacak anız yüksekliğinde dç zaınana bağlı olaıak artıŞ olınuştur. Zaman ile

bıtki

boytı, ıol)riıküsttı

bioıııası

ve

bırakılacak

aııız

yüksckliği arasında

_çok

önernli

ve

oluınlu

iliŞki kııydcılilınişıiı,. Yine bitki boyu ile bitkiağırlığı yc anız ytlksukliği arasında da benzer ilişki görülmüştür.

'l'ıılı|ı,5 |r,lçlczYiıııcal}ııkirinıle|ııccttııcııÖzclliklcrinZ.iıııııınlçcrsiııtlukit)cğİşinıivcKarşılıklıllişkİlcrI

2l

lda 28 t!

5ll

12l !9_}

]ot

ljb l|:rrl i şırct l cı ıcıı şilrct

Fotoseııtcz ürünlerlnin

bir

kısıııının doku ve organ oluşturınak Uzere yapısal bileşiklere _çevrilmesi

sOIı|Jcu bitkileıılç büyüıııc gcrçekleşir. ttu yüzdcn büyünı biıkilgrdcki gcri dönüşiimsüz olarak sağlanan hacirn ve ıığırlıh. aı,ttşıııı itudc ctıııcktedir ('l"aiz vcZeigcr,l998). Aııcuk büyüıııcııiıı lıızı bilkiy,c, iıanlano vc ckolojiye bağlı

olariık dcğişir. Norııral gclişcn biütilcrde büyünıe signırıicl bir cğri şeklinde ortaya çıkar ('fosun,

l97l).

Bu şeki,deki büyümede sapa kalkma ile çiçeklcıırııe arasındaki dönemde bitkilerin bilyüme hızı en yüksektir. Bu ça[ışıırıda bitki örnekleri hızlı büyüınenin görüldüğü otlatma olgunluğu (sapa kalkma) ile çiçeklenme dönemi ıırasıırda alınnııştır. Dolayısıyla zanıaıı ilerludikçe bitkilerdeki boy ve ağırlık

aılışı

bitkilerin aktif büyüme clöııcnıincle olınalurınılaır kaynaklanmıştır. Nitekiııı daha önce yapılaıı _{çalışmalarda} da benzer sonuÇlar elde

cılılııı;şııı,(Coyııc vc Cook, l970; Koç vc Cökkuş, l996; Gökkuş vc ark., l997),

Ağır

rıtlatıııaya ıııaruz kalan

bitkilcr hcr

otlıınııracian soııra kökle rde k

i

yedek besin maddelerine

bışvurırak yeniden sürgün vcrmek zoruncla kalırlar, [Ju duruıır bitkiierde üretiın gücünün önemli seviyede düşınt:sine ı,ıcdcn olnııktadır. Gereğiırden az otlatılan bitkiler ise lıer ne kadar fizyolojik açıdan zarar görmeseler dc bekleııilcn ekonoıııik fayclayı sağlayaınazlar. Bu sebeplc mera-hayvan arasındaki dengeyi iyi kurabilmek iÇin

otlarmada bitkiııin otlatılacak miktarının

iyi

ayarlanması gerekir. Meralarda Yaprak A|anı İndeksinin ]-2

arasında kalması bitkilerde üretimin clevaınlılığı açısından ycterli olmaktadır (Vallentine, l990). Ancak bunu

praıik

olarak ölçmek

pck

kolay

olmadığındaıı, ıncrada bırakılacak

anız

mik-tarı bitkilerde devarnlılığın sıığl.ıııatıilıııcsi açısıııdaıı kolayca belirlencbilcçek bir özcliiktir. 1-1cr ne kadar bitki türlerine göre değiŞse de,

bitkıniıı küılesiııin yarısııııtı nıeratJa bırakılınası cl<ığru ıırera idaresiniır anahtarıdır (1-1oleçtlek ve ark., l995).

Bitkilerde yarı kütlenin ınerada kaldığını gösterir kolay uygulanabilir kriterlerin ortaya konu|ması da etkin mera idııresi açısından son derece öncınlidir.

Bitkilerde ağırlık tlipten yukarı doğru eşit ırıiktarda dağılmaııaktadır. [ler 'larnan _bitkilerin (özellikle buğdaygillcrin) ttip kısınrları uç kısımlarııla görc her cıır ytikseklik dilinıiııde daha iazla ağırlığa sahiptir. t}u

ytizılcn bitkilçriıı % 50 ağırlık ıncrkğzl loplaııı boyun

yırısındın

daha aşiığıdadır.

Niıçkiın

Kinney v€ Çlay (l91)4) inçeleıliklçıi bitkilçrde % 50 ağırlık ıııçrkczinin toplanı boyun ilk o/o20'si _ile

_35'i

_{arasında değiştiğini}

ır ih

t_} iı. tJoy,u

(cııı) Sap (ııın,ı)Kal.

Ağırlık

(9tıiıki) Yük Aİ)ıZ(cın) Korclasyoır

l9.6 I] 6ı 7.39 C 7.06 CD Sao Kal. Bit. qgyg Ağırlık Anız Yük 1 l8.8 B 63 8.04 C 6.50 D Zarııaıı .0.a32 0.795*l 0.753 t * 0.807l *

25.0 At] 66 ı l,07 ı]C 933 üCt) Sao Kal 0.054 _0.160 0.055 l:ız. 26.2 A[} ,1o ı5.2l AllL- l0.46n DC 1lit. Boyu 0.,725r+ 0.928**

l;ız

]l

6 A ,ll l8.65 AI} ı2. l4 AB Ağırlık 0.712+ı

l,ül.

j]OA

5U 21.85 A lj.38 A

ıfırte etınişlcrdir.

Yinc

Sclıizaclı},riıtnı sırılon(ı:rııın lıitkisi ilc çılışan Kalmbachcr ve ırk. (l986) toPlam lıovıın 2/3'ünün otlıtılması duruınunda doğru otlatmanın başarılabilcccğini vurgulamışlardır.

l]itkilcrdc büy(lnıe ııonucu ıırtaya _çıkaıı

ığırlık

artışıııa bağlı olırak boy da artn,ııklıdır, Iler nc k;ıdar artan boya paralcl olarık yukarı doğru ağırlık artışı ayııı olıııiısa da, ilcrlcyeıı zaı]ıııııa bağlı olarak otlatıııada

bırakılacak anız yüksckliğiııin

dc

artınası gcrckir.

Nitekiııı

[ıu çalışıııadan cltJc

cdilcıı

vcriler

bıı

ilıdcyi

doğrulamaktadır.

soNUÇ

Eldc

ediIcn sontıçlara göre, bahscclilcn bitkilcrin yoğun olduğu mcralarda otlatnranın başlatıldığı dljncmde yaklaşık olarak koyıın yunıağı vc adi parlakotta 3 cnı. havlı bronııia 4.5 cnı, otlak ayrığın<la (ı cnr vc

mclez yoncada

7

cm

anız

bırakılacak şckildc otl;ıtırıa yapılnıası

bitkilcrin

uzun

yıllar

zarar görıncdcıı yararlanı|ması açısından yctcrlidir. t]itkilcrin gclişmcsinc bağlı rılarak bırakılacak u}/gun anız yiiksckliği tcdrici olarak artırılmalı ve bitkilcrde büyümenin _{1,ıvaşladığı lıaziran ayı} sonlarında sırasİyIa

5,4,7,

t2 ve l3.5 cın'yc

u laşına lıdır.

KAYN^KLAR

Aııoniın, l9tJ4. ljı,z_tıruın

İli Vcriınlilik

L.ııvıııtcri vc Ctibrc llıliyaç llaporu. T.C.

l'OK

Bakanlığı, Köy IIiz.nı.

Gcn. Md. Yay. No: 75, Tovcp Yay. No: ]J, Ankara.6J s.

Coync, l'.T. and C.W. Cook, l970. Scasoııııl carlı<ılıydratc rcscrvc cyclcs in eight dcscrl rangc slıccics. J. ll:ıııgc Manage., 23:438-4,|4,

Cençkan, M.S., R. Avcıoğlu, H. Soya ve

0.0.

Doğan, l990. Türkiyc meralarının kullanımı, korı.ıntıınası r,e

gcliştirilmcsine ilişkin soruniar ve çöz(lm yollırı."I'iirkiyc Zir, tvlUh. 3. l'cknik Kong.,8-12 Ocak lq9(), Anknra, ş 53-6 l.

G(}kktış,

A., A. Koç

ve

A.

I}akoğlıı, l997. Ollak ayrığı (,4gropyron cri.ılatııın Gacrtn,)'nın lıaz.ı ı,ııorf,:ltı,|ik,

agronomik ve kiınyasal özellikleriniıı zamana,

bitki

tıoyuna ve topraküstü bioınasına

lıağlı

olırak

değişimi.Tar. Bit. Vferk. Alş. Enst. Dcrg.,6: 49-6l.

Holechek, J.L., R.D. Iıieperand C.t-l. Herbel, l995. Range Management Principles and Practices. Prentict: ılall.

lnc, New Jersey.

Kılmbacher, R.S., F.G.

Mırtin

and

W.D.

Pidınan,

l986.

Ilf-t-cçt

ııf

graz.ing stııl-ıblc hcight ;ınd scııs()ıı ()n

cstatılishıncnl, pcrsistcncc, and quality ol'crccping blucstcın. J. llange Managc., 39,.223-?.27.

KinneyJ. W. and W.P. Clary, l994,

^ photographic utilization guide for key riparian

graminoids. USDA Forest Service, lntermounıain Res. Sta., Cen. Tech. Report lN'r-GTR-3]8, Utah, l3 p.

Koç, A. ve A. Cökktış, l994. Güzelyıırt köyü mcr'a vcjctasyonunun botanik kompozisyonu ve t«rprağı kaplaına alanı ile lıırakılacak en uygun anız.ytlksckliğinin l-ıelirlenıncsi. Tiirk Tar. ve Or. Dcr,. 13, 4PJ-_500.

Koç, A. and A. Gt}kkuş, l9')6. Annual variation tıf al,ıove g,roııntl lıionııss, vegciaticın hciglıt anrl crtıtlc 1ır,.ılciıı

yield on the natural rangelands of L,rzurum.'I'u.'|'ar. vc Orm. Dcr., 20: 305-308.

Ohlenbusch, P.D. and S,L. Wat§on, l994. Stocking Rate and Grazing Management. Kansas State Univ., Coop. Ext. Serv., MF-l l l8, 6 p.

'laiz,

_{l-, and tj, 7,cigcr, l9')8. Plant Plıysiol<ıgy (2nd tid.). Sinatıcr Associatcs, Inc., I'ulılislıcrs, Sııııdt:rlııııtl.}

Massaclıusctts.

Tosun, F., l97

l.

Yonca ve Kılçıksız Broında t}içınc Aralığı ilc I3içme Yüksckliğinin Cövclc vc Kök Cclişın,:sinc Olan Etkileri Üzerinde Araştırmalar. Atatürk Üni, Yay. No: l26, Zir.Fak. Yay. No; 60, Araş St,ri No: 35, Erzurum, 7t s.

Vallentine, J.F., l990. Grazing Management. Acadcmic Press, Inc., Califonıia.