Hukuki ve İçtimai Bakımdan Vakıf

H U K U K Î V E Î Ç T Î M A Î B A K I M D A N V A K I F

Vakhn mâhiyeti, tarihi, inkişa­ fı, vakfiydierin ve vakıf hizmet ve şartlarmm foidderi.

Gaye bakmundan hukuk-ı tasarruf i k i kısma a y n l ı r . B i r i m ü t e k a b i l ihtiyaç ve menfaatleri ve diğeri insanî yardımı istihdaf eder. Birinci kısım y a ş a m a k za< rûretinin ve ikinci kısım ahlâk-ı fâzıla, nm icabıdır. Gayesi devamlı y a r d ı m teş­ k i l eden kısma hukuk lisamnda V a-k 1 f denir. M e d e n i K a n u n'da bu meflıum «T e ' s i s» l â ^ y l e ifade

olunmuştur. Hidâyetlerde H a b s ve S a d a k a kelimeleri ile ifade olımuyordu. K a d î m Fıkıh kitablannda <K i t â b ü's S a d a k a a t», «K i t â b ü l -A h b a s» unvanları altmda tetkik ve

izah olunan tasarruf vakıf, tasarrufudur. « V a k ı f l a r » adlı eserimizde söyledi­ ğimiz gibi « V a k ı f » müessesesi men­ şe' ve gaye itibariyle hukuki müessesele­ rin en hajnriı ve faidelisi ve gayrendîş-lik faziletinin en sevimli tezahürüdür, tn-sanm htratmda bu haslet mevcuttur; iyi terbiye ve ilim ile inkîşeıf eder ve fe­ na terbiye ve telkinle dumura u ğ r a r .

Vakfan Mâhiyeti :

Vakıf, b i r malı â m m e n i n m ü l k ü hükmiinde ohnak iizere b i r veya b i r k a ç gay^e m ü e b b e d e n tahsis etmektir. Fı­

kıh kitaplannda menfaati insanlara ait olmak' üzere b i r malı A l l a h'm m ü l k ü h ü k m ü n d e t e m I î k ve temellükden alıkoymak meâlinde olan tarifin

müed-dâsı da bundan ibârettir. tşte h u k u k î mânada vakıf budur. Vakıf teessüs et­

tikten sonra cumhûr-ı fukahâ tarafın­ dan kabul olunan re'ye göre. o malda vâ-kıfm miilkiyeti zâil olur. Ve bundan son­ ra vakıf mal gayesine ve vakf edenin şartlarına göre idare olımur.

B i r d e V a k f-ı G a y r - i S a h i h denilen tahsisler vardır k i maksat ve gaye itibariyle vakfa benzerse de bunlar h u k u k î m â n a d a vakıf değildir, daha zi­ yâde idarî tasarruf cümlesindendir. Tah­ sisat kabilinden olan vakıflara dair dör­ düncü D e r g i de Z a ğ n o s P a ş a m e r h û m ı m ve zevcesinin vakfiyeleri tah­ l i l olımurken izahat verildiğinden bura­ da tekrar etmiyeceğiz.

Biraz evvel işaret ettiğimiz gibi teş­ riî b i r halde ve alelhusûs fakirlere va­ kıf t s 1 â m i y e t i e başlamıştır (*). K u r ' â n-ı K e r î m'de vakfm

meş-rûiyeti hakkmda bir nass ve sarâhat-i mahsûsa yoksa da K u r ' â n'daki

1 î s l f t o a l y e t'den evvel d« hayrî eser­ ler yapılmakta idi. İ b r a h i m (Aleyhi's.^e-lâm) la traa vakıflan vaıdır. K u d ü s'de bu­ lunan bu vakıflar mOtev^Ier tarafmdan idare oluflurkwii H a z i n e-1 E v k a f ç a zabt edilmiştir. Bu vi&ıflar haUcıoda kuyûd-ı kadf-mede te^kike değer malûmt vardır. Ancak H u k u k t a r i h i İ s l i m i y e t'den ev­ vel hukuki bir müessese olarak vakıf fikri mev­ cut olduğunu kayd etmez, tbâdethane gibi bazı hayır mü^seseleri yapıldığı sabit ise de İ s . l â m t g a y e ile fukaraya vakıf İ s 1 fi­ m i y e tie başlamıştır. Tarihi vesika ve eser­ lere nazaran İ s 1 â m i y e t'den evvel T tt r k-ler birçok hayrî eserk-ler yaiHnışlardır. İ s 1 ft-rn i y © t'in ruhuna uygun olaa T ü r k'ün âlinecap ve temiz duygusu t s ı â m D î n i'-nin talim ve irşâdiyle daha ziyade inkişaf eyle­

1- û h-1 t e ş r î' vakfın meşrûiyetine delâlet eder. Çünki vakf J^- 'J^ J ) ( j ^ * U \ ^ N a z m - ı C e 1 î l ' i ile teşvik olunan hayır ve iyilik cümlesinden olduğu gibi(o-^^" ^ V ^^-AiT U j ) Â y e t - i K e r î m esinin şümûlünde

dâhildir. Nitekim N e b i y y - i E k r e m

{^\^ J» j J U ^^ 3 *, ^ ç\c^j i j U

-H a d î s - i Ş e r î fiyle vakfa teşvik bu­ yurmuştur.

Vakıf S a d a k a-i C â r i y e nev'inden olup hiç bir mahal ve zaman­ da dünyanın hâli kalmadığı fakr ve yok-suzluk hayatmın elem ve ızdırabmı ıslâha hizmet eden bir müessesedir. Şayan-ı dikkattir k i , İ s l â m i y e t iyilik ve hayn insanlara hasretmeyip. bir H a-d î s - i Ş e r i f i n a-delâleti veçhile hay­ vanlara iyiliğe de teşmil etmiştir. Bazı

vakfiyelerde insanlara vakıf zmmmda hayvan ve kuşlarm yemlenip yaşatılması için yapılan vakıflar i s l â m D î n i ' -nin rahm ve şefkatinden ve işaret ettiği­ miz H a d î s-i Ş e r î f'ten mülhem olmuştur.

C e n â b - ı R e s û l - i E k r e m insanlan vakıf yapmağa sözle teşvikle ik­ tifa etmeyip M e d î n e-i M ü n e v ­ v e r e'de bulunan yedi parça akarlarını vasiyet tarîkıyla vakf ve süknâsmı, yani buralarda oturmak suretiyle intifa' hak­ kını mü'minlerin fakirlerine şart eylemiş­ tir. Müteakiben I s r-i N e b î'ye itti-bâan- A s h â b-ı K i r a m ve sonra­ dan gelen M ü s l ü m a n l a r sayısız vakıflar te'sis etmiş ve vakıf fiil ve te-mâyülü mütezâyid bir surette devam ey­ lemiştir.

Vakıflar yapıldıkça yeni yeni hâ(fi-se ve mes'eleler tahaddüs etmekte idi. Daha ilk asırda t s 1 â m î esaslar dairesinde bunlann hükmü tâyin olun­ muştur. Hicrî üçüncü asnn büyük âlim ve fakîhlerinden H a s s a f'm «A h-k â m u ' 1 - E V h-k a a f» adlı eseri mün-derecatmdan da anlaşıldığı üzere vakıf mes'eklerinin teferruata vanncaj'a kadar

ilk asırlarda tetkik ve hükümleri içtihat­ larla tesbit olunmuştur. Bu mes'ele ve hükümler tedvin devrinde diğer h u k u k î mes'elelerle birlikte tedvin edihniş ve sonraları vakıf mevzuunda müstakil eser­ ler yazılmıştır. A r a p ç a yazılanlar­ dan en meşhurları H a s s a f ile H i -l â -l b i n Y a h y a'mn eser-leridir (^). O s m a n l ı T ü r k âlimlerinin

yazdıkları eserler arasında mütedâvil vc meşhur olanları Ö m e r H i l m i

E f e n d i merhûmun «î t h â f ü'l -A h 1 â f' f î -A h k â m i ' l - E V k a f» adh eser-i güzîniyle M e c e l l e şârihi A l i H a y d a r . E f e n d i merhû­ mun «T e r t î b ü's - S u n û f f î A h k â m i ' l - V u k û f» isimli kitabı­ dır. Vakıf mes'elelerine dair T ü r k ç e daha bazı eserler yazılmış ise de bunlar muhtasar ve bazılan nâ-tamam olduğun­ dan iştihar edememiştir.

Asırlar geçtikçe vakıf yapmak tema­ yülü artmıştır. O derecelerde k i , t s-î â m beldelerinin ekserisi umumi b i r

vakıf manzarası arz eder bir h â l e gel­ miştir. V a k ı f l a r K a n u n u'nun kabul ettiği tâviz usulü üzerine î s t a n-b u l'da ikiyüz k ü s û r n-bin tâviza tân-bi icâ-reteynli ve mukataalı vakıf bulunduğu­ nu işittiğim ve beş on sene evvel H a y-d a r - â b â y-d D i y â n e t R e i s M u a v i n i memleketimizi ziyaret et­ tiği zaman H a y d a r - â b â d'da va­ kıfların çokluğunu ve bunlann v â r i d â t m ı sarf edecek yer bulamadıklarını söyledi­ ği zaman hayret etmemiştim. Çünkü î s-1 â m diyarlanndaki vakıflar baklan­ da, icmâlen de olsa, bazı tetkiklerde bu­ lunmuştum.

Mevsûk rivayetlere nazaran H â z-r e t - i P e y g a m b e z-r'den sonz-ra A s-h â b d £; n ilk evvel vakıf yapan H a

z-(2) H a s s a f E b u b e k i r , A h m e d b i n Ö m e r - ü ş-S e y b a n idir. Fukahanm büyüklerimiendir. Kendi kszancı ile geçinir. MutteM bir zattı. Hicrî 261 'arihinde B a ğ-d a t' a vefat etmiştir. Muhtelif ilimler hakkın­ da kıymetia Wr çok «erleri vardır. ' •

H i l â l : Basra ahalisinden ve Hanefi fu.-kahasmdaû bir zattır. Babasının adı Y a h y a'-dır. 245 tarihinde vefat etmiştir. «K i t a b u ' L. V a k ı f » dan bsşka bazı eserleri vardır.

HUKUKÎ V E İÇTİMİAÎ BAKIMDAN VAKIF İ t

r e t-i Ö m e r olmuştur. H a z r e t-i Ö m e r M e d î n e'de bulunan ve S e m ğ denilen hurma bahçesini, «Ne yapayım?» diye P e y g a m b e r'den sormuş, P e y g a m b e r-i Z î - ş â n , «Aslım habs ve semeresini tasadduk ey­ le.» buyurmuşlar ve müşarünileyh de bu bahçeyi fukaraya vakf etmiştir. H a z-r e t-i Ö m e z-r ' i n vakfını E b û - B e k z-r , A l i , Z e y d b i n S â b i t , Ü m -m ü ' l - M ü ' -m i n i n H a z r e t - i A i ş e ve sair A s h â b - ı K i r a m ' ı n vakıflan takip etmiş ve böylece her asır ve devirde vakıf fiili b ü y ü k b i r hızla art­ mıştır.

Bu emr-i haynn devamı neticesinde M ü s l ü m a n şehir, kasaba ve köy­ lerinde sayısız vakıflar vücuda gelmiştir. Bilhassa M ı s ı r , M e k k e , M e d i ­ n e , H a 1 e b, Ş a m b a ş t a n b a ş a bi­ rer vakıflar şehri halini almıştır. Bvmlar kısmen sahih ve kısmen gayr-i sahîh tah­ sisat kabilinden vakıflardır. Ne yazık k i , son zamanlarda a h l â k a â n z olan za'f yü­ zünden vakıfların çoğu zıyaa u ğ r a m ı ş ve mütevellilerin sû-i isti'mali ve mura­ kabe makamlanmn ihmali ve kayıtsızh-ğı sebebiyle birçok müessesât ve müste-ğallât-ı vakfiye zalim ellere gisçmiştir. Hattâ bugün öyle vakıflar vardır k i , ne alâkalılar ne de V a k ı f l a r İ d a ­ r e s i haberdardır. Murakabe makam-lan mütevellileri, Hazîne m e m u r l a r ı gibi tam bir murakabeye tâbi tutsa i d i vakıflar bu akıbete uğramıyacaktı.

Vakıflar Ne Maksatla Yapılıyordu ve bu Tehalük Nlçlndi?

Vakfiyeler şöyle b i r gözden geçiri­ lirse, bu müessesenin gayesi açıkça anla­ şılır. Meşrûtün-lehler ya evlât, ahfad ve­ ya akraba ve utekaa ve b u n l a ı m evlâdı

veya fukara veya cami, mescit, mektep, medrese, k ü t ü p h a n e , yol, köprü, hasta-hane, çeşme ve kuyu gibi hayrî cihetler­ dir veya bunların birkaçıdır. Bunlann fert ve cemiyete te'min eylediği fâide izaha muhtaç değildir. Cami ve mescit­

lerle irfan rnüesseselerinin yüzde - doksan dokuzu vakıftır. Kendileriyle iftihâr etti­ ğimiz âlimler, fakîhler, filozoflar, hülâ­ sa ilim, fen ve san'at erbâbı bu mektep

ve medreselerde yetişmiş, beledî ve sıh­ hî işjeris çoğu vakıf suretiyle te'min olun­ m u ş ve vafetf hastahanelerde yüzbinler-ce hast% ted|fi4 ve ızdıraplan teskûı edil­ m i ş t i n Ricada rahmetle yâda vesile ol­ mak içîû Y ı l d ı r ı m B â y e z i d m e r h û m u n B u r s a'da te'sis ettiği

hastahane ile S u l t a n A b d ü l m e -c i d'in vâlide-i muhteremeleri sâlihât-ı nisvândan B e z m i â l e m H a n ı ­ m ı n t s t a n b u i'daîHŞSfcve te'sis et­ tiği vakıf «G u r e b â yj M ü s 1 i -m î n H a s t a h a n e . ş i » n r hatırla­ mayı şükrân borcu add^^tedik. Y ı l d ı ­ r ı m B â y e z i d m e r h û m u n te'sis eylediği hastahane bakımsızlık yüzünden zamanla harap olmuş ve G u r e b â y-ı

M ü s l i m î n hastahanesi mükemmel ve m ü t e r a k k i b i r halde o î s 1 â m ve

T ü r k hanımının hayırseverlik hâtıra­ sını y a ş a t m a k t a bulunmuştur. Bu hasta-hanenin üst tarafında ve T o p k a p ı caddesi üzerinde sâbık Ş e y h u ' 1 -İ s l â m ve E v k a f N â z ı n mer­ hum H a y r i B e y zam^mnda ya­ pılan tıbbı pavyonlarla bu hastahane bir kat daha kıymet ve ehemmiyet k a b r i m i ş -tır. Yüzyirmi küsûr sene evvel te'-sis^ £>lu-nan b u hastahaneyi bilmiyen yok gibi­ dir. B u m ü d d e t zarfında milyonlarca hastayı müşfik sakıfları altında iaşe ye tedavi etmiş, elem ve ızdıraplannı din-dirmiştir.

Vakıfların halka ve cem'iyete te'min eylediği fâidelerden bahs ederken A v a ­ r ı z V a k 1 f. 1 a r 1 denilen vakıflan da hatırlamak yerinde olur. Avânz vakıf­ ları mahalle ve köylerde hastalanan fakir­ lerin tedavisi ve hastalık sebebiyle kâr-u kisbden âciz kalanların ailelerinin infak

ve iaşesi ve kimsesiz çocukların bakılıp

gözetilmesi ve fukara cenazelerinin teçhiz ve tekfini gibi insanî gayelerle yapılan va­ kıflardır k i , bunların cem'iyet. hayatının icaplarına ne kadar uygun olduğu izaha m u h t a ç değildir. Bu cihetle bu vakıflar daha çok teşvik olunarak b i r intizam ve murakabeye tâbi tutulmak lâzım gelirken maalesef yapılmamıştır.

Vakıfların mukaddesâta, evlât, ah­ fat ve akrabaya, ilm-ü irfana, fukara ve

acezeye, sıhhiye ve belediyeye yaptığı bunca hizmetlere rağmen bu . müesses^ aleyhinde olanlar yok değildir. Bunlar vakıfların ne olduğunu bilmiyen, ızdırap ve ihtiyaçlarla dolu beşer hayatından ha­ berdar olmayan, yoksulluk ve mahrumi­ yet acısını tatmayan kimselerdir. Bun­ ların ileri sürdükleri i'tirazlar bir kıymet taşımadığından üzerinde durmayacağız. « V a k ı f l a r » adlı eserimizde bunlan teker teker ele alarak hiçbirinin bir mah-zûr teşkil etmediğini izah ettik; arzu edenler oraya müracaat edebilirler.

Bugün A 1 m a n y a ve i s v i ç-r e gibi mütemeddin milletleç-r, vakf edenlerin arzu ve şartlanna daha fazla kıymet ve vüs'at vererek bu müesseseyi kabul etmişlerdir. « V a k ı f l a r»ıri ikinci kısmında mukayeseler yaparak îslâmî Va­ kıf ile bunlann arasında şayan-ı ehemmi­ yet bir fark olmadığını beyanla, teferruat­ ta olan bazı farklan kay t ve tesbit etmiş bulunuyoruz. Gerçi herhangi bir şahıis başkalarını ızrâr kastiyle mallarını vakf

edebilir. Ancak bir müessesenin kötü kullanılması bir mahzûr teşkil etmez. Sûi- isti'mal bey' hibe gibi akidlerde de vu­ ku bulmaktadır. Bu hal müessesenin iptâl ve lâğvını değil, sû-i isti'mâlin önlenmesi­ ni istilzâm eder. Nitekim bu cihet düşü­ nülmüş ve vakfın lüzumuna h ü k m edecek hâkimlere takdir hakkı verilmişti k i , aşa­ ğıda bunun üzerinde durulacaktır.

Vakfiyeler ve Vakıf Ş a r t l a n :

Bidayetlerde vakıf şifahi veya yazı ile yapılırdı, vakfiye tanzim ettirip vakfın sıhhat ve lüzumuna hüküm almak mutad değildi. İçtihat devrinde vakfın tasarru­ funun lüzum ve adem-i lüzumu hakkında müçtehitler arasında içtihat ihtilâfı hasıl olmuştu, t m a m ı Â z a m , vakıf ta­ sarrufu ariyet kabilinden olduğu mütalâa-sıyla lüzum ifade etmiyecegi ve t m a m M u h a m m e d vakıf olunan mal mü­ tevelliye teslim edilmeden evvel vâkıf ve veresesi vakıftan rücu edebileceği ve î m a m ı Y u s u f vâkıf «Vakfet­ tim!» demekle ve î m a m ı M u h a m . m e d vakfolunan mal mütevelliye tes­ lim olunduktan sonra lüzum ifade edece­

ği, içtihadında .bulunmuşlardır. Yalnız M e s c i t V a k f ı ile M a k b e r e v a k f ı bilittifak lüzum ifade eder.

Şöyleki;

Bir kimse yaptığı mescitte namaz kılınmak üzere halka izin verip de.orada cemaatla namaz kıhmrsa veya bir kimse Ölü defni için milk arsasını vakfedip de oraya izniyle ölü defnolunursa bu vakıf­ lardan rücu olunamaz.

Hâkimler içtihadı meselelerde her­ hangi içtihatla hükmederlerse nafiz ola­ cağından sonradan vâkıflar hem vakıf ta­ sarruf ve şartlannı tevsik etmek hem de vakıflanna kat'iyet vermek m a k s a d ı ile hâkime müracaatla vakfın lüzumuna h ü ­ küm almak teamül haline gelmiştir. Yu­ karıda arz ve işaret ettiğimiz sebeplere binaen diğer meselelerde olduğu gibi va­ kıf mevzuunda hâkimlerin selâhiyetlcri takyit edilmeyip serbest bırakılmıştır. Hâkim vakıfda menfaat ve maslahat gö­

rürse î m a m ı M u h a m m e d ve Y u s u f u n içtihatlarına istinaden vak­ fın lüzumu ile; aksi takdirde t m a m ı Â z a m i n kavline binaen adem-i lüzu­ mu i!e hükmeder. Netekim, Şeyhülislâm­ lar tarafından bu suretle fetvalar veril­ miştir.

Vakfiyeler mazmunlan h a k k ı n d a de­ lil teşkil eder. İhtilâf vukuunda tezvir ve tasni'den salim olup ma'mûlün-bih

olan vakfiyelerle h ü k m olunur. Vakfiye bulunmaz veya bulunur da ötedenberi bununla amel edilmiş olmazsa teâmülc müracaat olunur ve ötedenberi bu vakıf hakkında ne suretle amel olunduğu a r a ş ­ tırılır ( ' ) .

{') T e m y i z M a h k e m e s i B i r i n < -c i H u k u k D a i r e s i , mahkeme si-cille­ rinde veya kuyûd-ı vakfiyede müseccel ola© vak. fiyelerle bilâ beyyine ameı ve hükm olunabilece­ ğine ve ancak mucebince amel olunmayan ve

mahkeme sicillinde veya kuyûd-ı kadîmede kay­ dı ibulunmsyan vakfiyelerle hüikm olunamıyaca-ğma karar vermiştir.

K u y û d - ı K a d î m eden maiksad, V a-k ı f l a r U m u m M ü d ü r l ü f ü n d e vakfiyelerin kayıdlanna mahsus olan defterler deki vakfiye suretleridir. Vakfiyelerin ekserisi bu defterlere aynen, kaydolunmuştur.

HUKUKÎ V E İÇTİMAÎ BAKIMDAN VAKIF

13

müessesesinde m ü h i m olan cihet vâkıf-larm şartlarına riayet edilip edilmemek mes'elesidir. Hukuk i l m i vâkıflann ma­ kul ve meşrû olan ş a r t l a n n a riayeti lü­ zumlu görmüştür. Gerçi vâkıfların ilâ-nihaye arzu ve iradelerini kabul et­ mek hukuk esas ve kaideleriyle kaabil-i

tevfik değildir. Ancak b i r tasarrufa meş-rûiyet ve adem-i meşmeş-rûiyet izâfe edilir­ ken nazariyat-ı mücerrededen ziyade fai-de ve mahzurları ve insanlarm bu hu­ sustaki temâyüUeri nazara ahnmak i k t i ­ za eder. Faide ve h ü k ü m l e r i b a k ı m ı n d a n vakıf fiilinin insanî ve faideli olduğunda şüphe yoktur. Vakıflar muhtelif maksat­ larla yapılmakta ve her vâkıf vakfı üze­ rinde arzu ve iradesinin devamını iste­ mektedir. Şu m u h a k k a k t ı r k i , bu temâ-yül kabul edilmezse vakıf f i i l i devam et-miyecektir. Bir şahsın kendi malı üze­ rinde vukubulan tasarrufunu ahlâka ve âmme nizamına mugayir olmadıkça bü­ tün şart ve kayıtlariyle kabul etmekte b i r malızûr mülâhaza olunamaz. B u cihetle bımicinn kabulü zarurî görülmüştür. Bundaki isabeti anlamak için vâkıfların vakfiyelerinde v a k ı f l a n n m iptâl, tağyir ve tebdili ihtimali karşısında izhar eyle­ dikleri endişeleri h a t ı r l a m a k kâfidir.

Vâkıfların vakfın idaresine vâridâ-tmm suret ve mahall-i sarfına ait kayıt ve şartlanna riayet olunur. Ancak b u

şartlann vakfın mâhiyetine müessir ve hükmünü muhil olmaması lâzımdır. Aksi halde vakıf tasarrufu keen-lem-ye-kün veya şart lâgv addolunur. Meselâ: Vâkıf ileride vakıf mallan satılarak se­ meninin borcuna verilmesini veya vâris­ lerinin ihtiyaçlanna sarf edilmesini ş a r t etmiş olsa, vakfın mahiyetine muhalif olduğundan bu ş a r t tasarrufun sıhhatini ihlâl eder. Binâen-aleyh h â k i m bu gibi vakıfların sıhhat ve lüzumiyle h ü k m ede­ mez. Veya bir kimse b i r a k a r m ı vakf ederken asla istibdâl olmamasını veya tayin ettiği mütevellinin hiçbir sebeple azl olunmamasını şart eylese bu şartlar vakfın ve meşrûtün-lehlerin menfaatleri­ ne mugayir olduğundan lâğv olup bu gi­ bi şartlara riayet olunmaz.

Vakıflarm H u k u k î Şahsiyeti ve Su-ret-i İ d a r e ve Murakabe^ :

Her vakıf h ü k m î bir şahsiyettir. Bu şahsiyet ya â m m e şahsiyeti veya mamelek b a k ı m m d a n d ı r . Ne bakımından olursa olsun b i r mümessil mârifetiyle idare ve â m m e m a k a m l a r ı n c a murakabe olunur. Bu hale göre vakıflarda i k i nevi V e 1

â-y e t cereâ-yan eder. Biri V e 1 â â-y e t-i H â s s a ve diğeri V e 1 â y et-i  m-m e'dir. V e 1 â y e t-i H â s s a'm-mn vazifesi vakıf malları şart-ı vâkıf muci­

bince idare, V e l â y e t - i  m m e'nin vazifesi vakıf mallann nasıl idare olun­ duğunu murakabe etmektir. Vakıf ister

hukukî m â n a d a vakıf olsun ister tahsi­ sat kabilinden bulunsun.

Vakf eden tevliyeti kendisine şart etmiş ve meselâ : Vakfiyede «Ben ha­ yatta oldukça vakfımın tevliyeti tarafım­

dan îfa olunacaktır.» demiş ise, tevliyet kendisine aittir. Tevliyet hususunda b i r

ş a r t koymamış ise bir içtihada göre tev­ liyet yine kendisine diğer bir içtihada göre velâyet âmmeye aittir. Bu ihtilâf esastaki yani velâyetin menbaı vâkıf ve­ ya â m m e olduğundaki içtihada mütefer-ri'dir. Evvelki içtihat velâyetin menbaı vâkıf ve ikinci içtihat â m m e makamlan olduğuna göredir. Vâkıflar vefat ettikten sonra bakılır, tevliyet h a k k ı n d a bir şart varsa, ş a r t mucibince amel olunui'. Ş a r t yoksa veya tevliyet kendilerine şart edi­ lenler munkanz olmuş ise sabık h ü k ü m ­ lere göre mütevelli tayini â m m e makamlanna aittir. V a k ı f l a r K a n u -n u'-na göre bu kabil vakıflar da mazbut vakıflar meyânına alınarak tevliyet hiz­ meti V a k ı f l a r U m u m M ü ­ d ü r 1 ü g ü'nce îfa olunur. Mütevellile­

rin hâiz olmalan lâzım gelen vasıf ve ş a r t l a r ve bunlann azil ve tecziyelerini müstelzim olan haller V a k ı f l a r K a n u n u ve N i z a m n â m e'sinde gösterilmiştir.

Yukandanberi verdiğimiz m a l û m a t sabık esaslara göredir, yalnız V a k ı f ­

l a r K a n u n u'ndaki birkaç h ü k m e işaret etmiş bulunuyoruz.