«1938 Harp Okulu Olayı
ve Nâzım Hikmet»
« Y ılla rd ır ölü m ü istem edim , ç ü n k ü v a ta n d a şla rım ın be n i b ir v a ta n haini, h aricî te h lik e y e m a ru z olan m e m le k e tim in o rd u su n u bozgun cu lu ğ a u ğ ra tm a ğ a ç a lışır b ir a d a m diy e ta n ım a la rın a , a- le y h im d e v e rile n h ü k ü m le r i doğru s a n m a la rın a razı d eğildim . M ehm et A li Se- b ü k 'ü n h u k u k î y az ıla rı b ü tü n h a k ik a tle ri o rta y a d ö k m ü ştü r. G ad re ve h a k sız lı ğa u ğ rad ığ ım belli o lm u ştu r. B u m a n z a ra k a rşıs ın d a a r tık gözüm ü y u m m a k ta n k o rk u m k alm am ıştır.» (1)
N âzım H ikm et, B u rsa h ap is h an e sin d e k en d isiy le görüşm e ye gelen V a ta n gazetesi b a ş y a z a rı A h m et E m in Y a lm a n ’a açîık g re v in e y a tm a d a n b ir g ü n önce, 7 N isan 1949'da böy le söylüyordu. G e rç e k te n de, A v u k a t M ehm et A li S ebük, V atan g azetesinde y a y ın la d ığ ı b ir dizi y az ıd a N âzım H ik m e t’ e y ü k le tile n toplam 28 y ıl h a pis cezasının en k ü ç ü k b ir h u k u k î d a y a n a k ta n y o k su n o ld u ğ u n u b ü tü n a y rın tıla rıy la göz ler önüne sermişti. (2)
İd d iay a göre N âzım H ikm et, 3 A ra lık 1937 ta rih in e r a s tla y an Ş e k e r B a y ra m ı a rife g ü n ü N işa n taşı’n d a k i evine gelen H a rp O k u lu öğrencisi Ö m er D e n iz 'e :
«M em leketim izde ü n iv e rsite muhiti, faşist unsurudur T ür k iy e 'y e en b ü y ü k te h lik e faşizm den gelir. Siz g en ç siniz. R ısm ıı şfr-ıdiden a- teşe atm ay ın ız. Y azık o lu r, te d b ir li olunuz, sizin bu fi
k ird e olduğ u n u zu b ile n le re k a rş ı, ru c u ettiğinizi aşılayı nız Siz ile rd e o rd u n u n kuv v e tli elem a n ı olacaksınız. O rd u y a g irin ce köylü n e fe r le re , e v v e lâ C u m h u riy e ti ve so n ra k o m ü n istliğ i te lk in edeceksiniz. T ü rk iy e ’de doğ r u d a n d o ğ ru y a kom ü n
ist-Ali Rüzgâr
}ik olm az. İlk z a m a n la rd a b u la ca ğ ın ız f ırs a tla rd a n is tifa d e e d e re k A lm an y a v e İ ta ly a 'n ın T ü rk iy e ’ye d ü ş m a n o ld u k la rın ı ve A lm a n y a ’n ın B a lk a n la r ve A n a dolu ü z e rin d e n B a sra K ö r fezin e in m e k ve İta ly a n la r ın d a ce n u p h u d u d u m u z d a n m e m le k etim ize faşizm i y a y m ak iste d ik le rin i a n la t m alısınız» d em iştir. (3) İşte N âzım H ik m e t’in, H a rp O k u lu A sk e rî M ah k em esin e v e rilm e sin e se b ep o la n sözleri b u n la rd ır. N e v a r ki, H a rp O- k u lu öğrencisi Ö m er D eniz d u ru şm a d a b u ifad e sin i y a la n la m ış ve N âzım H ik m e t’in k e n d i sine böyle şe y le r söylem ediğini aç ık la m ıştır. G ene de m a h k em e ö ğ ren c in in ilk ta h k ik a tta k i ifa d esin i d e lil saym ış ve N âzım H ik m e t’i .o rd u y u isy a n a ta h rik te n do lay ı 15 y ıl a ğ ır h ap is ce zasına m a h k û m etm iştir.
B u n d a n a ltı ay k a d a r so n ra d a D o n an m a K o m u tan lığ ı A ske ri M ahkem esi a s k e ri isy a n a ta h r ik su ç u n d an N âzım H ik m e t’i 20 y ıla m a h k û m e tm iştir. G e ne id d ia y a göre N âzım H ik m e t b ir D eniz G edik lisin e, «Bana d o n an m ad a k i f a k ir a s k e rle rin a d re sle rin i gön d er, o n la ra p a ra yollayacağım» demiştir. Bu G ed ik li de m a h k em e d e b u i- fad esin i in k â r etm iş ve N âzım H ik m e t’in k en d isin e böyle şey le r sö ylem ediğini öne sü rm ü ş se de m a h k e m e b u defa da ilk ifad ey i d e lil diye k u lla n m ış ve h ü k m ü n ü v e rm iştir. Bu iki cezr' b irle ştirilm iş v c b irle ştir m e k a id e le rin e u y u la ra k şaire 28 y ıl 4 ay a ğ ır h ap is cezası k esilm iştir.
N âzım H ik m e t in y u k a rıd a k i sözleri söylediğine d a ir hiçbir delil v e e m a re b u lu n m a d ığ ı h ald e b irisi 19 y aşın d a b ir H a rp O k u lu ö ğ ren cisin in öte ki b ir D eniz G edik lisin in , ne tü r lü k o şu lla r a ltın d a v e r d ik le ri p e k â lâ ta h m in ed ileb ile
cek ilk ifad e leri esas a lın a ra k şa ire azılı b ir k a tile v e r ile b i lecek b ir h ap is cezası u y g u la n ab ilm iştir. G ö rü ld ü ğ ü gibi N âzım H ik m e t k o m ü n izm p ro p ag a n d ası y a p m a k ve bu iş için ce m iy e t te şk il etm ek su ç u n d an değil - zira o g ü n le rd e bu gibi f iil ler A skerî Ceza K anununun k ap sa m ın a h en ü z alın m a m ıştı - A sk e rî C eza K a n u n u ’n u n 94 ü n c ü m a d d esin e m u h a le fe tte n h ü k ü m giym işti. Bu m a d d ey e göre, b ird e n fazla a s k e rî şa h ısla rı, h ep b ir lik te â m ire v e y a ü ste k a rşı ita atsizliğ e sevk eden isy a n ta h rik ç isi sayılır, oysa h e r iki m a h k e m e k a r a rın da d a sözlerin y aln ız b ir kişiye sö y len d iğ i açıkça ifad e e d il m e k te d ir. Bu d u ru m d a N âzı m a a tfe d ile n sö zlerin b u 94 ü n cü m a d d e ile h iç b ir ilg isi y o k tu r. Ü ste lik bu sözlerden «isyana ta h rik » an lam ı ç ık a r ta b ilm e k için o g ü n le rd e en a- zın d an b ir Ş ü k rü K aya, y a da -M üşir»den e m ir alm ak g e re kir. H e r ik i h ü k m ü d e v e r m iş o la n A sk erî M ahkem e ü y e le rin d e n d ö rd ü n ü n h u k u k ile u z a k ta n y a k ın d a n b ir ilg ile ri b u lu n m a m a k ta ve n o rm a l ko- j[ m u ta zin ciriy le ü st m a k a m la ra J bağlı bulunm aktadırlar. Hele o g ü n le rd e k i em ir, ita a t ve d i sip lin k a v ra m la rın ın o rd u için de n a şı a n laşıld ığ ı p e k çok ö r n e k le riy le o rta d a d ır.
N azizm in o rta lığ ı k a s ıp k a v u rd u ğ u ve te k b aşın a ik ti d a rd a olan C H P ’n in h e n ü z o r ta n ın soluna geçm e çabasına dü şm ed iğ i o y ılla rd a -k ırk yıl d ır so ld ay ım dediğine göre, d em ek o y ılla rd a C H P ’de y a l nız İn ö n ü solcuym uş - b u k o r k u n ç h ak sızlık sadece bazı hu k u k ç u la rım ız m v ic d a n la rın ı sız la tm a k la kalm ış. E sk i T e m yiz B aşsavcısı F a h r e ttin K a- ra o ğ la n 'm k ız ı R eb ia Ş e r e f in yazdığı şu m e k tu p ib r e t v e r i cidir:' B ü y ü k T ü rk şa iri N â zım H ik m e t’in ad ım ad ım ö lü m e y a k la ştığ ı bu an d a, b a b a m C u m h u riy e t B aşsavcısı m e r h u m F a h r e ttin K a ra o ğ la n ’ın bana N âzım H ik m e t h a k k ın d a sö y le d ik le ri b u g ü n gibi h a t ı rım d a. F a h r e ttin K arao ğ lan , «bir h â k im o la ra k m e m le k e ti m izde b a n a en b ü y ü k ıstıra b ı
v erm iş olan hâdise, N âzım H ik m e tin h iç b ir delile, h iç b ir k a nun h ü k m ü n e d a y a n ılm a k s a m 28 y ıl h ap se m a h k û m e d ilm e sidir. A d a le t ta rih im iz i bu g ü n a h ta n k u r ta r m a k en b ü y ü k em elim d ir. A m a, ne yazık ki b u n a gücüm y etm iy o r...» d i yordu.
F a h r e ttin K arao ğ lan bu duy gu ve d ü şü n c e le rin i y a ln ız ya k ın la rın a söylem ekle kalm ad ı. Y an ılm ıy o rsam 1945 y ılın d a B üyük Millet Meclisi Adalet Ko m isy o n u n d a açıkça b e lirtti ve b ir g ü n h ip o d ro m d a S ayın C u m h u rb a şk a n ın a da açtı. Bu hâtıraları delâletinizle Türk h a lk ın a n a k le tm e k im k â n ın ı bulursam , yalnız bir insar* bir T ürk olarak Nâzım H ıkm et’e k a rş ı olan değil, b ir e v lâ t o la rak hak ve adalet âşığı baba m a ve asil b ir y a rg ıç o larak , şe re fin i şerefim saydığım T ü rk A d a le tin e k a rşı olan vazifem i de y ap m ış olacağım . S ay g ıla rı m ı k a b u l b u y u ru n u z. İm za: Y argıç, Rebia Şeref. (4ı
II
E vet, faşizm in A v r u p a y ı ka sıp k a v u rd u ğ u o y ılla rd a T ü r k iy e ’de, ağasıyle, eşrâfıy le, zen g in iy le sözde halkçı bir p a r ti ik tid a rd a y d ı. S alta n atı, şe ria tı, h ilâ fe ti y ık a n ve şekle a it b ir dizi d e v rim le ri g e rç e k le ştire n T ü rk iy e, b ir h u k u k d ev letiy d i. D ikm en sırtla rın d a k i m o d e rn H a rp O k u lu m u z d a C u m h u riy e ti iç e rd e k i ve dışar- d a k i d ü şm a n la ra k a rşı k o ru y a cak genç d e lik a n lıla r o k u y o r lard ı. B u n la rın iç in d t b irkaç genç, ta b iy e, ta lim n a m e ve s a vaş ta rih i dışında, B a lz a k ’ı, A- n a to l F ra n s ’ı, G o rk i’yı, D iy a le k tik M atery alizm i, K u y u çak lı Y usuf’u o kum az m ı? İşte is y an ded iğ in b u n d an çıkar. 5271 A b d ü lk a d ir M eriçboyu, çık o rtay a . 5227 N ecati Çelik, çık ortaya. 5202 N aci Fişek, çık o rta y a 54C9 Ö m er Deniz, çık o rtay a . 5408 Ş ad ı A lkıhç, çık o rta y a . 5362 O rh a n A lka- ya, çık ortaya...
A rd ın d a n K a fk a 'y a y a ra şır k âb u slu b ir serü v en b aşlar Baş ro ld e S avcı Ş e rif B udak B u k ita p la r senin mi? Söyle, söyle, kom ünizm e d a ir neler k o n u şm u şlar? N e d ire k tifle r v erm iş N âzım ? B ana bak. yok e d e rim seni, zaten sizi herkes öldü b iliy o r... Y âni m illet a ç tır, f a k ir d ir diyorm uşsunuz! H ay d i k a lk çabuk giyin! S öy le şim di b an a, sizi kim id a re ed iy o r? Siz ya M oskova'dan, ya Roma'dan, ya B erlin’den i- d a re ed iliyorsunuz. A m a h a n g isin d en ? S en söyliyeceksin bunu.
A rd ın d a n ikinci perde. Baş ro ld e h â k im K âzım Y alm an. S av cılık m a k am ın d a Ş e rif B u dak.
«Biz y e rle rim iz e y e r le ş tik ten az sonra kapıdan içeri Nâ
G enç D eğ e rler B irik im i A LA N ’da G enç K uşağın E d e b iy a t D ergisi ALAN M u ra t B elge H a lû k A k er A. B e h ra m o ğ ’u E gem en B erk ö z Ö zkan M ert 1 E se r G ürson
\
R ah m i A kseki S ü re y y a B erfe R efik D u rb aş İsm et Özel C a h it Z arifoğlu Bilgin A dalı Ra.sim Ö zdenören ve d a h a yen i d e ğ e rle r... A L A N M a rtta çık ıy o r P.K. 709 İs ta n b u l (YÖN: 22)zım girdi. B ird e n b ire g ö rü n d ü o. İri gövdesi, alev alev kı zil sa çla rıy la, güçlü b ir çın ar
ağacına benziyordu. O görü
n ü r gö rü n m ez de bizde iste r istem ez b ir k ıp ırd a m a oldu. Ö m er'd en b aşk a h iç b irim iz g ö rm e m iştik onu, çok m e ra k e d iy o rd u k ... Ü zerin e güneş v u rm u ş ay çiçeği gibi a p a y d ın lık b ir y ü zle g irm işti içeri. I- şıl ışıl g ü le n g ö zlerin i h e p im i zin ü stü n d e a y rı ay rı, o k şa r gibi g ezdirdi, b aşıy la h e p im i ze a y rı ay rı selâm v e re re k sık a d ım la rla geldi en ö n d ek i is k em ley e o tu rd u ...»
«— A n latay ım , efe n d im , d i ye b aşlad ı söze N âzım . B en h u rd a k i s a n ık la rd a n y a ln ız şu a rk a d a şı (y a n ın d a k i Ö m eri gös t e r e r e k ) ta n ıd ım . D iğ e rle rin i n e gördüm , n e de v a r lık la r ın dan h a b e rim v a r...»
«Ben de d ışa rı ç ık m a k ü ze re k alk tım . K a p ıy a doğru gi d e rk e n , m a h k e m e ü y e le rin d e n Bnb. F u a t B ey de b a n a d o ğ ru g e liy o rd u ... Y ak laştı bana, e- linı o m uzum a ko y d u ve: «— î- şin içinde b ir şey yok. biliy o ru m A b d ü lk a d ir. Am a siz h a zır olun, ne yapalım , y u k a r ı d a n geliy o r em ir, size ceza v e receğiz, oğlum . D edi...
«(N âzım ) a rk a sın a döndü, hep im ize gö7 g ez d 'rd i. T e r i- çinde kalm ıştı. — Y azık b u ç o e u k 'a ra .dedi, çok yazık. Y akm ayın b u n la rı, h iç b ir sı»» çu yok b u n la rın . Ben de «uç suzum . A leyhim de b ir k o m p lodur hu benim
Ve S avcı S e ril B u d a k 'ın ta n ık ia ıı iki öğrenci. B ili m u h b ir S ü re y y a Koç (şim di C H P m illetv ek ili ve P a r ti M eclisi üy esid ir) ve n ak liy ec i İ b r a him . Bu üçünden b aşka a le y h te b u lu n a n yok.
K a ra r: N âzım H ikm et 15 y ıl a ğ ır hapis, ö ğ r e n c ile r e 14 y ıl ile 6 yıl o rasın d a değişen h a pis c e z a la rı... Ç o ğunun y a ş la n 21'iıı a ltın d a o lduğu için bu cu zalar in d iriliy o r
sO z a m a n la r O rta d o ğ u ve A kdeniz Bölge, inde Ingiliz En te lija n s S ervisi, ileri lik ırle re karşı, şim di A m e rik a n E m p e r y alizm in in y ap tığ ı ja n d a rm a lık ro lü n ü y a p ıy o rd u ... A y rıca Nazi A im a n y asın ın da gizli baskısı ve G enel K u rm a y la sa h te d o stlu ğ u n u n bizim ez il m em izde çok önem li rolü ol muş.»
B u n d a n so n ra A. K ad ir, o gü zelim şiir d iliy le N âzım ’la A n k a ra A sk erî C e z a e v in d e ge çen g ü n le ri a n la tır. İftira n ın ta şta n k a tı ç a m u ru n u , h u k u kun k ötü k işilerin elin d e rez il liğini, faşizm in k a ra n lığ ın ı gör m ek istersen iz oku y u n bu k ita bı.
(1» Va»;ın; N âzını H ikm et, lıalinl haııa a n la ttı, y a /a n : V.fc.Y. 9 Nisan *>5?. Ahmet Em in > alm an IX Ağustos 1149 tarihli V atan ’ da yazdığı l i k r e l 'e N âzım H ikm et haslıklı y azısında Ull defa N azım H ik m et m eselesini orta> a atıy o r r e söyle dly o rd n ı
kendi kendiım- so ru y o ru m ... Ziya l ’a şa 'n ın acı bir havâi so kulu iv'inde bağ ırd ığ ı gibi, bn mili» te b ağlılık gösterm ece ve feragatle hizmet etm eğe çalış m ak bir çılgınlık m ıd ır Bu yol da yürüyenleri m utlaka felâket mi bekler? Mid ec il i k ne vakte k a d ar m u k ad d eratım ıza hâkim bir kuvvet halinde k ıla c a k ? Beıı bıı m esuliyetin yirm i mil yonda biri derecesi inle bir payı bile taşım ağa devam etmeğe razı değilim . H aksızlığa karsı sesimi yükseltiyorum . Ahme t E. Y al man bu konuda daha sonra da yazdığı çeşitli ba§ yazıları ve Nâzın» liik n ıc t'le konuşm alarla m eselenin pe-jlnl b ırak m am ış ve halkoyunun ay d ın lan m asın d a bü» yük hizm etleri olm uştur. (2) B ak: V atan G azetesi 23 K asım
S «« 12 A ralık 1949, 3 O cak 195«.
fi) V atan S â n ı n H ik m e t D â v â lın ın Siibııt D elilleri, Y a ra n : .Mehmet
AH Sebük, İS K asım 1949 (41 V atan G azetesi 14 M ayıs 1950
SAYFA; 13
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
