İstanbul Kütübhaneleri
— Bayezid umumî kütübhanesinin yeniden açılışı münasebetile —
nan kütübhaneîer ve bunların Kitab
sayılan söyledin 2367 kitablı Hazine kütübhanesi, 3118 kitablı Emanet hâ zinesi kütübhanesi, 415 kitablı Bağ - dad köşkü kütübhanesi, 2083 kitablı Revan köşkü kütübhanesi, 566 kitablı Medine kütübhanesi. 1130 kitablı V. Mehmed Reşad ve Tiryal Hanım kü tübhanesi, 1235 Kitablı Koğuşlar Kü tübhanesi bulunmaktadır. Bunlardan başka İÜ Ahmedin 1718 de yaptırdı ğı ismine izafe edilen müstakil kü - tübhane de 4963 eseri ihtiva etmekte dir. Cumhuriyet devrinde diğer kü - tübhaneler birleştirilmiş, ayrıca biı de Yeni kütübhane tesis olunmuş - tur.
18. asrın birinci yarısında yapılan bu müstakil kütübhaneden başka dev rin zenginleri, bazı vezirler de şehir de umumî kütübhaneîer inşa ettir -
meğe başlamışlardı. III. Ahmedden
sonra, I. Mahmud da Ayasofyada.
Fatihte ve Yenicamide umumî kü - tübhaneler kurmuş ve asırtardnnberi toplanmış kıymetli eserlerden bütün ilimseverlerin istifade itmelerini i s temişti.
Bu devirde kurulan kütüfchaneler- den biri de Ragıb Paşa kütübhane - sidir. Bu kütübhane. kurulduğu va - kit içinde (1193) cild kitab bulunu - yordu (5).
19. asrın ikinci yarısında camiler de, müstakil binalarda olmak üzere İstanbulda 63 kütübhane bulunuyor du. II. Abdülhamid zamanında on iki sy ren ^ir mesai neticesinde bu küıübiıaneierin kırk aaed tutan mat bu katalogları yapılmıştı. Bugün Is- tanbulun bellibaşlı kütübhanelerin - den Süleymaniye. Millet, Murad Mol la, Velivüddin Efendi, Rasıb Paşa, Selim Ağa, Hüsrev Paşa kütübhane - leri içinde ayrı vakıf kütübhaneîer de vardır.
Yıldız Sarayındaki Tl Abdülhamid, Hazinei Hassa Müsteşarı Halis Efen di, Adlive Nazırı Rıza Paşa. Pirîza - de Sahih Molla ve Hakkı Paşa kü - tübhanelerini ihtiva eden Üniversite kfîtübhanesinde 148,750 cild matbu, 18021 yazma eser vardır. Yıldızdan gelen kitablarm sayısı >se kırk bine yaklaşmaktadır.
Bazı âlim ve sanatkârlarımız da kütübhanelerini Âsarı Atıka Müzesi ne (bugünkü Arkeoloji Müzesi' vak fetmişlerdir. Bunlar arağında Divnr- bakırlı Said Paşanın 602, Reeaizade Ekrem Bevin 395. Sadrazam Cevad Paşanın iki bin küsur, Sakir Paşanın 482 cild kitabları vardır.
ÂHm Ali Emir! Efendinin 192i te vakfettiği kitablar Feyzullah Efendi kütübhane ve medresesine konulmuş tur. Burada Emîrî Efendiden başka Feyzullah Efendinin. Carullah Efen dinin, Amcazade Hiisevin Paşanın kîtehİBn da bulunmaktadır.
Mtıaîlim M. Cevdet de zencin kü - tübhanesinin dört bin cildini Darül - muallimine, altı yüz yazma »e altı bin muhtelif dillerde basma kitablan- nı da İstanbul Belediyesine vakfet miş ve bunlar înk'lâb Müzesi kütüb- hanesine konulmuştur.
Üstad îbnöremin Mahmud Kemal tnal. pek kıvmetli yazmaları da ihti va eden kütübbanesini İstanbul Üni versitesine vakfetmiştir. Ordinaryüs
ı Profesör Dr. Âkil Muhtarın, Ordinar yüs profesör Dr. Mazhar Osmanın kitabları da Üniversîteve vakfolun - muştur. Bu iki profesörümüz tıbdan başka umumî kültürle alâkalan olan hekimlerimiz arasında idi.
(D Said Paşanın Hatıratı cild I. (2) Son senelerde Maarif Vekâleti
Kütübhaneîer Umum Müdürlüğü
Türkiye kütühhanelerınîn ihyası yo lunda pek verimli gayretler sarfet -m e t- t o it ir .
(3 ı Hammer. Osmanlı ’"arîhi ei'd 4 (41 Topkapı Sarayı arşivi 2211/1 (51 Topkapı Sarayı arşivi 3307 23 nisan salı günü, yeniden restore
edilen Bayezid umumi kütübhanesi, Maarif Vekilinin bir nutku ile oku maya açıldı.
Bayezid kütübhanesi, 1882 yılında İstanbulda bir (devlet kütübhanesi) olarak kurulmuştu. Bu kütübhanenin yerinde eskiden İstanbul pazarına ge lenlerin hayvanlarjna mahsus bir a- hır vardı. II. Abdülhamid zamanında bu kısımda bozacıların imalâthaneleri yer almıştı.
Sadrazam Said Paşa, bu ilk devlet kütübhanemizin açılışından bahseder ken diyor ki: (Burasını umumi bir kütübhane haline tadil etmek 'ste - dimse de Evkaf Nezaretinden muha lefet olundu... Vâki muhalefet Ş e y
hülislâm Üryanîzadenin himmetile
reddolunarak burası kütübhane itti haz edilmek üzere Maarif hesabına tamir ettirildi. Parkeleri Triyesteden celb ve tefriş olunduğu gibi, toprak altında kalmış asarı kadimeden bir kaç mermer sütun da çıkartılarak kapışma konuldu. Kütübhanenin kü- şadı akabinde dolablarına 4764 cild kitab konuldu ki Payitahtm en bü yük kütübhaneleri olan Fatih ve A -
yasofya kütübhaneleri mevcuduna
muadildir) (D.
Bayezid umumî kütübhanesi, za
manla bakımsız bir hale gelmiş ve kitab depoları ihtiyacı karşılıyamaz olmuştu. Bunun üzerine kütübhane yanındaki diğer bölümler Vakıflar 1- daresinden alınmış ve 1947 den itiba ren bütçeye konulan tahsislerle
Baye-YAZAN:
H alûk
Y. Ş eh sa v a roğ lu
ı
i
zid umumî kütübhanesi bugünkü ıno dem şekline konulmuştur. Kütübha - nenin hâlen iki yüz bin cilde yakla- İ şan kitabı vardır (2).
İstanbul, asırlardanberi bir eski me deniyet ve kültür merkezi idi. Şehrin üniversiteleri, akademileri, kütübha neleri dünyanın birinci sınıf ilim ve sanat yerleriydi. Istanbulu fetihten ten sonra Türkler, büyük âlimlerin ders verdiği medreseler, kıymetli ki- tablarla doldurulmuş kütübhaneîer kurmuşlardı. Yapılan büyük camile - rin, medreselerin, sarayların, vezir konaklarının kütübhanelerinde eski medeniyetlerin ve muasır devirlerin ilim ve sanat eserleri yer alıyordu. Bilhassa II. Bayezid devrinde İstanbul kütübhaneleri pek zenginleşmişti. Ba zı ilim adamları bu kütübhanelevde hafızıkütüblük vazifesi deruhde etmiş lerdi. (Bazı fukaha da, bulundukları şer’î membalarda büyük servetlere malik olmaları! e bunları husuşî kü- tübhaneler tesisine sarfeylemişlerdi. Müeyyidüddin bu zümreye mensub ulemadandır. Vefatında şimdiki İs - tanbul kütübhanelerinin her birinden zengin bir kütübhane bırakmıştır. Zi
ra bu miiessesede yedi bin cild kitab bulunuyordu (3).
I Osmanlı İmparatorluğunda ölen dev ' let adamlarının eşyalarına saray tara fından elkonulurdu. Bir çok vezirle rin saraya getirilmiş 'netrûkâtı ara sında kitablar mühim bir yer tutmak tadır. Osmanlı vezirlerinin ekserisi konaklarında, yalılarırda kütübhane- ler kurarlar, ilmi ve tarihî eserleri mütalea ederlerdi.
18. asrın sanat ve ilim muhibbi Sad razamlarından Nevşehirli İbrahim Pa şa öldürüldüğü vakit saraya getiri - len pek kıymetli eşyası arasında bir hayli kitab da vardı. Fakat damadı Kaptanıderyâ Kaymak Mustafa Paşa nın kütübhanesi, devrinin en zengin kütübhanelerinden birini teşkil edi - yordu. Kaptan Paşanın kütübhanesi şu şekilde tasnif edilmişti. (Tefsııler, hâdîsler, fıkıha aid eserler, kelâm, meanî, tasavvuf, tıb, lügat, nahiv, e- debiyat, hikmet, tarih, türkî ve ıarsî
divânlar, mecmua ve risaleler,
Mushaf-ı Şerifler). Yazmalardan mü teşekkil olan bu kütübhanede ’İ lil) eser bulunmakta idi (1).
! Vezirlerin böyle zengin kütübhane- lere malik oldukları devirlerde Os
manlI Sarayındaki kütübhanelerin
zenginliğine hudud yoktu. Top Kapı Sarayında muhtelif kısımlarda
bulu-Kişiset Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
