TÜRK TAR ~ H KURUMU
BELLETEN
Cilt: LXXIV
Nisan 2010
Say~: 269
~
ZM~R BOLGES~~ ORTA TUNÇ ÇA~I SERAM~~~~
AY~EGÜL AYKURT*
G~R~~~
Anadolu M.Ö. 2. binin ba~~nda Assurlu tüccarlarla birlikte yaz~y~~ kul-lanmaya ba~layarak yaz~l~~ tarihe geçmi~tir. Orta Anadolu'da Assur Ticaret Kolonileri Ça~~~ olarak, di~er bölgelerde ise Orta Tunç Ça~~~ olarak tan~mla-nan bu dönemde, Anadolu'da ~ehir devletleri kurulmu~tur. Bu dönemde yaz~y~~ kullanmayan Bat~~ Anadolu Bölgesi'nin siyasi yap~s~~ ile ilgili bilgileri-miz henüz olmamakla birlikte, arkeolojik kaz~~ ve ara~t~rmalarda ortaya ç~ka-r~lan gerek mimari, gerekse seramik, maden ve di~er buluntular, bölgede çok geli~mi~~ bir kültürün ya~and~~~n~~ ortaya koymu~tur. Bat~~ Anadolu'da özellikle son y~llarda Izmir'de yo~unla~an kaz~lar, Bat~~ Anadolu Orta Tunç Ça~~~ kültürünün tan~mlanmas~nda önemli rol oynam~~t~r.
~ZM~R BÖLGES~~ ORTA TUNÇ ÇA~I YERLE~~MLER~~ ve
MEZARLIK ALANLARI
Izmir'de yap~lan kaz~~ ve ara~t~rmalarda Orta Tunç Ça~~'na ait buluntu veren birçok merkez tespit edilmi~tir (Harita 1)1. Bu merkezlerden Burun-
Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, 06800 Beytepe Kampusü, AN-KARA aysegula@hacettepe.edu.tr aysaykurt@hotmail.com
Izmir'de yap~lan yüzey ara~t~rmalar~~ s~ras~nda yukar~da belirtilen Orta Tunç Ça~~~ merkezlerinin d~~~nda, M.Ö. 2. bin yerle~imi olarak adland~r~lan birçok merkez tespit edilmi~tir. Ancak bu yerle~im-lerin M.Ö. 2. binin hangi döneminde ya da dönemyerle~im-lerinde yerle~me gördükleri belirtilmemi~tir.
Bölgede M.Ö. 2. bin merkezi olarak tan~mlanan yerle~imler ~unlard~r: ~zmir merkezde Küçük Yamanlar, Bornova Anadolu Lisesi ve P~narba~~~ (Meriç 1987, 301); Menemen ilçesinde Geren ve Belleten, C. LXXIV, 1
cuk/Larisa, Bayrakl~, Liman Tepe, Panaztepe, Efes-Selçuk Ayasuluk Tepesi, Kocaba~~ Tepe, Ulucak, Bademgedi~i ve Çe~me Ba~lararas~'nda kaz~lar ger-çekle~tirilmi~tir.
Buruneuk/Larisa ~zmir il merkezinin 28 km kuzeyinde, Bak~rçay'~n
güneyinde, Menemen Ilçesi'ne ba~l~~ Buruncuk yer almaktad~r. Yerle~imin-de 1902-34 y~llar~nda J. Boehlau ba~kanl~~~nda yap~lan kaz~larda Arkaik ve Klasik Ça~~ yap~~ kal~nt~lar~~ aç~~a ç~ kar~l~rken, Prehistorik dönemlere ait se-ramik buluntular~~ da ele geçmi~tir. Prehistorik malzeme Erken, Orta ve Geç Tunç Ça~~'na tarihlendirilmi~tir2.
Bayrakl~~ ~zmir Körfezi'nin kuzeydo~u kö~esinde yer almaktad~r.
Bay-rakl~'da 1948-1951 y~llar~~ aras~ nda gerçekle~en kaz~lar E. Akurgal ve J.M. Cook taraf~ndan yürütülmü~tür. ~ kinci dönem kaz~lar~~ ise Akurgal ba~kanl~-~~nda 1967-1981 y~llar~~ aras~nda yap~lm~~~ olup, son y~llardaki kaz~~ çal~~malar~~ M. Akurgal ba~kanl~~~nda sürdürülmektedir3. Höyü~ün üst tabakalar~nda aç~~a ç~kar~lan Klasik Dönem katlar~~ Aeiol Dönemi'nden itibaren M.Ö. 4. yüzy~la kadar kesintisiz iskan edilmi~tir. Prehistorik yerle~me ise höyü~ün ancak çok küçük bir bölümünde aç~~a ç~ kar~labilmi~tir. Burada Troya I, Troya II ve Troya VI tabakalanyla ça~da~~ seramik tespit edilmi~tir'. Höyü-~ün kuzeyinde yer alan Helenistik Dönem katlar~ n~n alt~nda ise Troya VI'mn erken evresine ait bir mezarl~ k alan~~ k~smen ara~t~r~lm~~t~r5.
Liman Tepe Izmir'in Urla ilçesinin ~skele mahallesinde, Karantina
Adas~~ kar~~s~nda yer almaktad~r. Yerle~imde 1979 y~l~nda, G. Bak~r ve Ç. Anla~an taraf~ndan ba~lat~lan çal~~malarda, Prehistorik Dönem kaz~lar~~ A. Erkanal-H.Erkanal taraf~ ndan yürütülmü~tür'. 1981 y~l~nda ara verilen çal~~malara 1992 y~l~nda H. Erkanal ba~kanl~~~nda yeniden ba~lanm~~t~r. Günümüze kadar süren kaz~lar ~~~~~~ alt~nda Liman Tepe'nin Neolitik Ça~'dan Roma Dönemi'ne kadar iskan gördü~ü anla~~lm~~t~r. Yerle~mede I.
Kumtepe ve Sardes yak~n~ndaki Marmara Gölü (Meriç 1986, 200-204); Kemalpa~a ilçesinde Nif Çay~ n~n yak~ n~nda Nemrut Höyü~ü (Meriç 1989, 387; 1993, 144-145), Yenmi~~ Höyük, Armutlu Höyük ve Çataltepe (Meriç 1990, 362); Torbal~~ ilçesinde ilçe merkezi (Meriç 1987, 302) ve Arslanlar Höyü~ü; Efes çevresinde Il~catepe, Belevi (Meriç 1983, 31-38) ve Çamlik Göztepe'de ve Selçuk - Ayd~n ve Çamlik - Ku~adas~~ Kav~a~~'d~r (Meriç 1989, 386-387).
Ayr~ca Urla-Seferhisar aras~nda bulunan ~ nkaya ma~aras~nda da M.Ö. 2. bine tarihlenen seramik örnekleri bulunmu~tur (Atalay 1988, 298).
Boehlau-Schefold 1940,1-21. Akurgal 1993, 7.
Akurgal 1993, 13-49. Akurgal 1971, 345.
~ZM~ R BÖLGES~~ ORTA TUNÇ ÇA~~~ SERAM~~~~ 3 kültür tabakas~~ Roma, Klasik ve Arkaik Döneme; II. kültür tabakas~~ Geç Tunç Ça~~'na; III. kültür tabakas~~ dört safhal~~ Orta Tunç Ça~~'na; IV. kül-tür tabakas~~ Erken Tunç Ça~~~ III'e, V. külkül-tür tabakas~~ Erken Tunç Ça~~~ II'ye; VI. kültür tabakas~~ be~~ safhal~~ Erken Tunç Ça~~~ I'e; VII, kültür taba-kas~~ Kalkolitik Ça~'a tarihlenmektedir. Bu kültür tabaklar~nda ele geçen seramik ve küçük buluntular yerle~imin erken dönemlerden itibaren çevre kültür bölgeleri ile s~k~~ ili~kiler içinde oldu~unu ortaya koymu~tur7.
Panaztepe Yukar~~ Gediz bölgesinde, Menemen'in 13 km
güneybat~s~n-da yer alan ve birbirinden ba~~ms~z tepelerden grubu içinde yer almaktad~r. Panaztepe'de 1985 y~l~nda A. Erkanal ba~kanl~~~nda ba~lat~lan ve günümüze kadar sürdürülen çal~~malarda, M.Ö. 3. binden Bizans Dönemi'ne kadar uzanan kültür tabakalar~~ ara~t~r~lm~~t~r. Yerle~mede dört ana kaz~~ alan~nda çal~~~lm~~t~r. Bunlardan birincisi Akropol olup kaz~lar s~ras~nda iki kültür kat~~ aç~~a ç~kar~lm~~t~r. Birinci kültür kat~~ Klasik Dönem'e, iki evreli ikinci kültür kat~~ ise M.Ö. 2. bine tarihlenir. ~ kinci kaz~~ alan~~ ise Atölyeler Ala-m'd~r. Akropolün güney ete~inde yer alan bu alan M.Ö. 2. binde kullan~l-m~~t~r. Mezarl~k ise üçüncü kaz~~ alan~ n~~ olu~turmaktad~r. Birinci ve ikinci mezarl~ k alan~~ olarak adland~r~lan mezarl~~~n akropolün güney ete~inde bulunan~~ birinci, kuzey ete~inde bulunan~~ ise ikinci mezarl~k alan~n~~ olu~-turmaktad~r. Geç Hellas Dönemi III A-B'ye tarihlenen mezarl~k alan~n~n bir bölümü ~slami Dönem'de de mezarl~k olarak kullan~lm~~t~r. Son kaz~~ alan~n~~ ise Liman Kent olu~turmaktad~r. Panaztepe'nin do~u eteklerinde yer alan bu kaz~~ alan~ nda M.Ö. 3. binden Bizans Dönemi'ne kadar uzanan kültür kal~nt~lar~~ tespit edilmi~tir. Gerek yerle~im alanlar~nda, gerekse mezarl~k alan~nda ele geçen seramik ve küçük buluntular, Panaztepe'nin ~çbat~~ ve Güney Anadolu, K~ta Yunanistan, Ege Adalar~, Girit ve M~s~r ile ili~kilerini göstermesi bak~m~ndan önem ta~~maktad~r'.
Efes-Selçuk Ayasuluk Tepesi' nde 1975 y~l~ndan itibaren kaz~~ ve onar~m
çal~~malar~~ yap~lmaktad~r. Bu çal~~malar s~ras~nda Bizans Dönemi surunun yak~n~nda, iç kalede Prehistorik buluntu ve kal~nt~lar~~ aç~~a ç~kar~lm~~t~r. Söz
7 Erkanal-Erkanal 1983a, 163-183; Erkanal-Hüry~lmaz 1994, 361-373; Erkanal-Günel 1995, 263-279; 1996, 305-327; 1997, 231-260; H. Erkanal 1998, 379-398; 1999, 325-336; 2000, 251-262; 2001, 259-268; Erkanal-Artzy 2002, 375-388; Erkanal vd. 2003, 423-436; Erkanal-Aykurt 2008.
Erkanal-Erkanal 1983b, 67-76; Erkanal 1987, 253-261; 1988, 345-350; 1989, 59-65; 1990, 255-260; 1992, 447-455; 1993a, 495-502; 19936, 129-140; 1994, 461-466; 1995, 281-286; 1996, 329-335; 1997, 281-290; 1998, 455-466; 1999, 371-381; 2000, 279-286; 2003, 227-232; Ersoy 1988, 55-82.
konusu bölgede Erken, Orta ve Geç Tunç Ça~~~ kültür katlar~~ tespit edilmi~-tir'.
Kocaba~~ Tepe Cumaovas~'n~n güneyinde yer alan De~irmendere
Bel-desi'nin 4 km. kuzeyinde bulunmaktad~r. Kuzey-güney do~rultusunda 1 km'lik bir uzunlu~a sahip tepede, yerle~meye uygun düz alanlar tepenin daha çok güney yar~s~nda bulunmaktad~r. Yerle~imde 1997 ve 1999 y~lla-r~nda ~zmir Arkeoloji Müzesi ba~kanl~~~nda, H. Erkanal'~n bilimsel dan~~-manl~~~nda yap~lan kaz~larda, Orta Tunç Ça~~'na tarihlenen üç evreli bir yerle~me k~smen aç~~a ç~ kar~lm~~t~r".
Bademgedigi Izmir'in Torbal~~ ovas~n~n kuzeyinde yer alan klasik
Metropolis kentinin 5 km kuzeyinde bulunmaktad~r. Bademgedi~i'nde R. Meriç taraf~ndan 1999 y~l~nda kaz~lara ba~lan~lm~~~ ve günümüze kadar yap~lan kaz~larda Orta Tunç Ça~~'mn sonuna ve Geç Tunç Ça~~'na tarihle-nen kültür tabakalar~~ ara~t~r~lm~~t~ r. Özellikle Geç Tunç Ça~~'na tarihletarihle-nen ve kutsal oldu~u dü~ünülen alanda yap~lan kaz~larda Orta Anadolu ve Bat~~ Ege kökenli buluntular ele geçmi~tir".
Ulucak ~zmir ve Kemalpa~a ovalar~~ aras~ndaki Belkahve e~i~inin
he-men do~usunda yer almaktad~r. Merkezde 1995 y~l~ndan itibaren yap~lan kaz~~ ve ara~t~rmalarda höyükte Geç Roma/Erken Bizans Dönemi, Erken Tunç Ça~~ II, Kalkolitik Ça~~ ve Geç Neolitik Ça~'da yerle~me oldu~u anla-~~lm~~t~r. Di~er kültür tabakalar~~ göre çok iyi korunan Geç Neolitik Ça~~ yerle~imi, Bat~~ Anadolu'nun kronolojik dizininin olu~umunda gerek mima-ri, gerekse seramik ve küçük buluntu bak~m~ndan önemli sonuçlar vermi~-tir. Ulucak'~ n 150 m güneydo~usunda yap~lan kaz~~ ve ara~t~rmalarda ise Erken Tunç Ça~~~ ve Orta Tunç Ça~~'na tarihlenen bir extramural mezarl~k aç~~a ç~kar~lm~~t~r". Orta Tunç Ça~~'na tarihlenen mezarlar~n ço~unlu~u pithos, çok az çömlek mezardan olu~maktad~r. Farkl~~ do~rultularda olan bu mezarlar~n ço~unlu~unun a~z~~ k~sm~~ kal~n bir levha ta~la kapat~lm~~t~r. Tek-li veya çoklu gömü içeren mezarlarda, hem inhumasyon hem de kremasyon gömü tespit edilmi~tir. ~ nhumasyon gömülerin hocer pozisyonda olduklar~~ saptanm~~t~r. Çok zengin buluntuya sahip olmayan mezarlar içinde, birkaç kap parças~, a~~~ak ve birkaç madeni eser bulunmu~tur".
Erdemgil-Büyükkolanc~~ 1992; Büyükkolanc~~ 2008, 42-44. Özkan-Erkanal 1999, 41-42; Aykurt 2004, 2006.
~l Meriç 2003, 91; Meriç vd. 2003, 153; 2007, 244-245; Meriç-Mountjoy 2002, 79-80. 12 Çilingiroglu vd. 2004.
~ZMIR BÖLGES~~ ORTA TUNÇ ÇA~~~ SERAM~G~~ 5
Çe~me Ba~lararas~~ Çe~me liman~n~n içinde, Ba~lararas~~ mevkiinde yer
almaktad~r. Yerle~imde 2002-2005 y~llar~nda Çe~me Arkeoloji Müzesi ba~-kanl~~~nda, H. Erkanal bilimsel dan~~manl~~~nda kaz~lar gerçekle~tirilmi~tir. 2009 y~l~ndan itibaren ise kaz~lara V. ~aho~lu ba~kanl~k etmektedir. Ba~lararas~'nda yap~lan çal~~malarda Erken Tunç Ça~~~ II-III, Orta ve Geç Tunç Ça~~' na ait kal~nt~lar tespit edilmi~tir. Orta Tunç Ça~~~ kültür kat~n~n 1. evresi Orta Tunç Ça~~~ III, iki safhali 2. evresi ise Orta Tunç Ça~~~ II'ye tarihlenmektedir 14.
Gölkayas~~ Urla Yar~madas~'n~n bat~~ kesiminde Atacan kasabas~n~n 8 km
güneydo~usunda yer alan sarp kayal~k bir tepede yer almaktad~r. Kayal~k alan üzerinde yap~lan yüzey ara~t~rmalar~nda toplanan seramik örnekleri Erken Tunç Ça~~~ II ve Orta Tunç Ça~'~'na tarihlendirilmi~tir".
Çal~tepe ~zmir Körfezi'nin güneyinde Güzelbahçe ilçesinin s~n~rlar~~
içinde sahilden yakla~~k 500 m içerde yer almaktad~r. Kuzeyinde k~y~p izle-yen Izmir-Çe~me yolu, do~usunda Güzelbahçe Seferihisar yolu, güneyinden de Izmir-Çe~me otoyolu geçmektedir. Tepenin bat~s~nda Çaml~çay bulun-maktad~r. 800x250-300 m boyutlar~nda olan yerle~imde, yüzeyden toplanan seramik örneklerine göre sadece Orta Tunç Ça~~'nda yerle~me olmu~tur'.
Sivricetepe ~zmir Körfezi'nden 1,5 km içerdedir. Tepenin etekleri ile
sahil aras~nda Zeytinalan köyü yer almaktad~r. Yerle~im üzerinden toplanan seramik örneklere göre 750x500 m'lik bir alana yay~lmaktad~r. Yüzey ara~-t~rmalar~~ s~ras~nda toplanan seramik örnekleri Sivricetepe'nin sadece Orta Tunç Ça~~'nda iskan edildi~ini ortaya koymu~tur'.
Çevik Çay~~ Yerle~imi Torbal~' n~n 3 km güneybat~s~nda, Çevik Çay~'mn
kenar~nda, akarsu sekisi üzerinde yer almaktad~r. 1,8 hektarl~k bir alan yay~lan yerle~imde yap~lan ara~t~rmalarda, Orta Tunç Ça~~~ ve Geç Tunç Ça~~' na ait seramik örnekleri toplanm~~t~!".
Alt~ntepe Cumaovas~'nda, Menderes ~ehir merkezinin ku~~ uçumu 3 km
do~u-güneydo~usunda, ayn~~ adla an~lan mahallenin s~n~rlar~~ içerisinde yer almaktad~r. Höyük 285x180 m boyutlar~ndad~r. Yerle~imde yap~lan ara~-t~rmalarda toplanan seramik örnekleri, Alt~n Tepe'nin Geç Kalkolitik Ça~,
Erkanal-Karaturgut 2004. "Caymaz 2002, 80-91. 16 Caymaz 2002, 106-115. 17 Caymaz 2002, 106-115. 'Tuna 1988, 305.
Erken Tunç Ça~~~ 1-Il ve Orta Tunç Ça~~'nda yerle~me gördü~ünü ortaya koymu~tur'.
Karatepe Cumaovas~'nda, Menderes merkezinin 4 km güneyinde,
Gümüldür Ahmetbeyli- Menderes kav~a~~n~n bat~s~nda yer alan Künerlik köyünün s~n~rlar~~ içinde yer almaktad~r. Höyük üzerinden 100x50 m boyut-lar~ndaki bir alandan Erken Tunç Ça~~~ I, Orta Tunç Ça~~~ ve Geç Tunç Ça-~~'na ait seramik örnekleri toplanm~~t~r".
Lember Tepe Menderes ~ehir merkezinin yakla~~k 8 km
güneydo~u-sunda yer alan höyü~ün ortas~ndan, Menderes-Ahmetbeyli-Ku~adas~~ yolu geçmektedir. 250x130 m boyutlar~nda olan yerle~im, düz ovadan yakla~~k 3 m kadar yüksekliktedir. Höyük üzerinde Geç Kalkolitik Ça~, Erken Tunç Ça~~~ 1-Il, Orta Tunç Ça~~, Arkaik, Helenistik ve Roma dönemlerine ait seramik örnekleri bulunmu~tur'.
Demirli Ma~ara Menderes ~ehir merkezinin yakla~~k 28 km
güneyin-de, Cumaovas~'n~~ Ku~adas~~ Körfezi'ne ba~layan bo~az ~eklindeki Ahmetbey-li vadisinin taban düzlü~ünde bulunan Klaros'un 1,5 km do~u-kuzeydo~u-sundaki Kocaosman Tepe'nin bat~daki dik yüzü üzerinde yer almaktad~r. Yap~lan ara~t~rmalarda ma~aran~n Erken Kalkolitik Ça~, Erken Tunç Ça~~~ ve Orta Tunç Ça~~'nda kullan~m gördü~ü anla~~lm~~t~r".
Sartme~e Tepe Menderes'in 9,5 km güneydo~usunda, Pancarköy'ün
1 km bat~s~nda, Tekeli-Pancarköy aras~ndaki karayolunun hemen kuzeyin-de bulunmaktad~r. Yerle~im alan~~ Cumaovas~~ ile Torbal~~ Ovas~~ aras~nda bir çe~it do~al s~n~r olu~turan tepeler toplulu~unun güney kesmi üzerinde yer almaktad~r. 750x500 m boyutlar~nda olan Sar~me~e Tepe'de yap~lan ara~-t~rmalarda Erken Tunç Ça~~~ I ve Orta Tunç Ça~~'na ait seramik örnekleri toplanm~~t~r".
III. ~ZM~R BÖLGESI ORTA TUNÇ ÇA~I SERAM~~~N~N HAMUR YAPISI
Izmir'de Orta Tunç Ça~~~ yerle~imlerinde yap~lan kaz~larda ele geçen seramik örneklerinin hamurlar~~ genel olarak de~erlendirildi~-inde, Izmir'in
19 Bostanc~~ 2002, 45-64. " Bostanc~~ 2002, 65-79. 21 Bostanc~~ 2002, 93-111. 'Bostanc~~ 2002, 112-125. 23 Bostanc~~ 2002, 126-145.
~ZM~ R BÖLGESI ORTA TUNÇ ÇA~I SERAM~~~~ 7
kuzeyinin, güneyinin ve iç k~s~mlar~n~n bölgesel farkl~l~ k sergiledi~i görül-mü~tür.
~zmir Kö~fezi'nin içinde Bayrakl~'dan itibaren kuzey k~sm~~ "Kuzey ~z-mir Bölgesi"ni olu~turmaktad~r. Bu k~s~mda yer alan Bayrakl~, Panaztepe ve Larisa yerle~imleri dönem serami~i hakk~nda bilgi vermektedir. Bu merkez-lerde ele geçen Orta Tunç Ça~~~ serami~inin hamurunda ve yüzeyinde gö-rülen bol miktardaki mika, bölgenin karakteristik özelli~i olarak ortaya ç~kmaktad~r. Hamurda mikan~n d~~~nda kalker, kum ve ta~~ katk~~ maddesi olarak görülmektedir".
Bayrakl~'dan itibaren körfezin güney k~sm~~ ise "Güney ~zmir Bölge-si"ni olu~turur. Bu bölgede ise Liman Tepe ve Çe~me Ba~lararas~~ yerle~im-leri Orta Tunç Ça~~~ dönem serami~i kalkerli yap~s~yla karakterize edilmek-tedir. Kalkerin d~~~nda ta~~ ve kumda katk~~ maddesi olarak serami~in hamu-runda bulunmaktad~r. Mika ise ~zmir Kuzey Bölgesi serami~ine oranla çok çok az miktardad~r".
Izmir'in iç k~s~mlar~ nda Menderes ve Torbal~~ ilçeleri ise "Izmir'in ~ç Bölgesi"ni olu~turmaktad~r. Bu bölgede yer alan Kocaba~~ Tepe ve Bademgedi~i yerle~imleri birbirinden farkl~~ özellikler ortaya koymaktad~r. Kocaba~~ Tepe Orta Tunç Ça~~~ serami~inin en belirgin özelli~i kalker, ku-vars ve ta~ç~ kl~~ yap~s~d~r". Bademgedi~i Orta Tunç Ça~~~ seramik örnekleri ise mikal~~ hamur yap~s~yla dikkat çekmektedir". Ayr~ca a~a~~da da anlat~ld~-~~~ üzere Bademgedi~i'nin Orta Tunç Ça~~~ III'e tarihlenen tabakas~nda bulunan seramik örnekleri yüzey özellikleri ve seramik mal gruplar~ n~n yo~unluklar~~ bak~m~ndan, körfezin kuzeyindeki yerle~imlerle benzerlik göstermektedir. Bu ba~lamda Bademgedi~i yerle~imini Kuzey ~zmir Bölge-si yerle~imleri ile birlikte de~erlendirmek gerekmektedir.
IV. DÖNEMLERE GÖRE ~ZM~R BÖLGES~~ ORTA TUNÇ ÇA~I SERAM~~~~
Izmir'de yer alan Orta Tunç Ça~~~ yerle~imleri genel olarak de~erlen-dirildi~inde, Orta Tunç Ça~~' n~n üç safha halinde geli~ti~i görülmektedir.
24 Boehlau-Schefold 1942, 13-14; Akurgal 1950, 5; Günel 1999a, 29-32, 38; Bayne 2000, 68, 83,
86.
" Erkanal-Günel 1995, 269-271; Günel 19996, 51-58. " Aykurt 2004, 20-30.
Söz konusu bu safhalar taraf~mdan Orta Tunç Ça~~~ I, II ve III olarak ad-land~r~lmaktad~r.
IV.1. Orta Tunç Ça~~~ I Serami~i
Orta Tunç Ça~~~ I'de ~zmir körfezinin kuzeyinde Panaztepe; içinde Bayrakl~; güneyinde Liman Tepe; iç k~s~mlar~nda ise Kocaba~~ Tepe'de yer-le~me olmu~tur. Bu yerle~imlerden Panaztepe'de atölyeler alan~n~n ise Ib tabakas~'', Bayrakl~'n~n 7-10 tabakalar~'', Liman Tepe'nin 1114 tabakas~" ve Kocaba~~ Tepe'nin ise 3. tabakas~' Orta Tunç Ça~~~ I'e tarihlenmektedir.
Söz konusu yerle~imlerden Liman Tepe'de teraslar üzerine kurulmu~, dikdörtgen biçiminde büyük evlerden ve oval biçimindeki atölye evlerden olu~an bir yerle~im yer almaktad~r". Panaztepe'de ise liman kentte dikdört-gen biçiminde bölmelere sahip bir yap~33, atölyeler alan~nda da ocak ve ta~~ dö~emeli alanlar aç~~a ç~kar~lm~~t~r". Körfezin iç k~sm~nda yer alan Kocaba~~ Tepe'de ise ~ehir görünümünden uzak, atölye ve ev olarak kullan~lan tek odal~~ yap~lardan olu~an bir yerle~im söz konusudur". Bayrakl~'n~n ise bu dönem mimarisi hakk~nda bilgi yay~nlanmam~~t~r.
Bu merkezlerde aç~~a ç~kart~lan mimari kal~nt~lar~n içinde, yerli sera-mik ile birlikte az sera-miktarda da ithal serasera-mik ele geçmi~tir. Bununla birlikte Kocaba~~ Tepe'de yap~lan kaz~larda aç~~a ç~kart~lan seramik f~r~n~~ bölgede Orta Tunç Ça~~~ I'e tarihlenen tek örne~i olu~turmas~~ bak~m~ndan önem ta~~maktad~r".
IV.1.1. Yerli Seramik: ~zmir bölgesi Orta Tunç Ça~~~ I yerli serami~i-nin ortak özelliklerini h~zl~~ çarkta ~ekillendirilmesi, kal~n astarl~, perdahl~~ bir yüzeye sahip olmas~~ ve çok iyi f~r~nlanmas~~ olu~turmaktad~r.
Seramik Gruplar~: Bölge serami~ine genel olarak bak~ld~~~nda alt~~
farkl~~ seramik grubu olu~turdu~u görülmektedir.
" Günel 1999a, 140, 158. Bayne 2000, 68-70. Günel 1999b, 63. Aykurt 2004, 186-187.
32 H. Erkanal 1998, 382; 1999, 327-328, Çiz.2, Res.5; 2000, 255, Res.6; 2001, 261-262, Res.3-4; Erkanal-Artzy 2002, 377-378, Çiz.1, Res.2, 5; Erkanal-Günel 1995, 267-269, ~ek.4, Res.5; 1996, 307-308, Res.5; 1997, 237-240, Res.3; Günel 1999b, 44-45, Abb.2-3.
" Erkanal 1999, 373; 2000, 281. " Günel 1999a, 25.
Aykurt 2004, 15-18. Aykurt 2006.
~ZM~ R BÖLGESI ORTA TUNÇ ÇA~~~ SERAM~~~~ 9
Koyu K~rm~z~~ Astarl~~ Seramik": Bat~~ Anadolu'da koyu k~rm~z~~ astarl~~ seramik Erken Tunç Ça~~~ III'den itibaren görülmektedir. Erken Tunç Ça~~~ IIIB'de/Geçi~~ döneminde de Bat~~ Anadolu'da yo~un olarak kullan~lan bu seramik grubu", Orta Tunç Ça~~'nda da varl~~~n~~ devam ettirmi~tir.
~zmir bölgesinde ise kal~n k~rm~z~~ astarl~~ serami~in ilk örnekleri Liman
Tepe'nin Erken Tunç Ça~~~ IIIB/Geçi~~ tabakalar~nda bulunmu~tur. Söz ko-nusu tabakada az miktarda olan bulunan bu seramik Orta Tunç Ça~~~ I'de ço~alm~~t~r". Izmir'in kuzeyinde ise henüz bu grup seramik örneklerine rastlan~lmam~~t~r.
K~rm~z~~ Astarl~~ Seramik: Bölgede Orta Tunç Ça~~~ I'de görülen k~rm~z~~ astarl~~ serami~in ilk örnekleri Erken Tunç Ça~~~ IIIB'de görülmektedir'. Orta Tunç Ça~~'na gelindi~inde ise dönemin ba~~nda, Orta Tunç Ça~~~ I'de k~rm~z~~ astarl~~ serami~in koyu tonlarm~n yo~un oldu~u, di~er tonlar~nda astarl~~ örneklerinin ise daha az oldu~u görülmektedir. Güney ~zmir bölge-sinde Liman Tepe'de yo~un olarak ele geçen bu serami~in', kuzey ~zmir bölgesinde Panaztepe'de tabakada bulunan di~er seramik gruplar~~ ile a~a~~~ yukar~~ ayn~~ oranda" ve Izmir'in iç k~s~mlar~nda Kocaba~~ Tepe'de ise daha az oldu~u belirlenmi~tir'.
Devetüyünün Tonlar~nda Astarl~~ Seramik: Bat~~ Anadolu'da devetüyü-nün tonlar~nda astarl~~ seramik Erken Tunç Ça~~~ II'de" ortaya ç~km~~~ ve takip eden dönemlerde farkl~~ yo~unluklarda kullan~lm~~t~r.
37 ~zmir bölgesinde "K~rm~z~~ Astarl~~ Serami~i" genel anlam~yla ele alacak olursak, bu serami~in ilk örneklerinin Geç Neolitik Ça~'da üretildi~ini ve yayg~n olarak kullan~ld~~~n~~ görürüz. Bu dönemin devam~nda Kalkolitik Ça~'da popularitesini kaybeden k~ rm~z~~ astarl~~ serami~e ait çok az örnek ele geçmi~tir. Bölgede Erken Tunç Ça~~~ II'de tekrardan ortaya ç~kan k~rm~z~~ astarl~~ serami~in renginin ise canl~~ k~ rm~z~~ oldu~u görülmü~tür. Bu dönemin devam~nda Erken Tunç Ça~~~ IIIA'da art~~~ göste-ren k~rm~z~~ astarl~~ serami~in, astar~~ kal~nla~m~~~ ve k~rm~z~~ göste-rengi ise koyula~m~~t~r. Erken Tunç Ça~~~ IIIB'de ise k~rm~z~~ astarl~~ serami~in kal~ n k~rm~z~~ ve k~rm~z~~ astarl~~ olmak üzere iki farkl~~ grup olu~-turdu~u görülmü~tür.
Uzun bir zaman dilimde görülen "K~ rm~z~~ Astarl~~ Serami~in" dönem baz~nda farkl~la~t~~~~ ve bir-birinin devam~~ niteli~inde olmad~~~~ anla~~lmaktad~r. Orta Tunç Ça~~'nda da bölgede görülen k~rm~z~~ astarl~~ seramikte farkl~~ anlay~~ta üretilmi~tir.
38 Blegen vd. 1951; 254, 256, 260, 261, 269, 271, 275, 281, 286, 290, 292, 294; Lloyd-Mellaart 1962, 200; Efe-Türkteki 2005; 125.
Aykurt (bask~da). 40 Aykurt (bask~da).
41 H. Erkanal 1998, 382; 1999, 328; Erkanal-Artzy 2002, 377; Erkanal-Günel 1995, 270; 1996, 308-309; 1997, 240; Günel 1999b, 51-53.
42 Erkanal 1999, 374.
Aykurt 2004, 20. " Lloyd-Mellaart 1962, 135.
~zmir bölgesinde ise devetüyünün tonlar~nda astarl~~ serami~in en er-ken örnekleri Liman Tepe'nin Erer-ken Tunç Ça~~~ IIIB tarihlenen tabakala-r~nda ele geçmi~tir". Bu dönemin devam~nda, Orta Tunç Ça~~~ I'de bu se-ramik grubunun devam etti~i görülmü~tür. Liman Tepe'de k~rm~z~~ astarl~~ serami~e yak~n oranda", Kocaba~~ Tepe'de ise k~rm~z~~ astarl~~ seramikten daha fazlad~r'. Panaztepe'de k~rm~z~, devetüyü ve gri serami~in oran~~ a~a~~~ yukar~~ ayn~d~r".
Gri Seramik: Bat~~ Anadolu gri serami~inin kökeni ve geli~imi
hakk~n-daki tart~~malar günümüzde de devam etmektedir. Her ne kadar Beycesul-tan'~n Erken Tunç Ça~~~ I'e tarihlenen tabakas~nda bulunan gri seramik örnekleri, takip eden dönem örneklerine göre kaba kalsa da, renk aç~s~ndan ele al~nd~~~nda bu serami~in en erken örnekleri olarak yorumlanabilir. Erken Tunç Ça~~~ I'in devam~nda gri serami~in Bat~~ Anadolu'da geni~~ bir co~rafi alana yay~ld~~~, Orta ve Geç Tunç Ça~~'nda ise sahil kesiminde yo-~un olarak kullan~ld~~~~ görülmektedir".
Izmir'de gri serami~in ilk örnekleri Liman Tepe ve Bakla Tepe'nin Erken Tunç Ça~~~ II'ye tarihlenen tabaklar~nda bulunmu~tur". Bölgenin güneyinde Erken Tunç Ça~~~ MA ve IIIB'de ayn~~ karakterde devam eden serami~in, kuzeyde ise daha farkl~~ bir durum sergiledi~i tespit edilmi~tir. Panaztepe'nin Erken Tunç Ça~~~ III'e verilen tabakas~nda bulunan gri se-rami~in tabakan~n esas mal grubunu olu~turdu~u görülmü~tür51.
Erken Tunç Ça~~~ III'ün devam~nda, Orta Tunç Ça~~~ I'de ise gri sera-mi~in bölge içinde farkl~l~klar gösterdi~i tespit edilmi~tir. Izmir'in güneyin-de Liman Tepe'nin bu döneme tarihlenen tabakas~nda çok az miktarda gri astarl~~ seramik ele geçmi~tir. Seramik örneklerinin hamuru ince ve orta
Aykurt (bask~da).
46 Erkanal-Günel 1995, 270; 1996, 308. Aykurt 2004, 27-28.
Erkanal 1999, 374.
49 Bat~~ Anadolu gri serami~inin kökeni ve adland~rmas~~ hakk~ndaki tart~~malar devam etmekte-dir. ~lk olarak Troya'da 1870 y~l~nda H. Schliemann taraf~ndan yap~lan kaz~larda bulunmu~~ olan gri seramik örnekleri, hafiri taraf~ndan "Lidya Serami~i" olarak tan~mlanm~~t~r (Schliemann 1976, 128-134). Daha sonra W. Dörpfeld bu tür serami~i "Monokrom Gri Seramik" olarak adland~r~rken (Dörpfeld 1902, 16), D. French, J. Boehlau ve K. Schefold "Gri Seramik" (Boehlau-Schefold 1942, 21; French 1967, 64-65), M. Korfmann ise "Gri Minyas Serami~i" olarak adland~rm~~ur (Korfmann 1986, 328).
Bu konu hakk~nda ayr~nt~l~~ bilgi için bak~n~z Aykurt 2008.
50 Bu seramik örneklerinin büyük bir k~sm~~ elde, çok az k~sm~~ ise çarkta ~ekillendirilmi~tir. ~ nce nitelikte olan bu örnekler grinin tonlar~ nda hamurlu, astarl~~ ve perdahl~d~r (Aykurt 2008, 13).
~ZM~ R BÖLGES~~ ORTA TUNÇ ÇA~I SERAM~~~~ ii
nitelikteki olup, gri, kahverengi ve mat k~rm~z~n~n tonlar~nda renktedir. Genelde grinin koyu tonlar~nda astarl~~ olan seramik örneklerin yüzeyi çok iyi perdahlanm~~t~r". Izmir'in kuzeyinde, Panaztepe'de ise güney ~zmir bölgesine göre daha fazla olmakla birlikte, di~er seramik gruplar~na göre daha az oldu~u belirtilmi~tir53. Ço~unlu~unun hamuru ince nitelikte olup, grinin ve kahverenginin tonlar~nda renktedir. Güney ~zmir bölgesinden farkl~~ olarak grinin seramik örneklerin yüzeyi çok iyi perdahlanm~~t~r. Ayr~-ca grinin koyu tonlar~nda astarl~~ serami~in oran~~ da çok azd~r. Izmir'in iç k~s~mlar~nda Kocaba~~ Tepe'de ise körfezin güneyinde oldu~u gibi çok az miktarda gri seramik bulunmaktad~r. ~nce ve orta nitelikte, k~rm~z~ms~~ de-vetüyü veya grinin tonlar~nda hamur rengindedir. Grinin tonlar~nda astarl~~ olan seramik örneklerin ço~unlu~u gri ve aç~k gri astarl~~ olmakla birlikte, çok az~~ koyu gri astarl~d~r".
Krem/Bej Renkte Astarh Seramik: Bat~~ Anadolu'da krem renginde as-tarl~~ seramik Erken Tunç Ça~~~ III'de ortaya ç~km~~" ve dönemin devam~n-da devam~n-da farkl~~ özelliklerde ve yo~unluklardevam~n-da kullan~lm~~t~r.
~zmir bölgesinde de krem renkli serami~in en erken örnekleri de
Li-man Tepe" ve Panaztepe'nin57 Erken Tunç Ça~~~ III'e tarihlenen tabakla-r~nda bulunmu~tur. Bu dönemin devam~nda, Orta Tunç Ça~~~ I'de ise krem renginde astarl~~ seramik say~sal olarak azalm~~t~r. Orta Tunç Ça~~~ I'de Li-man Tepe", Panaztepe" ve Kocaba~~ Tepe'de" bulunan bu grup seramik örneklerinin ço~unlu~u orta ve ince nitelikte, farkl~~ hamur rengindedir. Kal~n astarl~~ olan seramik örneklerin yüzeyi perdahl~d~r.
Alt~n Mikah Astarh Seramik: Alt~n mikal~~ astarl~~ seramik Anadolu'da Erken Tunç Ça~~~ II'de ortaya ç~km~~', Orta Tunç Ça~~' ve Geç Tunç
Ça-~~'nda" sürekli olmasa da belirli aral~klarla kullan~lmaya devam etmi~tir.
52 Aykurt 2008, 17-18.
Panaztepe Orta Tunç Ça~~~ serami~i Ula~~ Deniz taraf~ndan doktora tezi olarak çal~~~lmaktad~r. Konu ile ilgili bilgiler Ula~~ Denizden elde edinilmi~tir.
Aykurt 2004, 25-26.
Aykurt (bask~da); O~uzhano~lu 2008, 50. 56 Aykurt (bask~da).
O~uzhano~lu 2008, 50. 58 Aykurt (bask~da).
Bak~n~z dip not 53. Aykurt 2004, 21-22. 61 Erkanal vd. 2003, 429.
62
Mellaart-Murray 1995, 105; Bayne 2000, 62. 63 Mellaart-Murray 1995, 103, Map 3.
Ayr~ca M.Ö. 1. binde, Frig Dönemi'nde de" sar~~ mikal~~ astarl~~ seramikler kullan~lm~~t~r.
Izmir'de alt~n mikal~~ astarl~~ serami~in en erken örnekleri Liman Te-pe'nin Geç Erken Tunç Ça~~~ II tabakalar~nda ele geçmi~tir". Bölgede Er-ken Tunç Ça~~~ III ortadan kaybolan alt~n mikal~~ astarl~~ seramikler Orta Tunç Ça~~~ I'de tekrar görülmeye ba~lam~~t~r. Kocaba~~ Tepe'nin66 Orta Tunç Ça~~~ 1'e tarihlenen tabakas~nda bu grup serami~e ait çok az örnek bulunmu~tur. Bölgenin kuzeyinde ve güneyinde yer alan yerle~imlerde ise bu dönem tabakalar~nda henüz alt~n mikal~~ astarl~~ seramik ele geçmemi~tir.
Kap Formlar~: Orta Tunç Ça~~~ I'de bölgede görülen yayg~n kap form-lar~~ fincanlar, çanaklar, çömlekler, yonca ve gaga a~~zl~~ testiler ile gobletler olmak üzere alt~~ ana ba~l~k alt~nda de~erlendirilebilinir.
Fincanlar (Tablo 1): Orta Tunç Ça~~~ I'de Izmir'de fincalarm iki tip olu~turduklar~~ tespit edilmi~tir.
Tip Al: Al tipinde fincanlar yar~m küresel biçimde gövdeli olup, düz diplidir. A~~z kenar~ndan yükselen dikey ~erit kulplar~~ a~~z kenar~n~n alt~na ba~lanmaktad~r. Panaztepe'de yayg~n formlardan birini olu~turan bu tip fincanlarm gri seramik grubunda yer ald~~~~ görülmü~tür67.
Tip A2: Konik biçiminde gövdeli, düz dipli olan bu fincanlar~n a~~z kenar~ndan yükselen dikey ~erit kulplar~~ gövdenin üst taraf~na ba~lanmak-tad~r. Izmir'de Orta Tunç Ça~~~ I'e tarihlenen örnekleri Panaztepe'de ele geçmi~tir. Panaztepe örnekleri gri seramik grubundan üretilmi~tir".
Çanaklar (Tablo 2-3): ~zmir bölgesi Orta Tunç Ça~~~ I serami~inde gö-rülen en yo~un kap formunu çanaklar olu~turmaktad~r. Bütün yerle~imler ele al~nd~~~nda çanaklar~n 13 farkl~~ tip olu~turdu~u ve bu tiplerinde Orta Tunç Ça~~'n~n içinde farkl~~ da~~l~mlara sahip olduklar~~ tespit edilmi~tir.
Tip Bl: B1 tipinde çanaklar, dipten yukar~~ do~ru konik biçiminde ge-ni~leyen gövde üstte belirgin bir dönü~~ yaparak a~za do~ru yatay olarak yükselmektedir. Bat~~ Anadolu'da bu tip çanaklar~n en erken örnekleri Troya'mn IVa tabakas~nda ele geçmi~tir". Troya örnekleri M.Ö. 3. binin
64 Bak~mz: Gordion Arkeoloji Müzesi. 65 Erkanal vd 2003, 429.
Aykurt 2004, 22.
Aykurt 1999, 38, Tip FIal Lev.1:1. " Aykurt 1999, 38, Tip FIbl Lev.1:3. 69 Blegen vd. 1951, Fig.177:8-9.
~ZM~ R BÖLGES~~ ORTA TUNÇ ÇA~~~ SERAM~~~~ 13
sonuna tarihlenmektedir. Bat~~ Anadolu'da Orta Tunç Ça~~" ve Geç Tunç Ça~~'nda da71 kullan~lmaya devam edilen bu tip çanaklar Anadolu'nun iç k~s~mlar~nda da görülür. Bu çanaklar Akdeniz bölgesinde Orta Tunç Ça-~~'nda72, Orta Anadolu yerle~imlerinde ise M.Ö. 2. bin süresince kullan~l-m~~t~r".
Izmir'de Orta Tunç Ça~~~ I'de Panaztepe ve Kocaba~~ Tepe'de bu tip çanaklar ele geçmi~tir. Panaztepe'de atölyenin Ib tabakas~nda birçok örnek bulunmu~tur. Panaztepe'de atölyede bulunan örnekleri devetüyünün tonla-r~nda astarl~d~r". Bununla birlikte mezarl~k alan~nda bulunan ancak evresi belirtilmeyen benzer tip çanaklar~n astar~~ ise devetüyü ve k~rm~z~d~r". Ko-caba~~ Tepe örnekleri ise devetüyünün tonlar~nda örneklerden olu~makta-d~r"
Tip B2: B2 tipinde çanaklar yuvarlak dipli, dipten yukar~~ do~ru konik biçiminde geni~leyen gövde üstte yumu~ak dönü~~ yaparak a~za dik gelecek ~ekilde yükselmektedir. A~~z düz, a~~z kenar ise basittir. Bu çanaklar~n
70 Bat~~ Anadolu'da bu tip çanaklar~n Orta Tunç Ça~~ na tarihlenen örnekleri Aphrodisias ve Bey-cesultan'da ele geçmi~tir. Aphrodisias'ta akropolde yap~lan kaz~larda 4. tabakada Orta Tunç Ça~fr~a tarihlenen bir örnek bulunmu~tur. VI-IV nolu ünitelerde bulunan bu örnek k~rm~z~ms~~ kahverengi hamurlu ve astarl~d~r (Joukowsky 198613, 603, 436:3, 364.1*). Beycesultan'da ise IVa, ILI tabakala-r~nda bu tipte çanaklar ele geçmi~tir. Orta Tunç Ça~~'na tarihlenen IVa tabakas~nda ele geçen örnek devetüyü hamurlu ve astarl~d~r (Lloyd-Mellaart 1965, 134, Fig.P33:9).
71 Bu çanaklar~n Geç Tunç Ça~fna tarihlenen örnekleri Beycesultan'dan bilinmektedir. Beyce-sultan'~n II. ve I. tabakalar~nda ele geçen örnekler devetüyü renginde hamurlu, k~ rm~z~~ astarl~~ veya k~rm~z~~ hamurlu ve astarl~d~r (Lloyd-Mellaart 1955, 65, Fig.11:4; 1965, 134, Fig. P33:9; Mellaart-Murray 1995, 28, 60, Fig.P18a:4, P31:12). Bununla birlikte Hanaytepe'nin M.Ö. 2. bine tarihlenen C evresinde verilen ayn~~ formda bir çanak, kiremit renginde hamurlu, kahverengi astarl~d~r (Akarca 1978, 16-17, Lev.13:15-2).
72 Gözlükule'de Orta Tunç Ça~~~ tabakas~nda bulunan ayn~~ tip çanak, k~rm~z~ms~~ devetüyü ha-murlu ve k~rm~z~~ astarl~d~r (Goldman 1956, 167, P1.368:763).
73 Orta Anadolu'da bu çanaklar Koloni Ça~, Eski Hitit ve Hitit ~ mparatoluk Devri'nde kullan~l-m~~t~r. Bu çanaklar~n Bo~azköy'de A~a~~~ehir'in Geç Koloni Devri'ne tarihlenen 4. tabakas~nda (Fischer 1963, 142, Taf.98:891, 895), Demircihöyük'te yap~lan kaz~larda da Geç Koloni Devri-Eski Hitit Devri'ne ait yerle~iminde bulunan örnekleri kahverengi hamurlu ve astarl~d~r (Kull 1988, 232-233, Taf.9:6). Bitik'te yap~lan yüzey ara~t~rmalar~nda bulunan ayn~~ tip bir çanak ise Orta Tunç Ça~~~ serami~i olarak tan~mlanm~~t~r (Omura 1996, 144-145, Fig.7:11). Bununla birlikte Acemhöyük'te Sar~kaya Saray~'n~n bat~s~nda, ça~da~~ yanm~~~ bir binada bulunan mermer bir çanak, malzeme bak~-m~ndan farkl~~ olmakla birlikte ayn~~ formdad~r (Öztan 1988, 402, Çiz.24).
Hitit imparatorluk Devri'ne tarihlenen örnekleri de Bo~azköy'de Büyükkale'nin IVb tabakas~n-da (Parzinger-Sans 1992, Taf.29:2I, 22, 35:12, 45:19, 49:18), Yukar~~ehir'de ise Hitit imparatorluk Devri'ne ait 15 nolu mabed ve 16 ve 21 nolu ele geçmi~tir (Müler-Karpe 1988, 119, 121,122, Taf.40/S12a/10, S12e/6,7,9).
Günel 1999a, 242, Lev.13:2-3.
Günel I999a, 242-243, 246, Lev.13:4, 7, 15:1-2. Aykurt 2004, 43, Çanak tip 7.
3. binin sonuna ve M.Ö. 2. binin ba~~na tarihlenen en erken örnekleri Troya'n~n IVc, e ve V'de ele geçmi~tir". Bat~~ Anadolu'da Orta Tunç Ça-~~'nda da78 görülmeye devam bu çanaklar~n Geç Tunç Ça~~'nda örne~i bu-lunmam~~t~r. Bat~~ Anadolu d~~~nda Orta Anadolu'da Koloni Çar, Eski Hitit Devri" ve Hitit imparatorluk Devri'nde'', Akdeniz Bölgesi'nde ise Orta Tunç Ça~~' nda" bu tip çanaklar~n kullan~ld~~~~ görülmü~tür.
Bölgede Orta Tunç Ça~~~ I yerle~imlerinden sadece Kocaba~~ Tepe'den tan~n~n bu örneklerin devetüyünün tonlar~nda oldu~u saptanm~~t~r".
Tip B3: B3 tipi çanaklar yar~m küresel biçimde gövdeli, basit a~~z ke-narl~d~r. Bat~~ Anadolu'da yap~lan kaz~larda da bu tip çanaklar~n en erken örnekleri Liman Tepe ve Kocaba~~ Tepe'de" ele geçmi~tir. Söz konusu ça-naklar devetüyünün tonlar~nda astarl~d~r.
Bat~~ Anadolu'nun geneline bak~ld~~~~ zaman ise B3 tipi çanaklar~n ben-zerlerinin Orta Tunç Ça~~" ve Geç Tunç Ça~~'nda" kullan~ld~~~~ görülmek-
" Blegen vd. 1951, 188, 206, 212, 240, 269, 281, Fig.180:3, 183:6, 184:5, 254:12-13,17, 256:8,11. 78 Bu çanaklar~ n Bat~~ Anadolu'da Orta Tunç Ça~~'na tarihlenen örnekleri Aphrodisias ve Beyce-sultan'da bulunmu~tur. Aphrodisias'ta akropolde yap~lan kaz~larda 4. tabakada bulunan ve Orta Tunç Ça~~ na ait bir çanak ta benzer formdad~r. 1E ünitesinde bulunan çanak k~rm~z~ms~~ kahverengi renkte hamurlu, sar~ ms~~ kahverenginde astarl~~ olup ve perdahl~d~r (Joukowsky 198613, 617, 442:1, 311.V). Beycesultan'da Orta Tunç Ça~~ n~n ba~~na tarihlenen tabakalarda ayn~~ tipte iki çanak ele geçmi~tir. V ve IVc tabakalar~ nda bulunan çanaklar "Saray Serami~i" olarak tan~mlanm~~t~r. Bu çanaklar devetüyü renginde bir hamura ve astara sahiptir (Lloyd-Mellaart 1965, 100, 108, Fig.P4:20, P16:18).
79 Orta Anadolu'da bu tip çanaklar~n Koloni Çag~'na tarihlenen örnekleri Kültepe, Bo~azköy ve Demircihöyük'te bulunmu~tur. Kültepe'de tepede yap~lan kaz~larda Geç Koloni Devrine tarihlenen sarayda da bu tip kaplar~n sivri dipli örnekleri bulunmu~tur (Özgüç 1999, 12, ~ek.A1,6). Bo~azköy'de farkl~~ alanlarda ayn~~ tipte birçok örnek ele geçmi~tir (Fischer 1963, 140, Taf.92:812). Bo~azköy'de Büyükkale'nin Koloni Devri ile ça~da~~ IVd tabakas~nda, A~a~~~ehir'in ise Geç Koloni Devri ile ça~da~~ 4. tabakas~nda (Fischer 1963, 140, Taf.92:824) bu çanaklar bilinmektedir. Ayr~ca Demircihöyük yerle~iminin 1-5 tabakalar~nda bu tip çanaklar kullan~lm~~t~r. Geç Koloni Devri - Eski Hitit Devri içine yerle~tirilen bu çanaklar kahverengi, kahverengi-siyah hamurlu; k~rm~z~, bej veya kahverengi astara sahiptir (Kull 1988, 228-229, 232-233, 236-237, Taf.3:5, 9:9, 14:4).
8° Ika Mezarl~~~ n~n A evresinde bulunan B2 tipinde bir çanak ise portakal renginde olup, per-dahildir (Orthmann 1967, 41, Taf.1:11).
8' B2 tipi çanaklar~n Hitit imparatorluk Devri'ne tarihlenen örnekleri Bo~azköy ve Porsuk'ta ele geçmi~tir. Bo~azköy örnekleri Yukar~~ehir'de 7, 15 ve 20 nolu mabedlerde bulunmu~tur (Parzinger-Sans 1992, Taf.5:6, 29:21, 22:2). Porsuk'ta bulunan ayn~~ tip çanaklar ise k~rm~z~~ veya portakal ren-gindedir (Dupre. 1983, 44, P1.5:17, 8:41).
82
Badema~ac~'nda farkl~~ dönemlere ait malzemenin geldi~i bir toprak içinde benzer bir örnek ele geçmi~tir. Bu örnek Orta Tunç Çagfna tarihlendirilmi~tir (Umurtak 2003, 56, Fig.1:11).
" Aykurt 2004, 50, Çanak Tip 8a. 84
Aykurt 2004, 46, Çanak Tip 6a.
" Beycesultan'~n verilen IVb tabakas~ nda bulunan, devetüyü renginde hamurlu ve astarl~~ olan bu tip çanaklar Orta Tunç Ça~fna verilmektedir (Lloyd-Mellaart 1965, 122, Fig. P25:4).
~ZM~R BÖLGESI ORTA TUNÇ ÇA~I SERAM~~~~ 15
tedir. Orta Anadolu'da ise Koloni Çar ve Hitit imparatorluk Devri" merkzelerinden de B3 tipi çanaklar bilinmektedir.
Tip B4: B4 tipi çanaklar konik biçiminde gövdeli ve basit a~~z kenarl~-d~r. Orta Tunç Ça~fn~n ba~~ndan itibaren" Bat~~ Anadolu'da bilinen bu kap formu, Geç Tunç Ça~~'nda da kullan~lm~~t~r".
Bat~~ Anadolu d~~~nda B4 tipi çanaklar Orta Anadolu'da da birçok mer-kezde yap~lan kaz~larda ele geçmi~tir. Bu çanaklar Orta Anadolu'da Koloni Çar, Eski Hitit Devri" ve Hitit imparatorluk Devri" olmak üzere M.Ö. 2. bin süresince görülmektedir.
" Geç Tunç Ça~~ na tarihlenen örnekleri Aphrodisias (Joukowsky 1986a, 366, 308:3) ve Troya VI'n~n geç evrelerinde (Blegen vd. 1953, 238, Fig.436:I4) bilinmektedir.
87 Bu çanaklar~n Koloni Ça~~ örnekleri Bo~azköy ve Kültepe'de bulunmu~tur. Bo~azköy örne~i kuzeybat~~ yamac~nda Erken Koloni Devri ile ça~da~~ 8b tabakas~nda (Orthmann 1963b, 38, Taf.30/270), Kültepe'de ise tepedeki geç sarayda ele geçmi~tir (Özgüç 1999, 12, ~ek.A7,10).
ss B3 tipi çanaklar~n Hitit Devri'ne verilen örnekleri Ali~ar ve Bo~azköy'de ele geçmi~tir. Ali~ar'~n IV. kültür kat~nda bulunan benzer tip çanak ip delikli tutamakl~d~r (Osten 1937, 175, Fig.218:23). Bo~azköy örne~i ise Yukar~~ehir'de 15 nolu mabedde ele geçmi~tir (Parzinger-Sans 1992, Taf.22:7).
89 Bat~~ Anadolu'da Aphrodisias'ta yap~lan kaz~larda ve Orta Tunç Ça~fr~a verilen V. tabakas~nda aç~ k k~rm~z~, pembemsi ve kahverengi hamurlu ve astarl~~ B4 tipinde birçok çanak bulunmu~tur. Ayr~ca yine ayn~~ merkezin akropolünde kar~~~k olarak adland~r~lan IV. tabakas~nda da ayn~~ tip çanak-lar ele geçmi~tir (Joukowsky 1986a, 363, 308:2, 306:20; 1986b, 442:3, 309-1, 457:2, 464 II, 457:6, 493 I, IV). Beycesultan'da da bu kap tipi Orta Tunç Ça~fna ait V ve IVb tabakalar~nda görülmekte-dir. Bu tabakalarda bulunan benzer tip çanaklar~n devetüyü renginde hamurlu ve devetüyü, kahve-rengi ve k~rm~z~ms~~ kahvekahve-rengi astarl~~ olduklar~~ tespit edilmi~tir (Lloyd-Mellaart 1965, 91,93,122, Fig.P4:19, P5:17, P25:1).
90 Bu çanaklarm Geç Tunç Ça~~'n~n ba~~na tarihlenen örnekleri Troya VI'n~n d ve e evrelerinde (Blegen vd. 1953, Fig.431:10), Geç Tunç Ça~~ n~ n geç evresine tarihlenen örnekleri ise Be~iktepe mezarl~~~nda (Korfmann 1987, 264, Res.3:5) ve Beycesultan'da I. tabakada bulunmu~tur (Mellaart-Murray 1995, 60-61,64, Fig.P31:15-18, P47:14) Be~iktepe'de bulunan örnek gri renkte hamurlu ve astar'', Beycesultan'da bulunan örnekler ise devetüyü renginde hamurlu, k~rm~z~, devetüyü ve porta-kal renklerde astarl~d~r.
91 Orta Anadolu'da bu çanaklara ait birçok örnek bilinmektedir. Bo~azköy Yukar~~ehir'de Ku-zeybat~~ Yamac~nda Erken Koloni Ça~~ ile ça~da~~ 8b tabakas~ nda kahverengi hamurlu ve siyah renkte özlü bir örne~i bulunmu~tur (Orthmann 1963b, 38, Taf.28:264). Bo~azköy A~a~~~ehir'de ise Geç Koloni Devri'ne tarihlenen 4. tabakada aç~k krem hamurlu, bej renkte astarl~~ ve perdahl~~ bir örne~i ele geçmi~tir (Fischer 1963, 138, Taf.84:706). Kültepe'de a~a~~~ ~ehrin IV. ve II. tabakas~nda ayn~~ tipte birer çanak bulunmu~tur Kültepe örne~i krem renginde astarl~~ olup perdahl~d~r (Özgüç 1986b, 46, ~ek.35-36; Emre 1989, 114, Fig.AII:30).
Demircihöyük'ün Geç Koloni ve Eski Hitit Devri ile ça~da~~ yerle~iminde de benzer formda ça-naklar tespit edilmi~tir. 1-4 tabakalar~nda bulunan bu örnekler bej ve kahverengi renkte hamurlu, bej, kahverengi veya k~rm~z~~ astarl~d~r (Kull 1988, 228-229, 232-233, 240-241, Taf.1:1, 9:7, 20:5).
9' Bu tip çanaklar~n Eski Hitit Devri'ne verilen örnekleri Alacahöyük (Ar~k 1937, 8, Lev.69, Al 71; Ko~ay 1951, Lev.44:Res.6; 1973, Lev.71:Al.n.13; Ko~ay vd. 1965, 209, A1.P.39) ve Ali~ar'da (Schmidht 1933, 109, 6826; Osten 1937, 125, 182, Fig.217:1-4,6, c 1396, 2161, 826, 2830) ele geçmi~tir. Ataca-höyük'te bu tip çanaklarda düz ve yuvarlak dip görülmektedir. Bu çanaklardan Al. 71 nolu örnek
Izmir'de bu çanaklar~n Orta Tunç Ça~~~ I'e tarihlenen en erken örnek-leri Kocaba~~ Tepe'de" ve Panaztepe'de atölyeler alan~n~n Ib tabakas~nda" ele geçmi~tir. Söz konusu örnekler devetüyünün tonlar~ndad~r.
Tip B5: Dipten yukar~~ geni~leyen gövde, gövdenin ortas~nda yumu~ak dönü~~ yapt~ktan sonra a~za do~ru daralmaktad~r. A~~z içe çekik, a~~z kenar~~ ise basittir. Halka ve düz dipli olan bu çanaklar~n, a~~z kenar~~ alt~nda çift yatay kulplar~~ bulunmaktad~r. Bu tip çanaklar Anadolu'da Erken Tunç Ça-~~'mn ba~~ndan itibaren karakteristik kap formu olarak yo~un miktarda kullan~lm~~'', Erken Tunç Ça~~'ndan Orta Tunç Ça~~' na geçi~~ döneminde ise popüleritesini yitirmeye ba~lam~~t~r". Bat~~ Anadolu'da bu dönemin de-
aç~k k~rm~z~~ renkte bir hamura ve astara sahiptir. Ali~ar'~n II. kültür kat~nda bulunan benzer çanak ise devetüyü renginde hamurlu ve gri özlüdür.
93 Hitit imparatorluk Devri'nde de bu tip çanaklar kullan~lmaya devam edilmi~tir. Bo~azköy Yukar~~ehir'de 7 nolu mabedde de benzer iki çanak ele geçmi~tir (Parzinger-Sans 1992, 100, Taf.5:2,4). Büyükkale'de Hitit imparatorluk Devri'ne verilen IVb ve III tabakalar~nda aç~k kahve-rengi veya beyaz renkte bir hamura ve astara sahip örnekleri bulunmu~tur (Fischer 1963, 138-139, Taf.83:696, 689, 84:742). Ma~at Höyük III. Hitit yap~~ kat~nda sarayda bulunan benzer tipte çanaklar ise k~rm~z~, kahverengi ve boz renkte astarl~d~r (Özgüç 1982, Fig.A:19,20, 23). Porsuk V. tabakada da siyah ve gri renkte, alacah bir örnek ele geçmi~tir (Dupr 1983, 43, P1.4:6,8,10). Benzer bir di~er çanak da Kaman Kalehöyük'ün M.Ö. 2. bine tarihlenen 3. tabakas~ndan bilinmektedir (Omura 1991, 431, Res.10:1).
Bununla birlikte Kastamonu K~mk'ta ise bulunan bir bronz çanakta benzer bir form göstermesi bak~m~ndan önem ta~~maktad~r (Emre ve Çmaro~lu 1993, 682, Fig.15).
"Aykurt 2004, 42, Çanak Tip 5a. Günel 1999a, 234, Lev.7:3. Aykurt Fig.7 (bask~da).
'Anadolu'nun genelinde benzer bir geli~im safhas~~ gösteren bu çanaklar~n, geçi~~ dönemi yerle-~imlerinde de önceki dönemlere nazaran azald~~~~ belirlenmi~tir. Bu yerle~imlerden Liman Tepe'nin IVI tabakas~nda kal~n k~rm~z~~ astarl~, devetüyü veya portakal renginde astarl~~ örnekleri ele geçmi~tir (Aykurt bask~da). Troya'da yap~lan kaz~larda V tabakada bu tip çanaklarm kal~n k~rm~z~~ astarl~, gri seramik, devetüyü renginde ve kaba mutfak kab~ndan yap~lm~~~ örnekleri bulunmu~tur (Blegen vd. 1951, 250). Bu çanaklar~n baz~lar~n~n içinde ise k~rm~z~~ haç bezemenin yer ald~~~~ görülmü~tür (Blegen vd. 1951, 240, Fig.254:3-8, Fig.256:2-5; Fig.257:5-6, Fig.258:1). Beycesultan'da ise VII-VIa tabakalar~nda bu çanaklar~n parlak perdahl~~ k~rm~z~~ ve devetüyü renginde astarl~~ ve k~rm~z~~ astarl~~ perdahl~~ olmak üzere çok farkl~~ mal gruplar~ndan yap~lm~~~ örnekleri bulunmu~tur. VIa tabakas~nda bulunan ayn~~ tip bir çana~m içinin de, Troya'da örne~inde oldu~u gibi k~rm~z~~ haç bezeme yer al-maktad~r (Lloyd-Mellaart 1962, 221, 224-225, Fig. P.58:26, 27-30, 32-33, 231, 236-237, Fig. P.64:17-18, 20, 23, 231, 240-241, Fig. P.66:1, 4). Kusura'da ele geçen simple bowl with curving side ise Intermediate tabakas~ndan gelmi~tir. Söz konusu bu örnekler ise k~rm~z~~ astarhd~r (Lamb 1937, 237, Fig. 14:12).
Bo~azköy'de Kuzeybat~~ Yamacfn~n 9 ve 8b-d tabakalar~nda da bu tip çanaklar ele geçmi~tir. Bu çanaklar~n çark yap~m~~ ve koyu k~ rm~z~~ astarl~, Kapadokya boyahlar~~ ve handmade monochrome seramik gruplar~ndan üretildi~i görülmü~tür (Orthmann 1963b, 15, 21, 23, 25, 31, 42, Ta£8:10, Taf.10:52, Taf.11:81, Ta£18:61, Taf.19:100, Taf.20:180, Ta£32:315). Gordion 7 tabakas~nda elde yap~lm~~~ örneklerinin yan~~ s~ra, el veya çark yap~m~~ olup olmad~~~~ tam anla~~lmayan bu tip çanaklar bulunmu~tur. Turuncu veya aç~k lurm~z~ms~~ kahverenginde hamurlu; k~rm~z~, turuncu-k~rm~z~~ veya
~ZM~R BÖLGES~~ ORTA TUNÇ ÇA~I SERAM~~~~ 17
vam~nda, Orta Tunç Ça~~" ve Geç Tunç Ça~~'nda da", çok az say~da olmak-la birlikte, bu tip çanakolmak-larm varl~~~n~~ devam ettirdi~i görülmü~tür. Orta Anadolu'da ise Koloni Ça~", Eski Hitit Devril01 ve Hitit imparatorluk Dev-ri'nde de' bu tip çanaklar kullan~lm~~t~r. Ayr~ca Akdeniz Bölgesi'nde de
k~rm~zuns~~ kahverengi astarh olan bu çanaldarm yüzeyleri perdahh olup, iyi f~rmlanm~~ur (Gunter 1991, 9, 17-19, Fig.1:17-18, Fig.2:19, 34-35, Fig.3:45). Kültepe IV tabakas~nda ise simple bowl with curving side "Ali~ar serami~i" olarak tasumlan grup içinde görülmektedir (Emre 1989, 117, Fig.BII:1-4, 10, 11-13). Tarsus'ta yap~lan kaz~larda da Erken Tunç Ça~~~ III'e tarihlenen bu tip çatlak-lar ele geçmi~tir (Goldman 1956, 135, Fig.353:384, Fig.354:A, B).
" Bat~~ Anadolu'da bu tip çanaklarm Orta Tunç Ça~rna tarihlenen birçok örne~i ele geçmi~tir. Aphorodisias'da akropolde yap~lan kaz~larda IV. tabakada IV-VI nolu komplekslerde bulunan bu tipte bir çanak koyu gri hamurlu ve gri metalik astarhchr (joukowsky 1986b, 603, 436:5). Beycesul-tan'm Orta Tunç Ça~ina ait V. ve IV. tabakalarmdan devetüyü renginde hamurlu ve k~rm~z~~ astarh, perdahh benzer üç çanak tamnmaktad~r (Lloyd-Mellaart 1956, Fig.4/3, 132; 1965, 105, 108, Fig.P 3/16,20, P13/2,4,5, P16/5). Bunlar~n yan~~ s~ra Kusura'nu~~ B'den C'ye geçi~~ evresinde k~rm~z~~ astarh ve perdahh, kabara bezeli ayn~~ tipte bir çanak da bu tip çanaklarla birlikte de~erlendirilebilir (Lamb 1937, 245, Fig.14:12).
Bununla birlikte Geç Tunç Ça~rna tarihlenen Troya VI'nm geç evresinde de benzer tipte çanak-lar bulunmu~tur (Blegen vd. 1953, 300-309, Fig.439:31,32).
" Aykurt Fig.7 (basluda).
I" Bu tip çanaklar Bat~~ Anadolu d~~mda da geni~~ bir alanda kullan~lm~~t~r. Acemh~5yük'ün Erken Koloni Devri'ne tarihlenen III. tabakas~nda bulunan çanaklar bu tip örneklerle kar~da~t~r~labilir. Söz konusu çanaldar sivri veya düz dipli, yatay kulplu olup kahverengi, krem astarh ve parlak perdahh-d~r. Ayr~ca yine Acend~öyükle bulunan bir ba~ka çanak ise krem, k~rm~z~~ boya banyolu olup, saruns~~ kahverengi bezelidir (Emre 1966, 91, Res.Fig.68; Mellaart 1958, 341, 343, PI.7:89, 1:7; Öztan 1993, Çiz.10, Ac.91-145). Kültepe'de tepede yer alan eski sarayda da ayn~~ tipte yap~lm~~~ çanaklar bulun-mu~tur (Özgiiç 1999, 26, Sek.B22,23).
Ayr~ca Geç Koloni Devri-Eski Hitit Devri'ne tarihlenen Demircil~~5yük yerle~iminden de, k~rm~z~~ ve kahverengi renkte hamurlu, bej ve gri renkte astarh ayn~~ tipte çanaklar ele geçmi~tir (Korfmann 1981, 121-122, Abb.6:8; Kull 1988, 234-235, 238-239, Taf.11:4, 18:5).
~" Eski Hitit Devri'ne tarihlenen örnekleri Alacahöyük (Ko~ay 1951, 19, Lev.43, Res.4, Al.b.28;
1973, 6-7, Lev.71:Al.n 144, Al.P27,33,34; Ko~ay vd. 1965, 165, Al.P.35) ve Asarc~k yerle~imlerin IV. kültür katlarmda ele geçmi~tir. Bununla birlikte Eski Hitit Devri'ne tarihlenen mezarhIdardan da bu tip çanaklar bilinmektedir. Ferzant mezarh~~ncla bulunan örnekleri k~rm~z~~ renkte astarh ve perdahh yuvarlak ve halka diplidir (Cozgüç 1986a, 385-386, Fig.39). Kazankaya mezarl~~~nda bulunan ayn~~ tipte üç çana~m ise gövdelerinin üst k~s~mlar~~ k~rm~z~~ astarh olup, üçünde de tutamak bulunmaktad~r (Özgüç 1978, 23, 75, 76, Res. Fig.24,26-27). Ihca mezarl~~~n~n A evresinde de ayn~~ tipte yap~lm~~~ iki çanak ele geçmi~tir (Orthrnann 1967, 41, Taf.1:13-14).
Ali~ar'm Hitit imparatorluk Devri tabakalar~nda da bu tip kaplar~n yatay kulplu benzeri bu-lunmu~tur (Osten 1937, 176, Fig.219:1,4). Bo~azköy'de ise Büyükkale, Yukar~~ehir'de yap~lan kaz~-larda da ayn~~ tip kaplar bulunmu~tur. Büyükkale'nin IVc tabakas~nda bulunan örnekler kahverengi, lunruz~ms~~ kahverengi hamurlu; k~rm~z~~ veya kahverengi astarh, perdahl~chr (Fischer 1963, 112, 138, 143, Taf.5:67, 85:718,723, 103:928-929). Ma~at Höyük'te III. tabakada, sarayda bulunan k~rm~z~, kahverengi ve boz seramik örnekleri bu tip çanaklara benzemektedir (özgriç 1982, 23, Fig.A/28,29).
Orta Tunç Ça~~" ve Geç Tunç Ça~~' nal" tarihlenen örnekleri ele geçmi~-tir.
Izmir'de de benzer bir geli~im gösteren B5 tipi çanaklann Orta Tunç Ça~~~ I'e tarihlenen örnekleri Liman Tepe, Panaztepe ve Kocaba~~ Tepe'de ele geçmi~tir. Bu çanaklarm Liman Tepe'de k~rm~z~~ ve devetüyü renginde astarl~~ örnekleri", Kocaba~~ Tepe'de ise k~rm~z~~ ve gri astarh örnekleri ile devetüyünün tonlannda örnekleri bulunmu~tur". Panaztepe Ib atölyeler alan~n~n tabakas~nda ele geçen örnekleri ise k~rm~z~~ astarl~~ ve perdahlid~r'. Bayraldfcla yap~lan kaz~larda bu tipte yap~lm~~~ çanaklar ele geçmi~tir. Devetüyü ve pembemsi devetüyü astarl~~ bu örnekler 4.-6. tabakalar~nda ele Ulucak'ta yap~lan ara~t~rmalarda ele geçen koyu kahverengi renkte hamurlu, astarl~~ ve çizi bezemeli çanak da bu tip çanaklara benze-mektedir'''. Izmir'de yap~lan yüzey ara~urmalannda Lember Tepe'de110; Bergama'da yap~lan sondaj kaz~lannda bulunan dikey kulplu, koyu gri renkte astarl~~ bir çanak bu tip ile birlikte de~erlendirilebilirn 1.
Tip B6: B6 tipi çanaklar çift koni biçiminde gövdeli, içe çekik a~~zl~, basit a~~z kenarl~d~r. Bu çanaklar Anaaolu'da Erken Tunç Ça~~~ yerle~imle-rinin karakteristik kap formlanndan birini olu~turmaktad~r. Erken Tunç Ça~~'ndan Orta Tunç Ça~~~ geçi~~ dönemi yerle~imlerinde de görülen B6 tipi çanaldar112 Orta Tunç Ça~~~ ve Geç Tunç Ça~~'nda da kullan~lm~~t~r
'" Akdeniz Bölgesi'nde, Badema~aa'nda farkl~~ dönemlere ait malzemenin geldi~i bir toprak içinde benzer bir çanak ele geçmi~tir. Bu örnek Orta Tunç Ça~~'na tariblendirilmi~tir (Umurtak 2003, 56, Fig.1:12).
I" Bu çanaklann Akdeniz Bölgesi'nde Geç Tunç Çai;n'na tarihlenen örne~i Gözlükule'de
bulun-mu~tur. Bu yerle~imde Geç Tunç Ça~~~ I'e ait bir depoda bulunan bu örnek halka dipli ve çift yatay kulpludur (Symington 1986, Fig.988).
~" Aykun (bas~nda).
Aykurt 2004, 78-79, Çanak Tip 19a. '°' Güne! 1999a, 270, Lev.32:1.
Bayne 2000, 62, 270, Fig.7/5-6.
I09 Derin-Öner 1997, Çiz.6/28.
n° Bostanc~~ 2002, 103, Lev.48/1. Radt 1992, Abb.4/(7)25, 198.
Bat~~ Anadolu'da Troya V'te bu tip çanahann kal~n k~rm~z~~ astarh, gri seramik ve düz basit se-ramik olarak yap~lm~~~ örnekleri bulunmu~tur (Blegen vd. 1951, 239-240, Fig.253:3; Fig.254:2; Fig.255:1; Fig.248:5; Fig.257:4). Beycesultan'da Erken Tunç Ça~~~ IIIb'ye tarihlenen VII. ve VI. tabakas~nda da bu tip çanaklar ele geçmi~tir. VII, tabakada ele geçen örnekleri elde yap~lm~~~ devetü-yü seramik grubunda yer almaktad~r. VIb tabakas~nda bulunan benzer çanaklar ise elde yap~lm~~~ devetüyü seramik, k~rm~z~~ parlak perdahh seramik, k~rm~z~~ astarh seramik, hem-beyaz astarl~~ parlak perdahl~~ seramik ile çarkta yap~lm~~~ devetüyü renginde parlak perdahh seramik örneklerinden olu~maktad~r (Lloyd-Mellaart 1962, 223-225, 234-235, 231, 238-239, Fig. P.58:24, Fig. P. 63:26-34, 36, Fig. P.65:16, 19, 21, Fig. P.66:1-2, 15-16).
~ZMIR BÖLGESI ORTA TUNÇ ÇA~I SERAMI~~~ 19
cak Erken Tunç Ça~~'nda çok popüler olan bu kap formunun, Orta Tunç Ça~~~ ile birlikte popüleritesini kaybetti~i görülmektedir'''.
Bat~~ Anadolu'da yap~lan kaz~~ ve ara~t~rmalarda Liman Tepe'nin Orta Tunç Ça~~~ tabakalarmda da bu tipte yap~lm~~~ çanaklar ele geçmi~tir'''. Ko-caba~~ Tepe'de bulunan örnekleri ise k~rm~z~~ ve devetüyünün tonlarmda astarl~d~rl '6.
Izmir'de yukar~da bahsedilen merkezlerin d~~~nda bölgedeki di~er yer-le~imlerde de Orta Tunç Ça~~' n~n geneline tarihlenen örnekleri bulunmak-tad~r. Bu yerle~imlerden Bayrakh'n~n 4.-6. tabakalarmda bu tip çanaklann k~rm~z~~ astarh ve perdahh örnekleri ele geçmi~tir'''. Larisa yerle~iminde bulunan ayn~~ tip çanaklar ise k~rm~z~~ astarh ve perdahhd~r. Söz konusu par-çalar orta period olarak tan~mlanm~~t~r'''. Bergama'da yap~lan sondaj kaz~-larmdan da bu tipe ait portakal renginde astarl~~ bir parça bilinmektedir'''.
Tip B7: Konik biçiminde gövde üstte keskin bir kar~n yaparak a~za do~ru dik olarak yükselmektedir. A~~z düz, a~~z kenar~~ ise basit olan bu çanaklar halka diplidir. Bat~~ Anadolu'da Orta Tunç Ça~~'nda da görülen bu tip çanaklar', Anadolu'nun iç k~s~mlannda ise Koloni Ça~, Eski Hitit Dev-
Orta Anadolu'da Bo~azköy, Kültepe, Polath ve Ali~ar yerle~imlerinin ça~da~~ tabakalar~nda da benzer çanaklar ele geçmi~tir. Bo~azköy'de N~~rdw~st Hang 9 tabakas~nda bulunan bu tip çanaklar Kapadokya boyal~~ serami~i ve handmade monoc.hrome seramik gruplar~nda yer almaktad~r (Orthmann 1963b, 21,23, 24, 25, Taf.10:54, 57, Taf.11:71, Taf.12:103, Taf.18:58-59, 94). Ali~ar'da geçi~~ dönemi tarihlenen SM ve 12T tabakalarmda (Orthmann 1963a, 20, 118, Taf.16:2/137-138, Taf.17:2/139), Kültepe'nin ise III-IV tabalcalar~nda (Emre 1989, 117, Fig.B11:46-51; 117, Fig.BII:6-7, 15-16) bulunan bu tip çanaklar~n ise Ali~ar III serami~i içinde yer ald~klar~~ görülmektedir.
Ço~unlu-~u ktdpsuz olan bu çanaklarm baz~lar~nda tek baz~lar~nda ise çift yatay kulp yer almaktad~r.
Kültepe'de yap~lan ka7~12rda tepede eski sarayda ve güney terasmda yer alan sarayda benzer tipte yap~lm~~~ kap parçalar~~ ele geçmi~tir (özgüç 1999, 26, ~ek. B7, 35, 75, C13). Ma~at Höyük örnek-leri III. Hitit yap~~ kat~nda sarayda bulunmu~tur. Ço~unlu~u kaba mal grubuna ait olan bu kaplarda boz, k~rm~z~~ ve soluk k~rm~z~~ astar görülmektedir (özgüç 1982, 24, Fig.A/31, B/33-34).
Aykurt Fig.7 (basluda). "5 Aykurt (basluda).
"Aykurt 2004, 95, Çanak Tip 22a.
1" Bayne 2000, 62, 270, Fig.7/1-2. " Bayne 2000, 87, 273, Fig.21/3.
~~~ Radt 1992, 215, Abb.6/(13)22.
12° B7 tipi çanaklarm Orta Tunç Ça~~'na tarihlenen benzerleri Aphrodisias (joukowsky 1986a,
365, 307/3; 1986b, 628, 454/12,500.34') ve Beycesultan'da (Lloyd-Mellaart 1965, 122, Fig.P25/0) ele geçmi~tir. Aphroclisiasla Orta Tunç Ça~ina verilen iki örnek bulunmu~tur. Bu çanaklardan akro-polde 5. tabakada bulunan' sarurts~~ k~rm~z~~ hamurlu ve k~rm~z~~ astarbd~r. Beycesultan'~n IVI3 tabaka-s~nda bulunan benzer bir çanak ise devetüyü renginde hamurlu, k~rm~z~~ astarb ve çift dikey kulplu-dur.
1.'~121 ve Hitit imparatorluk Devri'22 olmak üzere daha uzun bir zamanda kullan~lm~~t~r.
Izmir'de ise B7 tipi çanaklar~n Orta Tunç Ça~~~ I'e tarihlenen örnekleri Kocaba~~ Tepe'de bulunmu~tur. Bu merkezde ele geçen örnekleri devetü-yünün tonlar~ nda seramik grubunda yer almaktad~r'''.
Tip B8: Dipten yukar~~ do~ru geni~leyen gövde üstte yumu~ak bir dö-nü~~ yaparak a~za do~ru daralmaktad~r. A~~z içe çekik, a~~z kenar~~ ise d~~a kal~nla~t~r~lm~~t~r. Düz ve halka dipli olan bu çanaklar~n baz~~ örneklerinin a~~z kenar~n~n hemen alt~na ba~lanm~~~ yatay kulp yer almaktad~r. Bu ça-naklar~n en erken örnekleri Bat~~ Anadolu'da124, intikal bölgesinde'25 ve Orta Anadolu'da"' Erken Tunç Ça~~'ndan Orta Tunç Ça~~'na geçi~~ tabakalar~n-da bulunmu~tur.
121 Demircihöyük yerle~iminin Geç Koloni Devri - Eski Hitit Devrine tarihlenen 3-4 tabakalar~n-da tabakalar~n-da benzer çanaklar~n bej veya kahverengi renkte hamurlu, aç~k k~rm~z~, kahverengi veya siyah astarl~~ olan örnekleri ele geçmi~tir (Kull 1988, 232-233, 242-243, Taf.9/14, 26/16). Bununla birlikte Ferzant mezarl~~~nda da bulunan benzer bir çanak ise k~rm~z~~ astarl~d~r. (Özgüç 1986a, 386, Res.35).
122 B7 tipi çanaklar~ n Hitit imparatorluk Devri'ne tarihlenen örnekleri Ali~ar, Bo~azköy ve Ma~at Höyük'ten bilinmektedir. Ali~ar'da yap~lan kaz~larda bir çanak ele geçmi~tir (Osten 1937, 176, Fig.219:2). Bo~azköy'de ise Büyükkale'nin III. tabakas~nda, A~a~~~ehir'in 3. tabakas~nda (Fischer 1963, 145, Taf.114:998, 991) ve Yukar~~ehir'de 7 nolu mabedde de ayn~~ tipte çanaklar bulunmu~tur (Parzinger-Sans 1992, 101, Taf.6:6). Ma~at Höyük'te sarayda da bu tipte yap~lm~~~ çanaklar ele geç-mi~tir (Özgüç 1982, 23, Fig.A:27).
123 Aykurt 2004, 54, Çanak Tip 9a
124 Bat~~ Anadolu'da geçi~~ dönemi tespit edilen birçok merkezde bu tip çanaklar bulunmu~tur. Liman Tepe'nin IV1 tabakas~nda k~rm~z~~ ve bej renkte astarl~~ örnekleri ele geçmi~tir (Aykurt bask~-da). Troya V'te bu tip çanaklar, kal~n k~rm~z~~ astarl~~ ve gri seramik içinde temsil edihnektedir (Blegen vd. 1951, 242, Fig.241:32.62, 36.720, 36.1274, Fig.254:26). Kumtepe kaz~lar~nda bulunan k~rm~z~~ Ilt~murlu ve astarl~~ bir çanak parças~~ da ayn~~ tipte yap~lm~~t~r. II. tabakada bulunan bu parça Troya V ile ça~da~~ bir döneme tarihlenir (Sperling 1976, 363, Fig.24:912). Beycesultan VII-VI tabakalar~nda da çok miktarda bu tip çanak bulunmu~~ olup ço~unlu~u çark yap~ m~~ olup, k~rm~z~~ astarl~~ ve parlak perdahl~d~r. Ayr~ca VII, tabakada bulunan benzer bir forma sahip bir çana~~n içinde de k~rm~z~~ boya ile yap~lm~~~ haç motifi görülmektedir. VIa tabakas~nda ise bu çanaklar~n baz~lar~n~n devetüyü ren-ginde astarl~~ oldu~u belirlenmi~tir (Lloyd-Mellaart 1962, 221-223, Fig. P.57:26, 32-39, 221, 234-235, Fig.P.63:2, 7,15-17, 231, 238-239, Fig.P.65:1-8, 10-11, 17). Kusura'da ise bu çanaklar~n düz basit seramik, kal~n k~rm~z~~ astarl~~ ve k~rm~z~~ astarl~~ örnekleri ele geçmi~tir (Lamb 1937, 237, Fig.14:7, 11, 13).
125 Küllüoba'da yap~lan kaz~larda da Erken Tunç Ça~~'ndan Orta Tunç Ça~fna geçi~~ tabakas~nda bu tip çanaklar~n çark yap~m~~ k~rm~z~~ astarl~~ örnekleri bulunmu~tur (Efe-Türkteki 2005, 126, Fig.8b:8). Bahçehisar'da ve Aharköy'de yap~lan ara~t~rmalarda da bulunan B8 tipi çanaklar ise k~rm~-z~~ astarl~, k~rm~z~-kahverengi astarl~~ ve perdahl~d~r (Efe 1994, 11, 31-32, Fig.15:60-67). Bu çanaklar~n baz~lar~~ çarkta ~ekillendirilmi~tir (Efe 1994, 28, Fig.3:11).
126 Orta Anadolu'da Bo~azköy ve Kültepe'de bu tip çanaklar ele geçmi~tir. Bu yerle~imlerden Bo~azköy Kuzeybat~~ Yamac~'mn 8b-d tabakalar~nda bulunan B8 tipi çanaklar~n, el ve çark yap~m~~ örnekleri k~rm~z~ms~~ kahverengi astarl~, kahverengi veya k~rm~z~~ astarl~~ ve parlak perdahl~~ seramik gruplar~nda görülmektedir (Orthmann 196313, 18, 32, 39, Taf.1:30, 33, Taf.20:185, Ta£21:194,
~ZMIR BÖLGESI ORTA TUNÇ ÇA~I SERAMI~I 21
Bat~~ Anadolu'da Orta Tunç Ça~~127 ve Geç Tunç Ça~~'nda dal" B8 tipi çanaklar kullan~lmaya devam edilmi~tir. Ancak Orta Tunç Ça~~~ I ve II'de yo~un olarak kullan~lan bu çanaklarm, zamanla popüleritesini kaybetti~i tespit edilmi~tir. Orta Anadolu'da da Koloni Ça~~l', Eski Hitit', Orta Hitit Devri' ve Hitit imparatorluk Devri'ne'" tarihlenen örnekleri ele geçmi~tir.
Taf.31:282). Kültepe'nin IV. tabakas~nda bulunan örnekler ise Ali~ar III serami~i ve Hitit serami~i olarak adland~r~lan grup içinde yer almaktad~r (Emre 1989, 112, Fig.AII:7-8, 11, 20, 117, Fig.BII:45).
1" Bat~~ Anadolu'da Orta Tunç Ça~~'na tarihlenen yerle~imlerde çok say~da bu tip çanak ele
geç-mi~tir. Aphoroclisias'~n akropolünde IV. ve V. tabakalarda E ve F ünitelerinde bulunan bu tip çanak-lar lurnuz~ms~~ kahverengi hamurlu ve astarlidir (joukowsky 1986b, 442:8, 301.2*, 454:4, 506.2*). Beycesultan'm V ve IVc tabakalannda da bu tip çatlaklar~n devetüyü renginde hamurlu, devetüyü, k~rm~z~, krem, kahverengi astarli ve perdahli örnekleri ele geçmi~tir (Lloyd-Mellaart 1965, 85,87, Fig.P1:5, P2:1,2,7-8,10,12-13,). Troya örnekleri ise VI. yerle~imin erken evrelerinde bulunmu~tur (Blegen vd. 1953, 126, Fig.426:1). Bu örneklerin yan~~ s~ra Kusura'n~n B'den C'ye geçi~~ evresinden de bu tip çanaklar tann~maktad~r (Lamb 1937, 237, Fig.14:5).
~s~~ B8 tipi çanaklann Bat~~ Anadolu'da Geç Tunç Ça~fna tarihlenen örnekleri Beycesultan'dan
bi-linmektedir. Beycesultan'm I. tabakasmda bulunan bir çanak devetüyü hamurlu ve pembe astarlid~r (Mellaart-Murray 1995, 62, Fig.P35:7).
~» Bu çatlaklar~n Koloni Ça~~'lla tarihlenen örnekleri Kültepe, Acemhöyük ve Kaman
Kalehöyük'te bulunmu~tur. Kültepe örnekleri a~a~~~ ~ehirin II. tabaka ve Ib tabaltasma ait bir mezar-da (C~zgiiç-~rzgüç 1953, 105, Res.11; ~~zgiiç 1955, 58-59, Res.60), tepede eski saraymezar-da ele geçmi~tir (özgitç 1999, 26, ~ek.B25, 26, 29, 33, 34). Bu örnelderin yan~~ s~ra II. tabakada bulunan bir ba~ka benzer çanak, gövdesi üzerinde yer alan kabartma olarak yap~lm~~~ yar~m ay ve göz motifi ile di~erle-rinden farkl~d~r (Emre 1963, 89, Fig.10/Kt.m/k 293). Acemhöyük örnekleri ise III. ve II. katta bu-lunmu~tur. Bu çanaldarm baz~lar~n~n gövdeleri boya ile bezenmi~tir (Emre 1966, 55, Res.9). Kaman Kalehöyük çanaklan ise Koloni Ça~fna tarihlenen IIIc tabakas~ndan gelmektedir (Omura 1999, 134, Fig.21:10; 2000, 218, 228, Çiz.9:7).
Yukar~da bahsedilen merkezlerin d~~~nda Demircihöyük yerle~iminde ele geçen ayin forma sahip çanaklar bejin tonlarn~da, kahverengi, k~rm~z~~ ve siyah hamurlu; k~rm~z~, bej ve kahverengi astarlid~r. Bu çanaklar Geç Koloni Devri-Eski Hitit Devri'ne tariblendirilmektedir (Kull 1988, 230-237, 244-247, Taf.1:11, 4:2-4, 5:1, 8:2, 9:13, 11:5, 14:17, 19:4, 28:16, 32:3).
~ss Eski Hitit Devri'ne tarihlenen yerle~imlerden Alacah~5yilk'ün IV. kat~nda (Ko~ay 1973, 7,
Lev.72:ALP32) ve Horoztepe'de (~ozgüç 1964, 12, ~ek.10,12-13) B8 tipi çanaklar ele geçmi~tir. Bu yerle~imlerin d~~~nda Eski Hitit mezarliklannda da bu tip çanaklar bulunmu~tur. Ihca mezarl~~~n~n A evresinde lunn~z~ms~~ kahverengi astarli ve yatay kulplu üç çanak bu tipi temsil etmektedir (Orthmann 1967, 41, Taf.2:16-18). Ferzant mezarl~~~nda bulunan örnekler di~er merkezlerden farkl~~ olarak kaba hamurludur. Perdahli olan bu çanaklar sivri ve düz diplidir (C~zgiiç 1986a, 385, Fig.37). Kayapmar yerle~iminden (Temizer 1954, 323, Res.10a) ve Kazankaya Hitit mezarli~~ndan da bu tip kaplar bilinmektedir. K~rm~z~, boz ve aç~k kahverengi astarb bu örnekler perdahlanm~~t~r (Özgilç 1978, 22, ~ek.Fig.10-12).
~s~~ Orta Hitit Devri'ne tarihlenen benzer tip çanak Alacahöyük'te sfenksli kap~n~n kuzeyinde ele
geçmi~tir. Bu çatlak kiremit renginde astarli, perdahs~zd~r (Ko~ay vd. 1965, 166, 207, ALP 221).
~" B8 tipi çanaklar~n Hitit imparatorluk Devri'ne tarihlenen örnekleri Ali~ar (Osten 1937,
Fig.220:7,10), Ma~at Höyük (özgüç 1982, 24, 33, Fig.B:14,16,18-19, F:7,10) ve Topaldfdan (Polacco 1975, 89, Res.10) bilinmektedir. Bu merkezlerden Ma~at Höyük'te III. ve V. yap~~ katlarmda bulunan bu tip çanaklann göydelerinin üst k~s~mlar~~ k~rm~z~, kahverengi astarlichr. Topaldfda yüzey
Akdeniz Bölgesi'nde ise Orta Tunç Ça~~l" ve Geç Tunç Ça~~' nal" tarihle-nen benzer çanaklar bulunmu~tur.
B8 tipi çanaklar ~zmir'de de Orta Tunç Ça~~'nda benzer bir durum sergilemektedir. Bölgede bu çanaklar~n Liman Tepe' ve Kocaba~~ Te-pe'de136 devetüyünün tonlar~nda ve kal~n k~rm~z~~ astarl~~ örnekleri ele geç-mi~tir. Kocaba~~ Tepe'de ayr~ca krem renkte astarl~~ örnekleri de bulunmu~-tur. Panaztepe'de atölyeler alan~nda yap~lan kaz~larda bulunan bu tip ça-naklar~n ise devetüyünün tonlar~nda astarl~~ olduklar~~ görülmektedir'''.
~zmir'de bu yerle~imlerin d~~~nda Larisa yerle~iminde orta period ola-rak tan~mlanan seramikler içinde bu tip kaplar~n gri, mikal~~ astarl~~ ve deve-tüyü astarl~, perdahl~~ ve astar~~ mikal~~ örnekleri bulunmu~tur'''. Bayrakl~'da devetüyü tonlar~~ ile k~rm~z~~ renkte astarl~~ örnekler ele geçmi~tir. Söz konusu bu çanaklar 4-6 tabakalar~nda ele geçmi~tir-139. Bununla birlikte Bergama'da yap~lan sondaj kaz~lar~nda çanaklar~n baz~~ örnekleri bu tipi temsil etmekte-dir. Söz konusu örnekler portakal renginde astara sahiptir'''.
Tip B9: B9 tipinde çanaklar çift konik biçimde gövdeli, içe çekik a~~zl~, d~~a kal~nla~t~r~lm~~~ a~~z kenarl~d~r. Düz veya halka dipli olan bu çanaklar~n ilk örnekleri Anadolu'da Erken Tunç Ça~~'ndan Orta Tunç Ça~~' na geçi~~ döneminde görülmektedir'''. Bu dönemin devam~nda Bat~~ Anadolu'da Orta Tunç Ça~~l' ve Geç Tunç Ça~~l" kullan~lm~~t~r. Bu kullan~m süresince çanaklar~n ba~lang~çta çok az olan say~lar~n~n dönem ilerledikçe say~sal ola-rak artt~~~~ görülmü~tür.
I" Akdeniz Bölgesi'nde Orta Tunç Ça~ina tarihlenen bir örnek Badema~ac~'nda bulunmu~tur (Umurtak 2003, 56, Fig.2:2).
I" Akdeniz Bölgesi'nde Geç Tunç Ça~~~ I'e tarihlenen B8 tipi çanak ise Gözlükule'de ele geçmi~tir (Goldman 1956, P1.376/A).
Erkanal-Günel 1997, 240; Günel 1999b, Abb.10:2, 10:3, 12:9. '36 Aykurt 2004, 79-80, Çanak Tip 19c.
Bak~n~z dip not 53.
I" Bayne 2000, 87, 273, Fig.21:1; Boehlau-Schefold 1942, 16, 21-22, Res.7e-f, 9f. I" Bayne 2000, 270-271, Fig.7:9, 8:3,5,7, 9:4.
140 Radt 1992, 199, 233, Abb.4/(7)31, 8/(23)3. Hi Aykurt (bask~da).
142 Bat~~ Anadolu'da B9 tipi çanaklar~n Orta Tunç Ça~fna tarihlenen örnekleri Troya (Blegen vd. 1953, 47, 132, Fig.425:15) ve Aphrodisias'ta Uoukowsky 1986a, 363, 306:22) ele geçmi~tir. Beycesul-tan'~n V. ve 1Vc, a tabakalar~nda bulunan örnekler devetüyü ve k~rm~z~~ hamurlu; k~rm~z~~ ve kahve-rengi astarhd~r (Lloyd-Mellaart 1956, 131-132, Fig.3:8, 4:4; 1965, 85,102, 104,121, Fig.1 5:1,6,15, 12:2,4, 13:32, 24:38, 31:c).
143 B9 tipi çanaklar~n Geç Tunç Ça~~'na tarihlenen örnekleri ise Beycesultan'~n II. tabakas~nda (Mellaart-Murray 1995, 26,27, Fig.P 10:22, P16:3) ve Troya VI'n~n d-e tabakalar~nda (Blegen vd. 1953, 183, Fig.431:4) ele geçmi~tir.
~ZM~R BÖLGESI ORTA TUNÇ ÇA~I SERAMI~~~ 23
Bat~~ Anadolu d~~~nda Orta Anadolu'da da benzer bir geli~im göster-mektedir. Orta Anadolu'da da Erken Tunç Ça~~'ndan Orta Tunç Ça~' ~'na geçi~~ döneminde' bulunan bu tip çanaklarm, Koloni Ça~', Eski Hitit Devri' ve Hitit imparatorluk Devri'ne' ait örnekleri de ele geçmi~tir. Ayr~ca Akdeniz Bölgesi'nde' Geç Tunç Ça~~' na tarihlenen örnekleri bilin-mektedir.
Izmir'de yap~lan kaz~~ ve ara~t~rmalarda Orta Tunç Ça~~~ I yerle~imleri-nin hepsinde bu tip çanaklar bulunmu~tur. Liman Tepe'de k~rm~z~~ ve tüyünün tonlar~nda astarh örnekleri', Kocaba~~ Tepe'de ise krem ve deve-tüyünün tonlar~nda astarl~~ örnekleri ele geçmi~tir'. Panaztepe'de liman
~'m B9 tipi çanaldann Orta Anadolu'da Erken Tunç Ça~indan Orta Tunç Ça~ina geçi~~ dönemine
verilen örnekleri Bo~azköy'de ele geçmi~tir. Bo~azköy'de Kuzeybat~~ Yamaa'mn 8c-d tabakalarmda bulunan bu örnekler çarkta yap~lm~~~ olup, kirli gri ve kahverenginin tonlar~nda astarh ve parlak perdahl~d~r (Orthmann 1963b, 32, 40, Taf.21:191, Taf.31:295).
14' B9 tipi çanaldann Koloni Ça~fna verilen örnekleri Kültepe'de bulunmu~tur. Bu çanaklar
a~a-~~~ ~ehirin II ve Ib tabakalarmda (Emre 1963, 86, Fig.11 Kt.m/k, 164, Kt.g/k 53; Özgüç 1978, 27, 80,
Fig.65-66) ve I. tabakaya ait mezarlar (Kulako~lu 1996, 74, 75, 79,80, Fig.1, PI.1:1, Kt.93/k 28, Fig.3. P1.1:3, Kt.88/k,842, Fig.4-6, Kt. v/k 159, Kt.94/k 1575) ile tepedeki eski sarayda ele geçmi~tir (özgliç 1999, 26, ~ek.B17). Devettlyü renginin tonlar~nda bir hamura ve k~nn~zmin tonlarmda astara sahip olan bu seramik örnekler perdahlanm~~t~r. Bu örneklerin d~~~nda a~a~~~ ~ehirde Ib katma ait bir mezarda ise bu tip kaplar~n bronzdan yap~lm~~~ bir örne~i ele geçmi~tir. Söz konusu kap halka dipli, çift konik biçiminde gövdelidir (Özgilç 1955, 59, Res.58).
Kültepe d~~~nda, Geç Koloni Devri-Eski Hitit Devri'ne tarihlenen Demircil~tlyük yerle~iminde de B9 tipi çanaldara ait örnekler ele geçmi~tir. Demircillöyük örnelderinin kahverengi hamurlu ve bej astarh oldu~u görülmü~tür (Korfmann 1981, 121-122, Abb.6:7; Kull 1988, 242-243, Taf.26:7).
i" Bu çatlaklar~n Eski Hitit Devri'ne tarihlenen örnekleri Asarak (Orthmann 1966, 41,71,
Abb.11:1) ve Gordion'da (Mellink 1956, 27, P1.29C) bulunmaktad~r. Asarak'm IV. kültür kat~nda benzer tipte yatay kulplu bir çanak ele geçmi~tir. Gordion'da mezarl~kta yap~lan kaz~larda, H17 mezarinda bulunan ayn~~ tipte tek kulplu, yuvarlak dipli bir çatlak devetüyü renginde hamurlu ve
astarbd~r. Polath yerle~iminin 16., 24. ve 25. tabakalanndan bu tip kaplar tan~nmaktad~r. Pembe
hamura sahip bu örnelderin baz~lar~~ perdahlannu~, baz~lar~~ ise perdahlanmam~~t~r (Uoyd-Gökçe 1951, 37,51, Fig.12:11, 6/grup 2/15, 21).
"7 Anadolu'nun iç lus~mlannda kuzeyde Ma~at Höyük'te III. ve V. Hitit yap~~ kadar~nda benzer
tipte çanaklar bilinmektedir. Bu ömeklerin gövdelerinin üst k~sm~~ kahverengi, turmiz~, boz ve deve-tüyü renginde astarhd~r (Özgilç 1982, 24, Fig.B:23,25, F:8,9). Güneyde Porsuk'ta Hitit imparatorluk Deri'ne ait V. tabakada ise bu çanaklar~n kahverengi ve portakal renginde olanlar~~ mevcuttur (Dupr 1983, 47, P1.19:110, 113-115).
Hs Gözlüktile'nin Geç Tunç Ça~~~ I tabakas~nda ele geçen turnumns~~ kahverengi hamurlu; ince
k~rm~z~~ astarh ve az perdahl~~ bir çanak da bu tiple uyum sa~lamaktad~r (Goldman 1956, 190, P1.375:988). Yine ayn~~ bölgede Kilisetepe'de Geç Tunç Ça~fna ait portakal renkli ayn~~ tip bir çanak bilinmektedir (Baker vd. 1995, 168, Fig.11:3).
Erkanal-Günel 1995, 270; Aykurt 2004, 61.