Giresun'un Espiye ÜçeMne Bağlı
Tekke Köyündeki Gülbahar Hatun
'' Hacı Abdullah'' Zaviyesine
Bağlı Yapılar
D r . H a f i m K A R P U Z y a a m o d a t u ı r t m a y a ç a l ı ş a c a ğ ı m a G O -talnr » « u n " H a c ı A b d u H a h H a l i f e " n v i y c s i n e y a p d a r G m s u n i l i m i z i n E s p i y e i l ç e s i n e . b a İ f e T e l d w v e T u ğ l a c d c k ö y l e r i n d e b u h m m a k -Ü d n t a r . E s p i y e İ l ç e s i n i n Y a ğ h d e r e B u c a ğ ı n d a n 2 5 fan. ük km b i r t o p ı a i c y o l b v a d i b o y u n c a K t t i b B M i d e n e n " I c ı r p a z a r m a " u i a s ı h r . Y a p ı l a r ı n b u k m d ı ı ğ u k S y i e i e K o z b i ü d i ' n e 2 k m . I c a i a b a t ı y a n p a n 3A k m . l i k b i r p a t i k a y o l l a v a n i r . Ç o ğ u k a r e . b i r t a r i k a t m y a p ı l a r m m b i H i i n O tMm v e y a z a v i y e o l a r a k t a n ı m l a n m a k t a d ı r . O s -n i a -n l ı d e v l e t i -n i -n k u r u h ı ş u v e g e l i ş m e s i -n d e ^ A -n a d o l u ' n u n H k f c l e ş ı n e s i v e i s l â m l a ş m a s ı n d a , I s l â m Y t a r i k a t i e r i n , k o h m i z a t ö r T O r i c d e r v i ş l e r i n i n b ö y G k b i r p a y ı o l m u ş t u n i ) . B u d e r v i ş l e r t e k k e v e z a v i y e l e r i n i k u r d u k l a r ı y e r l e ş m e l e i d e t a r a n v e b a y ı n d ı r -fek ç a h ş m a l a n n a ö n d e r l i k e t m d c t e , ^ i t i m v e ^ o r ç a h ş m a i a n n ı y ö n e t m e k t e y d i l e r . T e k k e k ö y ü n d e k i Z a v i y e n i n d e a y r a a m a ç l a r l a Y a v u z S u l t a n S e l i m i n T r a b z o n V a l i U ğ i s ı r a s ı n d a ( 1 4 » -1 5 -1 2 ) a n n e s i G ü b a h a r H a t u n t a r a f n d m t e s b e d i k ü g i n i v e y ö n e t i m i n i n d e H a c ı A b d u l l a h H a H -f e V * b ı r a k ı M ı g ı n ı k ö y d e k i A r a p ç a v a k -f i y e d e n ( 2 ) v e T a p u T a h r i r D e f t e r i k a y ı t l a r m d a n a n l ı y o n ı z o ) : " M e z k u r H a c ı A b d u l l a h H a H f e s â l i h v e m O t e -d e y y i n v a i ' z v e n a s i h k i m e s n e o l u p m e z k u r k a r y e y i v ı d c f i y e t Ö z e r e t a s a r r u f e y l e y ü p öşito- v e riisûm v i r m e y O p i y e n d e v e l e v e n d e y e h k i m e t i t d O ğ f i s e b e b d e n . " G f l l b a h a r H a t u n ' u n t e ş e b b ü s ü i l e k u r u l a n Z a v i y e ' d e n ^ i n ü m O z e c a m i i , z a v i y e - o c a k , m i s a firhane, d e ğ i r m e n i l e k u r u c u ş e y h i n T u ğ l a c ı k k ö y O n d e k i t ü r t > e s i g e l e b i l m i ş t i r . F i r m o r t a d a n k a l -d ı n l f f l i ş , c a m i i n h e m e n y a n n -d a k i z a v i y e m i s a f i r h a n e s i n i n y e r i n d e i s e E b e E v i y a p ı l m ı ş t ı r . ( P l â n 1 ) 1 . a m ü : ( P l â n 2 . R c s . 1 - 2 ) B ı « D n e k a d a r e p e y c e d e ğ i ş i k l i k l e r e u ğ r a m ı ş t ı r . 1 2 . 9 0 X 9 J 0 O m . b o y u t i v m d a o k ı p k a h p ı t a ş d u v a r i i d ı r . B i r g i r i ş ( s o n c e m a a t y e r i ) v e k a r a b i r h a r i m k ı s m m d a n m e y d a n a g e l m e k t e d i r , ö r t i b B d ö r t o m u z d u r . S o n c e m a a t y e r i n e a ç ı b n k a p ı b a t ı c e p h e l i d e d i r . S o n c e m a a t y e r i n i n k u z e y d u v a n y a n y a k a d a r y ı k ı l a r a k ü z e r i b r i k e t o l a r a k y a p ı l m ı ş v e b O y f l k ç e i k i p e n c e r e b i r a k d m ^ t i r . S o n c e m a a t m a h ü i i n d e n h a r i m e a ç ı l a n k a p ı v e p e n c e r e l e r o r i j l n a k i i r : K a p ı s h n i k e m e r i i o h ı p , p e n c e r e l e r i n l e n t o l a r m n Ö z e r i n d e s a ğ ı r k e m e r l e r e y e r v e r i l m i ş t i r . H a r i m k ı s m ı n ı y a n y a k a d a r k a p l a y a n ı r t ı ş a p m a h f e l k n m m a k a p m m s o l u n d a k i b i r m e r d i v e n l e ç ı k ı l m a k t a d ı r . B u m e r d h m ı d e n g e ç i l e n a h ş a p e z a n y e r i y ı k ı b n ı ş t ı r . H » i m k n m ı d ö r t b ü y ü k p e n c e r e y e i l i v e l e n fable y ö n ü n d e y O k s e k t e y e r a l a n i k i m a z g a l p e n c e resi İ l e a y d m b n m ı ş t ı r . B u p e n c e r e l e r s o n o n a n m -l a r i a d e ğ i ş t -l r i -l m i ş -l e n i i r . M i h r a p b a s i t b i r n i ş h a l i n d e d i r . M i n b e r c e v i z d e n y a p ı l m ı ş t ı r . M i h r a p t a r a f i n d a k i y ü z ü ü z e r i n d e S v e C favnmlanna y e r v e r i l m i ş t i r . D i ğ e r y ü z ü Ö r e r i n d e h i ç b i r ş e y y o k t u r . B u h a l i y l e m i n b e r 1 9 . y O z y ı l ö z e l l i k l e r i t a ş ı m a k t a d ı r . C a m S n i ç d u v a r i a n v a z o d a ç i ç e k l e r , a ğ a ç l a r -s e r v i l e r . k a n d i l l e r , c a m i t a -s v i r i e r i i l e -s ü -s l e n m i ş t i r . S a z a n b u s ü s l e m e l e r k e m e r l e r l e b i ı b i r i n e b a ğ l a n ı l ) M . F . K a p r O l O , O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u n u n K u r u l u ş u , A n k a r a , 1 9 5 9 ( 2 . b a s k ı ) , s . 145 v j d . v * Ö . L . B a r k a n . ••Osmanlı İ m p a r a t o r l u ğ u n d a B i r I s k t n v a KoK>nlzas> y o n M e t o d u o U r a k V a k ı f l a r v« T a m U k M r " . V a k ı f l a r D e r g i s i , sayı II ( 1 9 4 2 ) 1 9 7 4 , s . 2 7 9 a « 7 . ( 2 ) B k z . : P r o f . N a c i YOngOl'an yazısı, V a k f i y a m a t n l . ( 3 ) ö . l _ B a r k a n , a « ^ . , s . 3 4 6 .118
D r . H A Ş İ M KARPUZ
mış sütunlar arasına yerleştirilmiştir. Bu resimler
mahalli bir nalckaşın elinden çıkmış olmalıdır.
Camiin kitâbesi yoktur. Zaviyeye bağlı olarak
15. yüzyılın sonlarında inşa edildiğini söyleye
biliriz.
2. Fırın:
Bugün mevcut değildir. Yaşlı köylüler yerini
hatırlamaktadırlar. Şimdiki çeşmenin hemen ya
nında bulunuyordu. Buraya "fırınhane" denil
mektedir.
29 Nisan 1913 tarihli beratlarda bu fırının
kusursuz çalıştırılması gerektiği, gelenlere ve gi
denlere hizmetin aksatılmamasına dikkat
çekil-mektedir(4).
3. Z a v i y e - 0 c a k : ( P l a n 3 , Res. 3)
Hacı Abdullah Halife'nin dergâhıdır. Kırsal
bölgelerde kurulan tarikat zaviyeleri gibi ancak
şeyh ve yakınlarının hizmetini görecek büyük
lüktedir.
5.55 X 5.00 m. boyutlarındaki
zaviye,eğim-li bir arazide kurulduğu için kalın taş duvarlı
bir alt yapıya sahiptir. Zaviyenin kapısı doğu
cephesindedir. Kapıdan yukarısı ve kuzey duvarları
taştır. Diğer kısımlar taş temel üzerine ahşaptır.
Dört omuzlu bir çatı düzenine sahip örtü çinko
ile kaplanmıştır.
Zaviyenin içerisine kapıdan üç basamaklı
ahşap bir merdivenle inilir. Zemin bütünüyle
topraktır. Ana mekânın güney kesiminde düzen
siz taşlardan yapılmış ocak bulunmaktadır.
Zaviyede pöstekiler, asalar, sırlı seramikler,
kandiller v.b. tarikat eşyaları bulunmaktadır.
Yapı son yıllarda onarım ve yenilemelere
tabi tutulmuştur. Ahşap üst yapı eski ve bölge
nin geleneksel "geçme" tarzında olup, eskiliğini
korumaktadır.
4. Misafirhane:(Plân4, Res.4-5)
Hacı Abdullah Halife zaviyesinin misafirha
nesi iki katlıdır. Zemin katı ahır, 1. katı
konukevi'-dir. Bütünüyle boyutları dıştan 11.10 x 11.10
metredir. Zemin katın duvarları tamamen, 1. katın
duvarları ise kısmen taştır. 1. katta batı ve hayat
cepheleri dolma, iç bölmeler bağdadidir. Taş
duvarlar ahşap hatıllıdır.
Ahır kısmı iki bölümlüdür. Arkadaki bölme
duvarı yıkılmak üzeredir.
1. katı meydana getiren konukevi bugün ilk
okul olarak kullanılmaktadır. Kuzeyinde yanları
açık oturmak için bir "Hayat" vardır. Giriş ka
pısı ince uzun bir koridora açılır. Bu koridomn
çevresinde 3 oda ve bir helâ yer alır.
Her odanın bir ocağı bulunmaktadır. Güney
doğudaki odanın ocağı yıkılarak pencere haline
getirilmiştir. Ocakların iki yanında taş dolapcıklar
bulunur. Zamanında ocakların iki yanında oturu
lan ve yatılan ahşap sekiler vardı. Bunlardan sade
ce Kuzey odadaki günümüze ulaşmıştır.
Plânda; batı kesimin doğu kesimin simetriği
olması gerekir. İhtimaldir ki, 20. yüzyılın başla
rında bu kısım yenilenerek aralarında banyo olan
iki oda birleştirilmiş ve kuzeye bugünkü hayat yer
leştirilmiştir.
Bu misafirhanede "gelip geçen" bütün misafir
ve yolcular kalıyordu.
5. Zaviye Misafirhanesi: Camiin güneybatı
yakınında yer alıyordu. Burada sadece
zaviyeye-dergâha gelen konuklar kalıyordu. Son yıllarda
harap olunca yerinde ebe evi yaptırılmıştır.
6. Değirmen: (Res. 6)
Tekke Köyü ile Tuğlacık köyü arasında
Şim-şirlik mevkiinde kumlmuştur. Teş taşlı olan de
ğirmenin su arkı, oluğu büyük blok taşlardan y a
pılmıştır. Esas duvarları ise gayrı muntasamdır.
Halen çalışmaktadır.
7. Türbe: (Plân 5, Res. 7)
Tekke köyündeki zaviyenin kurucusu Hacı
Abdullah Halife'nin Türbesi bugün
Harava-Tuğla-cık köyünde kalmış olup büyük bir mezarlığın
ortasındadır.
Türbe kare plânlıdır. Boyutları yaklaşık
3.00 X 3.00 m. dir. Duvarları muntazam yonu taş
tan yapılmıştır. Orijinal örtü kubbelidir. Fakat
bugün dıştan dört omuz tarzında betonla kaplan
mıştır.
Türbeye kuzeyden kemerli bir kapıdan giril
mektedir. İç mekânda kireç harçlı bir alt yapı
üzerine ahşap sanduka bulunmaktadır. Işıklan
dırma güneydeki mazgal penceresi ile sağlanmış
tır. İçten kubbeye basit tromplarla geçilmektedir.
Örtüde yapılan değişiklikle beraber türbenin
kapısı önüne beton bir sundurma yapılmıştır.
Kapı kemerinin üzerindeki kitâbe yeri boş
bırakılmıştır. Prof. Naci Yüngül'ün yazısından
anlaşılacağı gibi; Tekkenin tesisinde yardımları
olan Gülbahar Sultan H. 911 (1505/6) yıllarında
ölmüştür. Tekkenin yeniden tapu kaydı yapıldığı
H. 929 (1522/3) yılında Hacı Abdullah Halife
hayattadır. Arapça Vakfiyenin düzenlendiği H.
950/1544 yılında ise şeyh ölmüştür. Demek olu
yor ki Hacı Abdullah Halife Türbesi 1535-1540
yıllarında inşa edilmiştir.
Tekke ve zaviyelerin kapatılmasından sonra,
yapılar Hacı Abdullah Halife'nin kendi soyundan
gelen ve halen bu köyde yaşayan zaviyedarları
tarafından elden geldiğince onarılıp korunmuştur.
Vakfiye ve beratlarda adları geçen yapılardan
sadece fırın ve zaviye misafirhanesi günümüze
gelememiştir.
öyle anlaşılıyor ki 1495-1500 yıllarında
kuru-lan zaviye Şeyhinin ölümüyle gerilememiş, vakfi
yesinde belirtildiği üzere "ayende ve revendeye"
gelip ve geçenlere 20. yüzyılın ilk çeyreğine kadar
hizmet etmiştir. Anadolu'nun diğer yerlerindeki
tarikat zaviyeleri gibi, İslâmî inançların yayılma
sında, toprağa yerleşmesinde, ziyaretçi ve konuk
ların ağırlanmasında, yoksullara yardım
edilmesin-d e ( 5 ) önemli sosyal ve kültürel görevler yapmıştır.
Hacı Abdullah, Halife Nakşibendi tarikatına men
suptu.
( 5 ) A . l . D o ğ a n , O s m a n l ı M i m a r i s i n d e T a r i k a t Y a p ı l a r ı . T e k k e l e r , Z a v i y e l e r v e B e n z e r N i t e l i k t e k i F ü t u v v e t Y a p ı l a r ı , i s t a n b u l , 1 9 7 7 , s . 7 1 . R e s i m : 1 T e k k e K ö y ü C a m i i ' n i n b a t ı d a n g ö r ü n ü ş ü . H e s ı m : 2 T e k k e K O y U C a m i i ' n i n m i n t M r ı .120
D r . H A Ş İ M KARPUZ
R e s i m : 3 H a c ı A b d u l l a h H a l i f e D e r g â h ı n ı n k u z e y d e n gö r ü n ü ş ü . R e s i m : 4 H a c ı A b d u l l a h H a l i f e M i s a f i r h a n e s i n i n g ü n e y d e n g ö r ü n ü ş ü . R e s i m : 5 M i s a f i r h a n e n i n o d a l a r ı n ı n b i r i s i n d e k i o c a k .R e s i m : 6
H a c ı A b d u l l a h H a l i f e z a v i y e s i n i n d e ğ i r m e n i
R e s i m : 7
Tekke köyü J Dedirmen..
