*Ege Üniversitesi, Di Hekimli i Fakültesi, Di Hastal klar ve Tedavisi Anabilim Dal , 'ZM'R.
ER, CR:YSGG LAZER UYGULAMASININ DENT N N
KOMPOZ SYONU VE M KROSERTL
ÜZER NE ETK S
EFFECT OF ER, CR:YSGG LASER IRRADIATION
ON THE COMPOSITION AND MICROHARDNESS OF DENTIN
Esra UZER ÇEL K* Zeynep ERGÜCÜ* L. &ebnem TÜRKÜN* Murat TÜRKÜN*ÖZET
Amaç: Bu çal man n amac , Er, Cr:YSGG lazerle haz rlanm kavite taban n n kompozisyonu ve mikrosertlik de!erlerini geleneksel yöntemle haz rlanm kavitelerle kar la t rmakt r.
Gereç ve Yöntem: Bu çal mada 10 adet çürüksüz insan molar di i kullan ld . Di lerin yar s n n bukkal ve lingual yüzeyinde Er, Cr:YSGG lazerle (Waterlase MD, Biolase, ABD) kutu eklinde kaviteler haz rlan rken, di!er yar s nda kavite preparasyonlar geleneksel yöntemle gerçekle tirildi. Di ler polyester rezin içine gömüldü ve ikiye ayr ld . Her kavitenin bir yar s n n taban ndan sertlik ölçümleri Vickers yüzey sertli!i ölçüm cihaz ile kaydedildi. Kavitelerin di!er yar lar SEM-EDX (IXRF Inc., ABD) ile atomik analize tabi tutuldu. Sonuçlar istatistiksel olarak Ba! ms z t-testi ve Mann Whitney U testi ile de!erlendirildi (p=0.05)
Bulgular: Lazer ve geleneksel yöntemle haz rlanan kavitelerin mikrosertlik de!erleri, Ca (Ca % a! rl k), P (P % a! rl k) içerikleri ve Ca/P oranlar aras nda istatistiksel fark gözlenmedi (p>0.05).
Sonuç: Bu çal mada kullan lan lazer cihaz n n dentin dokusunun kompozisyonu ve mikrosertli!ini geleneksel kavite preparasyon yöntemine benzer ekilde etkiledi!i belirlendi.
Anahtar kelimeler: Er, Cr:YSGG lazer, mikrosertlik, atomik analiz
SUMMARY
Purpose: The aim of this study was to compare the composition and microhardness values of the cavity floor prepared by Er, Cr:YSGG with those of the conventional method.
Material and Methods: Ten non-carious human molar teeth were used in this study. While the box-shaped cavities were prepared on the buccal and lingual surfaces of the half of the teeth by the Er, Cr:YSGG laser (Waterlase MD, Biolase, USA), cavity preparations of the other halves were carried out by the conventional method. The teeth were embedded into polyester resins and were cross-sectioned. The microhardness measurements from the floor of the half of each cavity were recorded with the Vickers surface hardness tester. The other halves of the cavities were subjected to SEM-EDX (IXRF Inc., USA) atomic analysis. The results were evaluated statistically by Independent t-test and Mann Whitney U test (p=0.05).
Results: No significant differences were observed among the microhardness values, quantities of Ca (Ca weight %), P (P weight %) and Ca/P ratio of the laser and conventionally prepared cavities (p>0.05).
Conclusion: It was determined that the laser device used in this study affected the composition and microharness of dentin tissues similarly to conventional cavity preparation method.
Key words: Er; Cr:YSGG laser, microhardness, atomic analysis
G R &
Ruby lazerin Maiman taraf ndan 1960 y l nda geli tirilmesinin ard ndan, bu lazerin çürük dokusunun uzakla t r lmas ndaki etkinli i ilk olarak Goldman ve
ark.1 taraf ndan incelenmi tir. Bu tarihten itibaren farkl
lazer sistemlerinin sert dokular üzerindeki etkisi birçok
ara t rmac taraf ndan ele al nm t r.2-4 Ancak yap lan
çal malarda, ilk geli tirilen CO2ve Nd:YAG lazerlerin
di sert dokular n uzakla t rmak için yüksek enerji
yo unlu una gereksinim duydu u belirlenmi tir.5-8 Bu
yüksek enerji, ula t dokularda karbonizasyon, erime, di yüzeyinin çatlamas ve termal hasara neden olmaktad r. Termal etkiler sonucunda, tedavi uygulanan bölgeye kom u pulpa, periodontal ligament ve kemikte geriye dönü ümsüz de i iklikler meydana gelmektedir. Bu
nedenle, CO2 ve Nd:YAG lazerlerin kullan m alanlar
yumu ak doku uygulamalar ile s n rl kalm t r.
Lazer n , sert dokularda morfolojik ve kimyasal
iddeti; lazer enerjisinin tipine, yo unlu una ve dokunun absorbsiyon karakterine ba l d r. Ayr ca, di sert dokular n n inorganik bile enlerindeki de i im, mine ve dentin dokusunun eriyebilirli ini
etkilemektedir.11 Sert doku uygulamalar s ras nda
olu abilecek termal yan etkileri azaltmak ve sistemin kesme etkinli ini artt rmak amac yla farkl lazer tipleri geli tirilmi tir. Bu sistemlerden biri de Erbiyum, Krom: Yittriyum-Selenyum-Galyum-Garnet (Er, Cr:YSGG) lazerlerdir.
Er, Cr:YSGG lazerleri 2,78 µm dalga boyunda olup,
mine ve dentini etkili bir ekilde uzakla t ran YSGG lazer enerjisi ve hava-su so utma sistemini birarada içermektedir. Hava-su spreyi cihaza biti iktir ve n
demeti yay l rken safir uca do ru hava-su ak olur.12 Bu
dalga boyundaki lazer enerjisi su molekülleri taraf ndan maksimum derece emilir. Di dokusunda bulunan su buharla r, su moleküllerinin kinetik enerjisi artar ve ilgili alanlarda mikropatlamalar meydana getirerek kavitasyon gerçekle ir. Ayr ca, bu lazer sistemi hidroksil gruplar n da hedef ald ndan, suyun hidrokinetik etkisi ile kesme
i lemi de yap lmaktad r.12,13
Er, Cr:YSGG lazer cihaz nda bulunan hava-su spreyi, pulpa ve periodontal dokular üzerinde zararl termal etkiler olu turmadan mine, dentin, sement ve kemikte
kesim yap lmas na olanak sa lamaktad r.14 Hava-su spreyi
ile birlikte Er, Cr:YSGG lazer uygulamas kavite
preparasyonu s ras nda çok az s art na neden olur. 'nsan di lerinin kullan ld in vitro ve tav an di lerinin kullan ld in vivo çal malarda, Er,Cr:YSGG lazer sisteminin pulpaya zarar verecek ölçüde s art na neden
olmad belirlenmi tir.14,15 Er, Cr:YSGG lazer ile
haz rlanm di yüzeyleri taramal elektron mikroskobu (SEM) ile incelendi inde smear tabakas n n etkili bir ekilde uzakla t r ld , yüzeydeki mikrodüzensizliklere ra men mine prizmalar ve dentinal tübül yap s n n
korundu u gözlenmi tir.16 Bu lazerin dentin dokusunun
ultrastrüktürel ve morfolojik yap s üzerine etkisini inceleyen bir çal mada, dentin dokusunda s nedeniyle
minimal düzeyde hasar olu tu u belirlenmi tir.17
Bu olumlu özelliklerine kar n, Er, Cr:YSGG lazerin kavite preparasyonu ve çürük temizleme i leminde rutin olarak güvenle kullan labilmesi için, çevre dokulardaki etkilerini inceleyen daha fazla ara t rmaya gerek duyulmaktad r. Er, Cr:YSGG lazerin dentinin yap sal içeri i ve sertli i üzerindeki etkisini inceleyen s n rl say da yay n bulunmaktad r.
Bu çal man n amac , Er, Cr:YSGG lazerle
haz rlanm kavitelerin tabanlar n n kompozisyonu ve mikrosertlik de erlerini geleneksel yöntemle haz rlanm kavitelerle kar la t rmakt r.
GEREÇ ve YÖNTEM
Bu çal mada 10 adet çürüksüz insan molar di i
kullan ld . Di ler e it say da (n=5) iki gruba ayr ld . Ayn ara t rmac taraf ndan 1. grup di lerin bukkal ve lingual yüzeylerine su so utmas alt nda silindirik elmas frezlerle kutu eklinde kaviteler aç ld . 'kinci grup di lerin kaviteleri Er, Cr:YSGG lazerle (Waterlase MD, Biolase, Kaliforniya, ABD) haz rland . Her iki grup için 10’ar kavite aç ld . Her kavitenin meziyo-distal geni li i 3 mm, bukko-lingual geni li i 2 mm ve derinli i 1.5 mm olacak ekilde haz rland . Çal mam zda lazer cihaz uygulan rken kullan lan parametreler Tablo I’de verilmi tir.
Tablo I. Çal mam zda kullan lan lazer cihaz n n özellikleri ve
parametreleri
LAZER C HAZI DALGA BOYU KULLANILAN UÇ PARAMETRELER M NE DENT N Er, Cr: YSGG lazer
(Waterlase MD, Biolase,
Kaliforniya, ABD) 2,78 µm S75/750 µm uç %30 su, %70 hava %30 su, %70 hava6,5 W, 25 Hz 4 W, 25 Hz
Di ler polyester rezin içine gömüldü ve 0.2 mm kal nl nda elmas separe (Isomet, Buehler Ltd, Lake Bluff, IL, ABD) yard m yla ikiye ayr ld . Her kavitenin bir yar s n n taban ndan sertlik ölçümleri Vickers yüzey sertli i ölçüm cihaz (Shimadzu, Kyoto, Japonya) ile kaydedildi. Kavitelerin di er yar s SEM-EDS (IXRF Inc., Teksas, ABD) ile atomik analiz için kullan ld .
SEM-EDS ölçümü
Her grup için 10 örnek incelendi. Örnekler %10 formalin solüsyonunda 48 saat fikse edildi ve ard ndan oda s cakl nda fosfatlanm tampon solüsyon ile birkaç kez y kand . Dehidratasyon i lemi, örneklerin % 70, 80, 90, 95, 100 etanol konsantrasyonlar n n her birinde 24 saat bekletilmesi ile gerçekle tirildi. Bu i lemi takiben örnekler yakla k 200 A° kal nl kta alt nla kapland ve SEM-EDS cihaz yla 20 kV voltajda
Yüzey sertli6inin ölçülmesi
Vickers sertlik ölçümleri stereomikroskopta gerçekle tirildi. Her grup için 10 örnek incelendi. Mikrosertlik ölçüm cihaz nda bulunan tepe aç l elmas piramit eklindeki Vickers sertlik ölçüm ucu, kavite
taban n n 50 µm alt na 480.3 mN kuvvetle 10 sn uyguland .
Yüzeyde olu an piramit izin kö egenleri stereomikroskop
alt nda ×35 büyütmede ölçüldü. Ayn i lem örnek ba na 4
kez tekrarlanarak ortalamas al nd . Bu de er, ilgili formülde yerine konularak Vickers sertlik de eri belirlendi.
VSD: 1.854 ×yük(kgf) / [kö egen uzunlu u (mm)]2
Sonuçlar istatistiksel olarak Ba ms z t-testi ve Mann Whitney U testi ile kar la t r ld (p=0.05).
BULGULAR
SEM-EDS atomik analizi ve Vickers yüzey sertlik ölçümü sonucunda örneklerden elde edilen veriler Tablo II’de verildi. Atomik analiz sonuçlar Ba ms z t-testi ile de erlendirildi inde, geleneksel yöntem ve Er, Cr:YSGG lazer ile haz rlanm kavitelerin taban ndaki Ca (Ca % a rl k) ve P (P % a rl k) miktarlar aras nda istatistiksel olarak anlaml bir fark
gözlenmedi (p>0.05). Ayn kavitelerin taban ndan
yap lan ölçümler sonucunda, örneklerin Ca/P oran
aras nda da fark saptanmad (p>0.05).
Tablo II. SEM-EDS atomik analizi ve Vickers yüzey sertlik ölçümü
sonucunda örneklerden elde edilen veriler (ortalama ±std).
*Ayn7 sat7rdaki farkl7 harfler istatistiksel fark7 göstermektedir (p<<<<0.05).
Er, Cr: YSGG lazer Geleneksel yöntem
Vickers sertlik de6eri Ca (% a67rl7k) P (% a67rl7k) Ca/P oran7 9.50 ±1.34a 8.45 ±1.20a 60.9 ±2.35b 61.54 ±2.27b 39 ±3.01c 39.1 ±2c 1.56d 1.57d
Örneklerin yüzey sertlik de erleri Mann-Whitney U testi ile kar la t r ld . Geleneksel yöntem ve lazerle haz rlanm örneklerin yüzey sertlik de erleri aras nda
istatistiksel olarak anlaml bir fark bulunmad (p>0.05).
TARTI&MA
Dü ük ve yüksek turdaki el aletleri ile mekanik kavite preparasyonu vibrasyon, s , yüksek ses ve a r olu umu gibi dezavantajlara sahiptir. Bu olumsuz özellikler di sert dokular n n uzakla t r lmas nda air
abrazyon ve lazer sistemleri gibi yeni teknolojilerin
geli tirilmesine neden olmu tur. Keller ve Hibst’in18
1980’lerde Erbiyum lazerlerin çürük dokusunun uzakla t r lmas nda etkili oldu unu göstermelerinden
bu yana, ablatif lazerlerin di sert dokular nda
kullan mlar yayg nla m t r. Lazer sistemi ile kavite preparasyonu klinikte birçok avantaja sahiptir. Lazerler selektif doku ablasyon özellikleri ile sadece çürük dokusunu uzakla t rabilmektedirler. Bu sistemler kullan ld nda vibrasyon olu mamakta ve olu an a r hissi ço unlukla hastalar taraf ndan tolere edilecek düzeydedir. Ablatif lazerlere hava-su spreylerinin ilavesi, s dolay s yla olu abilen yan
etkileri ortadan kald rm t r.19
Her lazer sistemi farkl karakteristikte dalga boyu ve enerjiye sahiptir. Lazer n n n hedef dokularda olu turdu u etki, büyük ölçüde lazerin dalga boyuna ve dokunun absorbsiyon katsay s na ba l d r. Lazer enerjisi uygulanan yüzeye ula t nda yans r, geçer veya absorbe olur. Ancak dokulardaki de i imler daha
çok absorbe edilen enerji ile olu maktad r.20
Günümüzde su ve hidroksiapatit kristalleri taraf ndan maksimum derece absorbe edilebilen lazer enerjileri sert doku uygulamalar nda tercih edilmektedir.
Orta-k z l ötesi spektrumuna yak n lazerler aras nda olan Erbiyum lazerler, su taraf ndan maksimum düzeyde emilebilen dalga boyuna
sahiptir.13 Erbiyum lazerlerin su molekülleri taraf ndan
emilebilirli i CO2 lazerlerden 10 kez, Nd:YAG
lazerlerden ise 20000 kez fazlad r. Er, Cr:YSGG lazerler hidroksiapatit kristalleri taraf ndan da yüksek derece emilmektedir. Su merkezli mikropatlamalarla dokularda etkili olan ablatif lazerlerin sert dokularda kesme etkinli i, termal buharla ma yoluyla etkili olan
lazerlerden fazlad r.21
Di sert dokular n n morfolojik ve ultrastrüktürel de i imleri taramal elektron mikroskobu (SEM),
X-n difraksiyoX-nu, iX-nfrared absorbsiyoX-n spektroskopisi, mikrosertlik ölçümü ve SEM-EDS atomik analiz yöntemleri ile incelenmektedir. SEM-EDS atomik
analiz yönteminde n n atomlarla etkile imi
sonucunda X- n emisyonu olu maktad r. Aç a
ç kan X- n ana elementlerin enerji karakteristi ine sahiptir. Enerjinin ölçümü elementer analiz olana n sa lar. EDS, örne in yüzeyinde (1-2 mikron derinlik) bulunan elementer bile imin miktar n h zl bir ekilde analiz etmektedir. Bu yöntemle di sert dokular n n
inorganik yap s n olu turan hidroksiapatit kristallerinde bulunan Ca ve P’ n % a rl klar ve Ca/P
oran belirlenmektedir.22 Ca/P oran ndaki de i im
organik ve inorganik komponentler aras ndaki orijinal oran n de i imi sonucu olu makta ve dokunun geçirgenli i, eriyebilirli i ve dental materyallerin di
sert dokular na adezyonunu etkileyebilmektedir.11
Adeziv sistemler fosfat-kalsiyum ba lar ile dentinin
hidroksiapatit k sm na ba lanmaktad rlar.23 Dentinin
yap s ndaki Ca miktar veya Ca/P oran n n de i imi
adezyonu olumsuz yönde etkileyebilmektedir.11 Dentin
yüzeyinde olu an smear tabakas n n uzakla t r lmas
adezyonu olumlu yönde etkilerken,24 dentin
tübüllerinin ve kollagen yap n n zarar görmesi di sert
dokular na adezyonu azaltmaktad r.25 Günümüzde
adeziv sistemlerin kullan m n n oldukça yayg nla t göz önünde bulundurulursa, kavite preparasyonu için önerilen alternatif yöntemlerin dentinin kompozisyonu (Ca ve P içeri i) ve yüzey özelliklerini minimal düzeyde de i tirmesi istenmektedir.
Lazerlerin sert dokulara uygulanmas s ras nda aç a ç kan s ve lazer sistemlerin fototermal etkisi,
dentin dokusunun ultrastrüktürel yap s ve
kompozisyonunda de i imlere neden
olabilmektedir.10,11 Nelson ve ark. 10 lazer uygulamas
sonras nda dentin apatit kristallerinin eriyerek daha az karbonat içeren daha büyük apatit kristallerine
dönü tü ünü bildirmi tir. Rohanizadeh ve ark.11
Nd:YAG lazer uygulamas sonras nda dentinde
rekristalizasyon ve faz transformasyonu olu tu unu saptam t r. Ayn çal mada lazer uygulanan alanlarda Ca/P oran nda da azalma belirlenmi tir. Dentin apatit kristalleri di er tüm biyolojik apatitler (mine, kemik ve patolojik kalsifikasyonlar) gibi magnezyum, sodyum,
HPO4 gibi minör elementleri içeren karbonat
hidroksiapatitleri olarak tan mlanmaktad r.26 Lazer
uygulamas s ras nda s de i imleri h zl d r ve
dokulardaki s k sa zamanda 10.000°C’ye
ula abilmektedir.11 Lazer at mlar aras nda dentin
apatit kristalleri erir ve ard k iki at m aras nda rekristalize olur. H zl rekristalizasyon baz iyonlar n birle mesine ve apatitik olmayan kalsiyum fosfat fazlar n n (b-trikalsiyum fosfat ve tetrakalsiyum fosfat) olu umuna neden olur; ve ayr ca apatit yap s nda kristal defektleri meydana gelir. Apatit kristallerinin yap s ve içeri indeki bu de i im Ca/P oran nda de i ikli e neden olabilmektedir. Dentinde s ya ba l
de i imler suyun yüksek s sonucu buharla mas , proteinlerin dekompozisyonu ve karbonat n apatit
kristallerden ayr lmas ile gerçekle mektedir.16 Buna
kar n, lazerin hava-su spreyi ile birlikte kullan m lazerin uyguland bölgedeki fazla enerjiyi absorbe ederek s olu umunu azaltmaktad r. Hava-su spreyi ile birlikte kullan lan sistemlerle yap lan çal malarda, lazer uygulanm dentin yüzeyinin Ca/P oran nda
de i im gözlenmemi tir.16,17 Çal mam zda, Er,
Cr:YSGG lazer ile haz rlanan kavitelerin Ca/P oran geleneksel yöntemle haz rlanan kavitelerden elde edilen de erlerden daha dü ük olmas na ra men, aralar nda istatistiksel fark bulunmam t r.
Dentinin mikrosertli i mm2ba na dü en kalsifiye
matriksin miktar yla do ru orant l d r.29 Mikrosertlik
sert dokular n kompozisyonu, yüzey yap s ve mineral
al m /kayb ndan etkilenir.30 Kinney ve ark.31 sertlikteki
azalman n kollagen matriksteki mineral faz n heterojen
da l m sonucu intertübüler dentin matriksin
sertli inin azalmas yla olu tu unu ileri sürmü tür. Dentin dokusunun mikrosertli inin asidik demineralizasyon yapan kimyasal ajanlar, kollagenden zengin intertübüler dentini etkileyen organik doku
çözücüleri, s ya ba l olu an de i imler, iyon
al veri i gibi faktörlerden etkilendi i
bildirilmi tir.27,28,32 Lazer uygulamas sonras nda
dentin dokusunun kompozisyonun d nda sertlik de erlerinde de de i imlerin olu abildi i belirlenmi tir. Lazer uygulamas na ba l mikrosertlik de erlerinde gözlenen de i imler lazer cihazlar n n fototermal etkisine ve bu cihazlar n olu turdu u s ya
ba lanm t r.32,33,34,35 Lazer cihazlar , fototermal
etkileri nedeniyle sert dokular n su ve organik içeri ini yüksek s yla buharla t rarak mikrosertlik de erinde
art a yol açabilir.33 Ayr ca bu cihazlar n olu turdu u
s yüzeyde erime, karbonizasyon ve füzyon
olu turarak dentin dokusunun sertli ini etkileyebilmektedir. Nd:YAG lazerin dentin dokusu üzerindeki etkilerini inceleyen bir çal mada lazer nlar n n dokuda olu turdu u füzyon nedeniyle
Knoop sertlik de erinde art tespit edilmi tir.32
Kuramoto ve ark.34 ise lazer uygulamas sonras aç a
ç kan yüksek enerji yo unlu unun di sert dokular n n
mikrosertli ini azaltt n tespit etmi tir. Hava-su
so utmas ile birlikte kullan lan lazer sistemleriyle aç lan kavitelerin taban nda s art na ba l yüzey
Er:YAG lazerin dentin dokusundaki etkisini inceleyen histopatolojik çal mada, lazer uygulanm dentinin yüzeyel bazofilik tabakas nda termal ve
mikrostrüktürel dejenerasyonlar tespit edilmi tir.35
Ancak ayn çal mada histopatolojik düzeydeki bu de i imin dentinin mikrosertli ini geleneksel yönteme göre anlaml bir ekilde de i tirmedi i bildirilmi tir. Çal mam zda Erbiyum lazerle yap lm çal malara
benzer ekilde, lazer ve geleneksel yöntemle
haz rlanan kavitelerin yüzey mikrosertlik de erleri aras nda fark gözlenmedi. Farkl çal malardan elde edilen farkl sonuçlar n kullan lan lazer enerjisinin tipine, parametrelerine ve su so utmas ndaki farkl l klara ba l oldu unu dü ünmekteyiz.
SONUÇ
Bu çal mada, Er, Cr:YSGG lazer uygulamas n n, dentinin kompozisyonu ve mikrosertli ini geleneksel kavite preparasyon yöntemine benzer ekilde etkiledi i
belirlenmi tir. Çal mam z n s n rlar içerisinde,
dentinin kompozisyonu ve mikrosertli i üzerine etkisi göz önünde bulunduruldu unda, Er, Cr:YSGG lazerin kavite preparasyonu için kullan labilece ini dü ünmekteyiz. Ancak Er, Cr:YSGG lazerlerin mine ve dentinin yap s ve adezyon karakteristi i üzerine etkilerinin do ru de erlendirilebilmesi için in vitro
çal malardan elde edilen sonuçlar n klinik
ara t rmalarla da desteklenmesi gerekmektedir.
KAYNAKLAR
1. Goldman L, Hornby P, Meyer R, Goldman B. Impact of laser beam impacts on teeth. Nature 1964; 203: 417.
2. Kinersly T, Jarabak JP, Phatak NM, Dement J. Laser effects on tissue and materials related to dentistry. J Am Dent Assoc 1965; 70: 593-600.
3. Moshonov J, Stabholz A, Bar-Hilel R, Peretz B. Chemical analysis and morphology of enamel and dentin following 9.6 mu CO2laser irradiation versus high speed drilling. J Dent 2005; 33: 427-32.
4. Stern RH, Vahl J, Sognnaes RF. Lased enamel: ultrastructural observations of pulsed carbon dioxide laser effects. J Dent Res 1972; 51: 455-60.
5. Goldman L, Gray JA, Goldman J, Goldman B, Meyer R. Effect of laser beam impacts on teeth. J Am Dent Assoc 1965; 70: 601-6.
6. Frentzen M, Koort HJ. Lasers in dentistry: new possibilities with advancing laser technology? Int Dent J 1990; 40: 323-32. 7. Lobene RR, Bhussry BR, Fine S. Interaction of carbon dioxide laser radiation with enamel and dentin. J Dent Res 1968; 47: 311-7. 8. Wigdor HA, Abt E, Ashrafi S, Walsh JT Jr. The effect of lasers on dental hard tissues. J Am Dent Assoc 1993; 124: 65-70. 9. Fowler BO, Kuroda S. Changes in heated and in laser-irradiated human tooth enamel and their probable effects on solubility. Calcif Tissue Int 1986; 38: 197-208.
10. Nelson DG, Wefel JS, Jongebloed WL, Featherstone JD. Morphology, histology and crystallography of human dental enamel treated with pulsed low-energy infrared laser radiation. Caries Res 1987; 21: 411-26.
11. Rohanizadeh R, LeGeros RZ, Fan D, Jean A, Daculsi G. Ultrastructural properties of laser-irradiated and heat-treated dentin. J Dent Res 1999; 78: 1829-35.
12. Eversole LR, Rizoiu IM. Preliminary investigations on the utility of an erbium, chromium YSGG laser. J Calif Dent Assoc 1995; 23: 41-7.
13. Hadley J, Young DA, Eversole LR, Gornbein JA. A laser-powered hydrokinetic system for caries removal and cavity preparation. J Am Dent Assoc 2000; 131: 777-85.
14. Rizoiu I, Kohanghadosh F, Kimmel AI, Eversole LR. Pulpal thermal responses to an erbium, chromium: YSGG pulsed laser hydrokinetic system. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1998; 86: 220-3.
15. Carpenter W, Eversole R, Hadley J. Human pulp responses to cavity preparation with a laser powdered hydrokinetic system. J Dent Res 1999; 78: 386.
16. Hossain M, Nakamura Y, Yamada Y, Murakami Y, Matsumoto K. Compositional and structural changes of human dentin following caries removal by Er, Cr:YSGG laser irradiation in primary teeth. J Clin Pediatr Dent 2002; 26: 377-82.
17. Hossain M, Nakamura Y, Tamaki Y, Yamada Y, Murakami Y, Matsumoto K. Atomic analysis and knoop hardness measurement of the cavity floor prepared by Er, Cr:YSGG laser irradiation in vitro. J Oral Rehabil 2003; 30: 515-21.
18. Keller U, Hibst R. Effects of Er:YAG laser in caries treatment: a clinical pilot study. Lasers Surg Med 1997; 20: 32-8.
19. Van As G. Erbium lasers in dentistry. Dent Clin North Am 2004; 48: 1017-59.
20. Coluzzi DJ. Fundamentals of dental lasers: science and instruments. Dent Clin North Am 2004; 48: 751-70.
21. Koort HJ, Frentzen M. Yag-lasers in restorative dentistry: A histological investigation. Proc SPIE 1992; 1643: 403-11.
22. Briggs D, Brady J, Newton B. Scanning electron microscopy and x-ray microanalysis, 2000.
23. Dayangaç B. Kompozit rezin restorasyonlar. Ankara: Öncü Bas mevi; 2000.
24. Martinez-Insua A, Da Silva Dominguez L, Rivera FG, Santana-Penin UA. Differences in bonding to acid-etched or Er:YAG-laser-treated enamel and dentin surfaces. J Prosthet Dent 2000; 84: 280-8. 25. Ceballos L, Toledano M, Osorio R, Tay FR, Marshall GW. Bonding to Er:YAG laser trated dentin. J Dent Res 2002;81:119-22. 26. LeGores RZ. Apatites in biological systems. Prog Cryst Growth Charact 1981; 4: 1-45.
27. Cohen S, Stewart GG, Laster LL. The effects of acids, alkalies, and chelating agents on dentine permeability. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Endod 1970; 9: 631-4.
28. Gordon TM, Damato D, Christner P. Solvent effect of various dilutions of sodium hypochlorite on vital and necrotic tissue. J Endod 1981; 7: 466-9.
29. Pashley D, Okabe A, Parham P. The relationship between dentin microhardness and tubule density. Endod Dent Traumatol 1985; 1: 176-9.
30. Arend J, ten Bosch JJ. Demineralization and remineralization evaluation techniques. J Dent Res 1992; 71: 924-8.
31. Kinney JH, Marshall SJ, Marshall GW. The mechanical properties of human dentin: a critical review and re-evaluation of the dental literature. Crit Rev Oral Biol Med 2003; 14: 13-29.
32. Marquez F, Quintana E, Roca I, Salgado J. Physical-mechanical effects of Nd:YAG laser on the surface of sound dental enamel. Biomaterials 1993; 14: 313-6.
33. Konishi N, Fried D, Staninec M, Featherstone JD. Artificial caries removal and inhibition of artificial secondary caries by pulsed CO2laser irradiation. Am J Dent 1999; 12: 213-6.
34. Kuramoto M Jr, Matson E, Turbino ML, Marques RA. Microhardness of Nd:YAG laser irradiated enamel surfaces. Braz Dent J 2001; 12: 31-3.
35. Aoki A, Ishikawa I, Yamada T, Otsuki M, Watanabe H, Tagami J, Ando Y, Yamamoto H. Comparison between Er:YAG laser and conventional technique for root caries treatment in vitro. J Dent Res 1998; 77: 1766.
Yaz7Lma Adresi :
Dt. Esra UZER ÇEL'K Ege Üniversitesi Di Hekimli i Fakültesi
Di Hastal klar ve Tedavisi Anabilim Dal 35100 Bornova / 'ZM'R
Tel: 0 232 3880328 Fax: 0 232 3880325
