Fe-Cu Ve Fe-Cu-C Malzemelerin Sertligine Isıl İşlemin Etkılerı

SAÜ

Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi

4.Cilt 1.

ve 2.Say1 {2000)

91-97

1 1 ı • 1

Fe-Cu ve Fe-Cu-C MALZEMELERiN SERTLiGiNE ISIL İŞLEMiN

• •

ETKILERI

1 ••

2

H.UZUN, C.O. OLMEZ

1 Sakarya Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Ozanlar, Adapazari 2Sapanca Endüstri Meslek Lisesi, Sakarya.

ÖZET

Demir-Bakır ve Demir-Bakır-Grafit karışunları olmak

üzere iki farklı demir esaslı malzeme toz metalurjisi yönteıni ile üretihn iştir. Üretim işlemi ise, tozların karıştırılması, soğuk presleme, 1

125°C'

de ve parçalanmış amonyak atmosferi altında sinterleme ve

fırında soğunna kademelerini içermektedir. Demir­ Bakır karışımlarında bakır yüzdeleri

%2

'den,

%3.5'

a kadar

0.5

adımlarla arttırıhnıştır. Demir-Bakır-Grafit karışımlarında ise, bakır ıniktarı sabit

(%3)

tutulurken, grafıt ıniktarı

%0'dan %1.25'e 0.25

adımlarla arttırılmıştır. Sinterlenen numunelerin özelliklerini geliştirmek için,

_soooc·

de

120

dakika bekleyip sonra ha\ada soğutına ısıl işlemine tabi tutulmuşlardır. Üretilen demir esaslı yapısal parçaların ısıl işlemi

y

apıldıktan sonra nıeydana gelen ınikroyapısal değişikliklerin neler olduğu ve malzeme sertliğine nasıl etki yaptığı incelenm iştir. Yapılan çalışmaların sonunda nuınunelerin havada soğutulmasıyla oluşan

ince

tanel

_i

yapı ve numune yoğunluğunun artn1asından dolayı deınir-bakır alaşımı numunelerin sertliğinin antığı tespit edilm iştir. Demir-Bakır-Grafıt numunelerinde ise, grafit 1niktarının artması ile perlitik

:

apının oluşınası gerçekleşmekte ve sertlik aıtışı meydana gelrnektedir. Ayrıca ince taneli bir yapının oluşınası da sert) i ği arttıran diğer bir faktördür.

I.

GİRİŞ

Den1ir esaslı toz metalurjisi (T/M) ürünleri, endüstrinin birçok dalında büyük bir oranda kullanılmaktadır. Otoınotiv parçaları, el aletleri, tarım aletleri, büro malzemeleri, havacılık ve askeri alanlarda deınir esaslı

TM

parçaları vazgeçilmez malzemelerdir. Demir tozlarının diğer tozlarla birlikte kullanılması (nikel, fosfor. bakır, polimerler) bu parçaları daha da stratejik duruma getirmektedir.

Demir-Bakır-Grafit toz karışımları, özellikle otomotiv paçaları (motor, yağ pompası dişlisi, motor hareket

kolu kılavuz topu, yağ plakası basınç plakası, düz vites senkronize dişlisi ve anahtarları, debriyaj baskı plakası ve sürücü dişlisi), askeri mühimmat parçaları (ro ket bilezikleri), fotokopi makineleri, yüksek hızda çalışan yazıcılar, çamaşır makinesi eksantrik dişlisi gibi alanlarda, n1alzen1elerin ınekaniksel ve fiziksel

özelliklerinin üstün olmalarından do lay ı

kullanılmaktadırlar [ 1,

2,3].

Bu çalışmada, toz nıetalurjisiyle üretihniş olan deınir­ bakır ve denı ir-bakır-grafit ınalzem el erin sertliği

üzerinde, değişik toz oranlarının ve ısıl işleınİn ne gibi etkilere sahip oldukları tespit edilmeye çalışılmıştJr. Bu ınalzernelerin ısıl işlem öncesi ve sonrasında ser

t

lik

ölçüm1eri yapılmış ve ın ikroyapısaJ karakterizasyon incelenm iştir.

II.

DENEYSEL ÇALIŞMALAR

Deney lllalzemelerinin tümünde, Högenas firn1asının aton1izasyon yöntemiyle ürettiği ticari saflıktaki

ASC-1

00-29

deınir tozu kullanılı11ıştır. Bu tozu n ortalama karbon oranı %

0.002

olup, ınax.simuın

_{O;üO.l O}

karbon içermektedir. Toz çapları ortalama

_45-75

ı.ım arasında değişmektedir. Toz çapları

30-50

ı.ım arasında değişen ve

%99.36

saflıktaki Sintek Toz Metalu�ji tarafından su atomizasyonu yöntemiyle üretilen bakır tozu kullanılmıştır. Grafit tozu

(%97 C, %0.08

S.

%2.83

kül) olarak Högenas firması tarafından üretilen

_UF4

sertleştirici grafit tozu kullanılmıştır. YağlayıcJ olarak

da çinko s tre at kullan ılnııştır.

İlk

aşama olarak tozlar ( deınir tozu, grafit, bakır ve yağlayıcı), belirlenen oranlarda hassas terazide ayrı ayrı tartılın ı ştır. Tartılan tozlar ayrı ayn yatık kon ili karıştırıcı içerisinde homojen karışım elde edinceye kadar ( yaklaşık

8

dakika) karıştırılınıştır. Hazırlanan toz karışımıarına ait kodlama işaretleri ve toz miktariarı Tablo

₁

'de verilmiştir.

Fe-Cu ve Fe-Cu-C Malzemelerin Sertliğine

_Isli

işlemin Etkileri

Tablo 1. _{Toz karışımiarına ait kodlamalar ve kanşım oranları.}

Numune kodu Demir Bakır

(o/o Ağırlık) (0/o Ağırlık)

A l 98 2 A2 97.5 2.5 A3 97 3 A4 96.5 3.5 B l 97 3 B2 96.75 3 B3 96.5 3 B4 96.25 3 BS 96 3 B6 95.75 3

Hazırlanan toz karışımları, 80 tonluk bir pres yardımıyla 1050 MPa basınçta, bütün numuneler (1 Ox

₁

Ox76 mm ebadında) preslenmiştir. Presleme sonrası kompaktlar karış un larda kullanılan kodlamalar esas almarak işaretlenıniştir.

Tüın numuneler, parçalanmış amonyak gazı atmosferi altında çalışan sinter fırınında. 1125

_oc

sıcaklıkta 30 dakika bekletilerek sinterleme işlemi gerçekleştirilmiştir. Sinterlenecek kampaktiarın fırın içerisinde bağ oluşumu esnasında birbirine yapışmaması ve ısının kompakt bünyesinde homojen olarak dağıln1ası arnacıy la, kompaktlar amyant ile sarılarak farklı tavalara konulmuş ve bu şekilde fırına sürülmüştür.

Ön

ısıtma bölgesinde 20 dakika bırakılmış ve bu bölgede ısıtma esnasında yağlayıcıların bünyeden uzaklaşması ve mevcut oksit tabakalarının giderilmesi sağlanmıştır. Esas sinter bölgesinde 30 dakika kahnmış ve bu esnada sinterleme işlemleri gerçekleşmiştir. Soğuma bölgesinde ise yaklaşık 60 dakika beklenmiştir.

Sinterleme yapılmış kompak.tlar, ısıl işlem fırınında 800°C sıcaklıkta, 2 saat bekletilerek ve daha sonra havada soğutularak ısıl işleme tabi tutulmuşlardır.

Hoınojen bir ısıtına yapabilmek ve oksitlenmesini önlemek için saç kutu içerisine dökme demir talaşı konularak numuneler birbirine değmeyecek şekilde dizilmiştir.

Sinterlenmiş ve ısıl işlem görrnüş numunelerin, mikroyapısal karakterizasyonu optik bir mikroskopla yapılmıştır. Pariatılmış olan numuneler, fazlar arası kontrast farkının oluşturulması için nitrik asit ve metil alk o Iden oluşan %2' lik nital dağlama reaktifi

kullanılarak dağlanmıştır.

Kompaktların sinterleme sonrası ve sinterleme sonrası ısıl işlemden sonra, her numune üzerinden 3 farklı

92

•

Grafit 0/o Yağlayıcı

(0/o Ağırlık) - _0.6 - 0.6 - 0.6 - 0.6

o

0.6 0.25 0.6 0.5 _0.6 0.75 0.6

ı

0.6 1.25 0.6

noktadan sertlik ölçümü alınarak, ortalama brinel

_I

sertlik değerleri bulunmuştur. Brinell sertlik değeri tespit edilirken, 5 mm çapındaki sert bilye, 62.5 kgflik bir kuvvet ile numune yüzeyine 30 saniyelik bir süre ile tutulmuş ve yüzeyde oluşan izin çapı ölçülmüştür.

III. DENEYSEL SONUÇLAR

III.

1.

Fe-Cu Kampaktiarında Bakır Miktarının ve

•

lsıl Işlemin Sertliğe Etkileri

Isı I işlem görmüş ve ı sıl işleın görmem iş

A

grubu

nuınunelerinde (Tablo

1)

bakır miktarının artmasıvia _.,

elde edilen sertlik değerleri Şekil

₁

'de gösterilınektedır.

Şekilde görüldüğü gibi, gerek ısıl işlem görınüş ve

gerekse ısıl işlem gönnemiş numunelerde, bakır

miktarının aı

_tın

_{asıy la n umunelerin seıil ik değerlerin in}

de arttığı görülmüştür. Ayrıca ısıl işlem gönnüş numunelerin sertlik değerleri, ısıl işlem göınıeınış numunelerle karşılaştırıldığında daha yüksek oldukları tespit edilm iştir.

111.2.

Fe-Cu-Grafit Ko m paktlarında Grafit

•

Miktarının ve Isıl Işlem in Sertliğe Etkileri

Isıl işlem görmüş ve ısıl işlem görmemiş B grubu Fe­ Cu_Grafit esaslı numunelerde (Tablo 1), bakır ıniktarı sabit tutularak (ağırlık olarak o/o3), grafit ıniktannın artmasıy la tespit edilen brinell sertlik eğrileri Şekil 2' de gösterilmektedir. Şekildeki eğrilerde görüleceği gibi, hem ısıl işlem görmüş hem de ısıl işlem görmemiş

B grubu nuınunelerde, grafit miktarının artınasıyla numunelerin sertlik değerlerinin de arttığı görülmüştür. Ayrıca ısıl işlem görmüş B grubu numunelerin sertlik değerleri, ısıl işlem görmemiş B grubu numunelerle karşılaştırıldığında daha yüksek olduklan tespıt edilmiştir.

• •

H.Uzun, C.O.Oimez

�

~

öi"'""

C)

�

.._.. ·-...

(1)

>Cl

cu

"C

�

·

-90

80

70

60

50

40

� -- ·-- . --- - ---·- ---·- ---�-

-�

₃₀

--�· � --=-�···--. ��--· -� ----Q)

ls ıl

_{işlem görmemiş}

• tl)

20

-- -'

-lsıl

_{işlem görmüş}

-•

cu

₁₀

c: - -- . . -· ·-...

o

al

1

2

3

4

5

Bak1r içeriği (0/o ağ1rhk)

Şekil 1. Fe-Cu kampaktiarında ilave bakır miktarına göre sertlik değerlerinin değişiini.

�40

_�

�120

_�

..., yt'

·�100

Cl)

'g'

₈₀

_-

_-

�

-c

�

₆₀

·

-�

cu

₄₀

-·

tn

-20

cu

---

--c

·-....

o

aJ

-1

-· ---.. .. ---

--2

•

•

3

- ·-- - . ... ..

lsıl işlem g:meniş

lsıl işlem gCxrrüş

-··-- ..

4

. . _--·· ... ...

-5

-� . - ·- ,_ .

6

Grafit içeriği (0/o ağtr1tk)

7

Şekıl

2.

Fc-Cu-Grafıt koınpak.11annda ilave grafıt miktarına bağlı

olarak sertlık değerinin değişimi.

111.3.

Fe-Cu Ko m paktların Mikroyapısal

Karakterizasyonu

lsıl iş1eın görrnüş A grubu Fe-Cu esaslı numunelerin

o

p

t

i

k

m

ikroskopla çekilmiş mikroyapı fotoğrafları

Şekil 3, de görülmektedir. Mikroyapılarda gözüken

siyah bölgeler gözenekleri, beyaz bölgeler demiri ve gri

bölgeler ise bakırı ifade etmektedir. A 1

1

numunesinin gözenek ıniktan ile A2 numunesının

gözenek m iktarı karşılaştırıldığında, A2 n um un esinde

gözeneklerin çok daha az olduğu görü Im ektedir. Ayrıca

gri bölgelerin yani bakır miktarının arttığı da

görülmektedir. Kısacası bakır ın iktarı arttıkça gözenek

miktarının

azaldığı

numuneler

birbirleri

ile

karşılaştrrıldığında tespit edilmektedir.

III. 4.

Fe-Cu-Grafit Ko m paktların Mikroyapısal Karakterizasyonu

Fe-Cu-Grafit esaslı

B

grubuna ait

mikroyapı

fotoğrafları Şekil 4'de görülmektedir. Mikroyapıda

gözüken siyah bölgeler gözenek! eri, beyaz bölgeler

demiri, gri bölgeJer bakırı ve koyu gri bölgeler de

grafiti göstermektedir. Grafit ın iktarı arttıkça, koyu gri

bölge miktarının da arttığı görülmektedir. Beyaz

bölgelerin yani deınir

miktarının ise azaldığı

nı ikroyapıda fark edilmektedir.

• •

IV.

SONUÇLARlN IRDELENMESI

Isıl

işleın

görmeıniş

Fe-Cu

esaslı

A

grubu

n um u nelerinde bakır ilavesine bağlı olarak meydana

gelen sertlik artışı (Şekil

₁

)

,

bakır ın iktarının artınasıy la

nuınune içerisindeki gözenek miktarının azalnıasına

dayandınlabilir

(Şekil

₃

)

.

I sıl

işlem gönnemiş A grubu

numunelerdeki sinterleme

sıcaklığının

₍

1125cC).

bakırın ergime sıcaklığının (1 083cC) üzerinde olnıası;

tüm

numunelerin

sıvı

faz

sinterlemesivle

...

sinterlenmesine ve gözenekJerin en aza indirilınesine

yol

açın ıştır.

Sinterleme

sıcaklığında

nu m un e

içerisindeki bakır ergiyerek� portiküller arasına ve tane

sınırlarına sızın ış, d olayısıyla ergiyen bakır tü nı yapı

içerisine

yayınına

yolu

ile

taşınınıştır.

Buda

gözeneklerin azahnasına sebep olmuştur ve böyle ce

nuınune yoğunluğu da artmıştır. Dolayısıyla yüksek

miktarda bakır içeren numuneler, düşük miktardaki

bakırlı numunelere göre, sertliğinin daha fazla olduğu

tespit edilın iştir.

Fe-Cu ve Fe-Cu-C Malzemelerin Sertliğine

_Isli

işlemin Etkileri

94

Gözenek

(siy-ah

_olarak

gözüken

bölgeler)

-

.

Beyaz

.,

:(Demir)

• '

�

_,�·

-

�

.. • .... � (.-·:!'0. 1 ... . �. • • • • ..

(a) Isıl işlem göımüş

_Al

nınnunesine

ait mikroyapı fotoğrafı (500x)

;

..

\. ...

-

.

�

-

.

. ,. ... _-.... ·« .

.

' . � . . -. ... ·' ••• · __

,

�--

�

. �

:

..

J!

.

.r·• � ·- -·

�

� _{. .} .. '

·ı

'

'J

...

..C�

_��---- r ı

.

... _ ... ıE:.. ·--· .... •

(c)

Is ıl

_{işlem göıınüş A3}

numunesine

ait mikroyapı fotoğrafı (500x)

r .,. .· -... ..: ···tıL..·"'1 i�·�

.

.., ... :'\.. =-� . ...

.

... .. ,. · ..

.

. ;_ .... . -.� ... -:-:;,.,.:. .. · -·ı-· ·-:�--�-� . . . . • ., .f -� .. i·� _'1

Balar (Gri renk)

• ., ., -.,, . • • • . . ·- .. . ·' - ... � ,.� ... ·. _., --..t , -

-

... _{- tL} -.. _...-·' -,

.

.... --...

: ...

i

- .. "

.

... ' .... .. . . . •

. -� ..

. .•

(b) !sıl işlem

görmüş

_A1

nwnunesine

ait mikroyapı fotoğrafı (500x)

.... •:1 ....

-

... . ... .. • -... . , r . -�·: . ..

..��----�

.. .

...,c· . - • ·. ,. . -: r:: �--. r:.·.·. �

·

�t�

ri

)-1 • • .: •

....)·

t'ı • • .

.

- ...

·

··

_-

�

J.i'

.

��--r

� --_��_-� .,­ . . \ . ..;. - . -= .. , '

·

..

..t;P

-:�ı-

: .

. - ' _,

-�-

_• • • ... . .. "r .. � ,1� ı... �-···

�

,.· • L'� · . ., } ":) r'

f

�. .. r · . .

tJ

...

f/

-

;

..

.

,.

_...

_�

··:0:.::-�

. �

_ri.

. · �

ç;

;

.

� • .

�

.

.

. ·- .1�� ·

l

f*;..::....,�

� � " -; -. r �

·� �

_: _- ... .:...:.:....� -. -.... .

--(d) I sıl

_{işlem göı ıııüş A+}

numunesine

mikroyapı fotoğrafı ( 500 x)

H.Uzun,

C.O.Öimez

Beyaz

(demir)

(a) Isıl işlem görmüş Bl

numunesine

ait ınikroyapı fotoğrafı (500x)

.... r.

l.

.iaıi . \

�

. \ .. ., .. .. tt' ... ,

�-�,1

·"":.... . : -, "' .. .. · .. '... _{. ..,·- .} . , .. ·.r " ·-ı: •

4

1 . , ·-· 1 � . .

-� -.o�. . 1 1

-

.

.

..

·,

_...

.

_.

-;·

t:-.. •

.

·

'-

·

.

.. . �. :-4 -�- '

,...

.,/ . • '· -'. . . .

.

• • - .

··�---(c)

_Is

ıl

_{işlem gönnüş}

_B3

_numunesine

ait

_milcr

ayapı

fotoğrafı (SOOx)

• , . �· •• •

Siyah

(Gözenek)

Bakır

(Gri

renk)

Grafit

(Koyu gri)

··.. -

�

· \ L • • ' • • • • lt • . _{. - �..?} � " ''· ... .. ... . . . ,,. . .. . . , .. . . ••• _,_ • •

.

_.

\

,. .

;,.·'

. .... � ' . ' • • . . . _{, . • t�} ·,

--1

.

'

-(b) !sıl işiem görm�

B2

numunesine ait

mikro

yapı

fotoğrafı (500x)

• f' . "'!\ • ' � ' • 1 1 . . .. 1 • "(,'

"·"

. . . ..

.,

•'r . ' "' ')w "' ,. . ..li1'> • ...

.

.

Y"- .

. 'Y."-t·l

� � · -_.. . .4�· .. ı �w;.. i.•' -... _{. ·,} ._.,.._. . _{-.... · ·� .} . _ .... 7vA· , .. · .

�

. ... • • • , ..

���

- ... �·4

. ,�.·:

. . •• . • ·.-tt ... ..;__ .. -�· . ••. :2111' .·"· ( . .: .. ı-)�.., --· -:

(d) I

sıl işlem görmüş

B4

numunesine ait

mikr

oyapı

fotoğrafı (500x)

·-�

. ...

•

Şekil

_{4. B}

grubu Fe-Cu-Grafıt esaslı nuınunelere ait ınikroyapı

fotoğratları.

-··- -- -···-.

-" 1 . . : . :.* f .... . '

-

.

•

95

Fe-Cu ve Fe-Cu-C Malzemelerin Sertliğine lsrl işlemin Etkileri

Is1l işleme tabi tutulan Fe-Cu esaslı A grubu

numunelerde ise, ısıl işlem sayesinde sinterleıneye katı

hal sinterlemesi olarak devarn edilmiş ve gözenekterin

daha da azalmasına neden olunmuştur. Böyle ce ı sıl

işlem görmüş Fe-Cu esaslı nuınunelerin sertlik

değerleri, ısıl işlem görmem iş yani katı hal sinterleınesi

uygulanmamış numunelere göre fazla olmuştur.

Ayrıca ısıl işlem görmüş Fe-Cu esaslı numunelerin

sertlik artışı, sadece katı hal sinterlemesine bağlı

olmay1p, tanelerin incelmesiy le de ilişkilidir. [sıl işlem

görmemiş

numuneler

sinterleme

sıcaklığında

bekletildikten sonra fırında

yavaşça

soğumaya

terkedilmişlerdir. Bu işlem malzemenin kaba taneli bir

yapıya sahip olmasını sağlamıştır [ 4]. Isıl işlem tatbik

edilm, iş

numunelerde

ise,

numune

800°C' de

bekletildikten sonra havada soğumaya terkedilmiştir.

Havada sağuma işlemi ise numunelerde ince taneli bir

yapının oluşmasına neden olmuştur (Şekil 3).

Genellikle tane ineelmesi malzemelerin mekanik

özelliklerinde bir iyileştinn e

meydana getirdiği

literatürde belirtilmiştir [5]. Dolayısıyla ısıl işlem, ince

taneli bir yapıya sahip olan Fe-Cu esaslı numunelerin

sertlik miktan, ısıl işlem görmemiş kaba taneli bir

yapıya sahip olan numunelerden fazla olacaktır.

Deneysel sonuçlar da bunu göstcrınektedir.

Is ıl işle ın görn1en1 iş Fe-Cu-Grafit esaslı B grubu

numunelerin sertlik artışı, numune içerisindeki grat1t

miktannın artışı ile doğnı orantılı olduğu görülınüştür

(Şekil 2). B u nuı11unelerde sinterleme sırasında grafit.

ostenit taneleri içerisine yayınır ve sağuma sırasınde

ostenit taneleri perlite dönüşür. Perlit teşekkülü osteni:

tane sınırında sementit çekirdeği ile başlar

ve

_bJ

çekirdeğin büyümesi ile dönüşüm devam eder

(Şekil

4 ). Perlit, sementit (Fe3C) ve ferrit ( a) fazlarından

meydana geldiğinden, yapıdaki sementit sertlik artış1na

sebep olacaktır. Çünkü sementit sert ve

kınlgan

b=;

yapıya sahiptir.

Isıl işleın görmüş Fe-Cu-Grafit esaslı B o-rubu

_e

numunelerin, 800°C' de ısıl işleme tabi olduktan

sonra

havada soğutulmuşlardır. Bu durum sertlik art1şın:

sebep olmuştur.Çünkü yavaş sağuma şartıartnda

(fırında) kaba perlit, hızlı soğuma şartlarında

(ha

yad

a

1

ise ince perlit oluşur. Isıl işlem sayesinde

yapı

_hem

homojen hale gelir hem de ince lamelli perlit

oluşu

r

.

Böylece sertlik artışı meydana gelir.

Isıl işlem gönnüş ve görmemiş Fe-Cu

esası

numunelerde, o/o3 Cu ilaveli nuınunelerde brinell

sertlik

değerleri sırasıyla 56.5 kgf/mm2 ve 71 kgf/mın2'dir.

0/o3

bakır ın iktarı sabit olan ıs

ıl

işleın

görmüş

\,.:

gönnemiş Fe-Cu-Grafit esaslı numunelerin

se:-rlik

değerleri ise, Tablo 2'de de görüleceği

gibi

Fe-0/o3Cu'ın sertlik değerinden oldukça fazladır.

Bu

_ser:lil\

artışı ise de ın ir ile grafitin reaksiyonu sonucuada

teşekkü

1

eden perlitjk yapın ın varlığına bağlanabilıt.

Fe-%3Cu

nuınunelerinde perlitik bir yapının

varlığı

_söz

konusu değildir. Dolayısıyla sertlik de düşük olacaktır

Tablo 2. _{Fe-o/o3Cu ve Fe-%3Cu-0�ı0.5Gratit nuınunelerin}

sertl ik) erinin

_{karşılaştırılması.}

Malzeme Brinell Sertlik Değerleri (kgf/mm

·')

Isıl işlem görmemiş ls ıl işlem Görmüş

Fe-0/o3Cu

_{56.5±3 .5}

Fe- �lo3 Cu- o/o0.5 Grafit

_86±3

V.

GENELSONUÇLAR

1. Is ıl işlem gönnemiş Fe-Cu esaslı malzeme lerde,

bakır m iktarının artınasıy la

gözenek ın iktarı

azalmış ve sertlik artışı meydana gelmiştir.

2. Isıl işlem görmüş Fe-Cu esaslı malzeınelerde bakır

ilavesine bağlı olarak meydana gelen sertlik artışı,

katı hal sinterlemesiyle yoğunluğun artması ve

havada soğutmadan dolayı ince tane yapısının

meydana gelmesinden dolayıdır.

3. Is ıl işlem görmemiş Fe-%3 Cu-Grafit esaslı

malzemelerde, grafit ilavesinin artmasıyla sertlik

değerleri de artmaktadır. Sertlik artışı, grafit

ilavesi

nedeniyle

oluşan

perlitik

yapının

96

71±4

91±

varlığından dolayıdır. Perlit ıniktarının

a

_rtina

s

ı

ik

sertlikte artmaktadır.

4. Isıl işlem gönnüş Fe-%3

Cu-Grafit

esa�·

ınalzemelerde sertlik artışı, ısıl işlem esnasınd�

havada soğutınadan dolayı perlitik

_yapL11:1

incelmesinden dolayıdır.

KAYNAKLAR

[l]

_WHITTAKER,

D. "Ferrous P/M Coınponents

Where From Here", Po

w

der Metalurgy,

Volume

38.

.

.

H.Uzun, C.O.Oimez

[:] CRA WSON, A . .

··p,

M Ferrous Malerials·�, Metal

Handbook, Volunıe

_7,

p.

_{623, 1993.}

USA.

[3] JAMES,

_B.i\.,

''Liquid Phase Sintering in Ferrous

Po

Vv der Metallurgy'', Powder Metalurgy. Volunıe 28,

Nunıber

_3.

1985.

. . . .

[4] GULSOY,

_..

_0..

"Toz Metaluı�jisi Süreçleriyle

Uretilen Demir Esaslı Yapısal Pcırçaların Mekanik

Özelliklerinin İncelennıesi'', Yüksek lisans tezi, Marnıara Üniversitesi, Istanbul, 1996.

[5] TOPBAŞ, A., ··ısıl işlen1ler". Yıldız Teknik

Universitesi, IstanbuL 1993.

. . .

. .