Kentler vardır, ebedidir. Güzellikleri ve ihtişamla rıyla nesilleri büyülerler, isimleri sık sık geçmeden insanlığın destanı yazılamaz. Semtler vardır, kentle ri kadar şöhretlidir. Bir arşıncık yere sığışsalar da, bir uzun tarihin icra edildiği sahnelerdir onlar. Ga lata bunların başında gelir; iki dünya imparatorlu ğunun başkentinde nereden baksanız, tarihin han gi sayfasını çevirseniz, “Evet, gene ben,” der. Oysa ki, İstanbul halkı Galata’ya hep kuşkuyla, hep ya bancı diye baktı. Çünkü o, Akdeniz’in batısını, hat ta Atlantik’i temsil ediyordu. Uzaktan güzel, ama yabancı görünümlüydü. Bizans halkı oraya “Pera- Karşı” dedi. Osmanlı Türkleri eski adı “Galata”yı tekrarladı. Galata ismi İtalyanca merdivenli yol de mek olan cala-
ta’dan mı yoksa süt anlamındaki galaktos’tan mı geliyor? Bunu tartışmak gerek siz.
Bizans için Gala ta, pek hoşlan madıkları Vene dikli tüccar kolo nisinin oturduğu bölgeydi. 1185’te Konstantinopolis halkı ayaklandı. P e r a ’d a k ile rle uzun süren çatış malar oldu. Ve nedik Cumhuri yeti 1204 Haçlı Seferi ni,
impara-There are cities which are eternal, bewitching gen eration after generation with their beauty a n d splendour, their names turning up again a n d again in the epic story o f mankind. And there are districts as famous as the cities o f which they are a part. However small they might be, they are stages where history has strutted fo r long centuries. Galata is such a place. Wherever you look in Istanbul, cap ital to two empires, whichever page o f history you turn, it declares, ‘Yes, me again Yet the people of Istanbul have always looked on Galata with suspi cion as a stranger in their midst. Galata represent ed the western M editerranean, a n d even the Atlantic, and did not belong here.
The Byzantines called it Pera, the ‘opposite shore’, a n d the O ttoman Turks used the ancient na m e Galata, f o r w hich two etymologies are posited: either the Italian cala- ta m eaning ‘streets o f steps’ or galactos me aning milk. But there is no need to go into that debate here. Galata was ho me to a Venetian trading colony
Bir arjincik yere sığıysa da uzun bir tarihin icra edildiği semtlerden Galata. Galata Kule sinden İstanbul’u keyfetmek mümkün: Üstte, kuleden tarihi yarımada ve Galata Köprüsü; altta, Kuledibi. / Galata is a small district of Istanbul, but boasts a long and fascinating history. Galata Tower is the place to explore Istanbul from a bird's eye vantage point. Above, the peninsula of historic Istanbul and Galata Bridge. Below, Kuledibi.
2 6
1348’de yaptırılan Galata Kulesi günümüzde turistik bir tesis olarak kullanılıyor. Galata’nın etrafını saran tahkimat sisteminin bir parçası olan kule, tarihte pek çok kez onarımdan geçti (üstte). Avusturya Sinagogu semtteki Ejkenaz Yahudilerinin ibadethanelerinden (altta). / Galata Tower was built in 1348 and today houses a restaurant and café. It was a part of the fortification system and was repaired on many occasions over the centuries (above). The Austrian Sinagogue serves the district’s community of Ashkenazi Jews (below).
torluğun kalbi olan şehre yönelterek bu olayların acısını çı kardı. Bu tarihten sonra Karşı’ya hınç daha da arttı, Latin işgalinin üzerinden yarım yüzyıl geçtik ten sonra başşehre dönen muzaffer Pa- leolog H anedanı, Pera'da Cenevizlileri Venedik aleyhine hi maye ettiğinde dahi bu nefret azalmadı. Ceneviz Podestası (koloni halkının re isi) ve Pera’daki zen gin Ceneviz halkı bu im tiyazlarını ünlü Galata Kulesi ile perçinledi. Bugünkü Şişhane ve Tünel ile deniz arasında sur
larla çevrili (ıntra muros) bölge, 15. yüzyıl sonuna kadar Galata’yı oluştuaıyordu. İstanbul’u fetheden ünlü hükümdar I I . Mehmed (Fatih) devrinde surla rın dışına da yerleşildi, her şeyden önce Tersane (arsenal) semti Kasımpaşa büyüdü, daha önce
Suri-that the Byzantines viewed with mistrust. In 1185 mistrust boiled over into outright hostility, and fighting between the populations of Constantinople and Galata went on fo r some time. In 1204 the Republic o f Venice got its revenge by diverting the Fourth Crusaders against Constantinople. From that time on hatred o f the ‘opposite shore’ increased still further. After over half a century under Latin occupation, Constantinople was restored to the vic torious Paleologan dynasty, who now granted privi leges to the Genoese o f Pera in stea d o f the
Venetians, although this failed to dispel public ill- feeling. The Genoese podesta, leader o f the colony, and wealthy Genoese inhabitants o f Pera consoli dated their new status by erecting the fa m o u s Galata Tower.
Galata was surrounded by its own walls enclosing the area from the sea up to what is now Şişhane and Tünel. During the reign o f the Turkish con queror o f Istanbul Mehmed II (1451-1481) the first settlement commenced beyond these walls. First the district o f Kasımpaşa, where the naval arsenal was situated, grew apace, and then the Venetian bailos, as their ambassadors were called, who had formerly lived within the walls of Istanbul settled outside the walls o f Galata. Their Palazzo Venezia was built after the Turkish conquest, and it was probably in reference to the Venetian bailo that the area above Galata became known as Beyoğlu, meaning ‘Son of a Lord'. The Italians o f Galata had numerous churches, including St Anne's, St Benedict’s, St
27
19. yüzyılda oluşan Bankalar Caddesi’ndeki binalardan biri günümüzde Sabancı Üniversitesi olarak kullanılıyor (üstte solda). Yahudi banker Avram Ca- mondo’nun yaptırdığı Camondo merdivenleri Bankalar Caddesi’ne iniyor (üstte sağda). Yüksekkaldırım 19. yüzyılda (altta). / One of the buildings on Bankalar Caddesi dating from the 19th century now houses Sabancı University (above left). Camondo Steps built by the Jewish banker Avram Camondo leads down to this street (above right). Yüksekkaldırım in the 19th century (below).
çi İstanbul'da oturan Venedik elçileri “baglio”lar, Pera’da surların dışına yerleşti. Bugünkü Palazzo Venezia fetihten sonra ortaya çıktı. Muhtemelen Venedik elçisine izafeten Pera’da Galata surlarının dışındaki bölge Beyoğlu diye anılır oldu. Galata’da Italyanlar Santa Anna, San Benedetto, San Giovan- ni, San Sebastiani, San Antonio, San Giorgio, Santa Maria ve San Francesco gibi kiliselerde ibadetini yapardı. Karaköy’deki yıkım, sahili açınca göze çarpan Arap Camii, bu dönemden kalma... 19. yüz yılda oluşan Bankalar Caddesi Osmanlı Imparator- luğu'ndaki finans kapitalin kendini gösterdiği; ne- orönesans, oryantal ve 19- yüzyılın Bizantino-Mor üslub u n d ak i binalarla
bezenm iştir. Bunların bazısı eski sahiplerinin elinde. Bir kısmı da Mer kez Bankası, Sabancı Üniversitesi gibi kurum- lara el değiştirdi. Bizans Perası’nda Latinlerin ka labalık olduğu anlaşılı yor. Osmanlı döneminde ise daha fethin ilk yüz yıllarında Müslüman ve Rumlar eşit ağırlıktaydı. Ondan sonra Latin ce maati geliyordu. Çeşitli milletlere mensup Avru palI ve Batı Akdenizliler den oluşan bu cemaat, ilk asırlarda yaygın dil olan İtalyanca'yı konu şurdu. 19. yüzyılda Le vanten dediğim iz bu grubun dili Fransızca ol du. Gazeteleri tiyatrola rıyla Pera’da Fransızca, bir lingua franca oldu.
John’s, St Sebastian’s, St Anthony’s, St George’s, St M a ry’s a n d St F ra n cis’. Arap Mosque, which became visible after the extensive demolition along the waterfront in Karakoy, also dates from this peri od.
In the 19th century, this area became Istanbul’s fin a n c ia l centre, a n d Banks Street (B ankalar Caddesi) is lined by buildings in neo-renaissance, oriental and Byzantine-Moorish style. Some o f these buildings still house their original institutions, while others have changed hands and now belong to institutions like the Central Bank and Sahanci University. In Byzantine times the Latin population
o f Peru was in the majority, but under the Ottomans they were out num bered by both the Muslim and Greek com
munities. The Latins, or Levantines as they later became known, consist ed o f people from diverse European countries, pre dominantly those o f the western Mediterranean. Their shared language was Ita lia n u n til the 19th century, when it was superseded by French, which became the lingu a fr a n c a o f newspapers, theatres and business life o f Pera. The walled district o f Galata, however, retained its own individ ual character, an d the people here thought o f
Istanbuli-Arap Camii, Haliç'in Galata yakasındaki en büyük cami (üstte solda). Sts. Pietro e Paulo Kilisesi Eski Banka Sokağı'nın köşesinde yer alıyor (üstte sağda). Haİk arasında Galib Dede Dergâhı olarak bilinen Galata Mevlevihanesi, Galata sırtlarına I d i l ’de inşa edilmiş (altta). / Arap Mosque m Galata is the largest on the northern shore of the Golden Horn (above left). The Church of Sts Peter and Paul is on the corner of Eski Banka Street (above right). Galata Mevlevi Lodge, popularly known as Galip Dede Dergâhı, was built on the hillside above Galata in 1491 (below).
Surların dışına taş mayan Galata ise kendi renkleriyle özgün bir semtti. Halkı da hangi dinden olursa ol sun, İstanbulluy du.
Camondo m erdi venlerini tırmana rak ulaşacağımız paralel sokak Kurt Çınar’dır. St. Ge- orge Avusturya Li sesi, ünlü şair Andrea Cheni-
co’nun doğduğu farz edilen St. Pierre Hanı ndaki apartman ve Eski Banka Sokağının köşesindeki Sts. Pietro e Paulo Kilisesi eski Galata nın bugüne kalan en canlı ve hüzünlü örneğidir.
Galata büyük şehrin liman semtiydi. Bu nedenle yavaş yavaş suç bölgesine dönüştü. Sonra, 19. yüz yılda İstanbul dünyasıyla bütünleştikçe tüccarlar, gemiciler, 1853’te Kırım Savaşı yıllarında askerler Galata’ya doluşunca, Osmanlı hükümeti de ilk mo dern belediyeyi burada kurdu. Sokakların temizli ğine, aydınlatılmasına dikkat edildi. Kumarhane ve kafeşantan gibi yerlerden vergi alınması gibi işlem ler ise mutaassıp Müslümanları kızdırdı. Dar sokak- lann etrafından çıkan binalar; Katolik misyon okul ları, hastaneler, Kırım Savaşında askerler için inşa
ans, w hatever their race or creed. Climbing Camon do Steps to the street o f Kurt Çınar brings you to the A u stria n Lycée o f St George, the apartm ent in St Pierre Han where the renow ned poet Andrea Chenico is thought to have been bom, and on the comer o f Eski B anka Street the Church o f Sts Peter and Paul, the most vivid and nostalgic reminder of old Galata. Galata was the dock area behind the harbour, and gradu ally acquired a notorious reputation fo r crime and debauchery. It was a place o f merchants and sea men, and in 1853 during the Crimean War, when allied troops poured into Galata, it was here that the Ottoman government fom ied the first modem municipality to keep the streets clean and well lit. The decision to tax gambling saloons, music halls and similar establishments here rather than close them down angered conservative Muslims. But there were other reputable institutions in the nar row streets o f Galata, such as Catholic mission schools and hospitals. The British built a hospital
30
edilen hastane ve İngiliz karakol binası dış dün yayla ilişkileri gösteriyor. 19. yüzyılda Doğu Avru pa ve Rusya’dan Osman
lI imparatorluğu na sığı
nan Eşkenaz Yahudileri, Tofre Begadim (terziler) ve asıl büyük Avusturya Sinagogu (büyük Eşke naz Sinagogu) bu göçün kalıntıları. Galata’nın yı kılan surlarının içinde hâlâ Yahudi kültürü de vam ediyor. Karaköy’de Ziilfaris Sinagogu şimdi Türk-Yahudi müzesi ola rak düzenleniyor. Yük- sekkaldırım musikiseven- lerin yeri. Kentin sayılı şapkacıları burada. Asıl önemlisi, Galata’nın sını rında yer alan Galata M evlevihanesi (bugün Divan Edebiyatı Müzesi) ve mevlevihanenin hazi- resindeki mezartaşları, İstanbul kültür tarihinin kalıntıları. Galata İtalyan ları bir zaman Perone, Fornetti, Doria, Negri, Draperis, Navoni, Sam- soni, Brutti (aslında Draçlı Arnavutlar), Cava- lorsa, Salvagi, Alessio, Paterio ve ünlü Drago num ailesi Testalar gibi Venedikli hanedanları içeriyordu. İmparatorluk ta konuşulan her dilin yanında bölgede Eduar- do d'Amicis’i bile hayre te düşüren özgün karışık bir ttalyanca vardı. 19. yüzyılda genişleyen Ga lata, İtalya’nın taşçı, inşa at ustası gibi nüfusunu da çekti, Zamanla şehrin İtalyanları eridi veya göç ettiler. Bugün bölgedeki Katolik kiliselerinde İtal yanca’dan çok Türkçe ayin yapılıyor.
Galata’nın fizik dokusu İstanbul'un diğer
semtle-İngiliz Hastanesi (en üstte) Kırım Savaşı sırasında askerler için inşa edilmiş. Eski karakol binası (üstte) günümüzde ‘cafe’ olarak hizmet veriyor. Koruma altına alınan Doğan Apartmanının yapımının 1895’te tamamlandığı söylenebilir (altta). / The British Hospital (top) was constructed during the Crimean War for wounded soldiers. The old police station in Galata is now a cafe (above). Doğan Apartment Building constructed in I89S is now under conservation (below).
here fo r its soldiers dur ing the Crim ean War, and a British police sta tion to keep order. A shkenazi Jews fleeing eastern Europe a n d Russia in the 19th centu ry who took refuge in the Ottoman Empire formed a large c o m m u n ity in Galata. The A shkenazi Synagogue is just one o f numerous Jewish sites in an area which still has its Jewish tailors, the tofre begadim . The Zolfaris Synagogue in Karaköy is now being renovated as a Turko-Jewish museum.
Yuksekkaldmm, the steep street leading up fro m Galata Tower, is famous fo r its music shops, and above all fo r Galata Mev- levihane, or dervish lodge, today the Museum o f D ivan Literature, where the dervishes still perform their whirling
ceremonies.
At one time the Italians o f Galata included such illu stra tion s Venetian fa m ilie s as Perone, Fornetti, Doria, Negri, Draperis, Navoni. Samso- ni, B rutti (a ctu a lly o f A lb a n ia n origin fro m Dürres), Cavalorsa, Sal- vagi, Alessio, Paterio and Testa (whose members were fa m o u s interpre- tors). All the languages o f the O ttom an Empire could he heard in this polyglot area, a n d the in h a b ita n ts ten d ed to mix up several languages in one sentence, as Eduardo d Amicis noted with surprise in the late 19th century. In this time o f new building Galata attracted builders a n d stonemasons from Italy,
İstanbul’un en işlek ticaret ve iş merkezlerinden biri olan Galata’ya artık sanatçılar, aydınlar ve İstanbul’da yaşayan yabancılar iltifat ediyor. Semtin Galata Kulesi’nden gece görünümü (altta). / Galata, once one of Istanbul’s busiest commercial districts, is now attracting artists, intellectuals and for eign residents. Galata seen by night from Galata Tower (below).
rine göre iyi koru nuyor. 19. yüzyıla ait resimlerle bu günkü arasında çarpıcı farklar yok. Semtin kültürel ve sosyal dokusu hız la değişiyor. 1960’lardan sonra fakirleşen bir semt ti. Şimdiyse buraya aydınlar, sanatçılar ve İstanbu l’daki yabancılar iltifat ediyor. Bir zaman
ların ünlü Germania Apartmanı (Serdar-ı Ekrem So- kak’taki Murat Apartmanı) bu değişimin tipik örne ği. Tünelin kendisi ve civarı bu değişimi yaşıyor; Galata Kulesi’nin etrafı artık eski sefalet muhiti ol maktan çıkıyor.
Yakın gelecekte Galata, İstanbul’a Batı Akdeniz kentlerinin havasını taşıyan, İstanbul’u en güzel noktalarından seyreden, pitoresk bir semt olarak hayatına devam edecek. Galata bir zaman, bir sınıf halkın eğlence bölgesine açılan bir yöreydi. Şimdi ise bütün İstanbul’un bilhassa gençlerin günlük ha yatı geçirdiği bölgenin başlangıcı. Henüz Taksim ve Galatasaray arasındaki renkli kalabalık buraya ulaşmadı. Bu kalabalık hücum etmeden tadını çı
karmak gerek. •
* Prof. Dr. llber Ortaylı, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Öğretim Üyesi.
but as time went on the Italian population dw ind led . Today more Turkish than Italian is used at the services in the Catholic churches o f Galata.
Galata has preserved its historic buildings to a greater e xten t than most o f the dis tricts o f Istanbul, and 19th century pictures reveal no startling changes. But the same is not true o f the cultural and social structure o f Galata, which sinking into poverty from the 1960s, is now on the upturn and attracting a new influx o f intellectuals, artists and foreigners. The famous Germania apartment block (now Murat Apt. on Serdar-i Ek.rem Sokak) is a typ ical exam ple o f this upw ard trend. The area around the Galata Tower is gradually losing its shabby appearance, and Galata promises to soon become a picturesque district with a flavour o f southwest Europe, looking out across the Golden Horn to old Istanbul. As it attracts young people, the area is joining the process o f rejuvenation which has transformed Beyoglu in recent years, so perhaps we should all go before the crowds move in. •
* Prof Dr fiber Ortayli is a lecturer at the Political Science
Faculty o f Ankara University . 33
S K Y L IF E T E M M U Z J U L Y 2 0 0 0
Kişisel Arşivlerde Istanbul Belleği Ta h a To ros Arşivi
