Ekonomi Teorisin Sosyolojik Niteliği

EKONOMİ TEORİSİNIN SOSYOLOJİK NİTE'LİÖI

Doç. Dr. Tamer İ,ŞGÜDEN

«Ekonomi teorisinin, ifkinci kez, ekonomistlerden başka herkese, sorunlar üz.erinde söyleyecek bir şeyi olmadığı açık iflasından söz !ediyorum. »1

I. GENEL .AÇIKLAMA

-Ekonomi, bir sosyal bilimdir. Belirli bir toplumsal çevrede in-san davranışları üzerindeki veri olıan belirli varsayımlardan ha-reketle, . üretim, dağılım ve birikim süreçlerini ve bu süreçler sı­ rasında meydana çıkan toplumsal ilişkileri kendisine konu edinir.

Sosyoloji iJse, genel olarak, toplumsal yapıyı ve bu yapıda ola-gelen değişiklikleri inceler .. Toplumsıal yapı !kurumlardan, kurum-lar ise, ilişkilerden meydana geldiğine göre; sosyoloji, toplumsal ilişkilerin araştırılmasına yönıeliktir deriebilir.2

Gerçekte, ekonomi gibi tarih ve politika bilimleri de toplum-sal ilişkilerin kendileriyle ilgili yanlarını inceledikleri için birer sosyal bilimdirler ~ Her birinin kendine özgü tammlan ve araştırma yqntemleri Vlardır. Buradan, söz konusu bilimlerin toplumsal iliş­

kilerin yalnız bir yanıyla ilgilendikleti sonucuna ulaşılır. Bir

di-ğer ifadeyle, toplumsal ilişkiler, biri diğerinden soyutlanmış, kısmi

l) J. Robinson, «'Dhe :Second Crisi'S of Economic T~oory», The American E.conomic Review, May, 19·72, s. 9·-10 .

.

2) O. Kongar, «'Süsyal Bilimlerin Konusu ve Amacı», Türk,iye'de Sosyal Araştırmaların Geliştirilmesd. İçinde, Hacettepe ün., 1971. s. 236-37.

bir yöntemle incelenıebilir. Bu bakımdan, örneğin, tarih, geçm~

olayların değerlendirilmesiyle; _{politika siyasal gücün toplumdaki} dağılım _{biçimiyle; ekonomi ise, yine kendi konusuyla} ilgilenecek-tir.

Fakat, he'r sosyal ·bilimin çizilmiş yapay sınırları içindıe., so-yutlama yoluyla olaylara yaklaşmasının sağlıklı _bir yöntem ol- . madığı bugünlerde genellikle kabul edilmektedir.1 Örneğin bir taribıçi _{ya da politika bilimci.si, kendi} konuları çerçevesinde araş­ tırma _yaparken, kaçınılmaz _{biçimde toplumun diğer kurumları} ile temasa gelmekte ve s.oınuçta bir sosyolog olarak değerlemeye gitmek durumunda kıalmaktadır.

Örneğin, bir tarihçi, geçmiş olaylar üzerinde çalışırken, çe-şitli dönemlerdeki toplumsal yapıları _{ve zaman içinde bu} yapılar­ daki değişiklikleri _{dikkate almak zorunda kalmaktadır. Y.okı.3a,} bir olayın şu tarihte, şöyle olduğunu bilmek değerleme açısından araştırıcıya fazla ıbir şey ifade etmemektedir.

Bu açıdan ekonomi, kuUanıldığı _{teorik modeller ve ma} tema-tik teknikleriy-le, sınırları çi~ilmiş, bağımsız bir bilim olma savını

en fazla il:eriyle sürriıe hakkına sahip görünmektedir. Ne var ki, hiç bir ekonomi teorisi, kendisini çevreleyen toplumsal ili.şkilerden soyutlanmak yoluyla g~r₁çeğe yaklaşamaz. «Bir toplumun ekono-mik kanunları ne toplumsal yapıdan soyutlanarak anlaşılabilir, ne de doğal bilimlerde olduğu gibi geçıerliliğe sahiptir» .2

Gerçekte, toplumsal yapı _{bir bütündür. Sosyoloji genel olarak} bu bütünlüğü dikkate alarak konulara yaklaşır. Ekonomi, politi-ka, din, vb. ise, birlikte bu bütünlüğü oluşturan kısımlardır. «So-mut bir benzetişle ... küıt~r alanlarının tümü bir e.vin odaları

gi-bidir. Toplulmsal hayat (yıapı) ise bu odaların _{bir araya gelmesi} ilıe ortaya ·çıkan binanın üzerinde oturduğu _{yerdir. Toplumsal hayat}

(yapı) kültür alanlarını üzerinde taşıyan, onları bağlayıan bir zemindir .»3

Bu yönden değerlendirildiğinde, _{her hangi bir ekonomi} teori-sinin kendisini çerçevıeleyen, . . zemin teşkil eden sosyolojik temelin-. 1) J. H. Abraham., Ori.gins a_nd Growth of Sociology (Baltimore. Penguin

Book!s, 1.978), ·S. 1·1-13. 2) Abralıam, a.g.e., s. 12.

den soyutlanarak anlaşilma ve anlatılma olanağının olmaması gerekir. Çükü bu sosyolojik temel ile ekonomi biliminin konusu olan _{ilişkiler, karşılıklı etkpeşim durumundadır. Biri, diğerin­} den bağımsı:z olarak ele alınamaz. _{Bu yönden, ekonomi teoz:isinin,} her biri cebir evin odaları» _{olan .ve birlikte toplumsal yapıyı} mey-dana getiren siyasal, kültürel, kurumsal vb ilişkilerden soyut-lanarak açıklanamayacağı anlaşılır. «Ekonomik . analiz gerçekçi olmak istiyorsa, bütün ilgili faktörleri dikkate almak zorundadır; genel ekonomi teorisi, sosyal teori olmak durumundıadır.»1

Gerçekten, ilk klasik ekonomistler, ekonominin sosyolojik te-melini gözden uzak tutmamışlardır. _{Bu ekonomistler, piyasayı} toplumsal çerçeveden soyutlanmı.ş _{bir kavram olarak anlamamış-·} lar, tersine, piyasanın _{öbür kesimlede olan karşılıklı ilişkilerini,}

ya da piyasa dışı davranışların piyasa koşullarını değiştirebile­ ceğmi sezmişlerdir. Örneğin, _{A. Smith, kıymet teorisiyle üretim} maliyetini~ _{gerisindeki reel faktörün nıe olduğunu araştırırken;} kapitalizm öncesi toplum yıapısıyla, _{kapitalist toplum yapısı} ara-sında bir ayırım _{yapmakta ve analizini bu çer,çevede} yürütmekte-dir. A. Smith aynen şöyle yazmaktadır:

«Mal mevcudunun birikmesinden, toprağın benimsen-mesinden (temellük) önce, topluluğun _{o ilk emekleme} durumunda, türlü nesneleri birbiri ile değiş etme yo-lunda bir kaide sağ~ayabilecek _{tek şartın, bu,şeyleri elde} etmek için getekli emek miktarları arasındaki nispet olduğu anlaşılıyor. Mesela, avcılardan _{kurulu bir ulus} içerisinde, bir kunduzun öldürülıne1_{si, çok zaman, bir} alageyiğin _{öldürülmesi ;çin gerekli emeğin iki misline} mal oluyorsa, br kunduz tabii iki alageyikle d:eğişUecek, veya iki alageyik değerinde olacaktır.»2

«Bu durumda ·emek hasılasının tümü, old~ğu gibi işçi- . nindir; herhangi bir eşyayı _{elde etmek veya istihsal}

et-mek için kullanılan emek miktarı, onun satın alması, üzerinde ·hükmetmesi ve mukabilinde değiş edilmesi ge-reken emek miktarını ayarlayabÜec~k biricik şarttır.>)1 ıy _{G. Myrdal, Economic Theory and UnderdE>ıveloped Regions (London}

Ünive:raity Papeııbacks, 1957), s. 100. .

2) A. Smith, An _{Inquiry into the Nature and Causes o.f the wearth of} Nationıs, Çeviri: _{H. Derin, Dünya Edebiyatından Tercümeler, M.E.B., 1948,}

s. 69. _~

F.: . 2

Yukarıdaki analizden anlaşılacağı _{gibi, A. Smith, kapitalizm} öncesi, örneğin bir _{avcı topluluğunda, malların üretimlerine} gi-ren emek miktarlarına _{göre mü badele edileceğini belirtmektedir.}

Emek, dıe.ğeri _{belirleyen tek faktördür. ·}

Faka:t, daha sonra, kapital birikiminin gerçekleştiği _ve toprak-ta özel mülkiyetin belirdiği _{kapitalist ekonomide, emek, kıymetin}

tek faktörü olma niteliğini _{kaybetmektedir. Kıymetin oluşumun­} da emeğin yanında, _{cckara ve ranta yer ayırmak» gereğini}

belir-miştir:

«Bir eşyayı _{elde etmek veya istihsal etmek için çoğu} za-man harcanan emek miktarı, bu eşyanın _{ç.okluk satın}

alması, _{üzerinde hükmetmesi, mukabilinde değiş} edil-mesi gıereken _emek miktarını _{ayarlayabilen biricik §art} değildir. _{Bunun yanısıra, peşin olarak o işin}

ücretlerini verip gereçlerini .sağlamış _{bulunan mal mevcudunun}

karı iıçin fazladan

brr

«Bir memleketin arazisi, baştan başa _{özel mülkiyet}

ha-line geldi mi, bütün ötıeki _{insanlar gibi toprak sahipleri}

de, ekmediklerini biçmeye bayılır; toprağın _tabii

mahsu-lü için bile, bir bedel isterler.»

cc ••• her malın fiya.tı, _{eninde sonunda bu üç kısımdan}

bi-rine veya ötekin:e., yahut bunların _{hepsine birden}

kalbo-lur. Her g.elişmiş _{toplulukta, bu parçaların üçü de az} çok, eşyanın· pek çoğunun fiyatına _{terkipçi unsur}

ola-rak girer. »2 _·

Görülüyor ki, _{A. Smith, toplumsal yapıların farklı olması} du-rumunda, kıymet _{teorisini bu yapılardan hareketle ortaya}

koyabil-me başarısını göstermiştir.

Klasiklerin büyüme teorilerine yaklaşımlıarı _{da genellikle aynı} çerçeve içindedir. Klasik ekonomistler farklı _{toplumsal yapılıarı}

olan Asya ve Afrika ülkelerinin çoğunda _{büyüme için gerekli olan} l') _{Smith. a.g.e., s. 70.}

2) S'mith, _{.g.e., s. 72-73.}

«elverişli davranış _{Ö'zelliklerinin, toplumsal ve kiptürel}

çevrenin, politik yönetimin, teknik yeniliklerin yapılnıası _{ve uygulanmasına}

elverişli şartların piyasanın genişliği _{gibi etkenlerin»}

bulunmadığı-n~ farketmişlerdir. ı _·

Fakat, sonraları _{ekonominin sosyolojik temelli olduğu}

giderek ihmal edilmeye başlanmıştır. _{Piyasa-dışı}

müdahaleler, grup dav-ranışları, _{politik ve mali güç ilişkileri,}

parasal olmayan güdüler hep ·_{ekonomik olmayan, ekonomi -dışı}

faktörler olarak kabul

edil-miş _{ve ekonomi teori}1si de bu

ilişkilerdıen soyutlanmış _olarak

sorun-lara yaklaşmıştır.

Bu .yaklaşım sonucu~ _{ekonomi bilimi, insan1arın ancak} «piya-sa aracılığıyla» gerçekleştirebilecekleri _{amaçlara ulaşmada}

ne gibi davranışlar _{içinde bulunduklarını}

kendisine konu edinmiştir. _Bu amaçlara dönük olmayan davranışlar _{ise, konu dışı sayılmış}

ve

Lunların araştırılması başka _{bilim kc;>llarına bırakılmıştır.}

Oysa, piyasa-dışı davranışların _{etkili olduğu bir gerçektir.}

Bu anlamdaki piyıa.sa _{- dışı davranışları dışarıda bırakan}

bir eko-nomi teorisi _{gerçeğe yakın olmayacaktır. Çünkü, piyasa}

--dışı _diye·

analize sokulmayan ilişkiler, _{teorinin ele aldığı sorun üzerinde} doğ··

rudan etkili olabilmektedirler. _{Örneğin, bugün bir çok ülkede} po-litik karar _{alıcının bazı tarımsal ürünlerin ·fiyatlarını}

. saptadığı,

belirli yatırım konularında _{ve ihracat mallarında}

özendirici uygu -lamalara gittiği _{bilinmektedir. Ayrıca, bu uygulamaların}

gtinümüz_ de giderek _{yoğunluk kıazandığı da genellikle kabul}

ediİen bir ger-çektir. Türkiye yönü,nden, özellikle tarımsal _{ürünlerin piyasa koşul­} larına yapılan devamlı _{müdahaleler sorunun}

güncelliğini ortıa:ya

koymalktadır.2

Bu tür müdahalelerin fiyatlar ve buradan gelir dağı­

lımı _{üzerinde etkili olacağı açıktır. Ayrıcıa,}

politik karar-a:Iıcının _bu

davranışları üzerindıe _{etkili olabilecek baskı gruplan dikkate} alı­

nırsa., -büyük üreticiler, _{ithalatçılar, kamu ıkuruluşlaİ'ı,}

çiftçiler, sendikalar vb.- piyasa dışında _{olagelen ve stand~rt teoriye göre}

ekonomi -dışı _{faktörler olarak nitelenen hu davranışların}

ne

den-li gen!ş _{boyutlu sonuçlara ulaşabilıeceği kolaylıkla anlaşılır.}

. _{. . .}

1) G. Kazgan, _{İktisadi Dü.Şünoe veya Politik}

Ettisıadın Evrimi, . Ankara Bilgi Yayınevi, 2. !basım), ·S. 104.

2) Bkz. _{İ. Bluş, Tarımsal Fayat Oluşumuna}

Devletin Müdahalesi (Ankara,

A.İ.T.-t,A, 19).

Görülüyor ki, çeşitli toplumsal grupların piyasa-dışı dav-ranışları, piyasa koşullarının kendi çıkarları yönünde değiştiril­ mesini amaçlamaktadır. Bu davranışlar,·Hgili gruplara daha fazla parasal yararlar da sağlamaktadır. Ne var ki, salt piyManın içsel dinamiğini çözümleyen ıstandart ekonomi teorisi, piyasa dışı dav-ranışları teorinin dışında eksojen bir faktör olarak kabul ettiği ve bu davranışların üretim, fiyat, gelir dağılımı gibi olaylar ü~e­ rinde.ki etkilerini analize sistemli bir biçimde sokmadığı sürece, ~osyolojik temelinden yoksun lmlacak ve gerçekten uzakla₁şacak­ tır.,

Anlaşılıyor ki, piyasa -ilişkileri, piyasa -dışı güçlıer .ve ilişki­ ler tarafından etkilenebilmekte ve yönlendirilmektedir. Eikonomi biliminin piyasa -dışı ilişkilere karşı olan bu ihmalci tutumunun

açıklanması gerekir~ ·

Bu ihmalin önemli nedenlerindıen birisi, ekononii teorisine «tam rekabet» modelinin egemen o1masıdır. Tam rekabet mode-linde, bilindiği gibi, piyasa koşullarını kendi davranışlarıyla etki-leme olanağına sahip olmayan çok ısayıda üretici vıe tüketici bi-rimler vardır. Bu birimlerin kendi aralarındaki piyasa -iıçi reka-betleri sonucu toplum yönünden kaynakların en iyi kullanılmasına

ulaşılmaktadır. Denge bir kez sağlandıktan sonra, meydana çıka­ bilecek kısmi sapmalar yine piyasanın içsel dinamiğinin kendili-ğinden işlemesiyle giderileeektir. Görülüyor ki~ bu modelde piyas~ -dışı toplumsal ilişkilere yer yoktur. Herşey kendiliğindıen ve piyasa a.racılığıy la çözümlenmektedir.

Tam rekabet modelinin, başlangıçtaki, klasik ekonomistler-de.ki önemli yerini kavramak kolaydır. Feodal toplumdan kapita-list toplum yapllSına gıeçilirken, eski toprak soylularının ve kral-. Iıkların ekonomik faaliyetlere olan müdahalesi en aza indirilmek isteniyordu. Üreticiler, endüstri devriminin ve genişleyen piyasa-tarın sağladığı olanaklarla, herhangi bir güç tarafından 'engellen-meksizin ekonomik faaliyetlerini sürdürmek istiyorlardı. Fakat bu serbestlik,. politik .gücü hala ellerinde bulunduran soylular ve krallar tarafından çoğu kez de «toplum yararı» gerekçesiyle en-gelleniyordu. İşte bu ortamda; tam rekabet modeli, dışarıdan hiç bir müdahale olmaksızın, her biri piyasa koşullarını etkileme

ola-nağında olmayan çok sayıda ekonomik birimin kıendi çıkarl:arı

doğrultusunda serbestçe hareket etmelerinin toplum yararı ~çı­ sından en iyi sonucu vereceğini belirtiyordu. Bu 'kendiliğinden

iş-leyişe dışarıdan yapılacak olan bir müdahale ise, toplumun aley-hine sonuçlanacaktı. _{Böylece. ekonomik güçlerin serbestçe,} ken-diliğinden işlemesine dl§arıdan yapılacak bir müdahalenin top-luma zarar vereceği ,vurgulanmak istenmiştir.

Piyasa -dışı ilişkilerin ekonomi teorisinin dışında tutulması

. eğilimini güçlendiren bir diğer faktör de marjinalist okulun so-runlara yaklaşım biçimi olmuştur. Marjin~Jist okul, klasiklerin toplumu sınıflara ayıran ~alizinden tümüyle vazgeçerek, toplu-mu fuıetici ve tüketicilerden oluşan bir bireyler kümesi olarak

k:av-ramıştır. Ayrıca, her birey (üretici ya da tüketici) faydasını mak simum kılacak olan bir davranış. peşindedir. Bu yolla, dikkatler, toplumsa1 ilişkilerden uzakl~tşarak insan -eşya üzerinde yoğunla­

şır ve ekonomi» ikı t kaynaklar arasındaki bir· tercihler bilimi ola-rak tanımlanır.1 _{Bu yaklaşımın ekonomiyi, toplumsal ilişkilerden,} sosyolojik tıemelliıden uzaklaştıracağı açı~tır.

Ayrıca, yukarıdaki yaklaşımla geliştirilen teorilerin; g, erisin-deki sosyolojik temel ne olursa olsun; ccevrenseln nitelikte olduğu

da savunulabilir. Nitekim, bu okulun örneklerinde c<Robinıson

Cruosen gibi toplumdan kopuk, bir adada yalnız yaşayan bir

bi-ı.ıeyin davranışlarıyla ekonomi bilimine giriş yapılması, günümüze dek kalmış bir mirastır.

Yukarıda belirtilen ve ekonomi biliminin sosyolojik temelin-den şoyutlanması sonucunu veren süreç; ccekonomi -·politik» ten, ccekonorni»ye geçişte anlamlı bir şekilde ortaya konulabilir.

Bilin-diği gibi klasik ıekonomistler, yapıtlarında genellikle ekonomi - pi-litik ismi kullanmışlardır. (D. Ricardo, Principles of Political Eco-norny and Taxation; J.B. Say, Principles of Political EcoEco-norny; J.S. Mill, Principles of Political Economy). Ekonomi - politik, ge-nellikle cctoplurnsal ekonomi» anlamında !kuUanılrnaktadır. ccPo-litikos», teriminin Yunanca'da cctoplumsal» terimiyle eşanlamlı olduğu belirtilnıektedir.2 _{Bu gefonek daha sonra dıa: İngiliz ve}

1) 'Ekonomi !biliminin tanımında hemen ıbütün :standart ekonomi kiıtapları­ nın .benimsediği bu yaklaşım, ıbüyük ölçüde L. Roıbbins'in ünlü «The Nature

ıand Sıignifance of E1

conomic Science» (1932) kitabında verdiğıi şu tanım­

dan kaynaklanmaktadır: «Eikonomi, amaçlar ve alternatif kullanımları

olan araçlar arasında 'bir ilişki olarak insan davranışını inceleyen bir bilimdir.» İikinci Yay. (1935}, s. 16.

2) A Greek - Englıi'sh Lexicon, Liddle and · Scott. Oxford, 1889 sözlüğü

Politikos terimi için IV. ma:ddede aşağıdaki açıklamayı yapmaıktadır.

IV. Genel olarak toplum yaşamıyla, ·sosyal yaşamla ilgili, umumi yaşam­

la ilgili.

Frnnsız yazarları tarafından devam ettirilmiştir. A. Mıarshall,

1890'da _{yayımlanan kitabına «Principles of E'conomics» adını}

vererek, ekonomiyi toplumsal ·yanını vurgulamadan. kullanmıştır.

Marshal'dan sonra ise, eıkonomi _{genellikle toplumsal ,niteliği} be-lir~ilmeden kullanılmaya başlanmıştır. İşte «ekonomi- politik>>teri «ekonomi» ye doğru olan :_{bu süreç, ekonomi biliminin sosyolojik}

temelinden giderek soyutlandığı _{biçiminde yorumlanabilir.}

Sosyolojik temelinden uzaklaşan ve yalnızca _{piyasa · içi iliş­}

kileri konu edinen ekonomi anlayışı, _{özellikle az gelişmiş}

ülkele-rin _{sorunlarına yaklaşıldığında, yetensizliğini iyice belli ·} etmekte-dir. Bu konuda ünlü _{ekonomist Myrdal, az geli.şmiş ülkıe:lerin} so-runlarının doğru bir yaklaşımla ele alınmadığını _belirttikten

sonra, «güç ilişkilerinin, _{sosyal ve ekonomik tabakalaşmanın en}

genel olarak kurumların _{ve destekleyici da vranışlann r.ollerini} ~nemsemedik» _{demekte ve sözü geçen ekonomi -dışı faktörleri} gelişmeyi _{engelleyen çok önemli etkenler olarak} vurgulamakta-dır .1

Yu!karıdaki genel açıkl:;:ımadan _{sonra, şimdi sorunu daha}

so-. I

mut düzeye indirgeyerek, belirli sorunlara yaklaşmada _sosyolojik,

temeli ihmal eden standart ekonomi teoriısinin eksikliği _daha

be-lirgin bir biçimde ortaya konmaya. çalışılacaktır. _{Bunun için, önce}

gefir dağılım teorisi ele alınacak, _{sonra da genel çizgileriyle az}

gelişmiş ülkelerin istihdam _{sorunlarına y~klaşımda nasıl bir}

mo-del uygulanması gerektiği üzerinde durulacaktır.

II. GELİR DAÖ ILIMI TEORİSİ'

Gelir dağılımı _{ekonomi teorisinin en önemli sorunlarında~ bi}

-risidir. Sorun, özellikle klasik _{ekonomistl~rin başlıca uğraşı}

konu-~arından birisi olmuş ve değer _{teorisi, büyüme teorisi gibi}

teorile-rin de odak noktasını oluşturmuştur. _{Bu yaklaşımın gerisinde,}

1) G. Myrdal, «ResponS:e ıto _{Introductiom>, The American Economic Review,}

k1fusik ekonomistlerin, önce de belirtildiği _{gibi, toplumu}

kapitalist-müteşebbis, _{toprak sahibi ve işgücü .olarak üçlü bir ayırıma bağlı .}

tutmaları yatmaktadır. Bu ayırım, _{bir kez ön plana çıkınca, sınıf­}

lararası gelir dağılımının _{hangi mekanizmalara dayalı olarak}

be-lirleneceği _{sorununun da öncelik taşıyacağı doğaldır.}

N eo -_{klasik ekonomistler ise, gıelir dağılımı sorununu,} bilin-diği _{gibi, marjinalist bir yaklaşımla} 1ele almışlardır. Bu

yaklaşım-.­

da, genel olarak, her üretim faktörüne, toplam üründe meydana g.etireceği marjinal katkıya eşit bir pay ödeneC'e.ği _ortaya

konul-maktadır. Faktör payları, _{bu yolla belirlendikten sonra, belirli}

varsayımlar altında, _{toplam. ürünün faktör sahipleri tarafından} bir _{artık bıı:akma'ksızın paylaşılacağı (toplama soruriu) kanıtlan­}

mak yoluyla dağılım sorununun haklı _{bir biÇimde} çözümleneceği

vurgulanıyordu. · _·

Günümüzde de standart ekonomi teoriısi, g·enellikle neo - kla-sik yaklaşımla gelir dağılımı _{sorununu ele almaktadır .Aşağıda}

bu yakLaşım _{konumuz çerçevesinde ortaya konulacak ve sosyolojik}

temeli ihmal ıeden _{bu teorinin gerçekten nasıl uzaklaştığı}

belirtil-meye çalışılacaktır. _'

Bir toplumdaki bireylerin gelirlerinin genellikle aşağıdaki fak-törlerin e:tki,siyle belirlendiği belirtilmektedir:·1

Bireylerin sahip oldukları üretim faktörlerinin miktarı,

- _{Bu faktörlerin üretimde kullanüabilme imkanı,}

~ _{Her faktör birimine ödenecek fiyat .}

. _{Bu faktörlerden birincisi, toplumda geçıerli olan mülkiyet iliş­}

kilerine göre belirleneceğinden, dağılım teorisi diğer iki faktörü mikro analizle ele alarak, bir «üretim faktörleri fiyatı» teorisine

dönüşmektedir. _{Böylelikle teori, toplumdaki mülkiyet dağılı­}

mının araştırılmasını sosyolojiye bıra~arak, ekonomi-dışı bu

fak-törü analize sokmamaktadır.

Ne var ki, mülkiyet dağılımının da gelir dağılımı üzerindıe

et-kili olacağı açıktır. Bu durumda, gelir dağılımının _{«bireysel» ve}

ccf _{onrosiyonel» olarak iki ayn biçimde ele alın:=ıbileceği belirtilerek} bireysel gıelir dağılımının mülkiyet yapısının etkisi altında kala-cağı; _{fakat fonksiyonel gelir dağılımının mülkiyet dağılımından}

bağımsız olarak incelenebileceği _{belirtilmektedir. Bu yolla,}

ekono-1) V. Savaş, İktisadi Analiz, (İstanbul, B.İ.T.İ.A., 1'974).

min!n konusunun gerçekte «fonksiyonel gelir dağılımı» olduğu

vurgulanarak, bireysel dağılımın araştırılması, sosyolojiye

bıra-kılmaktadır~ · . '

Anlaşılacağı gibi, bu yaklaşım sonucu gelir dağılımı sorunu- ,

nun, salt üretim faktörleri arz ve talebinden hareketle piyasa içi

ilişkiler çerçevesinde incelenebilme olanağı eldıe edilmektedir. Oy

sa ,aşağıda açıklanmaya çalışılacağı gibi, toplumdaki müllkiyet

yapını, piyasalarda g.eçerli olan koşullardan (tam rekabet,

mo-nopson, monopol) bağımsız olarak faktör fiyatları ve buradan

fonk-siyonel dağılım üzerinde etkili olabilir. Bu durum geçerli olduğun­

da, yalnız piyasa - içi ilişkileri analiz eden dağılım teorisinin

ger-çeği yansıtmakta yetersiz kalacağı laıÇlktır.

Bilindiği gibi, standart teoride, üretim faktörleri talebi, bir

türev talep olarak, faktörlerin marjinal üretim değerlerine bağlı

olarak belirlenmektedir. Thktör arzı ise, emek söz konusu

oldu-ğunda genellikle aşağıdaki faktörlere 1_bağlanır:1

Nüfus miktarı, ·

·Nüfusun yaş bileşimi,

Nüfusun kadın -erıkek bileşimi,

Nüfusun çalışma istıeği veya eğilimi.

Bu faktörlerden ilk üçünün kısa dönemde değişmeyeceğ

V·ar-sayımı altında, emek arzının çalışma eğilimine bağlı olarak biçim

alacağı s0nucuna ulaşılır. Bu yolla elde edilen arz ve talep eğrile­

, rin göreli durumları, faktör payını belirler ve buradan fonksiyonel

gelir dağılımı sorunu çözümlenmiş olur~

, Ne var ki, emek arzı söz konusu olduğunda, arz eğrisinin

gö-reli durumunu etkileyen -diğer faktörler yanında- çok önemli

bir sosyolojik faktör, mülkiyet dağılımı faktörü, analiz dışında

tutulmaıktadır.1 _{Oysa, toplumdaki mülkiyet dağılımının yapısının}

emek arz eğrisinin biçimini ve buradan fonksiyonel dağılımı

et-kileyeceği açıktır.2 _{Arkasında yaşam koşullarını hafifletecek}

nite-· ukte varlığı olan işçilerin daha esnek bir arz eğrisine sahip

ola-l} Y. Ülken, Fiyat Teorisi, Cilt II .. Faktör Piyasası (İstanbul, Çağlayan

Ba-sımevi, 1972), s. 65.

1) Emek arzı eğrisini, mal arzından ayıran falktörler üzerine g·enel bilgi için

bkz. E. Zeytinoğlu, Genel İ:kıUsat (İstanbul. 1975), s: 494.

2) · E. Prei.·ser, «Property., Power and the Di'Str~butfon of Income,» International Economic Papers, No. 2, 1952. Power in .Economics içinde yeniden yayın­

caklan varsayılabilir. Aşağıda, aynı talep eğriısi ile karşılaşan, fa-kat esneklikleri farklı olan· iki emek arz· eğrisi çizilmiştir .

1cret laddi

o

..

'

Oldukça basitleştirilmiş bir biçimde, esnek arz eğrisi, doldan

sağa doğru eğimli, esnıek olmayan arz eğrisi ise yatay eksene di-key olarak çizilmiştir. Her iki eğri .de ücret hadleri belirli bir

yük-sekliğe ulaştıktan sonra bilinen nedenlerle geriye doğru J;ıareket

etmektedir. Bu kısmın dışında, çok düşük olan ücret düzeylerine gelinceye kadar olan kısımda, esnek arz eğrisinin ücret· değişme­

lerine karşı tepki gösterdiği, esnek olmayan arz eğrisinin ise tepki

göstermediği anlaşılmaktadır. Esnek arz, ücret değişikliklerine

arzını artırmak, ya da a~ltma!k yoluyla hemıen cevap verirken,

esnek olmayıa:Jl. arz eğrisi devamlı olarak aynı arz miktarını

koru-mkatadır.

Çok düşük olan ücret düzeylerinde ise, iki eğrinin davranış biçimi temelinden farklı olmaktadır. Esn~ arz, bu düşük ücret düzeylerinde hızla azalmakta ve sonra tümüyle

kaybolmakta-dır. Esnek olmayan eğride ise, ücret düzeyleri azalmaya devam

et-tikçe, tersine, arz ~ilen miktarların çoğaldığı görülmektedir. Bu

davranış, geçimlik yaşama düzeylerini korumak için düşük üc-ret düzeylerinde daha fazla çalışmak zorunluğundan doğmakta­ dır.

Arz eğrilerinin en üstteki ve en alttaki kısımlarının olağan

koşullar altında geçerli olmÇtyacağı ,varsayılabilir. ·Bu durumda,

şekilden de açıkça anlaşılacağı gibi, esnek olan arz eğrisi~de

"be-lirlenen ücret düzeyi, emek arzının esnek olmadığı diyağramda

belirlenen düzeyden daha yukarıdadır. Esnek olmayan arz eğrisi

veri iken, esnek· arz eğrisinde belirlenen· ücret düzeyi ve istihdam

miktarı sağlanmak istendiğinde, arz eğrisinin sola doğru kayması

zorunlu olmaktadır.

Emek arzının esnek olması, durumunda, yüksek ücret

düze-ylnde istihdam edilen işçi sayısının öbür diyagrama· göre daha

düşük olduğu görülmektedir. Burada g.özden kaçmaması gereken

nokta, esnek arz eğrtsi nedeniyle meydanla gelen düşük istihdam

qüzıeyinin yapay bir biçimde ücretlerin yüksek tutulması sonucu ortaya &ıkmadığıdır. Aksine, bu işsizlik, «iradi» işsizlik olarak yo-rumlanabilir.

- Görülüyor ki,. üretim faktörleri piyasasında, toplumdaki

mül-kiyet yapısı nedeniyle belirlenen sosyolojik koşullar, faktör arzı

eğrisinin biçimini belirlemede etkili olmaktadır. Üretim teorisinde, ürünlerin arz eğrisi, _{maliyetler ile uyumlu olarak} nasıl teknik

ko-şulLarca belir leni yor.sa; üretim faktörleri piyasasında da faktör arz

eğrilerinin biçimi ve buradan fiyta.tlan (fonksiyonel dağılım)

sos-yolojik koşulların etkisi altında kalmaktadır. 1

Yukarıdaki analizden açıkça anlaşılacağı gibi, neo-klasik

yak-laşımla ele alınan bir gelir dağılımı, teorisi, sosyolojik temelinden

uzaklaştiğı için gerçeği açıkl!amakta ·yetersiz kalmaktadır. Çünkü,

bireysel gelir dağılımı bir yana, fonksiyonel gelir dağılımı bile,

eko-nomi biliminin araştırılmasını sosyolojiye bıi·aktığı, bu nedenle

de analizine sokmadığı mülkiyet dağılımının etlkisi altında belir-lenmektedir.

III. AZGEUİŞMİŞ ÜLKELER VE

EKONOMİ TEORİSt

. Sosyolojik temeli ihmal eden standart ekonomi teorisinin,

so-runlara yaıklaşmadaki yetersizliği, yukanda açıklanmaya Ç'

alışıl-1) Kaldı ki, girdiler ve· çıktı arasında teknik bir ilişki olan üretim

fonksi-yonu !bile sosyoloj"ık çer1çeveden bağımsız· olarak yorumlanamaz. Girdi

olarak kullaml·an faktörlerin ni.telik1~ri, eğitim düzeyleri, çalışmaya

yat-kmlıkla.rı gibi etkenlerin bir teıknik ilişkisi olan ürettm fonksiyonunun

dı. Bu yetersizlik, standart teorinin özellikle azgelişmiş ülkelerin

. sorunlarına uygulanmasında çarpıcı bir biçimde ortaya çıkmakta­

dır. Bunun nedeni açıktır. Standart teori, batı toplumlarının

so-runları ıÇerçevesinde geliştirilmiştir. Bu nedenle toplumsal yapı­ ları, kendilerinden önemli ayrılıklar gösteren az gelişmiş ülkelerde

geçerli <?lması ·beklenemez. ·

G. Myrdal'ın belirttiği gibi:

«Genellikll, . . . ekonomi teorisi gerçekte, ekonomik az 'gelişme ve gelişme realitesini a:çıklama amacıyla

ge-liştiplmemlştir .1

Aşağıda, bir örnek olarak az gel~şmiş ü~elerin istihdam so-runlarına yaklaşmada. kullanılabilecek sosyolojik temeli olan genel

bir model (Todaro modeli) açıklanmayıa çalışılacak ve bu modelin

Keynes'ci modelden ayrıldığı noktalar belirtilece~tir. ,

IV. TODARO !fSTİHDAM MODELİ1

Todaro istihdam modıeli, W. Arthur'un ünlü makalesinde

vur-guladığı, az gelişmiş bir ülkenin geleneksel (tarımsal - geçimlik)· ve modenı olmak üzere iki ayn temel kesimden oluştuğu görüşün­

den hareket edıer.2 _{önemH yapısal ve ekonomik farklılıklar}

göste-ren bu iki kesim arasında, kırdan kente doğru devamlı bir işgücü

akımı vardır.

Son zamanlara '.kadar kırdan kente doğru olan bu işgücü,

ge-nellikle, coğrafyacılar, nüfus plancıları ve sosyologlar tarafından

incelenmiştir. Ekonomistler iıse, Dewis'in yaklaşımının sınırları

içinde kalarak, bu hareketi, endüstrileşmenin olağan bir sonucu

olarak değerlendirmişlerdir.

1960'lardan sonra is~, hızlı ,ve sahte bir kentleşmeyle birlikte

büyüyen kentsel işsizlik olgusu; işgücünün, istihdam teorisine,

sosyolojik çerçevesi içinde sokulması gereğini ortıaya çıkardı;

Genellikle, az g1elişmiş ülkelerde kent.sel işgücünün çoğunlu~

1)' G. Myrdal, a.g.e., s. 9.

1) Bkz. M.P. Todaro, Economics for ,a Developing World (Hong Kong,

Long-man, 1977), s. 21:5-226.

'21 W. A. Lewts, «Economic Dev·elopıment with Unlimıited Supplies of Labour»

Manchester S'chool. 1954,

ğunu, kııısal kesimden gelen işçiler ordusu oluşturduğundan, kır

-kent göçü modern kesimdeki işg.ücü arzının temel belirleyicisi

durumundadır. _{Bu nedenle, bir istihdam teorisinin, işgöçü}

süre-cinin temelinde yatan nedeni belirlemesi gerekir.

Kuşkusuz kente doğru· _{olan bu göç hareketi, bir teik nedene}

. bağlanamaz. Örneğin, _{bu konuda Devlet Planlama Teşkilatı'nca}

yapılan «Türk Köyünde _{Modernleşme Eğilimleri Araştırması» 'na}

göre, hane halkından kentlere yerleşenlerin _{ve köyden kente göç}

eden ailelerin, gidiş nedenleri aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Şehire Göç Nedenleri

Hane .Halkı Fertleri Aileler

Göç Nedemerl Sayı % Sayı _%

Fakirlik ve topraksızlık 104 21,8 126 "57,2

Geçimsizlik (kan davası) 8 1,7 4 1,8

Zenginlik

o

Şehrin rahatlığı 23 4,8 12 S,5

Şehirde iş bulduğu için 224 47,0 42 19,1

Çocukların tahsili için 9 1,9 10 4,6

Sağlık sebebiylıe 2 0,4

o

o

o

KaynaJk: D.P.T., Türk Köyünde Modernleşme E.ğilimleri

Araştır-ması, (Ankara, 1970), s. 104.

Tablodan da görüleceği gibi, kente doğru göç hareketinin baş­

lıca nedıeni, «fakirlik ve topraksızlık» ile «şehirde iş bulma»dır.

Buradan, göçün temelde ekonomik faktörün etkisi altında kaldığı

sonucuna ulaşilabilir. _{Burada belirtilmesi gereken önemli nokta,}

kente göıÇ _{edenlerin büyük} kısmının, _{bu kesimde zaten} yaygın olan

işsizlik nedeniyle hemen iş bulabilme olanaklarının Ziayıf olm~ıdır.

Bu olgudan hareket eden Todaro modeli, güç sürecini şimdiki

de-ğil. «beklenen kazanç».ın büyüklüğüne bağlamaktadır. _Beklenen

Kırsal . ve kentsel ·kesimlerdeki reel kazançlar. arasındaki fark ve

Göç eden işçinin modern kesimde b4' iş bulabilme olasılı·

ğından · ·

hareketle ölçülmektedir. TOO.aro modeli, temelde, işgücünün kır­

dan kente göç ederken; kentte belirli bir zaman içinde sağlayaca­

ğını beklediği kazanç ilıe kırsal kesimde geçerli olan şimdiki

ka-zancı karşılaştıracağını _{varsaymakta ve sonuç olumlu ise göç}

kararına varılacağını belirtmektedir. .

Yukarıdaki analiz, anlaşılacağı gibi, !kente göıÇ eden bir işçi­

nin hemen iş bulamayacağı ;varsayımım dikkate almaktıadır. Az

gelişmiş ülkelerde, örellikle modern kentsel kesimde yaygın olan

açık ve gizli işsizlik dikkate alınırsa, bu varsayımın gerçeği

yan-sıttığı _{belirtilebilir. Bu nedenle, kente ge}1len işçilerin, hiç olmazsa,

'belirli bir süre için ya tamamen işsiz. kalacakları, ya da mcxlem

kesim yerine, geçici, üretken olmayan işleııde çalışacaıkları

bekle-nebilir. Bu anaUz, ayrıca, _{Türkiye'nin büyük kentlerde hizmetler}

kesiminin aşırı şişkinliğinin anlaşılmasına da yardımcı olur.

Öte yandan, göce karar verenlerin genellikle 15-24 arası genç

yaş grubundan olduğu göz önüne alınırsa, kentte geçecek· olan

belirli bir ısüre için beklenen kazancın düşük olmasına karşın,

yi-ne de göç kararı alınabilecektir. _{Çünkü, g,enç} işçiler, kentte

ya-şamlarını _{sürdürürlerken, zamanla ortama} alışacaklarını _{ve yeni}

iş olanakları elde edebileceklerini düşünıebilir. Bu nedenle, başlan­

gıçta, bulabileceğini beklediği düşük kazançlı iş, işgücünü

göç-ten alıkoyamayacaktır.

Özetle~ Todaro modeli; az gelişmiş ülkelerde kırsal ve kentsel

kesimlerdeki ekonomik olanaklar arasındaki dengesi:t;lik sürdüğü

sürece, beklenen kazançlar arası_ndaki fıarktan kaynaklanan göç

sürecinin durmayacağı vıe kentsel işsizliğin giderek büyüyeceği

sonucuna ulaşmaktadır.

Yukarıdaki analiz çerçevesinde, az gelişmiş ülkelerin istihdam

sorun~arına ilişkin bazı sonuçlara ulaşılabilir. Bunlardan ikiısl aşa­

ğıda belirtilmi§tir:

Kırsal

ve

Dengesizlik

Kırdan kente doğru olan ve kentsel işsizliğin yoğunlaşmasına

neden olan göç süreci; temelde, kesimler arasında beklenen

zançlardaki fıarktan kaynaklandığına göre, ekonomik olanaklar

yönünden kesimler arası· dengesizliği azaltmak, temel politika

ol-malıdır. Aksine, kentlerde yoğunlaşmış olan modern kesimdeki

üc-retlerin, geleneksel -kırsal kesimde geçerli olan ücretlerden daha

hızlı artmasına izin verme~, kır - kent göıçünü devıamlı olarak uya-rac~ ve kentsel işsizlik sürüp gidecektir.

Ayrıca, bu süreç sonunda yalnız sahtıe-kentıeşmenin yol açtığı

sosyo1 -·ekonomik sorunlarla karşılaşılmayacak; aynı zaµııanda

ta-rımsal kesimde, özelliıkle -işgücüne gereksinme duyulan belirli,

dö-nemlerde işgücü gereksinmesi kendisini duyuracaktır.

- Kırsal -Gel~eksel Kesimin Geliştirilmesi Progra;ınlan . Yukarıdaki amli'z çerçevesinde, kentlerde yoğunlaşan işsiz­ liği önlemek için, birbirini tamamlayıcı kırsal gelişme

programla-rına gereksinme duyulacağı a~ıktır. Genel olarak, modern

kesim-deki ücret hadleri düşürülemeyeceğine ve kentlerin kaçınılmaz

büyümesi önlenemeyeceğine g.öre; dengesizliği önlemek için kırsal

kesiminin ·birbirini tamamlayıcı programlarlıai geliştirilmesi önem

kazanmaktadır. ·

Bu amaçla, kırsal kesimde yörenin özelliklerine uygun gelir

. yaratıcı faaliyıetler, sağlık ve eğlti;m hizmetleri, elektrik~ yol, su

gibi temel alt yapı yatırımları ve diğer ~aşam koşullarını iyileşti-­

ren progrıam.Iar uygulamaya konulabilir. Böylece, genel yaşama koşulları iyileştirilmiş olan !kırsal kesimin itici gücünün, kente

doğru ancak büyüme ile orantılı bir g,öç hareketine yol açacağı

beklenebilir. · · · · · · - ·

V.' 'rüDARO MODE:LİNtİN KEYNES'Cİ MODEL İLE

KARŞILAŞTIRILMASI

Daha önce toplumsal yapılan, faıı.klı olan gelişmiş ve ıaz

ge-lişmiş ülkelerin sorunlarının aynı teorik çerçeve içinde ele alına­ mayacakları belirtilmi.Şti. Yukarıda, az gelişmiş ülkeler için geçerli

ola.bilecek bir model genel çizgileriyle v.erildikten sonra, şimdi bu

modelin Keynes'in modelden ne denli farklılaştığı kısaca aı

çıklan-.

'

Öncek, Keynes'çi modelin 1929 bunalımının ortamı içinde ge-liştiğini _{belirtmek gerekir. Ekonomide otomatik mekanizmaların}

kendiliğinden i§leyişi ile istihdam sorununun çözümlenemeyeceği

belli olduktıan sonra; Keynes, devletin ~onomiye müdahalesinin

tutarlı bir açıklamasını yaparak, kapitalist .sistemin işleyişine açık­ lık kazandırmıştır. _{Bu nedenle, Keynes'çi teorinin temel hareket} noktası, _{ndksan istihdam düzeyinde olan bir ekonominin tam}

istih-dama ulaştırılması olmuştur.

Bu analizinde Keynes, doğal olaraik, içinde bulunduğu

toplu-mun kurumsal ve yapısal özelliklerini dikkate almiştır. Örneğin,

mal ve faktör piyasaları uyarıcılar karşısında hemen harekete geç~

mektedir. Üretim ve istihdam aynı yönlerde gelişmektedir. Bu

koşullar altında üretimi ve istihdamı arttırabilmek _{için toplam}

ta-lebin yükseltilmesinin yeterli olaeağım beklemek doğaldır.

Öte yandan, az gelişmiş ülkelerdıe.; Keyne.s' çi modelin · temel

varsayımı, _{ekonominin noksan istihdamda bulunduğu .varsayımı}

(atıl kaprus.ite) geçerli değildir. Bu ülkelerde üretim ve istihdamın

arttırılmasında başlıcıa darboğaz, talep yetersizliğinden değil, ar-zın yapısal _{ve kurumsal özelliklerinden kaynaklanmaktadır.}

Ül-kenin kapital donanımında, üretim girdilerinde gözlenen

yeter-sizlikler, organize olmayan mal, para ve faktör pi.Yiasaları, yeter- ,

siz ulaşım altyapısı; üretimin devamlılığını _{Emgelleyen döviz}

dar-boğazları, yabancı mallara yönelik tüketim kalıpları _{ile istihdam}

sorununa talep yönünden yaklaşılamayacağı açıktır. Toplam arzın

esnekliğini sınırlayan bu koşullar altında, toplam talepteki geniş­

lemelerin, üretim ve istihdamı değil, fiyatları yüki3eleterek kronik

enflasyona neden olacağı bekl~nebilir.

Kiaynes'çi modelin az gelişmiş _{ülkelerin istihdam} sorunları ..

ha yaklaşımındaki _diğer önemli bir yetersizliği, ise· kı!I' - kent

g.öçünü (haklı _{olarak) dikkate aınıamış olmasıdır. Kıeynes'çi}

mo-delin önerdiği _{biçimde toplam talebi yükseltmek yoluyla istihdam}

ve ·ücret hadlerinin. yükseltilebileceği varsayılsa bile, bu olgu,

bek-lenenin tersine, kentsel işsizliğin daha da yaygınlaşmasına neden

olacaktır.

Kır - kent göçü kesimler arasında beklenen ka'zançlardaki

farktan kaynaklandığınıa; _{göre, toplam talep yoluyla kentlerdeki}

istihdam olanaklarının ve ücret hadleİ'inin iyileştirilmesi, !aÖZ

ko-nusu farkın gıenişlemesine _{ve buradan kente doğru yeni göç}

hare-ketlerinin uyarılmasına neden olacaktır. , Yıaratılan her yeni iş

olanağı, daha önce kırsal kesimde çalışmakta olan ild, ya da üç

işçinin göıç karan almasına neden olacaktır. Örneğin, yaratılan

ı 00 yeni . iş olanağı, 300 . yeni . göçmenin gelmesini uyaracak ve

so-nuçta 200 kişi daha kentteki işsizler sayısına katılacaktır.

Görülüyor ki, kesimler arasındaki dengesizlikleri gidermekJ3i~

zin, Keynes'çi modelin önerdiği biçimde topl'am talebin genişletil­

mesi aracılığıyla, kentsel işsizliğin önlıenmek istenmesi, tam tersi

bir sonuçla, bu işsizliğin daha da yaygınlaşmasına neden

olmak-tadır. Ayrıca, kentlere göç sonucu, kırsal kesimdeki işgücünün

azalmaısının, tarımsal ürünün azalmasına da yol açabileceğini dik-kate almak gerekir.

VI. SONUÇ

Bu çalışmada, bir ekonomi teorisinin, kendisini çıevreleyen

sosyolojik temelinden soyutlanarak sorunlara yaklaşamayaca.ğı

açıklanmaya çalışıldı. Bunun için, önce neo - klasik gelir dağılımı

teorisinin yetersizliği belirtildi. Sonra, az gelişmiş ülkel~rin

sO-run~anna, ancak toplumsal yapılarını dikkate alan teorilıer ile

yaklaşılabileceği belirtildi. Örnek olarak Todaro istihdam modeli

verildi ve bu modelin Keynes'&i model ile olan temel farklılığı

vurgulandı.

Türkiye açısından bu çalışmanın önerisi şöyle belirtilebilir:

Türkiye'de ekonomi teorilerinin gerçeği yansıtma!Sı isteniyorsa;

önce Türk toplum yapısının özelliklerinin ortayıa konulması

ge-rekir. Ancak, bu yolla, belirli bir soruna yaklaşmak isteyen bir

teorinin, kendisini çevreleyen sosyolojik temel ile uyumlu bir iliş­

kisi sağlanmış olur. Aksi durumda, özellikle, Batının standart

teorilerinin gözü kapalı uygulanması durumunda, sorunlar için

anlamlı sonuçlara ulaşma olanağı hemen hiç yoktur.

Aıbr:aıham, .J.M. Alber:tini, J.M. Buluş, t. Doğanay, Ü. Dirimtekin, H. Kazgan, G. !Wngar, E .. Lange, O. Lewts, W.A. Myrdal, G. Preiser, E. Robinson, J. Savaş, V. Sınith, A. Todaro, M.P. Ülken, Y. Zeytıinoğlu, E. F.: 3 YARARLANILAN KAYNAKLAR

Origin,s a.nd Growth of Sociology, Penguin Books, 1•973.

Az Gelişmişliğin Meikantzm,fl'SI, Çev. 1972.

Tanmsal, Fiyat Oluşumuna Devletdn Müdahalesi A.t.T.İ.A.

1978.

Sosyoloji Deı:s Notları.

İşsizli'k Sorunları, Esıkişehir, İ.T.İ.A., 196·5.

İktisadi Düşünce veya Politik İktiısadın Evrimi, b. basım.

«Sosyal Biliımlerin Konusu ve Amacı», Türkiye'de Sosyal

Araştırmaların Gelişmesi içinde, Hacettepe ün., 1971.

Ekonomi rolttiJk, C. 1, çev., 1'965.

«Econ omic Development wtth Unlimited S'upplies of

Lrubour», Manche,ster iSchıool, 1954.

Economic Theory and Unıderdeveloped Regi:ons. Univ,ersity Paperbacks, 1957. ·

Response to Introduction, The American Economic Review,

1972.

«Property_ Power and 1the Distribution of Inoome»,

Inter-national Economic Papers, No. 2, 1952. Power in E:conomic içinde yeniden yayınl,anmıştır. ed. K. W. Rothschild (Bal-timore, Penguen B'Ooks, 1'971).

«The Second Cr:isis of Economic T'lıeory», American Eco-nomic Review, May. 1972.

İktisadi Analiz, B.1tT.İ.A., 1974.

An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, Çev. H. Derin, M.E.B., 1948.

Economics för Developing World. Longıman, 1977. Fiyat Teorisi, C. II., Faktör Piyasası, 1972. · Genel tkUsat, İstanıbul, 1975. .

INTERNATIONAL MONETARY ORDER AND OPEC,s SURPLUS FUNDS: THE IMPLICATIONS FOR

ISLAMIC WORLD

DÖÇ, D~. İLHAN ULUDAG OKSAY

Dire.ctress· of Economic Research Center .of Islıamic Countries