2010 - 2013 YILLARINDA UYGULANAN YGS VE LYS TARĠH SORULARININ ORTAÖĞRETĠM TARĠH DERSĠ ÖĞRETĠM
PROGRAMLARI AÇISINDAN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
ĠSMAĠL KAYA
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
ORTAÖĞRETĠM SOSYAL ALANLAR EĞĠTĠMĠ ANA BĠLĠM DALI
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
TELĠF HAKKI VE TEZ FOTOKOPĠ ĠZĠN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koĢuluyla tezin teslim tarihinden itibaren 6(Altı) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN Adı : Ġsmail Soyadı : KAYA Bölümü : Tarih Öğretmenliği Ġmza : Teslim Tarihi : TEZĠN
Türkçe Adı : 2010 - 2013 Yıllarında Uygulanan YGS ve LYS Tarih Sorularının Ortaöğretim Tarih Dersi Öğretim Programları Açısından Değerlendirilmesi
Ġngilizce Adı : Evaluation Of Hıstory Questıons Asked In YGS And LYS Exams Between 2010-2013 According To The Teaching Programme Of History
ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dıĢındaki tüm ifadelerin Ģahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı : Ġsmail KAYA
JÜRĠ ONAY SAYFASI
Ġsmail Kaya tarafından hazırlanan “2010 – 2013 Yıllarında Uygulanan YGS ve LYS Tarih Sorularının Ortaöğretim Tarih Dersi Öğretim Programları Açısından Değerlendirilmesi” adlı tez çalıĢması aĢağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiĢtir.
DanıĢman: Doç. Dr. Nejla GÜNAY
G. Ü. Eğitim Fakültesi Ortaöğretim Sosyal Alanlar Tarih Eğitimi,
Gazi Üniversitesi ………
BaĢkan: Prof. Dr. Necdet HAYTA
G. Ü. Eğitim Fakültesi Ortaöğretim Sosyal Alanlar Tarih Eğitimi,
Gazi Üniversitesi ………
Üye: Doç. Dr. Nejla GÜNAY
G. Ü. Eğitim Fakültesi Ortaöğretim Sosyal Alanlar Tarih Eğitimi,
Gazi Üniversitesi ………
Üye: Doç. Dr. Mehmet Ali ÇAKMAK
G. Ü. Eğitim Fakültesi Ġlköğretim Eğitimi Sosyal Bilgiler Eğitimi,
Gazi Üniversitesi ………
Tez Savunma Tarihi: 09/06/2014
Bu tezin G. Ü. Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olması için Ģartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
TEġEKKÜR
Eğitim ülkelerin kalkınmasında ve geliĢmesinde önemli unsurlardan biridir. Bu açıdan Türkiye’de de eğitim alanında önemli değiĢim ve geliĢmeler yaĢanmaktadır. Bunun en somut örneklerinden birisi de öğretim programlarında yapılan güncelleme ve değiĢikliklerdir. Nitekim bu değiĢikliklerden tarih dersi de etkilenmiĢ ve 2007 yılından itibaren ders kitapları yeni öğretim programları doğrultusunda yazılmaya baĢlanmıĢtır. Eğitimin önemli kademelerinden birisini de yükseköğretim oluĢturmaktadır ve neredeyse tüm ortaöğretim öğrencileri için üniversiteye gitmek adeta bir ideal haline gelmiĢtir. Dolayısıyla bu durum üniversite kapısında bir birikmeye yol açmıĢ ve bu birikenler arasından üniversiteye girmeye hak kazanacaklar için değiĢik adlarla giriĢ sınavları uygulanmıĢtır. Bu sınavlar öğretim programında değiĢikliğe gidilen tarih dersinin önemini daha da artırmıĢtır.
AraĢtırmamda sorularla programlar arasındaki uyum/uyumsuzluk durumu ortaya konulmaya çalıĢılarak uyumsuzlukların nasıl giderilebileceğine dair öneriler dile getirilmiĢtir. Bu yönüyle bir denge durumu kurulması açısından çalıĢmanın faydalı olabileceği kanaatindeyim.
Bu çalıĢmanın her aĢamasında bilgi, deneyim ve sabrıyla her zaman yanımda olan ve yardımlarını esirgemeyen danıĢmanım Sayın Doç. Dr. Nejla GÜNAY’a, özellikle istatistiklerle ilgili bölümde yardımcı olan Sayın Doç. Dr. Bülent ALTUNKAYNAK’a, uzunca bir aradan sonra tezimi bitirme konusunda teĢvik ve desteklerini sürekli hissettiğim Sayın Doç. Dr. Güray KIRPIK’a, kaynak temini konusunda tüm imkânlarını seferber eden Sayın Yrd. Doç. Dr. Cem Duran UZUN’a ve bu yoğun maraton döneminde varlıklarıyla istek ve azmimi hep artıran eĢim Bediha KAYA ile çocuklarım Zeynep ve Ġbrahim KAYA’ya en içten duygularımla teĢekkür etmeyi bir borç bilirim.
2010 - 2013 YILLARINDA UYGULANAN YGS VE LYS TARĠH
SORULARININ ORTAÖĞRETĠM TARĠH DERSĠ ÖĞRETĠM
PROGRAMLARI AÇISINDAN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
Yüksek Lisans Tezi
Ġsmail KAYA
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
Nisan, 2014
ÖZ
Bu araĢtırma Yükseköğretime GiriĢ Sınavı (YGS) ve Lisans YerleĢtirme Sınavı (LYS) uygulamalarında oldukça önemli bir yere sahip olan Tarih sorularının ortaöğretimde uygulanan Tarih Dersi Öğretim Programları ile karĢılaĢtırılması amacıyla yapılmıĢtır. AraĢtırma kapsamında 2010 ile 2013 yılları arasında YGS ve LYS’de sorulan tarih soruları ve 2007 yılından itibaren uygulamaya konulan öğretim programları incelenmiĢtir. Ayrıca buna ek olarak eğitim ve programlarla ilgili temel kavramlara, Türk Milli Eğitim Sisteminin yapısına, üniversitenin dünyada ve Türkiye’deki tarihsel geliĢimine ve dünyada ve Türkiye’de üniversiteye giriĢ sistemleri ile YGS ve LYS sistemlerine değinilmiĢtir. Son olaraksa görülen eksikliklerin giderilmesine ve kapsam geçerliliği açısından hangi ünitelerden kaç soru sorulabileceğine dair öneriler dile getirilmiĢtir.
Bilim Kodu :
Anahtar Kelimeler : YGS ve LYS Tarih Soruları, Tarih Dersi Öğretim Programları, Üniversiteye GiriĢ, Üniversiteye GiriĢ Sistemleri
Sayfa Adedi : 115
EVALUATION OF HISTORY QUESTIONS ASKED IN YGS AND LYS
EXAMS BETWEEN 2010-2013 ACCORDING TO THE TEACHING
PROGRAMME OF HISTORY
Ph.D Thesis
Ġsmail KAYA
GAZI UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES
April, 2014
ABSTRACT
This research is done to compare the subject of History in secondary schools to the questions of History which are very important in YGS and LYS exams.
In this research, questions of History subject asked in YGS and LYS exams between 2010 to 2013 and teaching programmes implemented since 2007 have been examined. Additionally main terms in education and educational programmes the structure of Turkish national education system, historical development of the university in Turkey and th rest of the world and entry systems into Turkish university education together with YGS and LYS exams systems have been separately mentioned.
As a coclusion, some suggestions mention to correct the deficiencieswhich have been expressedand how many questions can be asked from which units in terms of content validity.
Science Code :
Key Words : Questions of History in YGS and LYS Exams, Programmes of Teaching History, Entrance of University, The Systems of University Entrance
ĠÇĠNDEKĠLER
TELĠF HAKKI VE TEZ FOTOKOPĠ ĠZĠN FORMU ... iv
ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI... v
JÜRĠ ONAY SAYFASI ... vi TEġEKKÜR ... vii ÖZ…… ... viii ABSTRACT ... ix ĠÇĠNDEKĠLER ... x TABLOLAR LĠSTESĠ ... xv
GRAFĠKLER LĠSTESĠ ... xvi
KISALTMALAR LĠSTESĠ ... xvii
1. BÖLÜM. GĠRĠġ ... 1 1.1. Problem ve AraĢtırma ... 1 1.1.1. Problem Durumu ... 1 1.1.2. AraĢtırmanın Amacı ... 2 1.1.3. AraĢtırmanın Önemi ... 3 1.1.4. Sayıltılar ... 3 1.1.5. Sınırlılıklar ... 3 1.1.6. Tanımlar ... 4 1.2. Ġlgili AraĢtırmalar ... 4 1.3. Yöntem ... 5 1.3.1. AraĢtırmanın Modeli ... 5 1.3.2. Evren ve Örneklem ... 5
1.3.3. Veri Toplama Araçları ... 6
1.3.4. Verilerin Toplanması ... 6
2.1.1. Eğitim ... 7
2.1.2. Öğretim ... 8
2.1.3. Öğrenme ... 9
2.1.4. Öğretme ... 9
2.1.5. Öğretimin Ġlkeleri ... 9
2.2. Eğitim ve Öğretim Programları ... 10
2.2.1. Eğitim Programı ... 10
2.2.2. Öğretim Programı ... 11
2.2.3. Okul Programı ... 12
2.2.4. Ders Programı ... 12
3. BÖLÜM. TÜRK MĠLLĠ EĞĠTĠM SĠSTEMĠ ... 13
3.1. Türk Milli Eğitim Sisteminin Yasal Temelleri ... 13
3.2. Türk Milli Eğitiminin Amaçları ... 14
3.2.1. Genel Amaçlar ... 14
3.2.2. Özel Amaçlar ... 14
3.3. Türk Milli Eğitimi’nin Temel Ġlkeleri ... 15
3.4. Türk Milli Eğitim Sisteminin Genel Yapısı ... 19
3.4.1. Örgün Eğitim ... 19
3.4.1.1. Okul Öncesi Eğitimi ... 19
3.4.1.2. Ġlköğretim ... 20
3.4.1.3. Ortaöğretim ... 22
3.4.1.4. Yükseköğretim ... 23
3.4.2. Yaygın Eğitim ... 26
4. BÖLÜM. ORTAÖĞRETĠM TARĠH DERSĠ ÖĞRETĠM PROGRAMLARI ... 28
4.1. Tarih Dersi Genel Amaçları ... 29
4.2. 9. Sınıf Tarih Dersi Öğretim Programı ... 30
4.2.1. 9. Sınıf Tarih Dersi Öğretim Programının Temel YaklaĢımı ... 30
4.2.1.1. Programın Temel YaklaĢımı ... 30
4.2.1.2. Temel Beceriler ... 31
4.3.1. Tarihsel DüĢünme Becerileri ... 35
4.3.1.1. Kronolojik DüĢünme Becerisi ... 35
4.3.1.2. Tarihsel Kavrama Becerisi ... 36
4.3.1.3. Tarihsel Analiz ve Yorum Becerisi ... 37
4.3.1.4. Tarihsel Sorun Analizi ve Karar Verme Becerisi ... 39
4.3.1.5. Tarihsel Sorgulamaya Dayalı AraĢtırma Becerisi ... 40
4.3.2. Tarih Dersi 10. Sınıf Öğretim Programı Üniteler ve Süreleri ... 43
4.3.3. Tarih Dersi 10. Sınıf Öğretim Programının Uygulanmasıyla Ġlgili Açıklamalar ... 43
4.4. Ortaöğretim T.C Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Öğretim Programı ... 45
4.4.1. Ortaöğretim T.C Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Öğretim Programının Amaçları ... 45
4.4.2. T.C Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Öğretim Programı Üniteler ve Süreleri ... 46
4.4.3. T.C Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Öğretim Programının Uygulanmasıyla Ġlgili Açıklamalar ... 47
4.5. Ortaöğretim ÇağdaĢ Türk ve Dünya Tarihi Dersi Öğretim Programı... 48
4.5.1. Ortaöğretim ÇağdaĢ Türk ve Dünya Tarihi Dersinin Amaçları ... 48
4.5.2. Ortaöğretim ÇağdaĢ Türk ve Dünya Tarihi Dersi Öğretim Programı Üniteler ve Süreleri ... 49
4.5.3. Ortaöğretim ÇağdaĢ Türk ve Dünya Tarihi Dersi Öğretim Programının Uygulanmasıyla Ġlgili Açıklamalar ... 49
5. BÖLÜM. YÜKSEKÖĞRETĠM VE YÜKSEKÖĞRETĠME GĠRĠġ SĠSTEMĠ ... 51
5.1. Yükseköğretimin Tarihsel Arkaplanı ... 51
5.2. Türkiye’de Yükseköğretim ... 53
5.3. Yükseköğretime GiriĢ Sistemi ... 55
5.3.1. Dünyada Yükseköğretime GiriĢ Sistemleri ... 56
5.3.1.1. ABD ... 56
5.3.1.2. Ġngiltere ... 56
5.3.1.3. Almanya ... 57
5.3.1.4. Fransa ... 57
5.3.1.8. Avusturya ... 59 5.3.1.9. Ġspanya ... 59 5.3.1.10. Polonya ... 59 5.3.1.11. Hollanda ... 60 5.3.1.12. Ġtalya ... 60 5.3.1.13. Ġsrail... 60 5.3.1.14. Finlandiya ... 61 5.3.1.15. Japonya ... 61 5.3.1.16. Norveç ... 61
5.3.1.17. Çin Halk Cumhuriyeti ... 61
5.3.1.18. Kanada... 62
5.3.1.19. Rusya ... 62
5.3.2. Türkiye’de Yükseköğretime GeçiĢ Sistemi ve Yükseköğretime GiriĢ Sınavı (YGS) ... 63
5.3.2.1. Matematik Sınavı (LYS-1) ... 66
5.3.2.2. Fen Bilimleri Sınavı (LYS-2)... 67
5.3.2.3. Edebiyat-Coğrafya Sınavı (LYS-3) ... 67
5.3.2.4. Sosyal Bilimler Sınavı (LYS-4) ... 67
5.3.2.5. Yabancı Dil Sınavı (LYS-5) ... 67
6. BÖLÜM. BULGULAR VE YORUM ... 71
6.1. Sınav Sorularının Yapısı ... 71
6.2. 2010 – 2013 Yıllarında YGS ve LYS’de Yöneltilen Tarih Sorularının Ortaöğretim Tarih, T.C Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük ve ÇağdaĢ Türk ve Dünya Tarihi Dersleri Öğretim Programları Açısından Değerlendirilmesi ... 72
6.2.1. 9. Sınıf Tarih Dersi Ünitelerinin YGS ve Tarih Dersi Öğretim Programındaki Dağılımlarının Ġncelenmesi ... 74
6.2.2. 10. Sınıf Tarih Dersi Ünitelerinin YGS ve Tarih Dersi Öğretim Programındaki Dağılımlarının Ġncelenmesi ... 75
6.2.3 T.C Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Ünitelerinin YGS ve T.C Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Öğretim Programındaki Dağılımlarının Ġncelenmesi ... 76
6.2.4. 9. Sınıf Tarih Dersi Ünitelerinin LYS ve Tarih Dersi Öğretim Programındaki Dağılımlarının Ġncelenmesi ... 79
6.2.5. 10. Sınıf Tarih Dersi Ünitelerinin LYS ve Tarih Dersi Öğretim
Programındaki Dağılımlarının Ġncelenmesi ... 80
6.2.6. T.C Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Ünitelerinin LYS ve T.C Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Öğretim Programındaki Dağılımlarının Ġncelenmesi ... 82
6.2.7. ÇağdaĢ Türk ve Dünya Tarihi Dersi Ünitelerinin LYS ve ÇağdaĢ Türk ve Dünya Tarihi Dersi Öğretim Programındaki Dağılımlarının Ġncelenmesi ... 83
6.2.8. Ünitelerin Sınavlardaki ve Öğretim Programlarındaki Dağılımlarının Ġncelenmesi ... 86
7. BÖLÜM. SONUÇ VE ÖNERĠLER ... 89
KAYNAKÇA ... 91
EKLER ... 96
EK 1. YGS ve LYS’de Sorulan Soruların Ünitelere Göre Dağılımı ve Programdaki Ağırlıkları ... 96
TABLOLAR LĠSTESĠ
Tablo 1. Eğitim Ġle Öğretim Arasındaki Farklar ... 8
Tablo 2. Tarih Dersi 9. Sınıf Öğretim Programı Üniteleri, Kazanım Sayıları, Süreleri ve Oranları (MEB, 2007) ... 33
Tablo 3. Tarih Dersi 10. Sınıf Öğretim Programı Üniteleri, Kazanım Sayıları, Süreleri ve Oranları (MEB, 2011) ... 43
Tablo 4. T.C Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Öğretim Programı Üniteleri, Kazanım Sayıları, Süreleri ve Oranları (MEB, 2012) ... 47
Tablo 5. ÇağdaĢ Türk ve Dünya Tarihi Dersi Öğretim Programı Üniteleri, Kazanım Sayıları, Süreleri ve Oranları (MEB, 2012) ... 49
Tablo 6. Üniversite GiriĢ Sistemlerinin KarĢılaĢtırılması (Günay ve Gür. Ankara, 2009) .. 63
Tablo 7. YGS’deki Testler ve Kapsamları (ÖSYM, 2013) ... 66
Tablo 8. YGS Puan Türleri (ÖSYM, 2013) ... 66
Tablo 9. LYS’lerdeki Testler (ÖSYM, 2013) ... 68
Tablo 10. LYS-1 ve LYS-2 Puan Türleri (ÖSYM, 2013) ... 69
Tablo 11. LYS-1 ve LYS-3 Puan Türleri (ÖSYM, 2013) ... 69
Tablo 12. LYS-3 ve LYS-4 Puan Türleri (ÖSYM, 2013) ... 69
Tablo 13. LYS-5 Puan Türleri (ÖSYM, 2013) ... 70
Tablo 14. YGS ve LYS’de Sorulan Soruların Ünitelere Göre Dağılımı ... 72
Tablo 15. Ünitelerin Öğretim Programlarında ve YGS’deki Soru Dağılımları Arasındaki ĠliĢki Katsayıları ... 78
Tablo 16. Ünitelerin Öğretim Programlarında ve LYS’deki Dağılımları Arasındaki ĠliĢki Katsayıları ... 85
Tablo 17. Ünitelerin Programlarda ve LYS’deki Dağılımları Arasındaki ĠliĢki Katsayıları ... 88
GRAFĠKLER LĠSTESĠ
Grafik 1. Türkiye’de Yıllara Göre Devlet Üniversitelerinin Sayısı (1933-2011) (Günay ve Günay, 2011)... 54 Grafik 2. Türkiye’de Yıllara Göre Vakıf Üniversitelerinin Sayısı (1933-2011)
(Günay ve Günay, 2011)... 54 Grafik 3. Türkiye’de Yıllara Göre Devlet ve Vakıf Üniversitelerinin Sayısı
(1933-2011) (Günay ve Günay, 2011) ... 55 Grafik 4. 9. Sınıf Ünitelerinin YGS ve Programdaki Yüzde Dağılımları ... 74 Grafik 5. 10. Sınıf Ünitelerinin YGS ve Programdaki Yüzde Dağılımları ... 75 Grafik 6. 6. T.C Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Ünitelerinin YGS ve
Programdaki Yüzde Dağılımları ... 76 Grafik 7. 9. Sınıf Ünitelerinin LYS ve Programdaki Yüzde Dağılımları ... 79 Grafik 8. 10. Sınıf Ünitelerinin LYS ve Programdaki Yüzde Dağılımları ... 80 Grafik 9. T.C Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Ünitelerinin LYS ve
Programdaki Yüzde Dağılımları ... 82 Grafik 10. ÇağdaĢ Türk ve Dünya Tarihi Dersi Ünitelerinin LYS ve Programdaki
Yüzde Dağılımları ... 83 Grafik 11. 9. Sınıf Ünitelerinin Sınavlardaki ve Programdaki Yüzde Dağılımları ... 86 Grafik 12. 10. Sınıf Ünitelerinin Sınavlardaki ve Programdaki Yüzde Dağılımları ... 86 Grafik 13. T.C Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Ünitelerinin Sınavlardaki ve
Programdaki Yüzde Dağılımları ... 87 Grafik 14. ÇağdaĢ Türk ve Dünya Tarihi Dersi Ünitelerinin Sınavlardaki ve
KISALTMALAR LĠSTESĠ
ÖSYM : Ölçme, Seçme ve YerleĢtirme Merkezi YÖK : Yükseköğretim Kurumu
YGS : Yükseköğretime GeçiĢ Sınavı LYS : Lisans YerleĢtirme Sınavı KPSS : Kamu Personeli Seçme Sınavı ÖSS : Öğrenci Seçme Sınavı
ÖYS : Öğrenci YerleĢtirme Sınavı MEB : Milli Eğitim Bakanlığı
1. BÖLÜM. GĠRĠġ
1.1. Problem ve AraĢtırma
Eğitimin önemli kademelerinden birisi yükseköğretimdir ve neredeyse tüm ortaöğretim öğrencileri için üniversiteye gitmek adeta bir ideal haline gelmiĢtir. Dolayısıyla bu durum üniversite kapısında bir birikmeye yol açmıĢ ve bu birikenler arasından üniversiteye girmeye hak kazanacaklar için değiĢik adlarla giriĢ sınavları uygulanmıĢtır. Bu sınavlar öğretim programında değiĢikliğe gidilen tarih dersinin de önemini artırmıĢtır. Ancak programı hazırlayan kurum ile sınav sorularını hazırlayan kurumun farklı olması ve aralarında tam bir iĢbirliğinin bulunmaması dolayısıyla bazı aksaklıklar da ortaya çıkmıĢtır. Örneğin programda ağırlık açısından önem taĢıyan bir konu sınavlarda aynı oranda sorulmayabilmiĢtir. Bu nedenle araĢtırmamızın konusunu 2010-2013 yıllarında sorulan sorular oluĢturmaktadır.
1.1.1. Problem Durumu
Ortaöğretim kurumlarının önemli amaçlarından biri Milli Eğitim Temel Kanunu’nda belirtildiği üzere; “Milli Eğitim’in genel amaçlarına ve temsil ilkelerine uygun olarak, öğrencileri, çeĢitli program ve okullarla ilgili, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde yükseköğretime, mesleğe, hayata ve iĢ alanlarına hazırlamaktır.” (Milli Eğitim Bakanlığı [MEB], Milli Eğitim Temel Kanunu, 1973).
Bu amaca yönelik olarak gerek ortaöğretimdeki uygulamalar gerek üniversiteye giriĢ sınavları çeĢitli araĢtırmalara konu olmuĢtur. Bu çalıĢmada 2010-2013 yılları arasında Yükseköğretime GeçiĢ Sınavı (YGS) ve Lisans YerleĢtirme Sınavı (LYS)’nda çıkmıĢ tarih soruları incelenecektir. Özellikle üniversite adaylarının “Tarih” dersinde neler bilmesi gerektiği araĢtırılacaktır. Adayların tarih dersinde baĢarılı olabilmek için hangi bilgilere ve özelliklere sahip olması gerektiği konusunda bir ölçü belirlenip belirlenmediği ve sınavda sorulan sorularla okul müfredatlarının paralellik gösterip göstermediği ortaya konmaya
Türkiye’de üniversiteye öğrenci almak için, yaklaĢık yarım asra yakın bir zamandır giriĢ sınavları uygulanmaktadır. Lise eğitimini tamamlayan öğrencilerin yükseköğretime geçiĢini 1974’te Üniversitelerarası Öğrenci Seçme ve YerleĢtirme Merkezi (ÜSYM) gerçekleĢtirmiĢtir. Kurum 1981 yılında yürürlüğe giren 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ile Yükseköğretim Kuruluna (YÖK) bağlanarak Öğrenci Seçme ve YerleĢtirme Merkezi (ÖSYM) adını almıĢtır. Kurumun son düzenleme ile adı Ölçme, Seçme ve YerleĢtirme Merkezi (ÖSYM) olmuĢtur. Günümüzde üniversiteye giriĢ bu kurum aracılığıyla sağlanmaktadır.
Ġlk olarak 1974’te tek basamaklı olarak ve Üniversite Seçme Sınavı (ÜSS) adıyla gerçekleĢen sınav, 1982 – 1998 yılları arasında iki basamaklı ve Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS) ile Öğrenci YerleĢtirme Sınavı (ÖYS) adlarıyla uygulanmıĢtır. 1999 – 2009 yılları arasında yine tek basamak olarak ve Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS) adıyla uygulanmıĢken son yapılan düzenlemelerle birlikte 2010 yılından itibaren bu güne kadar tekrar çift basamaklı sisteme dönülmüĢtür. Bu bağlamda birinci basamak Yükseköğretime GeçiĢ Sınava (YGS) adını taĢırken ikinci basamak sınavı Lisans YerleĢtirme Sınavı (LYS) adını almıĢtır. Bu durum YGS ve LYS’nin konu kapsamlarını da farklılandırmıĢtır.
YGS’de 2010, 2011 ve 2012 yıllarında Tarih dersinden 17 soru çıkarken bu sorular 9. Sınıf Tarih, 10. Sınıf Tarih ve T.C Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Derslerinin ünitelerinden seçilmiĢtir. 2013 yılında Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinden de soru eklenmesi dolayısıyla soru sayısı 15’e düĢmüĢtür. Buna karĢılık LYS’de 44 Tarih sorusu çıkmaktadır. Bu sorular ise 9. Sınıf Tarih, 10. Sınıf Tarih, T.C Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersleri ile ÇağdaĢ Türk ve Dünya Tarihi Dersi Ünitelerinden seçilmektedir. Ayrıca 11. Sınıfta seçmeli ders olarak gösterilen Türk Kültür Tarihi Dersi ünitelerinden de soru gelmektedir. Bu yönüyle üniversiteye giriĢ için aday olan öğrencilerin Tarih sorularına vereceği cevaplar önem taĢımaktadır.
Öğretim programlarının, ortaöğretim sonrası bir ölçme ve değerlendirmesi durumundaki YGS ve LYS’nin, günümüzde ölçme aracındaki niteliklere haiz en önemli sınavlar olduğu düĢünülmektedir.
1.1.2. AraĢtırmanın Amacı
sınavlarında çıkan Tarih sorularını karĢılaĢtırmak ve soruların Ortaöğretim Tarih Dersi Öğretim Programlarına uygunluğunu değerlendirmektir.
Temel amaca bağlı olarak alt amaçlar ise Ģu Ģekilde sıralanabilir:
1. Ortaöğretim Tarih Dersi Öğretim Programlarında yer alan konuların ana baĢlıklarını belirlemek
2. YGS ve LYS’de sorulmuĢ Tarih sorularını inceleyerek soruları konularına göre sınıflandırmak
3. YGS ve LYS’de en fazla sorulmuĢ olan Tarih dersi konularını belirlemek
1.1.3. AraĢtırmanın Önemi
Bu araĢtırmada liselerde Tarih dersinin öğretimi ve bu öğretime bağlı olarak üniversite sınavlarında sorulmuĢ olan Tarih sorularının durum tespiti yapılarak Ortaöğretim Tarih Dersi Öğretim Programlarıyla paralellik arz edip etmediği ortaya konmaya çalıĢılacaktır.
1.1.4. Sayıltılar
1. Liselerde Tarih dersleri, Ortaöğretim Tarih Dersi Öğretim Programlarına uygun olarak iĢlenmektedir.
2. YGS ve LYS’de sorulan Tarih sorularının Ortaöğretim Tarih Dersi Öğretim Programlarına göre hazırlandığı düĢünülmektedir.
3. YGS ve LYS’de sorulan Tarih sorularının yıllara ve konulara göre dağılımı eĢit değildir.
1.1.5. Sınırlılıklar
1. ÇalıĢmada 2010 – 2013 yılları arasında sorulmuĢ olan tarih soruları incelenecektir. Daha önceki yıllara ait olan üniversite sınavlarının Tarih soruları dikkate
alınmayacaktır.
2. Çok sayıda Tarih ders kitabı bulunmasına rağmen çalıĢmada Talim ve Terbiye Kurulu tarafından onaylanmıĢ ve halen ortaöğretim kurumlarında kullanılmakta olan ders kitapları dikkate alınacaktır.
4. Sorular 9. Sınıf Tarih Dersi, 10. Sınıf Tarih Dersi, T.C Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi ile ÇağdaĢ Türk ve Dünya Tarihi Dersi üniteleri bağlamında ele alınacak seçmeli Türk Kültür Tarihi Dersi; 9. Sınıf Tarih, 10. Sınıf Tarih ve T.C Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersleri ünitelerinin ilgili bölümlerinden oluĢtuğu için dikkate alınmayacaktır. Yine Milli Güvenlik Dersi ile ilgili olan sorular da dikkate alınmayacaktır.
1.1.6. Tanımlar
Ortaöğretim: Ortaokul veya imam-hatip ortaokulundan sonra dört yıllık öğretim veren ve bütün öğrencilere ortaöğretim seviyesinde asgari ortak bir genel kültür vererek hayata ve yükseköğretime hazırlayan programların uygulandığı resmî ve özel örgün ortaöğretim okul veya kurumlarını ifade eder.
Yükseköğretim: Ortaöğretime dayalı ve en az dört yarıyılı kapsayan her kademedeki eğitim – öğretimin tümüdür.
Müfredat Programı: Günümüzde Eğitim Programına karĢılık gelmektedir. Ders, konu ve ünitelerin listelenmesi anlamında kullanılmaktadır.
Öğretim Programı: Okulda ya da okul dıĢında bireye kazandırılması planlanan bir dersin öğretimiyle ilgili tüm etkinliklerin kapsadığı yaĢantılar düzeneğidir.
1.2. Ġlgili AraĢtırmalar
Çoban ve Hançer (2006), Fizik Dersinin Lise Programları ve ÖSS soruları Açısından Değerlendirilmesi adlı çalıĢmalarında Fizik dersini lise programları ve ÖSS açısından değerlendirmiĢ ve Fizik dersi programında ve ÖSS sorularının kapsam geçerliği konusunda sorunların olduğunu saptamıĢtır.
Çoban ve Dursun (2006), Geometri Dersinin Lise Programları ve ÖSS Soruları Açısından Değerlendirilmesi adlı çalıĢmalarında Geometrinin üniversiteye giriĢ sınavlarında önemli bir ders olduğunu saptamıĢ, 2001 – 2005 yıllarına ait ÖSS Geometri sorularının programa göre dağılımını ortaya koymuĢ ve Geometri dersi programında ve ÖSS sorularının kapsam geçerliği konusunda sorunların olduğunu belirtmiĢtir.
önemli bir ders olduğunu saptamıĢ, 2001 – 2005 yıllarına ait ÖSS Kimya sorularının programa göre dağılımını ortaya koymuĢ ve Kimya dersi programında ve ÖSS sorularının kapsam geçerliği konusunda sorunların olduğunu belirtmiĢtir.
Çoban, AktaĢ ve Sülün (2006), Biyoloji Öğretim Programının ÖSS Soruları Açısından Değerlendirilmesi adlı çalıĢmalarında Biyolojinin üniversiteye giriĢ sınavlarında önemli bir ders olduğunu saptamıĢ, 2001 – 2005 yıllarına ait ÖSS Biyoloji sorularının programa göre dağılımını ortaya koymuĢ ve Biyoloji dersi programında ve ÖSS sorularının kapsam geçerliği konusunda sorunların olduğunu belirtmiĢtir.
Melenlioğlu (2005), Ortaöğretim Müfredat Programı İle Üniversiteye Giriş Sınavlarındaki Türkçe Sorularının Karşılaştırılması adlı çalıĢmasında sınavın öğrencinin sadece bir becerisini ölçer nitelikte hazırlandığı gibi bir kanı uyandırdığını belirtmiĢ ve sınav hazırlamada ÖSYM ile MEB’in ortak bir çalıĢma yürütmesi gerekliliğini savunmuĢtur. Küçükkurt (2006), ÖSS Sistemi ve Felsefe Grubu Derslerinin ÖSS Sistemi İçindeki Konumu adlı çalıĢmasında ÖSS’de sorulan Felsefe Grubu sorularını inceleyerek Felsefe Grubu derslerinin sistem içindeki yeri ve önemini ortaya koymaya çalıĢmıĢtır.
1.3. Yöntem
1.3.1. AraĢtırmanın Modeli
AraĢtırma tarama modeli temel alınarak yapılacaktır. Bu model geçmiĢte ya da halen var olan bir durumu var olduğu Ģekliyle betimlemeyi amaçlayan bir yaklaĢımdır. Örneklemden elde edilen veriler, evren hakkında genel bir yargıya varmak amacıyla kullanılacağı için araĢtırma genel tarama türünde olacaktır. Genel tarama modeli çok sayıda elemandan oluĢan bir evrende, evren hakkında genel bir yargıya varmak amacıyla evrenin tümü ya da ondan alınacak bir grup, örnek veya örneklem üzerinde yapılan tarama düzenlemeleridir.
1.3.2. Evren ve Örneklem
AraĢtırmanın evrenini YGS ve LYS’de çıkmıĢ sorular oluĢtururken örneklemi ise 2010 – 2013 yılları arasında YGS ve LYS’de sorulan Tarih soruları meydana getirecektir.
1.3.3. Veri Toplama Araçları
AraĢtırmada kullanılacak olan veriler 2010 – 2013 yılları arasında YGS ve LYS’de sorulan Tarih soruları olduğu için bu veriler ÖSYM’nin internet sitesi ve ilgili yayınlardan toplanacaktır.
1.3.4. Verilerin Toplanması
AraĢtırmanın amaçları doğrultusunda YGS ve LYS’de çıkmıĢ 2010 – 2013 Tarih soruları taranacak ve bu sorular konularına göre sınıflandırılacaktır. Daha sonra da Talim ve Terbiye Kurulu onaylı ders kitaplarının konuları incelenecektir. Son olaraksa YGS ve LYS Tarih soruları ile tarih dersi müfredatının uygunluğu ele alınacaktır.
1.3.5. Verilerin Analizi
ÇalıĢma için toplanan veriler araĢtırmada ele alınan probleme yorum getirecek Ģekilde düzenlenerek analiz edilecektir.
2. BÖLÜM. EĞĠTĠM VE ÖĞRETĠMLE ĠLGĠLĠ TEMEL
KAVRAMLAR
AraĢtırmanın önemli unsurlarından birisi Ortaöğretim Tarih Dersi Öğretim Programları olduğu için eğitim ve öğretimle ilgili bazı kavramları tanımlamak ve genel bir çerçeve içerisinde programlar ve iliĢkili kavramlar üzerinde durmak yerinde olacaktır.
2.1. Temel Kavramlar
2.1.1. Eğitim
Toplumsal yaĢamda karĢılaĢtığımız problemlerin köklü çözümü olarak “eğitim” vurgulanmaktadır (Sönmez, 2011). Bu vurgu çerçevesinde BinbaĢıoğlu’na göre eğitim; “Öğrenme ve çalıĢma sonucu, kiĢinin geliĢtirdiği yeti ve yeteneklerle toplum tarafından benimsenen tutum ve davranıĢ geliĢtirme süreçlerinin tümüdür.” (BinbaĢıoğlu, 1995). Buradan hareketle eğitimi, bireyin davranıĢlarında kendi yaĢantısı yoluyla ve kasıtlı olarak, istendik davranıĢ değiĢikliği meydana getirme süreci olarak da tanımlayabiliriz. Bu tanımdaki “istendik” sözcüğü söz konusu değiĢmenin önceden tasarlandığını göstermek, “kasıt” sözcüğü de önceden tasarlanmıĢ bir değiĢikliği sadece bir tesadüf eseri olarak yaratan ve belki farkında bile olunmayan durumları dıĢarıda tutmak için kullanılmıĢtır. “Kendi yaĢantısı yoluyla” ifadesiyle ise yaparak-yaĢayarak öğrenme vurgulanmaktadır (Sönmez, 2011).
Eğitim bir davranıĢ değiĢtirme süreci olarak yaĢam boyu devam etmektedir. Bu sürecin genel özellikleri Ģunlardır:
Kapsamlıdır Çok boyutludur
Bilimsel araĢtırma ve bulgulardan kaynaklanır Ġnsana özgü ve yaĢantılarla gerçekleĢir
Amaca yönelik ve bütünleyicidir Mekân yönünden sınırlandırılamaz Kalkınma ile doğrudan ilgilidir Kültürle iç içedir
DavranıĢların istenilen yönde ve yaĢantı yoluyla değiĢtirilmesi amaçlanır Bilgi, beceri ve alıĢkanlıkların kazandırılmasında onların istenilmesi önemlidir DeğiĢmeler kasıtlı (planlı) bir Ģekilde rastlantılara bırakılmadan sürdürülür Toplumsal geçerliği olan faaliyetleri içerir (Dursunoğlu, 2002).
2.1.2. Öğretim
Öğretim terimi yalın olarak baĢkasının öğrenmesine yardım etmek sanatı olarak tanımlanmaktadır. Dar anlamda öğretim, bir öğretim kurumundaki öğretme etkinliği iken geniĢ anlamına göre öğretmen ve öğrenci arasındaki etkileĢimin tümünü kapsar (BinbaĢıoğlu, 1991).
Eğitim ve öğretim kavramları birbiriyle çok karıĢtırılabildiği için ikisinin arasındaki farkları Ģu tablo ile gösterebiliriz.
Tablo 1. Eğitim Ġle Öğretim Arasındaki Farklar
Eğitim Öğretim
Zaman ve mekân boyutu açısından kapsamlı, sürekli ve çok boyutludur
Zaman ve mekân yönünden kapsamı dar, süreklidir.
YaĢam boyu devam eder. Belirli bir yaĢ grubu ile sınırlıdır. Her türlü bilgi ve deneyimi kapsar. Ġlgili programda öngörülen deneyimleri
kapsar.
Öğretimi kapsar. Önceden belirlenmiĢ etkinlikleri kapsar Genel anlamda temel amaçtır. Genel anlamda eğitimin amacıdır Amaçlı, planlı, programlı olabileceği gibi
rastlantısal da olabilir. Amaçlı, planlı ve programlıdır. Kitle iletiĢim araçları, anne-baba, arkadaĢ
2.1.3. Öğrenme
Öğrenme, yaĢantı ürünü ve nispeten kalıcı izli olan davranıĢ değiĢikliğidir. Öğrenme niteliğindeki değiĢmeler biliĢsel, duyuĢsal ve psiko-motor olmak üzere üç türlü olabilir (Sönmez, 2011). Öğrenmenin oluĢabilmesi için;
Bireyin davranıĢında değiĢiklik olması YaĢantı sonucunda meydana gelmesi Belirli bir süre kalıcı olması Ģartları aranır
2.1.4. Öğretme
Bireyin davranıĢlarında hem kendi yaĢantısına, hem de toplumun yaĢantısına kalite katacak farklılaĢmaları meydana getirmek için gerçekleĢtirilen etkinliklerin tümü “öğretme” olarak tanımlanabilir (Sönmez, 2011).
Formal eğitim kurumlarında öğretme sürecinde öğretmenler önemli rol oynarlar. Öğretmen, öğretim programında öğrencilere kazandırılması öngörülen davranıĢların kazandırılmasıyla görevlidir. Milli Eğitim Temel Kanunu’ nda öğretmenlik; “Devletin eğitim, öğretim ve bununla ilgili yönetim görevlerini üzerine alan özel bir ihtisas mesleğidir.” olarak tanımlanırken öğretmenlerin bu görevlerini Türk Milli Eğitiminin amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak ifa etmekle yükümlü oldukları belirtilmiĢtir.
2.1.5. Öğretimin Ġlkeleri
1. Öğretim bir amaçla baĢlar ve bu amaçların kontrol edilmesiyle biter. 2. Konuya ve çocuğa uygun bir ya da birkaç öğretim yöntemi seçilmelidir. 3. Bilinenden bilinmeyene doğru hareket edilmelidir.
4. Yalından karmaĢığa veya kolaydan zora doğru bir yol izlenmelidir. 5. Yakından uzağa yöntemiyle çocuğa öğretmek istediğimiz Ģeyi daha kolay
öğretebiliriz.
6. Ayanilik ilkesi. Buna göre öğretilen konu ile ilgili nesnenin, yoksa onun Ģeklinin öğrenciye gösterilmesidir (BinbaĢıoğlu, 1995).
2.2. Eğitim ve Öğretim Programları
AraĢtırmanın bir diğer kısmı öğretim programlarını konu edindiği için genel bir çerçeve içerisinde programlar ve iliĢkili kavramlar üzerinde durulacaktır.
2.2.1. Eğitim Programı
Eğitimde program kavramı pek çok düĢünür ve eğitim bilimcisi tarafından farklı Ģekillerde tanımlanmasına rağmen genel olarak 20. yüzyıla kadar “konular listesi” anlamında kullanılmıĢtır. Bununla birlikte farklı tanımların ortak yönlerini Ģöyle sıralayabiliriz. Eğitim programı;
Konular listesidir. Ders içerikleridir.
ÇalıĢmaların programlanmasıdır. Öğretim materyalleri listesidir. Derslerin sıralanmasıdır. Hedef davranıĢlar grubudur.
Okul içinde ve dıĢında öğretilen her Ģeydir. Okul personeli tarafından planlanan her Ģeydir.
Ancak eğitim programları üzerinde uzmanlaĢmıĢ eğitim bilimcilerinin tanımlarına baktığımızda daha kapsamlı ve betimleyici tanımlarla karĢılaĢmaktayız. Bu bağlamda eğitim programı; öğrenene okulda ve okul dıĢında planlanmıĢ etkinlikler yoluyla sağlanan öğrenme yaĢantıları düzeneği olarak tanımlanabilir (Demirel, 2012).
Demirel bir eğitim programının beĢ farklı iĢlevini Ģöyle açıklamaktadır:
Resmi Eğitim Programı: Program kılavuzunu; hedefleri, ders planlarını, konuların iĢleniĢ sırasını, kullanılacak araç-gereçleri ve değerlendirmeyi içeren yazılı program.
ĠĢevuruk Eğitim Programı: Öğretmenin sınıfta öğrettikleri, bunların nasıl öğretildiği ve öğrencilerin öğrenme ürünlerini kapsayan program.
Öğretisiz Eğitim Programı: Resmi ya da iĢevuruk programa dâhil edilmeyen, öğretilmeyen konuları ve bu konuların öğretilmeme sebebini içeren program.
Destekleyici Eğitim Programı: Resmi program dıĢında öğrencilerin ilgilerine ve gönüllülük esasına göre planlanmıĢ öğrenme yaĢantılarını destekleyen program (Demirel, 2012).
2.2.2. Öğretim Programı
Öğretim Programı, belli bir öğretim basamağında çeĢitli sınıf ve derslerde ele alınacak konuların ve bunların amaçlarının; sınıflara (öğrencilerin ilgi, yaĢ ve zihin düzeylerine) göre düzenlenmiĢ biçimini ve her dersin haftadan kaçar saat okutulacağını gösteren bir kılavuzdur (BinbaĢıoğlu, 1991).
Öğretim programı öğrencilerden beklenen öğrenmeyi meydana getirebilmek için planlanmıĢ faaliyetlerin tamamı olarak tanımlanabilir.
Öğrencilere kazandırılacak özellikleri, yani eriĢilecek hedefleri, bu hedeflere ulaĢmak için yapılacak etkinliklerde kullanılacak araç ve gereçleri, saptanan hedeflere ulaĢılıp ulaĢılamadığını anlama olanağı verecek değerlendirmeyi içeren bir öğretim programı öğretmen ve öğrencinin maksadına ulaĢmasına yardım eder. Dikkatlice hazırlanmıĢ bir öğretim programı öğretmen ve öğrenciye nereye, nasıl gideceklerini, hedeflerine nasıl ulaĢacaklarını ve ilerlemenin her basamağında ne elde edeceklerini bilme olanağı verir (Dursunoğlu, 2002).
Öğretim programının yararlarını Ģu Ģekilde sıralayabiliriz;
1. Belli basamaktaki okulların öğretiminin, aynı amaçlar çerçevesi içinde, aĢağı yukarı aynı biçimde olmasını sağlar.
2. Öğrencilere kazandırılacak bilgi, beceri, alıĢkanlık ve değer-takdir duygularının; onların yaĢ, ilgi ve yeteneklerine göre olmasını sağlar.
3. Öğretmeni, planlı ve düzenli çalıĢmaya yönelterek öğretimi bilinçli hale getirir. 4. Mesleğe yeni giren öğretmenlere rehberlik eder.
ĠĢlevsel Olması: Öğretim konusu olarak saptanan maddeleri, yaĢamda geçerli olan konuları içermesidir. Bu anlayıĢa göre hazırlanacak bir programda öğretim konusu olarak saptanacak maddeler, yaĢamda oluĢ biçimine ve oranına göre yer alır.
Esnek Olması: Programın çocuğun ve çevrenin gereksinimlerine göre geliĢtirilebilmesini ifade eder. Programda esnekliğin nedenleri dört maddede toplanabilir:
1. Ülke okullarındaki çevre ve iklim koĢullarının farklı olması
2. Okulun bulunduğu çevrede yaĢayan insanlar arasındaki uygarlık düzeyinin farklı olması
3. Öğrenciler arasında bireysel farklılıkların bulunması
4. Bilim ve teknikte sürekli değiĢim ve geliĢmelerin yaĢanması
Çerçeve Program Olması: Öğretim programının fazla ayrıntılara inmeden, ana çizgileriyle hazırlanmasıdır.
DeğiĢmez ya da Genel Program Olması: Ġnsanlar her ne kadar ayrı ayrı çevrede yaĢasalar ve özel bir takım ilgi ve gereksinimleri bulunsa da birbirine benzeyen özelliklere sahiptir. Bu durum öğretim programlarında etkisini göstermelidir. O halde öğretim programları, iyi bir yurttaĢ ve insan olmaya olanak sağlayan “değiĢmez” ya da “genel” nitelikteki bir takım konulara da önem vermelidir (BinbaĢıoğlu, 1991).
2.2.3. Okul Programı
Okul Programı, okuldaki bütün eğitim ve öğretim çalıĢmalarını düzenleyen bir programdır. Bunun kapsamına bütün ders içi ve ders dıĢı çalıĢmalar girer (BinbaĢıoğlu, 1991).
2.2.4. Ders Programı
Ders Programı, öğretim programlarında yer alan bilgileri ve hedeflenen davranıĢları belli bir süre içerisinde öğrenciye kazandıran programlardır (Dursunoğlu, 2002).
3. BÖLÜM. TÜRK MĠLLĠ EĞĠTĠM SĠSTEMĠ
Bu bölümde Türk Milli Eğitim Sisteminin temel özellikleri üzerinde durulacaktır.
3.1. Türk Milli Eğitim Sisteminin Yasal Temelleri
Eğitim, Öğrenim Hakkı ve Ödevi Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 42. maddesi ile anayasal esaslara bağlanmıĢtır. Buna göre;
“Kimse eğitim ve öğretim hakkından yoksun bırakılamaz. Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir. Eğitim ve öğretim Atatürk Ġlke ve Ġnkılâpları doğrultusunda, çağdaĢ bilim ve eğitim esaslarına göre, devletin denetimi ve gözetimi altında yapılır. Bu esaslara aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz.
Eğitim ve öğretim hürriyeti, Anayasaya sadakat borcunu ortadan kaldırmaz.
Ġlköğretim kız ve erkek bütün vatandaĢlar için zorunludur ve devlet okullarında parasızdır. Özel ilk ve orta dereceli okulların bağlı olduğu esaslar, devlet okulları ile eriĢilmek istenen seviyeye uygun olarak, kanunla düzenlenir.
Devlet maddi imkânlardan yoksun baĢarılı öğrencilerin öğrenimlerini sürdürebilmeleri amacı ile burslar ve baĢka yollarla gerekli yardımları yapar. Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır.
Eğitim ve öğretim kurumlarında sadece eğitim, öğretim, araĢtırma ve inceleme ile ilgili faaliyetler yürütülür. Bu faaliyetler he ne suretle olursa olsun engellenemez.
Türkçe ’den baĢka hiçbir dil eğitim ve öğretim kurumlarında Türk vatandaĢlarına ana dilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez. Eğitim ve öğretim kurumlarında okutulacak yabancı diller ile yabancı dille eğitim ve öğretim yapan okulların tabi olacağı esaslar kanunla düzenlenir. Milletlerarası antlaĢma hükümleri saklıdır.”
3.2. Türk Milli Eğitiminin Amaçları
Türk Eğitim Sistemi ile ilgili önemli kanunlardan biri 24.06.1973 Tarihli ve 15474 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’dur. Bu kanunda Türk Milli Eğitimi’nin amaçları Ģöyle belirtilmektedir:
3.2.1. Genel Amaçlar
Madde 2. Türk Milli Eğitiminin genel amacı, Türk milletinin bütün fertlerini;
1. Atatürk inkılâp ve ilkelerine ve Anayasa’da ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliĢtiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalıĢan; insan haklarına ve Anayasa’nın baĢlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti’ne karĢı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranıĢ haline getirmiĢ yurttaĢlar olarak yetiĢtirmek,
2. Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı Ģekilde geliĢmiĢ bir kiĢiliğe ve karaktere hür ve bilimsel düĢünme gücüne, geniĢ bir dünya görüĢüne sahip, insan haklarına saygılı, kiĢilik ve teĢebbüse değer veren, topluma karĢı sorumluluk duyan, yapıcı, yaratıcı ve verimli kiĢiler olarak yetiĢtirmek,
3. Ġlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliĢtirerek gerekli bilgi, beceri, davranıĢlar ve birlikte iĢ görme alıĢkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak. Böylece, bir yandan Türk vatandaĢlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu artırmak; öte yandan Milli birlik ve bütünlük içinde iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk milletini çağdaĢ uygarlığın yapıcı, yaratıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır.
3.2.2. Özel Amaçlar
Madde 3. “Türk eğitim ve öğretim sistemi, bu genel amaçları gerçekleĢtirecek Ģekilde düzenlenir ve çeĢitli derece ve türdeki eğitim kurumlarının özel amaçları, genel amaçları ve aĢağıda sıralanan temel ilkelere uygun olarak tespit edilir.”
3.3. Türk Milli Eğitimi’nin Temel Ġlkeleri
24.06.1973 Tarihli ve 15474 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu madde 4 - 17’ye göre temel ilkeler Ģunlardır:
1. Genellik ve EĢitlik:
Madde 4 - Eğitim kurumları dil, ırk, cinsiyet ve din ayrımı gözetmeksizin herkese açıktır. Eğitimde hiçbir kiĢiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz.
2. Ferdin ve Toplumun Ġhtiyaçları:
Madde 5 - Milli eğitim hizmeti, Türk vatandaĢlarının istek ve kabiliyetleri ile Türk toplumunun ihtiyaçlarına göre düzenlenir.
3. Yöneltme:
Madde 6 - Fertler, eğitimleri süresince, ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde ve doğrultusunda çeĢitli programlara veya okullara yöneltilerek yetiĢtirilirler.
(DeğiĢik: 16/8/1997 – 4306/3 md.) Milli eğitimin sistemi, her bakımdan, bu yöneltmeyi gerçekleĢtirecek biçimde düzenlenir. Bu amaçla, ortaöğretim kurumlarına, eğitim programlarının hedeflerine uygun düĢecek Ģekilde hazırlık sınıfları konulabilir
Yöneltmede ve baĢarının ölçülmesinde rehberlik hizmetlerinden ve objektif ölçme ve değerlendirme metotlarından yararlanılır.
4. Eğitim Hakkı:
Madde 7 – Ġlköğretim görmek her Türk vatandaĢının hakkıdır. Ġlköğretim kurumlarından sonraki eğitim kurumlarından vatandaĢlar ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde yararlanırlar.
5. Fırsat ve Ġmkân EĢitliği:
Madde 8 - Eğitimde kadın, erkek herkese fırsat ve imkân eĢitliği sağlanır. Maddi imkânlardan yoksun baĢarılı öğrencilerin en yüksek eğitim kademelerine kadar öğrenim görmelerini sağlamak amacıyla parasız yatılılık, burs, kredi ve baĢka yollarla gerekli
yardımlar yapılır. Özel eğitime ve korunmaya muhtaç çocukları yetiĢtirmek için özel tedbirler alınır.
6. Süreklilik:
Madde 9 – Fertlerin genel ve mesleki eğitimlerinin hayat boyunca devam etmesi esastır. Gençlerin eğitimi yanında, hayata ve iĢ alanlarına olumlu bir Ģekilde uymalarına yardımcı olmak üzere, yetiĢkinlerin sürekli eğitimini sağlamak için gerekli tedbirleri almak da bir eğitim görevidir.
7. Atatürk Ġnkılâp ve Ġlkeleri ve Atatürk Milliyetçiliği:
Madde 10 – (DeğiĢik: 16/6/1983 - 2842/2 md.) Eğitim sistemimizin her derece ve türü ile ilgili ders programlarının hazırlanıp uygulanmasında ve her türlü eğitim faaliyetlerinde Atatürk inkılap ve ilkeleri ve Anayasada ifadesini bulmuĢ olan Atatürk milliyetçiliği temel olarak alınır. Milli ahlak ve milli kültürün bozulup yozlaĢmadan kendimize has Ģekli ile evrensel kültür içinde korunup geliĢtirilmesine ve öğretilmesine önem verilir.
Milli birlik ve bütünlüğün temel unsurlarından biri olarak Türk dilinin, eğitimin her kademesinde, özellikleri bozulmadan ve aĢırılığa kaçılmadan öğretilmesine önem verilir; çağdaĢ eğitim ve bilim dili halinde zenginleĢmesine çalıĢılır ve bu maksatla Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu ile iĢbirliği yapılarak Mili Eğitim Bakanlığı’nca gereken tedbirler alınır.
8. Demokrasi Eğitimi:
Madde 11 – (DeğiĢik: 16/6/1983 - 2842/3 md.) Güçlü ve istikrarlı, hür ve demokratik bir toplum düzeninin gerçekleĢmesi ve devamı için yurttaĢların sahip olmaları gereken demokrasi bilincinin, yurt yönetimine ait bilgi, anlayıĢ ve davranıĢlarla sorumluluk duygusunun ve manevi değerlere saygının, her türlü eğitim çalıĢmalarında öğrencilere kazandırılıp geliĢtirilmesine çalıĢılır; ancak, eğitim kurumlarında Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine aykırı siyasi ve ideolojik telkinler yapılmasına ve bu nitelikteki günlük siyasi olay ve tartıĢmalara karıĢılmasına hiçbir Ģekilde meydan verilmez.
9. Laiklik:
Madde 12 – (DeğiĢik: 16/6/1983 - 2842/4 md.) Türk milli eğitiminde laiklik esastır. Din kültürü ve ahlak öğretimi ilköğretim okulları ile lise ve dengi okullarda okutulan zorunlu dersler arasında yer alır.
10. Bilimsellik:
Madde 13 – Her derece ve türdeki ders programları ve eğitim metotlarıyla ders araç ve gereçleri, bilimsel ve teknolojik esaslara ve yeniliklere, çevre ve ülke ihtiyaçlarına göre sürekli olarak geliĢtirilir. Eğitimde verimliliğin artırılması ve sürekli olarak geliĢme ve yenileĢmenin sağlanması bilimsel araĢtırma ve değerlendirmelere dayalı olarak yapılır. Bilgi ve teknoloji üretmek ve kültürümüzü geliĢtirmekle görevli eğitim kurumları gereğince donatılıp güçlendirilir; bu yöndeki çalıĢmalar maddi ve manevi bakımından teĢvik edilir ve desteklenir.
11. Planlılık:
Madde 14 – Milli eğitimin geliĢmesi iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınma hedeflerine uygun olarak eğitim - insan gücü - istihdam iliĢkileri dikkate alınmak suretiyle, sanayileĢme ve tarımda modernleĢmede gerekli teknolojik geliĢmeyi sağlayacak mesleki ve teknik eğitime ağırlık verecek biçimde planlanır ve gerçekleĢtirilir.
Mesleklerin kademeleri ve her kademenin unvan, yetki ve sorumlulukları kanunla tespit edilir ve her derece ve türdeki örgün ve yaygın mesleki eğitim kurumlarının kuruluĢ ve programları bu kademelere uygun olarak düzenlenir.
Eğitim kurumlarının yer, personel, bina, tesis ve ekleri, donatım, araç, gereç ve kapasiteleri ile ilgili standartlar önceden tespit edilir ve kurumların bu standartlara göre optimal büyüklükte kurulması ve verimli olarak iĢletilmesi sağlanır.
12. Karma Eğitim:
Madde 15 – Okullarda kız ve erkek karma eğitim yapılması esastır. Ancak eğitimin türüne, imkân ve zorunluluklara göre bazı okullar yalnızca kız veya yalnızca erkek öğrencilere ayrılabilir.
13. Eğitim Kampüsleri ve Okul Ġle Ailenin ĠĢbirliği:1
Madde 16 – (DeğiĢik: 25/6/2009-5917/17 md.) Aynı alan içinde birden fazla örgün ve/veya yaygın eğitim kurumunun bir arada bulunması halinde eğitim kampüsü kurulabilir ve bunların ortak ihtiyaçlarını karĢılamak üzere eğitim kampüsü yönetimi oluĢturulabilir. Eğitim kampüsü bünyesindeki ortak açık alan, kantin, salon ve benzeri yerlerin iĢlettirilmesi veya iĢletilmesi kampüs yönetimince yerine getirilir. Bu Ģekilde elde edilen gelirler, kampüsün ortak giderlerinde kullanılır. Eğitim kampüslerinin kuruluĢu, yönetiminin oluĢumu, gelirlerinin harcanması ve denetlenmesi ile bu fıkrada belirtilen diğer hususlar Maliye Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığınca müĢtereken hazırlanan yönetmelikle düzenlenir.
Eğitim kurumlarının amaçlarının gerçekleĢtirilmesine katkıda bulunmak için okul ile aile arasında iĢbirliği sağlanır. Bu amaçla okullarda okul-aile birlikleri kurulur. Okul-aile birlikleri, okulların eğitim ve öğretim hizmetlerine etkinlik ve verimlilik kazandırmak, okulların ve maddi imkânlardan yoksun öğrencilerin zorunlu ihtiyaçlarını karĢılamak üzere; aynî ve nakdî bağıĢları kabul edebilir, maddi katkı sağlamak amacıyla sosyal ve kültürel etkinlikler ve kampanyalar düzenleyebilir, okulların bünyesinde bulunan açık alan, kantin, salon ve benzeri yerleri iĢlettirebilir veya iĢletebilir. Öğrenci velileri hiçbir surette bağıĢ yapmaya zorlanamaz. Okul-aile birliklerinin kuruluĢ ve iĢleyiĢi, birlik organlarının oluĢturulması ve seçim Ģekilleri, sosyal ve kültürel etkinliklerden sağlanan maddi katkılar, bağıĢların kabulü, harcanması ve denetlenmesi ile açık alan, kantin, salon ve benzeri yerlerin iĢlettirilmesi veya iĢletilmesinden sağlanan gelirlerin dağıtım yerleri ve oranları, harcanması ve denetlenmesine dair usul ve esaslar, Maliye Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığınca müĢtereken hazırlanan yönetmelikle düzenlenir.
Milli Eğitim Bakanlığınca belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde, gerekli görülen hallerde il milli eğitim müdürlükleri; il sınırları içerisinde bulunan bir veya birden fazla eğitim kampüsü yönetiminin veya okul-aile birliğinin iĢlettirebileceği veya iĢletebileceği yerlere iliĢkin ihaleleri bunlar adına yapmaya yetkilidir.
1Bu madde baĢlığı ”XIII – Okul ile ailenin iĢbirliği:” iken, 25/6/2009 tarihli ve 5917 sayılı Kanunun 17 inci maddesiyle metne iĢlendiği Ģekilde değiĢtirilmiĢtir.
Eğitim kampüsleri ve okul-aile birliklerinin gelirleri, genel bütçe gelirleri ile iliĢkilendirilmeksizin eğitim kampüsü yönetimi ve okul-aile birliği adına bankalarda açılan özel hesaplarda tutulur.
Eğitim kampüsü yönetimleri ve okul-aile birlikleri, bu madde kapsamında yapacakları iĢlemler ve düzenlenen kâğıtlar yönünden damga vergisi ve harçlardan muaf; bunlara ve bunlar tarafından yapılan bağıĢ ve yardımlar ise veraset ve intikal vergisinden müstesnadır.
14. Her Yerde Eğitim:
Madde 17 – Milli eğitimin amaçları yalnız resmi ve özel eğitim kurumlarında değil, aynı zamanda evde, çevrede, iĢyerlerinde, her yerde ve her fırsatta gerçekleĢtirilmeye çalıĢılır. Resmi, özel ve gönüllü her kuruluĢun eğitimle ilgili faaliyetleri, Milli Eğitimin amaçlarına uygunluğu bakımından Milli Eğitim Bakanlığı’nın denetimine tabidir.
3.4. Türk Milli Eğitim Sisteminin Genel Yapısı
1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu ile belirlenmiĢ olan Milli Eğitim Sistemi, “örgün eğitim” ve “yaygın eğitim” olmak üzere iki ana bölümden oluĢmaktadır.
Madde 18 – Türk milli eğitim sistemi, örgün eğitim ve yaygın eğitim olmak üzere, iki ana bölümden kurulur.
Örgün eğitim, okul öncesi eğitimi, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarını kapsar.
Yaygın eğitim, örgün eğitim yanında veya dıĢında düzenlenen eğitim faaliyetlerinin tümünü kapsar.
3.4.1. Örgün Eğitim
3.4.1.1. Okul Öncesi Eğitimi
I. Kapsam:
Madde 19 – Okul öncesi eğitimi, mecburi ilköğrenim çağına gelmemiĢ çocukların eğitimini kapsar. Bu eğitim isteğe bağlıdır.
Madde 20 – Okul öncesi eğitiminin amaç ve görevleri, milli eğitimin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak,
1. Çocukların beden, zihin ve duygu geliĢmesini ve iyi alıĢkanlıklar kazanmasını sağlamak;
2. Onları ilköğretime hazırlamak;
3. ġartları elveriĢsiz çevrelerden ve ailelerden gelen çocuklar için ortak bir yetiĢme ortamı yaratmak;
4. Çocukların Türkçeyi doğru ve güzel konuĢmalarını sağlamaktır.
III. KuruluĢ:
Madde 21 – (DeğiĢik: 16/6/1983 - 2842/6 md.) Okul öncesi eğitim kurumları, bağımsız anaokulları olarak kurulabileceği gibi, gerekli görülen yerlerde ilköğretim okuluna bağlı anasınıfları halinde veya ilgili diğer öğretim kurumlarına bağlı uygulama sınıfları olarak da açılabilir.
Okul öncesi eğitim kurumlarının nerelerde ve hangi önceliklere göre açılacağı, Milli Eğitim Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikle düzenlenir.
(Mülga: 15/5/2008-5763/37 md.)
3.4.1.2. İlköğretim
I. Kapsam:
Madde 22 – (DeğiĢik: 30/3/2012 - 6287/7 md.) Mecburi ilköğretim çağı 6-13 yaĢ grubundaki çocukları kapsar. Bu çağ çocuğun 5 yaĢını bitirdiği yılın eylül ayı sonunda baĢlar, 13 yaĢını bitirip 14 yaĢına girdiği yılın öğretim yılı sonunda biter.
Madde 23 – Ġlköğretimin amaç ve görevleri, milli eğitimin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak,
1. Her Türk çocuğuna iyi bir vatandaĢ olmak için gerekli temel bilgi, beceri, davranıĢ ve alıĢkanlıkları kazandırmak; onu milli ahlak anlayıĢına uygun olarak yetiĢtirmek; 2. Her Türk çocuğunu ilgi, istidat ve kabiliyetleri yönünden yetiĢtirerek hayata ve üst
öğrenime hazırlamaktır.
(Ek: 16/8/1997 - 4306/4 md.) Ġlköğretimin son ders yılının ikinci yarısında öğrencilere, ortaöğretimde devam edilebilecek okul ve programların hangi mesleklerin yolunu açabileceği ve bu mesleklerin kendilerine sağlayacağı yaĢam standardı konusunda tanıtıcı bilgiler vermek üzere rehberlik servislerince gerekli çalıĢmalar yapılır.
III. KuruluĢ:
a) Ġlköğretim Kurumları:
Madde 24 – (DeğiĢik: 30/3/2012 - 6287/8 md.) Ġlköğretim kurumlarının ilkokul ve ortaokul olarak bağımsız okullar hâlinde kurulması esastır. Ancak imkân ve Ģartlara göre ortaokullar, ilkokullarla veya liselerle birlikte de kurulabilir.
b) KuruluĢ ġekilleri:
Madde 25 – (30/3/2012 - 6287/9 md.) Ġlköğretim kurumları; dört yıl süreli ve zorunlu ilkokullar ile dört yıl süreli, zorunlu ve farklı programlar arasında tercihe imkân veren ortaokullar ile imam-hatip ortaokullarından oluĢur. Ortaokullar ile imam-hatip ortaokullarında lise eğitimini destekleyecek Ģekilde öğrencilerin yetenek, geliĢim ve tercihlerine göre seçimlik dersler oluĢturulur. Ortaokul ve liselerde, Kur’an-ı Kerim ve Hz. Peygamberimizin hayatı, isteğe bağlı seçmeli ders olarak okutulur. Bu okullarda okutulacak diğer seçmeli dersler ile imam-hatip ortaokulları ve diğer ortaokullar için oluĢturulacak program seçenekleri Bakanlıkça belirlenir.2
Nüfusun az ve dağınık olduğu yerlerde, köyler gruplaĢtırılarak, merkezi durumda olan köylerde ilköğretim bölge okulları ve bunlara bağlı pansiyonlar, gruplaĢtırmanın mümkün olmadığı yerlerde yatılı ilköğretim bölge okulları kurulur.
3.4.1.3. Ortaöğretim
I. Kapsam:
Madde 26 – (DeğiĢik: 30/3/2012 - 6287/10 md.) Ortaöğretim, ilköğretime dayalı, dört yıllık zorunlu, örgün veya yaygın öğrenim veren genel, mesleki ve teknik öğretim kurumlarının tümünü kapsar. Bu okulları bitirenlere ortaöğretim diploması verilir.
II. Ortaöğretimden Yararlanma Hakkı:
Madde 27 – Ġlköğretimini tamamlayan ve ortaöğretime girmeye hak kazanmıĢ olan her öğrenci, ortaöğretime devam etmek ve ortaöğretim imkânlarından ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde yararlanmak hakkına sahiptir.
III. Amaç ve Görevler:
Madde 28 – Ortaöğretimin amaç ve görevleri, Milli Eğitimin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak,
1. Bütün öğrencilere ortaöğretim seviyesinde asgari ortak bir genel kültür vermek suretiyle onlara kiĢi ve toplum sorunlarını tanımak, çözüm yolları aramak ve yurdun iktisadi sosyal ve kültürel kalkınmasına katkıda bulunmak bilincini ve gücünü kazandırmak,
2. Öğrencileri, çeĢitli program ve okullarla ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde ve doğrultusunda yükseköğretime veya hem mesleğe hem de yükseköğretime veya hayata ve iĢ alanlarına hazırlamaktır.
Bu görevler yerine getirilirken öğrencilerin istekleri ve kabiliyetleri ile toplum ihtiyaçları arasında denge sağlanır.
IV. KuruluĢ:
Madde 29 – Ortaöğretim, çeĢitli programlar uygulayan liselerden meydana gelir.
Belli bir programa ağırlık veren okullara lise, teknik lise ve tarım meslek lisesi gibi eğitim dallarını belirleyen adlar verilir. Nüfusu az ve dağınık olan ve Milli Eğitim Bakanlığınca gerekli görülen yerlerde, ortaöğretimin, genel, mesleki ve teknik öğretim programlarını bir
Ortaöğretim kurumlarının öğrenim süresi, uygulanan programın özelliğine göre, Milli Eğitim Bakanlığınca tespit edilir.
V. Ortaöğretimde Yöneltme:
Madde 30 – Yöneltme ilköğretimde baĢlar; yanılmaları önlemek ve muhtemel geliĢmelere göre yeniden yöneltmeyi sağlamak için ortaöğretimde de devam eder. Yöneltme esasları ve çeĢitli programlar veya ortaöğretim okulları arasında yapılacak yatay ve dikey geçiĢ Ģartları, Milli Eğitim Bakanlığınca düzenlenir.
VI. Yükseköğretime GeçiĢ:
Madde 31 – (DeğiĢik: 16/6/1983 - 2842/10 md.)
Lise veya dengi okulları bitirenler, yükseköğretim kurumlarına girmek için aday olmaya hak kazanır.
Hangi yükseköğretim kurumlarına, hangi programları bitirenlerin nasıl girecekleri, giriĢ Ģartları Milli Eğitim Bakanlığı ile iĢbirliği yapılarak Yükseköğretim Kurulu tarafından tespit edilir.
VII. Ġmam-Hatip Liseleri:
Madde 32 – Ġmam - hatip liseleri, imamlık, hatiplik ve Kur' an kursu öğreticiliği gibi dini hizmetlerin yerine getirilmesi ile görevli elemanları yetiĢtirmek üzere, Milli Eğitim Bakanlığınca açılan ortaöğretim sistemi içinde, hem mesleğe hem yükseköğrenime hazırlayıcı programlar uygulayan öğretim kurumlarıdır.
VIII. Güzel Sanatlar Eğitimi:
Madde 33 – Güzel sanatlar alanlarında özel istidat ve kabiliyetleri beliren çocukları küçük yaĢlardan itibaren yetiĢtirmek üzere ilköğretim ve ortaöğretim seviyesinde ayrı okullar açılabilir veya ayrı yetiĢtirme tedbirleri alınabilir. Özellikleri dolayısıyla bunların kuruluĢ, iĢleyiĢ ve yetiĢtirme ile ilgili esasları ayrı bir yönetmelikle düzenlenir.
Madde 34 – Yükseköğretim, ortaöğretime dayalı en az iki yıllık yükseköğrenim veren eğitim kurumlarının tümünü kapsar.
II. Amaç ve Görevler:
Madde 35 – Yükseköğretimin amaç ve görevleri, milli eğitimin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak,
1. Öğrencileri ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde ve doğrultusunda yurdumuzun bilim politikasına ve toplumun yüksek seviyede ve çeĢitli kademelerdeki insan gücü ihtiyaçlarına göre yetiĢtirmek;
2. ÇeĢitli kademelerde bilimsel öğretim yapmak;
3. Yurdumuzu ilgilendirenler baĢta olmak üzere, bütün bilimsel, teknik ve kültürel sorunları çözmek için bilimleri geniĢletip derinleĢtirecek inceleme ve araĢtırmalarda bulunmak;
4. Yurdumuzun türlü yönde ilerleme ve geliĢmesini ilgilendiren bütün sorunları, hükümet ve kurumlarla da elbirliği etmek suretiyle öğretim ve araĢtırma konusu yaparak sonuçlarını toplumun yararlanmasına sunmak ve hükümetçe istenecek inceleme ve araĢtırmaları sonuçlandırarak düĢüncelerini bildirmek;
5. AraĢtırma ve incelemelerinin sonuçlarını gösteren, bilim ve tekniğin ilerlemesini sağlayan her türlü yayınları yapmak;
6. Türk toplumunun genel seviyesini yükseltici ve kamuoyunu aydınlatıcı bilim verilerini sözle, yazı ile halka yaymak ve yaygın eğitim hizmetlerinde bulunmaktır.
III. KuruluĢ:
a) Yükseköğretim Kurumları:
Madde 36 – (DeğiĢik: 16/6/1983 - 2842/11 md.) Yükseköğretim kurumları Ģunlardır:
2. Fakülteler, 3. Enstitüler, 4. Yüksekokullar, 5. Konservatuarlar, 6. Meslek yüksekokulları
7. Uygulama ve araĢtırma merkezleri.
Yükseköğretim kurumlarının amaçları, açılıĢ, kuruluĢ ve iĢleyiĢleri ile öğretim elemanlarına iliĢkin esaslar ve yükseköğretim kurumları ile ilgili diğer hususlar, özel kanunlarında belirlenir.
b) Yükseköğretimin Düzenlenmesi:
Madde 37 – Yükseköğretim, milli eğitim sistemi çerçevesinde, öğrencileri lisans öncesi, lisans ve lisansüstü seviyelerinde yetiĢtiren bir bütünlük içinde düzenlenir. Bu bütünlük içinde çeĢitli görevleri yerine getiren ve farklı seviyelerde öğretim yapan kuruluĢlar bulunur. Farklı seviyeler ve kuruluĢlar arasında öğrencilere kabiliyetlerine göre, yatay ve dikey geçiĢ yolları açık tutulur.
IV. Yükseköğretimin Paralı OluĢu:
Madde 38 – Yükseköğretim paralıdır. BaĢarılı olan fakat maddi imkânları elveriĢli olmayan öğrencilerin kayıt ücreti, imtihan harcı gibi her türlü öğrenim giderleri burs, kredi yatılılık ve benzeri yollarla sağlanır.
Öğrenim harç ve ücretlerinin tutarları ve bunların ödenme tarzları ile burs ve kredilerin tutarları ve bunların veriliĢ esasları, Maliye Bakanlığı ile birlikle hazırlanacak yönetmelikle tespit edilir.3
Bazı alanlar için mecburi hizmet karĢılığı öğrenci yetiĢtirilmesi hakkındaki hükümler saklıdır.
V. Yükseköğretim Planlaması:
Madde 39 – Yükseköğretimde, öğretim elemanlarından, tesislerden ve öğrencinin zamanından en verimli bir Ģekilde yararlanmayı mümkün kılacak ve çeĢitli bölgelerdeki yükseköğretim kurumlarının dengeli bir Ģekilde geliĢmesini sağlayacak tedbirler alınır;
yükseköğretimin bütününü kapsayan ve orta öğretimle ilgisini sağlayan bir planlama düzeni kurulur.
3.4.2. Yaygın Eğitim I. Kapsam, Amaç ve Görevler:
Madde 40 – Yaygın eğitimin özel amacı, milli eğitimin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak, örgün eğitim sistemine hiç girmemiĢ yahut herhangi bir kademesinde bulunan veya bu kademeden çıkmıĢ vatandaĢlara, örgün eğitimin yanında veya dıĢında,
1. Okuma - yazma öğretmek, eksik eğitimlerini tamamlamaları için sürekli eğitim imkânları hazırlamak,
2. Çağımızın bilimsel, teknolojik, iktisadi, sosyal ve kültürel geliĢmelerine uymalarını sağlayıcı eğitim imkânları hazırlamak,
3. Milli kültür değerlerimizi koruyucu, geliĢtirici, tanıtıcı, benimsetici nitelikte eğitim yapmak,
4. Toplu yaĢama, dayanıĢma, yardımlaĢma, birlikte çalıĢma ve örgütlenme anlayıĢ ve alıĢkanlıkları kazandırmak,
5. Ġktisadi gücün arttırılması için gerekli beslenme ve sağlıklı yaĢama Ģekil ve usullerini benimsetmek,
6. BoĢ zamanları iyi bir Ģekilde değerlendirme ve kullanma alıĢkanlıkları kazandırmak,
7. Kısa süreli ve kademeli eğitim uygulayarak ekonomimizin geliĢmesi doğrultusunda ve istihdam politikasına uygun meslekleri edinmelerini sağlayıcı imkânlar hazırlamak,
8. ÇeĢitli mesleklerde çalıĢmakta olanların hizmet içinde ve mesleklerinde geliĢmeleri için gerekli bilgi ve becerileri kazandırmaktır.
II. KuruluĢ:
Madde 41 – Yaygın eğitim, örgün eğitim ile birbirini tamamlayacak, gereğinde aynı vasıfları kazandırabilecek ve birbirinin her türlü imkânlarından yararlanacak biçimde bir
Yaygın eğitim, genel ve mesleki - teknik olmak üzere iki temel bölümden meydana gelir. Bu bölümler birbirini destekleyici biçimde hazırlanır.
III. Koordinasyon:
Madde 42 – Genel, mesleki ve teknik yaygın eğitim alanında görev alan resmi, özel ve gönüllü kuruluĢların çalıĢmaları arasındaki koordinasyon Milli Eğitim Bakanlığınca sağlanır.
Genel yaygın eğitim programlarının düzenleniĢ Ģekli yönetmelikle tespit edilir.
Mesleki ve teknik yaygın eğitim faaliyetlerini yürüten Bakanlıklar ile özerk eğitim kurumları ve resmi ve özel iĢletmeler arasında Milli Eğitim Bakanlığınca sağlanacak koordinasyon ve iĢbirliğinin esasları kanunla düzenlenir.
