Tarih Vakfı'ndan "İstanbul gezi rehberi":İstanbul'u gezmek ve tanımak...

•-r.

S 8

Tarih Vakfından “İstanbul Gezi R ehberi’

m

AYŞEN ANADOL

C

y yım, bir gün gider görürüm’

tavrı. Ama söz konusu kent İstanbul olunca, buna karşı etkenler de ekleni­ yor. Batılılaşma sonucu yaşadığımız kültürel ikilik nedeniyle, insanların mekânları da ayrışmıştır burada. Pe- yami Safa’nın bir romanına Fatih/ Harbiye adını vermesinin altında bu yatar. Batılı eğitim görmüş kesim şeh­ rin belirli arterlerinde dolaşır ve bu­ nun iki sokak ötesine gitmez -gidince de ‘turist’ muamelesi görür. Gelenek­ sel kesimin de zaten böyle merakları ya da böyle bir ‘gözü’ yoktur. ”

Murat Belge, Tarih Vakfı Yurt Ya- ymları’ndan çıkan yeni kitabı, İstan­ bul Gezi Rehberi nin önsözünde, bu satırlarla galiba birçok İstanbullu’yu da tarif ediyor. Ve yine bu kitapla “bir gün gider görürüm” tavrını bırakıp bu koca kenti tanımaya teşvik ediyor biz- leri. Çünkü Belge, “sevdiği birçok şeyi başkalarıyla paylaşmaktan” hoşlanı­ yor, “İstanbul’u, ilgi duyup da fırsat bulamayanlara göstermenin iyi bir ta­ rafı olduğunu” düşünüyor.

Çok da iyi yapıyor. Çünkü İstanbul Gezi R ehberi, oldukça kuru ama işlev­ sel bir adı olmasına rağmen, sadece ge­ zerken değil, okurken de İstanbul’u tattıran, insana yaşama sevinci veren bir kitap.

Kitabı ilk gördüğümde Murat Bel- ge’nin ince, muntazam el yazısıyla ya­ zılmış, kocaman bir klasördü. İtiraf edeyim, arasından Vefa bölümünü çe­ kip bir bahar günü yola koyuldum. O

Murat Belge

gün dolambaçlı Vefa sokaklarında Atıf Efendi Kütüphanesinin sessiz, kemer­ li okuma salonunu, bahçesinden hafız - ı kütb evlerine tırmanan sarmaşıkları, kütüphanecinin özenle yetiştirdiği kü­ pe çiçeklerini, soğuk mahzenindeki kuyuyu keşfettim. Sıradan bir gezinti­ de asla dönmeyeceğim daracık bir so­ kakta o zarif Vefa Kilise Camii’ni kar­ şımda buldum. İçeri girip kafamı kal­ dırınca narteksin küçük kubbelerinde fresklerin olduğunu ama özellikle fi­ gürlerin beyaz badanayla örtüldüğünü gördüm, öfkelendim. Murat Belge’nin sözlerini aktarayım:

“... Şimdilerde Fatih’in hocası Molla Gürani’ye atfedilen bina, Ayios Theo- dorus adıyla, 10.-12. yüzyıllar arasında Yunan haçı planına göre yapılmıştır, ama bazı parçaları, örneğin cephedeki sütun başlıkları ve kabartmalar daha da yeni olabilir. Bu nartekste bazı freskler yakın zamana kadar duruyor­ du, ama şimdi badanayla kapatıldı. Bu durum, Türkiye Cumhuriyeti’nde dini hoşgörünün artacağına azaldığını gös­ teriyor. Bunu şöyle örneklemek müm­ kün: Caminin şerefesinde, üzerinde tavus kabartması olan bir taş kullanıl­ mış. Belli ki, kilise camiye çevrilirken bir yerde bulunan bu taş ziyan olmasın diye alınmış, İslam surete izin vermedi­ ği için de minare şerefesi gibi gözden uzak bir yerde kullanılmış. Ama beş yüz yıldan fazla zaman geçmişken, bü­ tün bu sürede orada kalabilmiş olan fresklerin üstüne badana geçiliyor. ”

Murat Belge, İstanbul’u işte böyle gezdiriyordu: sokak sokak, bina bina. Kendi kişiliğini, yorumlarını da kata­ rak, kendine has üslubuyla. Bir yandan İstanbul’u tanıyordunuz, bir yandan

da kitabın yazarını ve onun İstanbul ile sevgi dolu, zaman zaman duygusal ilişkisini. O zaman, bunun mutlaka bir kitap olması gerektiğini düşün­ müştüm. Türkçe’de, İstanbul’u gezdi­ recek yeterli bir rehber kitap yok­ tu.Sumner Boyd ve Freely’nin İngiliz­ ce rehberleri ya da Fransızca’daki Gu- ide Blue, yabancı dil bilenlerin işine çok yarıyordu ama bu topraklara özgü o sevecen, sıcak bakış açısından yok­ sunlardı.

Murat Belge’nin el yazıları sonunda ete kemiğe büründü ve Tarih Vakfı Yurt Yayınları arasında yayımlandı. İstanbul Gezi Rehberi, 17 bölümden oluşuyor:

Sultanahmet ve Civarı, Surlar, Di- vanyolu-Aksaray, Eminönü- Cağaloğ- lu, Çarşılar Bölgesi, Vefa ve Süleyma- niye, Aksaray’dan Marmara Kıyısı Bo­ yunca, Haliç, Unkapanı-Zeyrek, Fa- tih-Çarşamba- Karagümrük, Vatan ve Millet Caddeleri, Eyüp, Üsküdar, Ga­ lata- Pera, Beyoğlu Yakasının Öteki Semtleri, Boğaziçi ve son olarak Ada­ lar. Her birinde semt haritası ve özelli­ ği olan bazı anıt-yapıların planları mevcut.

Murat Belge, İstanbul’u gezdirmeye Milion Taşı ndan başlıyor. Sultanah­ met’te, Ayasofya’nın karşı köşesinde, Yerebatan Sarnıcı girişinin arkasında­ ki minik parktaki su terazisini bilir mi­ siniz? Yanında beyaz mermer yarım gibi bir sütun, daha doğrusu bir taş vardır. Pekçoğumuz yıllarca yanından geçip görmemişizdir. Oysa bu taş dünyanın “sıfır noktası”dır. Doğu Ro­ ma İmparatorluğu’nun başkentinde dünyanın başladığı yer, işte bu Milion Taşı olarak kabul edilmiştir. Tabii bi­

zim de gezimize dünyanın başladığı bu noktadan başlamamız son derece uygundur. Hemen Ayasofya’yı, Sulta­ nahmet Camii’ni, Haseki Hürrem Ha- mamı’nı görebiliriz. Bunları biliyorum diyenler olabilir. Peki onlar Euphemia Martyrionu’nu, Talat Paşa Konağı’nı, Aya Maria Khalkoprateia’yı, Mimar Sinan’ın yaptığı Cafer Ağa Medrese­ sin i biliyorlar mı? İstanbul Gezi Reh­ beri ile insan neler keşfediyor neler...

Diyelim ki Fatih’te Fevzipaşa Cad- desi’ndesiniz (Haritaya bakıp neresi olduğunu görebilirsiniz). Cadde bo­ yunca ilerliyorsunuz. Önce Semiz Ali Paşa Medresesi’ni ve Hersekli bir dev- rişme olan nükteleri ve şişmanlığıyla ünlü Paşa’nın kendisini tanıyacaksı­ nız. Hemen karşısındaki Zincirli Kuyu Camii’ni yaptıran başka bir Ali Pa- şa’nın II. Bayezid ile Yavuz Selim ara­ sında nasıl taraf olduğunu, Hattat Ra­ kım Efendi’nin güzel barok türbesini anlatıyor Murat Belge. Sağa kıvrıldığı­ nızda Halil Efendi Medresesi ile Üç- baş Camii’ni keşfedin; Evliya Çele- bi’nin “Üçbaş” gibi garip bir adın ne­ reden geldiğini anlatmasını okuyun. Yine Fevzipaşa’ya çıkıp ilerleyin. Ni­ şancı Mehmet Paşa Camii ve Külliyesi gibi çok güzel bir klasik dönem yapısı­ na geleceksiniz. Mutlaka gezin bu ca­ miyi, kitabın açıklamalarını da okuya­ rak.

Bambaşka bir mekâna geçelim. Be- yoğlu’ndayız. Tünelden Galatasa­ ray’a doğru giderken, diyelim ki Posta­ cılar Sokağı’na saptık. Solda Dutch Chapel var. Rum Ortodoks din adamı Lukaris’in Kalvinizme nasıl ikna edil­ diğini öğrenip biraz aşağıdaki Fransız St. Louis şapelini, İstanbul’daki bu en eski Katolik kilisesini görelim. Glava- nilerin apartmanını, Eski İspanyol El- çiliği’ni, İspanyol Fransiskenlerini, bi­ raz ötede Palazzo di Venezia’yı keşfe­ delim. Casanova’yı analım, bu küçük İtalya’dan meydanın öbür yanındaki küçük Fransa’ya geçelim. Bütün bu sokaklarda, meydanlarda zaman için­ de yolculuklar yapalım, İstanbul’un zenginliğine bir kere daha şaşalım.

Murat Belge’nin sözleriyle, “Bu ki­ tapta, işte bütün bu anlattıklarımın -ve anlatmayı unuttuklarımın karışımı var. ■

İstanbul Gezi Rehberi/ M urat B el­ g e / Tarih Vakfı Yurt Yayınları/ İstan­

bul, 1993,270s f

C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 1 9 4 S A Y F A 5

Taha Toros Arşivi