Klimik Dergisi • Cilt 17, Say›:2 • 2004, s:120-123 120
Girifl
Nozokomiyal infeksiyonlar, hastaneye baflvuru s›ras›nda inkübasyon döneminde olmayan, daha sonra geliflen infeksi-yonlard›r (1,2). Maliyeti ve mortalitesi yüksek olmas›na ra¤men önlenebilir infeksiyonlar olan nozokomiyal infeksi-yonlar son y›llarda giderek önem kazanm›flt›r (3,4). Hastane infeksiyon oranlar› ülkeler, bölgeler veya hastaneler aras›nda bile farkl›l›k göstermektedir. Birçok hastanede ‹nfeksiyon Kontrol Komiteleri kurularak infeksiyon oranlar› izlenmekte ve analiz edilmektedir. Elde edilen sonuçlar do¤rultusunda her hastanenin kendine özgü infeksiyon oranlar›, riskli servisleri saptanmakta, infeksiyon kontrol önlemleri ve sa¤l›k personeli-nin e¤itim programlar› hastanepersoneli-nin özelli¤i ve gereksinimine göre yeniden düzenlenmektedir.
Bu çal›flma ile Adnan Menderes Üniversitesi Araflt›rma ve Uygulama Hastanesinde nozokomiyal infeksiyonlar›n ve et-kenlerin da¤›l›m›n›n saptanmas› ve daha sonraki y›llarda de¤i-fliminin izlenmesi için bölgenin yerel verilerinin bildirilmesi amaçland›.
Yöntemler
Çal›flma Ocak 2001-Haziran 2003 tarihleri aras›nda Adnan Menderes Üniversitesi Uygulama ve Araflt›rma Hastanesi’nde
Adnan Menderes Üniversitesi T›p Fakültesi Hastanesi’nde
Nozokomiyal ‹nfeksiyonlar
Serkan Öncü
1, Barç›n Öztürk
1, Müjgan Aydemir
2, Serhan Sakarya
1(1) Adnan Menderes Üniversitesi, T›p Fakültesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ayd›n (2) Adnan Menderes Üniversitesi Uygulama ve Araflt›rma
Hastanesi, ‹nfeksiyon Kontrol Hemfliresi, Ayd›n
yap›ld›. Adnan Menderes Üniversitesi Uygulama ve Araflt›rma Hastanesi 200 yatakl› olup cerrahi, dahiliye, pediyatri ve yo-¤un bak›m servislerinden oluflmaktad›r. Hastanenin yoyo-¤un bak›m ünitesi bir tane olup tüm hastalara ortak bak›m veril-mektedir. Hastanede organ transplantasyonu yap›lmamaktad›r ve yan›k ünitesi bulunmamaktad›r.
Çal›flma süresince ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mik-robiyoloji Uzman› ve ‹nfeksiyon Kontrol Hemfliresi taraf›ndan yo¤un bak›m ünitesi ve di¤er servislerin günlük vizitleri yap›l-d›. Nozokomiyal infeksiyon düflünülen hastalardan al›nan örnekler Mikrobiyoloji Laboratuvar›’nda ‹nfeksiyon Hastal›k-lar› ve Klinik Mikrobiyoloji Uzman› taraf›ndan de¤erlendiril-di. Elde edilen veriler hastalar›n klinik tablolar› ile birlikte yorumland› ve nozokomiyal infeksiyon kriterlerine uyan has-talar kaydedildi. Nozokomiyal infeksiyonlar “Centers for Di-sease Control and Prevention” kriterlerine göre tan›mland› (5,6). Hastanenin nozokomiyal infeksiyon oran› saptand›.
Sonuçlar
Ocak 2001-Haziran 2003 tarihleri aras›nda Adnan Mende-res Üniversitesi Uygulama ve Araflt›rma Hastanesine yatan 24 937 hasta izleme al›nd›. Toplam 139 hastada nozokomiyal in-feksiyon saptand›. Saptanan inin-feksiyon say›s› 174 idi. Nozoko-miyal infeksiyon oran› %0.7 olarak saptand›.
Hastanemizde nozokomiyal infeksiyonlar en s›k yo¤un ba-k›m ünitesinde (n= 78, %3) saptand›. Bunu s›ras› ile, dahiliye Özet: Ocak 2001-Haziran 2003 tarihleri aras›nda Adnan Menderes Üniversitesi Uygulama ve Araflt›rma Hastanesi’nin tüm servislerinde yatan hastalarda geliflen nozokomiyal infeksiyonlar, ‹nfeksiyon Kontrol Komitesi taraf›ndan klinik izlem ve laboratuvara dayal› aktif sürveyansla araflt›r›ld›. Bu verilere göre, 24 937 hastan›n 139’unda 174 (%0.7) nozokomiyal siyon saptand›. Yo¤un bak›m ünitesi nozokomiyal infeksiyonun (n= 78, %3) en s›k görüldü¤ü üniteydi. Nozokomiyal infek-siyon olarak en s›k kan dolafl›m› infekinfek-siyonu (n= 66, %38) saptand›. Bunu solunum yolu infekinfek-siyonu (n= 46, % 27) ve üriner sistem infeksiyonu (n= 33, %19) takip ediyordu. Nozokomiyal infeksiyon etkeni olarak 88 (%60) Gram-negatif bakteri, 47 (%32) Gram-pozitif bakteri ve 12 (%8) Candida spp. izole edildi. En s›k izole edilen etken Pseudomonas spp.(n= 39, %26) idi.
Anahtar Sözcükler: Hastane infeksiyonu.
Summary: Prevalence of nosocomial infections in Adnan Menderes University Hospital. Aim of this study was to determi-ne the nosocomial infection prevalence in Adnan Menderes University Hospital. A total of 24937 patients were hostitalized bet-ween the dates of January 2001 - July 2003. One-hundred-seventy-four infectious episode was observed in 139 patients. Overall hospital infection rate was found to be 0.7%. Nosocomial infections (n= 78, 3%) were most prevalent in the intensive care unit. Blood stream infection (n= 66, 38%) was the most frequent diagnosed infection followed by respiratory tract infection (n= 46, 27%) and urinary tract infection (n= 33, 19%). The leading pathogens were Gram-negative bacteria (n= 88, 60%), followed by Gram-positive bacteria (n= 47, 32%) and Candida spp.(n= 12, 8%). Pseudomonas spp. (n= 39, 26%) were the most frequently isolated organisms.
servisi (n= 36, % 0.6), cerrahi servisi (n= 43, %0.5) ve pedi-yatri servisi (n= 17, %0.3) izliyordu.
Kan dolafl›m› infeksiyonu (n= 66, %38) en s›k saptanan nozokomiyal infeksiyon idi. Bunu s›ras›yla solunum yolu in-feksiyonu (n= 46, %27), üriner sistem inin-feksiyonu (n= 33, %19), cerrahi alan infeksiyonu (n= 23, %13), gastrointestinal sistem infeksiyonu (n= 3, %1.5), yabanc› cisim infeksiyonu (n= 2, %1) ve merkezi sinir sistemi infeksiyonu (n= 1, %0.5) izliyordu. Kan dolafl›m› infeksiyonu tan›s› konulan hastalar›n önemli bir k›sm›na katetere ba¤l› damariçi infeksiyonu tan›s› konuldu (n= 38, %58). Bu hastalar›n büyük ço¤unlu¤u (n= 28, %74) yo¤un bak›m ünitesinde izlenen ve santral venöz kateter kullanan hastalard›.
Nozokomiyal infeksiyon etkeni olarak 88 (%60) Gram-ne-gatif bakteri, 47 (%32) Gram-pozitif bakteri ve 12 (%8) Can-dida spp. izole edildi. En s›k izole edilen etken Pseudomonas spp. (n= 39, %26) idi. Bunu s›ras›yla Staphylococcus aureus
Klimik Dergisi • Cilt 17, Say›:2 121
Tablo 1. Nozokomiyal ‹nfeksiyonlardan ‹zole Edilen Etkenlerin Da¤›l›m› Say› (%) Pseudomonas spp. 39 (26) Staphylococcus aureus 25 (17) E. coli 16 (11) Klebsiella spp. 14 (9) Koagülaz-negatif stafilokok 12 (8) Candida spp. 12 (8) Acinetobacter spp. 11 (7) Enterococcus spp. 7 (5) Enterobacter spp. 7 (5) Clostridium difficile 2 (2) Corynebacterium spp. 1 (1) Citrobacter spp. 1 (1)
Tablo 2. ‹zole Edilen Etkenlerin Nozokomiyal ‹nfeksiyonlara Göre Da¤›l›m›
Kan Solunum Üriner Cerrahi Gastrointestinal Yabanc› Merkezi Dolafl›m› Yolu Sistem Alan Sistem Cisim Sinir Sistemi ‹nfeksiyonu ‹nfeksiyonu ‹nfeksiyonu ‹nfeksiyonu ‹nfeksiyonu ‹nfeksiyonu ‹nfeksiyonu
Pseudomonas spp. 14 11 8 5 1 S.aureus 14 3 6 1 1 E.coli 5 9 1 1 Klebsiella spp. 5 6 3 Koagülaz-negatif stafilokok 12 Candida spp. 6 6 Acinetobacter spp. 4 4 2 1 Enterococcus spp. 3 3 1 Enterobacter spp. 2 1 2 2 Clostridium difficile 2 Corynebacterium spp. 1 Citrobacter spp. 1
(n= 25, %17), Escherichia coli (n= 16, %11), Klebsiella spp. (n= 14, %9), koagülaz-negatif stafilokoklar (n= 12, %8), Can-dida spp. (n= 12, %8), Acinetobacter spp. (n= 11, %7), Ente-rococcus spp. (n= 7, %5), Enterobacter spp. (n= 7, %5) ve di-¤erleri izliyordu (Tablo 1). 27 (%16) infeksiyon ata¤›nda etken izole edilemedi.
‹zole edilen stafilokok sufllar›n›n 12 (%32)’si metisiline di-rençli bulundu. Çal›flmam›zda glikopeptid grubu antibiyotiklere dirençli sufl saptanmad›. Gram-negatif bakterilerde indüklene-bilir ve genifllemifl spektrumlu b -laktamaz oluflumu s›ras›yla %54 ve %50 oran›nda saptand›.
‹zole edilen etkenlerin nozokomiyal infeksiyonlara göre da¤›l›m› Tablo 2’de görülmektedir.
‹rdeleme
Nozokomiyal infeksiyonlar, hastalar›n yat›fllar› s›ras›nda inkübasyon döneminde olmayan, hastaneye yatt›ktan sonra ge-liflen infeksiyonlard›r (5,7). Hastalar›n %3-14’ünde geliflti¤i bildirilmifltir (1,2,8). Önlenebilir olmas›na ra¤men olufltu¤u zaman hastanede kal›fl süresini uzatan, maliyetleri ve mortali-teyi art›ran ciddi infeksiyonlard›r (3). Ülkemizde nozokomiyal infeksiyonlar›n oran› %1.0-8.6 aras›nda de¤iflmekle birlikte, yatak say›s› düflük hastanelerde nozokomiyal infeksiyon oran-lar› daha düflük olarak bildirilmektedir (7,9-11). Hastanemizde, nozokomiyal infeksiyon oran› %0.7 olarak saptand›. Bu oran ülkemizde ve dünyada saptanan nozokomiyal infeksiyon oran-lar›n›n birço¤undan daha düflük düzeydedir (7,12). Hastane-mizde infeksiyon oranlar›n›n düflük saptanmas›, hastanenin kendi özel koflullar›na ba¤land›. Hastanemizde yo¤un bak›m biriminin di¤er birçok hastaneden farkl› olarak bir adet ve dü-flük yatak kapasiteli olmas›, organ transplantasyon ve yan›k ünitelerinin bulunmamas›, düflük infeksiyon oran›n›n en önemli nedenidir. Ayr›ca hastanemizin yatak kapasitesinin az olmas›n›n bir sonucu olarak hastane personeli bafl›na düflen hasta say›s›n›n azl›¤›n›n da bu tip infeksiyonlar›n geliflimini önemli oranda azaltt›¤›n› düflündürmektedir. Bunun yan›nda infeksiyon kontrol komitesinin nozokomiyal infeksiyonlar›n
engellenmesi için aktif ve titiz bir flekilde çal›fl›yor olmas› oranlar›m›z›n düflük ç›kmas›na katk›da bulunmufltur.
Nozokomiyal infeksiyonlar›n ço¤unlu¤u yo¤un bak›m bi-rimlerinde oluflmaktad›r (12,13). Altta yatan ciddi hastal›klar›n olmas›, invazif ifllemlerin s›k uygulanmas›, hasta-personel ilifl-kilerinin s›k olmas›, beslenme özellikleri, genifl spektrumlu antibiyotiklerin yayg›n kullan›m›, antibiyotiklere dirençli mik-roorganizmalar gibi nedenlerle infeksiyon riski di¤er bölümlere göre daha yüksektir (11,14). Hastanemizde de geliflen infeksi-yonlar›n en s›k yo¤un bak›mda görüldü¤ü saptand›. Nozoko-miyal infeksiyonlar›n ço¤unlu¤unun yo¤un bak›m ünitelerinde görüldü¤ü dikkate al›nacak olursa bu ünitelerde al›nacak in-feksiyon kontrol önlemlerinin önemi ortaya ç›kmaktad›r.
‹nfeksiyonlar›n sistemlere göre da¤›l›mlar›n› de¤erlendirir-sek; nozokomiyal infeksiyonlar aras›nda genellikle solunum yolu ve üriner sistem infeksiyonlar› ilk planda iken (8,14); has-tanemizde ilk s›rada kan dolafl›m› infeksiyonu yer ald›. Kan dolafl›m› infeksiyonunu s›ras›yla solunum yolu infeksiyonu, idrar yolu infeksiyonu ve cerrahi alan infeksiyonu takip edi-yordu.
Kan dolafl›m› infeksiyonlar› son y›llarda nozokomiyal in-feksiyonlar içerisinde önemli oranda artm›flt›r (3,15). Bunun en önemli nedeni olarak damariçi kateter infeksiyonlar›ndaki art›fl gösterilebilir. Çal›flmam›zda da damariçi kateter infeksi-yonlar› yüksek oranda saptand›. Günümüzde damariçi kateterler, baflta yo¤un bak›m ünitelerinde olmak üzere, hastalar›n gerek tedavisinde gerekse takibinde (ilaçlar, s›v›lar, kan ve kan ürün-leri, hemodinamik izleme vb.) oldukça s›k kullan›lan t›bbi araçlard›r (16). Al›nan tüm önlemlere ra¤men, kullan›m s›kl›-¤›n›n artmas›na paralel olarak damariçi kateter infeksiyonla-r›nda bir art›fl söz konusudur (17). De¤iflik merkezlerde yap›-lan çal›flmalarda damariçi kateter infeksiyonu h›z› ortalama %3-7 aras›nda de¤iflmektedir (17,18). Buna karfl›n yan›k mer-kezi gibi konak savunmas›n›n bozuk oldu¤u hasta gruplar›n›n bulundu¤u ünitelerde bu oran yükselmektedir (19). Damariçi kateter infeksiyonu olas›l›¤›n› art›ran, kona¤a ve katetere ait de¤iflik risk faktörleri tan›mlanm›flt›r (20-22). Kateterin tak›l› kald›¤› süre, kateterin s›k manipüle edilmesi, kateter tak›l›fl› ve takibi s›ras›nda uygun olmayan asepsi koflullar›, kateter lümen say›s› ve kateter girifl yeri risk faktörleri aras›ndad›r. Damariçi kateter infeksiyonlar›n›n art›k nozokomiyal infeksiyonlarda önemli bir yer tuttu¤u dikkate al›nacak olursa, gerek kateterin tak›l›fl› gerekse takibi s›ras›nda uyulmas› gereken hijyenik ku-rallara dikkat edilmelidir. Mümkünse hastanelerde damariçi kateterlerin tak›lmas› ve takibinden sorumlu ekipler oluflturul-mal›d›r.
Ülkemizde nozokomiyal infeksiyon etkenleri içinde, Gram-negatif bakteriler ön s›rada yer almaktad›r (23-25). Bun-lar›n bafll›calar› P. aeruginosa, K. pneumoniae, E. coli ve A. baumannii’dir. Çal›flmam›zda en s›k rastlanan nozokomiyal infeksiyonu etkeni Pseudomonas spp. iken bunu Staphylococ-cus spp., E. coli ve Klebsiella spp. izledi. Hastanemizdeki mik-roorganizma da¤›l›m› bildirilenlere benzerlik göstermektedir.
Son y›llarda Gram-pozitif etkenlerle oluflan nozokomiyal infeksiyonlarda art›fl oldu¤u gözlenmekte ve buna neden ola-rak kemoterapi uygulamalar›, damariçi kateterler, profilaktik antibiyotik uygulamas› ve protez kullan›m›ndaki art›fl gösteril-mektedir. Hastanemizde, nozokomiyal infeksiyon etkeni
ola-rak en s›k Gram-negatif çomaklar saptanmakla birlikte stafilo-koklara ba¤l› infeksiyonlar, özellikle kateter infeksiyonlar›n-daki art›flla birlikte, önemli oranda saptand›.
Nozokomiyal infeksiyonlar›n kontrolünün sa¤lanmas›nda sürveyans çal›flmalar› esast›r. Bu flekilde her merkezin kendi hastane floras›n› oluflturan mikroorganizmalar›, direnç patern-lerini, bölümlere göre infeksiyon s›kl›¤›n› ve da¤›l›m›n› belir-lemesi mümkün olacakt›r. Nozokomiyal infeksiyonlara ba¤l› morbidite ve mortalitenin azalt›labilmesi için sürekli bir sürve-yans sisteminin varl›¤› gereklidir.
Sonuç olarak, çal›flmam›zda nozokomiyal infeksiyon ora-n›m›z birçok merkeze göre düflük düzeyde, infeksiyon etkenle-rimiz ise Türkiye geneli ile benzer bulundu. ‹nfeksiyon türü olarak kan dolafl›m› infeksiyonlar›n›n ön planda oldu¤unu sap-tad›k. Damariçi kateter infeksiyonlar›n›n kan dolafl›m› infeksi-yonlar› içerisinde önemli bir yer tuttu¤u saptand›.
Kaynaklar
1. Mylotte JM, Graham R, Kahler L, Young L, Goodnough S. Epide-miology of nosocomial infection and resistant organisms in patients admitted for the first time to an acute rehabilitation unit. Clin Infect Dis 2000; 30: 425-32
2. Craven DE, Kunches LM, Lichtenberg DA, et al. Nosocomial in-fection and fatality in medical and surgical intensive care unit pati-ents. Arch Intern Med 1988; 148: 1161-8
3. Pittet D, Tarara D, Wenzel RP. Nosocomial bloodstream infection in critically ill patients. Excess length of stay, extra costs, and attri-butable mortality. JAMA 1994; 271: 1598-601
4. Pollock E, Ford-Jones EL, Corey M, et al. Use of the Pediatric Risk of Mortality Score to predict nosocomial infection in a pediatric in-tensive care unit. Crit Care Med 1991; 19: 160-5
5. Garner JS, Jarvis WR, Emori TG, Horan TC , Hughes JM. CDC de-finitions for nosocomial infections, 1988. Am J Infect Control 1988; 16: 128-40
6. The Society for Hospital Epidemiology of America, the Associati-on for PractitiAssociati-oners in InfectiAssociati-on CAssociati-ontrol, the Centers for Disease Control, the Surgical Infection Society. Consensus paper on the sur-veillance of surgical wound infections. Infect Control Hosp Epide-miol 1992; 13: 599-605
7. Arman D. Türkiye’de hastane infeksiyonlar› kontrolüne yönelik ça-l›flmalar. In: Eraksoy H, Yenen Ofi, eds. ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji 2000. ‹stanbul: Klinik Mikrobiyoloji ve ‹nfek-siyon Hastal›klar› Derne¤i Yay›nlar› No. 19, 2000:107-15 8. Spencer RC. Prevalence studies in nosocomial infections. Eur J
Clin Microbiol Infect Dis 1992; 11: 95-8
9. Khan MM, Celik Y. Cost of nosocomial infection in Turkey: an es-timate based on the university hospital data. Health Serv Manage Res 2001; 14: 49-54
10. Oncul O, Yuksel F, Altunay H, Acikel C, Celikoz B, Cavuslu S. The evaluation of nosocomial infection during 1-year-period in the burn unit of a training hospital in Istanbul, Turkey. Burns 2002; 28: 738-44
11. Korten V. Hastane infeksiyonlar›n›n epidemiyolojisi ve genel risk faktörleri. In: Akal›n HE, ed. Hastane ‹nfeksiyonlar›. Ankara: Gü-nefl Kitabevi, 1993:34-44
12. Jean-Louis V. Nosocomial infections in adult intensive-care units. Lancet 2003; 361:2068-77
13. Vincent JL, Bihari DJ, Suter PM, et al. The prevalence of nosoco-mial infection in intensive care units in Europe. Results of the Eu-ropean Prevalence of Infection in Intensive Care (EPIC) Study. EPIC International Advisory Committee. JAMA 1995; 274: 639-44 14. Arslan H, Gürdo¤an K. Yo¤un bak›m ünitelerinde gözlenen
hasta-ne infeksiyonlar›. Hastahasta-ne ‹nfeks Derg 1999; 3(3):165-70 15. Pittet D, Wenzel RP. Nosocomial bloodstream infections. Secular
trends in rates, mortality, and contribution to total hospital deaths. Arch Intern Med 1995; 155: 1177-84
16. Oncu S, Sakarya S. Central venous catheter-related infections: an
Klimik Dergisi • Cilt 17, Say›:2 122
overview with special emphasis on diagnosis, prevention and mana-gement. Internet J Anesthesiol 2003; 7(1)
17. O’Grady NP, Alexander M, Dellinger EP, et al. Guidelines for the prevention of intravascular catheter-related infections. Centers for Disease Control and Prevention. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2002; 51(RR-1): 1-29
18. Mermel LA, Farr BM, Sherertz RJ, et al. Guidelines for the mana-gement of intravascular catheter-related infections. Clin Infect Dis 2001; 32: 1249-72
19. Fraenkel DJ, Rickard C, Lipman J. Can we achieve consensus on central venous catheter-related infections? Anaesth Intensive Care 2000; 28: 475-90
20. Öncü S, Özsüt H, Yildirim A, Ay P, Çakar N, Eraksoy H, Çalangu S. Central venous catheter related infections: risk factors and the ef-fect of glycopeptide antibiotics. Ann Clin Microbiol Antimicrob
2003; 2:3
21. Reed CR, Sessler CN, Glauser FL, Phelan BA. Central venous cat-heter infections: concepts and controversies. Intensive Care Med 1995; 21:177-83
22. Fatkenheuer G, Cornely O, Seifert H. Clinical management of cat-heter-related infections. Clin Microbiol Infect 2002; 8: 545-50 23. Otkun M, Akata F, Teker B, Aka F, Tatman-Otkun M, Tu¤rul M,
Dündar V. Trakya Üniversitesi Hastanesi’nde hastane infeksiyonla-r›: 1995 y›l› sonuçlar›. ‹nfeks Derg 1997; 11(1): 23-7
24. Görenek L, Beflirbellio¤lu AB, Gül HC, Tabak F, Hac›bektaflo¤lu A. GATA E¤itim Hastanesi’nde hastane infeksiyonu insidans›. Hastane ‹nfeks Derg 1997; 1(2): 97-100
25. Mam›ko¤lu L, Günseren F, Özçelik FT, Saba R, Sar›gül F, Atakan P, Gültekin M. Akdeniz Üniversitesi Hastanesi’nde hastane infeksi-yonlar›:1994-1995. Hastane ‹nfeks Derg 1998; 2(1):42-5
