Oğuz Ce be ci, Ko mik Ede bi Tür ler – Pa ro di, Sa tir ve İro ni, İt ha ki Ya yın la rı, İs tan bul 2008, 397 s.
Türk ede bi ya tın da dra ma tik eser le rin ya nı sı ra mi za hî ton da ka le me alın mış pek çok hi kâ ye, ro man, şi ir bu lun ma sı na rağ men mi za hın ku ram sal kıs mıy la il gi li cid di ça lış ma la rın yok lu -ğu bü yük bir ek sik lik tir. Be ce ri le ri ni mi za hın, la ti fe den kü für ve bed dua ya ka dar uza nan de ği şik an la tı şe kil le rin de in cel ten sa nat çı la rın eser -le ri ne il gi siz ku ram lar la yak laş mak, hem bu tür eser le rin an la şıl ma sı nı ön le mek te hem de özel bir ba kış la il gi gö re bi le cek ya zar la rı ede bi ya tın dı şı na it mek te dir.
Oğuz Ce be ci’nin İt ha ki Ya yın la rı’ndan çı kan Ko mik Ede bi Tür ler – Pa ro di, Sa tir ve İro ni ad lı ese ri iş te böy le bir ek sik lik ten doğ muş tur. Ki -tap ta pa ro di, sa tir ve iro ni gi bi bir bi ri ne ya kın hat ta ki mi za man iç içe geç miş olan kav ram la -rın sı nıf lan dı rıl ma sın da ki zor luk lar göz önü ne alı na rak her bir tü rün za man için de ki de ği şim ve ge li şi mi ne yer ve ril miş tir.
Bu na gö re ana baş lık lar “Gi riş”ten son ra şöy le
dir: “Pa ro di nin Ta -nım lan ma sı na Doğ -ru”, “Sa tir: Ön ta nım ve İn ce le me Me tin le -ri ne Kı sa Bir Ba kış” ve “İro ni Kav ra mı nın Ta rih sel Ge li şi mi”. “Gi riş” bö lü mün de, ye di alt baş lı ğa yer ve ri lir. “Ko mik Ku ra
-mı na Doğ ru” baş lık lı kı sım da, Türk ede bi yat eleş ti ri sin de ko mik tür le re yö ne lik kap sam lı bir ça lış ma nın ka le me alın ma dı ğı, bu yüz den de mo dern ve post mo dern ya pıt la rın de ğer len di ril me sin de çe şit li güç lük ler le kar şı la şıl dı ğı be lir -ti lir. İkin ci alt baş lık olan “Gül me Kav ra -mı”nda, “Ne den gü le riz?” so ru su nun ce va bı ara nır ken, çe şit li dü şü nür le rin gö rüş le ri ne yer ve ri lir. Gül me ol gu su nun fiz yo lo jik, psi ko lo jik ve top lum sal bo yut la rı nı ele alan araş tır ma cı lar, gül me nin bu la şı cı ol du ğu nu ve ço ğu za man bi -linç li kon tro lün dı şın da or ta ya çık tı ğı nı be lir tir. Bu or tak fi kir le rin var lı ğı na rağ men, gül me yi tüm yön le riy le açık la yan ev ren sel bir ku ra ma
Yeni Türk Edebiyatı Dergisi, Sayı 3, Mart 2011, s. 266-271
Ece Serrican
ulaş ma nın zor ol du ğu ya zar ta ra fın dan özel lik le vur gu la nır. “Ko mik Kav ra mı” ola rak ad lan -dı rı lan üçün cü alt baş lık ta, ko mik kav ra mı nın iş lev sel li ği üze rin de du ru lur. Bu kav ra mın, gül -dü rü cü ve eğ len di ri ci du rum lar da ve ede bî eser ler de de ğiş ken bir içe ri ğe sa hip ol du ğu be lir ti lir. Ay rı ca bu bö lüm de Fre ud’un fık ra, ko -mik ve mi zah ko nu sun da yap tı ğı ay rı ma dik kat çe ki lir. Dör dün cü alt baş lık “Ko me di Kav ra -mı”dır. Bu bö lüm de, ko me di nin Es ki Yu nan’a ka dar uza nan kö ke ni üze rin de du ru lur. Ko me di, top lum ile dü zen ve uyum için de ol ma yan öf ke ve düş man lık duy gu la rı nın kon trol al tı na alı nıp arın dı rıl ma sı şek lin de özet le nir. Sos yal ha ya tı ak sa ta cak öf ke ve düş man lık duy gu la rı ko me -diy le za rar sız bir bi çim de bo şal tıl mak ta dır. “Mi zah, Fık ra ve ‘Ko mik Ki şi lik’ Kav ram la rı” alt baş lı ğın da mi zah kav ra mı nın özel lik le ri üze rin de du ru lur. Mi zah ta özel lik le bir uyum -suz lu ğun bu lun du ğu; ki şi nin, bu uyum -suz luk hâ li kar şı sın da gü ven duy gu su nu kay bet me me -si nin önem li ol du ğu vur gu la nır. Al tın cı baş lık olan “Fık ra nın Özel lik le ri”nde, Fre ud’un dü şün ce le ri ne yer ve ri lir. Fık ra la rın ev ren sel ol -ma dı ğı nı vur gu la yan Fre ud, fık ra la rı, -ma sum fık ra ve mak sat lı fık ra ol mak üze re iki baş lık al tın da in ce ler. Bu na gö re ma sum fık ra, zih nin iyi ça lış tı ğı nı gös te rir ve teş hir ci bir zev ki amaç lar. Mak sat lı fık ra ise dört ay rı ka te go ri içe rir. Bun lar; müs teh cen, düş man ca, olum suz eği lim li ve şüp he ci fık ra lar dır. Son baş lık olan “Ko med ye nin Ki şi lik Özel lik le ri”nde ise, Es ki Yu nan’da ilk ör nek le ri ne rast la nı lan ko mik ka rak ter le rin ge li şi mi ne de ği ni lir. Ko mik ka rak -ter le rin ki şi lik le ri nin olu şu mun da, ço cuk luk dö nem le ri ile an ne ba ba la rı nın et ki li ol du ğu vur gu la nır.
“Pa ro di nin Ta nım lan ma sı na Doğ ru” baş lık lı ikin ci bö lüm, ye di alt baş lık tan oluş mak ta dır. Bun lar dan il ki, “İn ce le me Me tin le ri nin Ta nı tıl -ma sı”dır. Bu bö lüm de Se lim İle ri’nin Ha yal ve Is tı rap (1986) ve Gül ce mal’in Mylas si ad (2006) ad lı ro man la rı nın özet le ri ne yer ve ri lir. İkin ci alt baş lık olan “Ku ram sal Yak la şım: Pa
ro di yi Ta nım la ma Ça ba la rı ve So run lar”da, pa ro di kav ra mı ku ram sal dü zey de ele alı nır. Pa ro di ve pa ro di tü re vi ola rak ad lan dı rı lan me tin çe -şit li li ği nin, pa ro di tü rü nü ta nım la ma ça ba la rı nı güç leş tir di ği be lir ti lir. Bu ko nu da da ha ön ce ya pıl mış ça lış ma lar da göz önü ne alı na rak şöy -le bir ta nım öne ri lir:
Pa ro di eti mo lo jik, ta ri hi ve sos yo lo jik pers -pek tif le ri de yan sı ta rak, da ha ön ce ye ait bir met nin, baş ka bir me tin le ni hai ola rak ko mik et ki si ya ra ta cak bi çim de, uyum suz bir çer çe -ve ye kon ma sı ola rak ta nım la na bi lir (s. 82). Bu tür bir pa ro di de ya zar, pa ro di si ni ya pa ca ğı met ni bir “tez” ola rak gö rür ve ona ken di “an ti tez”iy le yak la şır; bu açı dan pa ro di bir “sen -tez” ola rak “ye ni den yo rum lan ma” ve bu na bağ lı bir “fi kir de ğiş tir me fa ali ye ti” ola rak gö -rül me li dir. An cak ya za ra gö re, bu sen tez tam de ğil dir. Bu yüz den de, iki me tin ya da dün ya gö rü şü ara sın da ki far kın “ko mik bir uyum suz luk” hâ lin de mu ha fa za edil di ği unu tul ma ma lı -dır. Pa ro di kav ra mı na iliş kin bu gi riş ten son ra, tü rün ken di ne öz gü ya pı sı ve so run la rı üze rin de du ru lur. Çe şit li araş tır ma cı la rın gö rüş le ri ne yer ve ri le rek pa ro di yi di ğer tür ler den ayı ran ve di -ğer tür ler le bir leş ti ren özel lik ler sı ra la nır. İlk ola rak Ge rard Ge net te’in, da ha son ra Lin da Hutc he on’ın ve Mik ha el Bakh tin’in gö rüş le ri ne yer ve ri lir. Bu baş lı ğın de va mın da pa ro di nin, sa tir ve iro ni ile olan iliş ki le ri kı sa ca göz -den ge çi ri lir. Pa ro di nin, top lum sal so run la ra eleş ti rel bir ba kış la yak la şan sa tir den ay rı lan nok ta la rı özet le nir. Bu na gö re pa ro di, ele al dı ğı met ni dö nüş tü rüp ken di bün ye si nin bir un su ru hâ li ne ge tir mek te dir. Ay rı ca sa tir de ki eleş ti rel ta raf, pa ro di de her za man mev cut de ğil dir. Sa tir ile pa ro di ara sın da ki ben zer lik ler ve fark lı lık lar üze rin de du rul duk tan son ra iro ni ile pa ro di ara sın da ki iliş ki ye de ği ni lir. İro ni ve pa ro di -nin, nor mal ile ti şim sü re ci ni şif re li me saj lar ara cı lı ğıy la sek te ye uğ rat tı ğı, bu me saj la rın çö züm len me si ni de oku yu cu dan bek le di ği be lir ti
lir. Ay rı ca pa ro di iro ni yi, iro ni de pa ro di yi ken -di amaç la rı doğ rul tu sun da kul la na bil mek te -dir. Bu ben zer lik le rin ya nın da iki tür ara sın da ki ayı rım lar da be lir gin dir. Ön ce lik le iro ni, pa ro -di ye gö re da ha kar ma şık bir ya pı ya sa hip tir. İro ni de il ke ola rak giz le nen un sur la rın, pa ro di -de be lir gin leş ti ril me si esas tır. An cak bu ku ra lın is tis na la rı ola rak kar ma şık ve zor an la şı lır pa ro -di le re rast la mak da müm kün dür. Öte yan dan pa ro di me tin le ra ra sı lık üze rin den ha re ket eder -ken, iro ni me tin için de iş lev sel dir. Ge nel ola rak ba kıl dı ğın da pa ro diiro nisa tir iliş ki sin de ben -zer lik ler ve fark lı lık lar gö rül mek te dir. Fa kat bu ra da dik ka ti çe ken nok ta pa ro di nin, hem iro -ni yi hem de sa ti ri bün ye sin de ba rın dır ma sı ve ken di si nin bu ak ra ba tür ler ta ra fın dan ra hat ça kul la nı la bil me si dir. Bu bö lü mün üçün cü alt baş lı ğı “Pa ro di ve Me tin le ra ra sı lık”tır. Fark lı an la tı la ra ait un sur la rın bir bir le ri ne gön der me de bu lun ma sı ya da bu lu na bil me si ola rak ni te len di ri len me tin le ra ra sı lık ol gu su pa ro di nin te mel bir bi le şe ni ola rak gö rü lür. Pa ro di ler, bün ye le ri ne al dık la rı me tin le re iki zıt bi çim de yak laş mak ta dır lar. Bun lar dan il ki pa ro di nin; me tin le ra ra sı lık yo luy la iç sel leş tir di ği met ni, ya za rı ve ka rak te ri ala ya alan ve ko mik özel lik le ri be lir gin olan bir alt tür dür. İkin ci si ise, pa ro di nin ele al dı ğı ko nu yu eleş tir mek ten ya da ala -ya al mak tan çok, pa ro dis tin he def met ne kar şı hay ran lı ğı nı ifa de et ti ği bir alt tür dür. Ya zar, bu ön bil gi le ri ver dik ten son ra, pa ro di ye da ir ye ni bir ta nım da bu lu nur:
Pa ro di, pa ro dis tin öz gül zi hin sel/duy gu sal du ru mu çer çe ve sin de, baş ka me tin ler üze rin den be lir li sem pa ti le ri ni ya da an ti pa ti le -ri ni yan sıt tı ğı; do la yı sıy la ele al dı ğı ya da gön der me de bu lun du ğu ‘şe yi’ ko ru ma ya ya da yık ma ya yö nel di ği bir tür ola rak ta nım -la na bi lir (s. 94-95).
“İkiz Ede bi Tür ler ve Pa ro di nin İş le vi” baş lık lı dör dün cü alt baş lık ta, Bakh tin ve Den tith’in gö rüş le ri üze rin de ay rın tı lı bir şe kil de du ru lur. Bakh tin, pa ro di nin iki tü rün den bah set mek te
-dir. Bun lar dan il ki dı şa dö nük ede bî pa ro di olup he def met ne yö ne lik bir sal dı rı yı içe rir; ikin ci tür pa ro di de ise, pa ro di edi len söy lem le bir tür da ya nış ma hâ li söz ko nu su dur. Bakh tin’in ta nım la dı ğı ikiz lik hâ li, pa ro di edi len met nin tü müy le ye ni den üre til me si ni de ğil, çar pı tıl ma sı nı ve yı kı mı nı ön gö rür. Ya ni düz söy le min bün -ye si ne dâ hil ede me di ği her şey, pa ro di nin çift ses li li ği sa ye sin de ifa de ola na ğı bul mak ta dır. Den tith ise pa ro di yi, tek bir uy gu la ma ya da sı nır la rı çok bel li bir ede bî tür ol mak tan öte, çe -şit li tür le re ya yı la bi len ve kap sa mı çağ dan ça ğa de ği şen bir uy gu la ma ala nı ola rak ta nım la mak ta dır. Bu gö rüş ler den son ra ya zar, ör nek ler üze -rin den pa ro dik ikiz le ri in ce ler. Ör nek ola rak Or ta çağ İs lam ede bi ya tı nın an la tı tür le rin den mes ne vi yi ve Nas red din Ho ca’nın fık ra la rı nı ele alır. “Pa ro di Ku ra mı nın Bakh tin Ön ce si Ya zar la rı na Bir Ba kış” be şin ci alt baş lık tır. Bu bö lüm de, çağ daş pa ro di ku ra mı na en bü yük kat kı -yı Rus Bi çim ci le ri nin yap tı ğı vur gu la nır. Rus bi çim ci le ri ne gö re pa ro di, di ya lek tik yer de ğiş tir me sa ye sin de es ki for mel un sur la rın iş lev sel -leş me si ne ve bu es ki for mun tah rip ol mak sı zın ye ni bir iş lev ka zan ma sı na da ya nır. Ba zı araş tır ma cı lar ta ra fın dan en önem li isim ka bul edi -len Shklovsky’nin gö rüş le ri ne yer ve ri lir. Shklovsky’ye gö re her me tin, ken di sin den ön -ce ki met nin bir ye ni den okun ma sı dır. Pa ro di ko nu sun da ki gö rüş le riy le Bakh tin’i de et ki le miş olan Rus Bi çim ci si Tynya nov, yap tı ğı ça lış ma lar da pa ro di yi, ede bî ara cın me ka nik leş -me si ola rak ta nım lar. Bu ra da söz ko nu su olan pa ro di, me ka nik le şen es ki mal ze me nin de ken di si ne dâ hil edil di ği ye ni mal ze me nin or ga ni -zas yo nu nu sağ lar. Ya ni pa ro di, dö nüş tü re ce ği ede bî me tin le gir di ği di ya lek tik iliş ki için de var ol mak ta dır. Es ki mal ze me ye yö ne lik bu bağ lı -lık hem Shklovsky’nin hem de Tynya nov’un ele al dı ğı bir ko nu dur. Ay rı ca her iki dü şü nür de, pa ro di nin ko mik ten ay rı la bi le ce ği ni öne sür müş tür. Bu na gö re, pa ro di ye eş lik et mek le bir lik te ko mik, pa ro di nin ken di si ola rak gö rül -me -mek te dir. “Pa ro di nin, Es ki Sos yal Sı nıf la rı
Tem sil Eden Ede bi Tür lerin Tas fi ye si ne Yö ne lik Bir Tür Ola rak Ele Alın ma sı” baş lık lı al tın -cı alt baş lık ta; pa ro di nin ne den ve na sıl or ta ya çık tı ğı, ede bî tür le rin han gi ta ri hî ve sos yal ko -şul lar da oluş tu ğu na iliş kin bul gu lar üze rin den gös te ril me ye ça lı şı lır. Bu ko nu da Den tith ve Bakh tin’in gö rüş le rin den ya rar la nı lır. Den tith, için de ya şa nı lan ça ğın bir ön ce ki çağ la kar şı -laş tı rıl ma sın dan çı ka rı la cak so nuç lar üze rin de du rur. Bu na gö re, bir ön ce ki ça ğın et ki le ri nin his se dil di ği dö nem ler de pa ro di nin yay gın laş tı -ğı, eleş ti ri do zu nun art tı ğı ve tak lit özel li ği nin da ha çok vur gu lan dı ğı ürün le rin or ta ya çık tı ğı -nı ile ri sü rer. Bu baş lı ğın de va mın da, pa ro di nin en önem li uy gu la ma ala nı ola rak gö rü len ro ma nın ge li şi mi üze rin de du ru lur. Bir çok yak la şı ma gö re ro man, aris tok ra si nin ide al le ri nin ala -ya alın ma sı nı ve eleş ti ril me si ni ön gö rür. Ay nı za man da ro man, aris tok ra si nin ras yo nel ol ma yan ya şam bi çi mi nin ye ri ne bur ju va zi yi ko ya -rak aris tok ra si yi gü lünç bir şe kil de teş hir eder. Bu ra da pa ro di; es ki sos yal sı nıf la rı, yük se len ye ni bir sı nıf adı na tas fi ye et me iş le vi ni üst len -mek te dir. Bu tas fi ye iş le min de, eleş ti ri nin ya nı sı ra tas fi ye edi len ol gu la rın ye ri nin dol du ru la -ma ya ca ğı dü şün ce si nin or ta ya çı kar dı ğı te zat bir du rum da söz ko nu su dur. Bakh tin ise söz ko nu su zıt lı ğı red de de rek, pa ro di nin çok ses li ya pı sı üze rin de dur mak ta dır. Bu gö rü şe gö re ro man da ki pa ro di nin iş le vi, es ki tür le ri or ta dan kal dır mak ye ri ne ken di bün ye si ne dâ hil et mek tir. Bu ra da da pa ro di nin eleş ti rel bir ba kı şa sa hip ol du ğu ke sin dir, fa kat pa ro di nin tek iş le vi -nin eleş ti ri ve alay ol ma dı ğı vur gu lan mak ta dır. Bakh tin, “çok ses li lik” gö rü şü nü ge liş ti rir ken pa ro di nin iki düz lem li bir ya pı ya sa hip ol du ğu nu be lir ten Tynya nov’un dü şün ce le rin den ya rar la nır. Böy le ce pa ro di nin hem “çift ses li” te me le hem de “kar şıt lık” ve “uyum suz luk” te me li ne da yan dı rı la bi le ce ği ni öne sü rer. Bu bö lü mün son alt baş lı ğı “Bakh tin Son ra sı Ya zar la rın Pa ro di Ku ra mı na Kat kı la rı”dır. Bu ra da, pa -ro di ku ra mı na olan kat kı la rı ay rın tı lı bir şe kil de ele alı nan Bakh tin’den son ra ge len çağ daş pa
ro di ku ram cı la rı üze rin de du ru lur. Bu ya zar la -rın, pa ro di ye olum lu yak la şan lar ve pa ro di yi olum suz bir ede bî form ola rak ele alan lar şek lin de iki ye ay rı la bi le ce ği be lir ti lir. Pa ro di yi ta nım la ma ya yö ne lik olan bu gi ri şim le rin özel lik le post mo der nizm kap sa mın da ye ni bir bo yut ka zan dı ğı vur gu la nır. Ric hard Po iri er, Les -li e Fi ed ler, Fred ric Ja me son, Lin da Hutc he on, Dick Heb di ge, John Doc ker, Ja uss, Char les Jenck ve Mar ga ret Ro se’un gö rüş le ri ne yer ve ri lir. Pa ro di nin ta nı mı na iliş kin ça lış ma lar ya pan bu ya zar lar dan Ro se’un öne sür dü ğü fi kir -ler ör nek me tin -ler üze rin de gös te ri lir.
“Sa tir: Ön ta nım ve İn ce le me Me tin le ri ne Kı sa Bir Ba kış” baş lık lı üçün cü bö lüm de; Türk ede -bi ya tın da hi civ baş lı ğı al tın da top la nan sa ti rin za man için de ge çir di ği ev rim in ce le nir. Bu in -ce le me sı ra sın da Hü se yin Rah mi Gür pı nar’ın Şıp sev di (1911), Ale ko Kos tan ti nov’un Bay Ga nü Bal kans ki’nin Akıl la ra Dur gun luk Ve ren Se rü ven le ri (1895) ve Ab dül hak Şi na si Hi sar’ın Çam lı ca’da ki Eniş te miz (1944) ad lı ki -tap la rı üze rin de du ru lur. İlk iki ya pı tın, sa ti rin top lum sal eleş ti ri yö nü nü ör nek len dir di ği ve her iki si nin de Do ğuBa tı zıt lı ğın dan kay nak la -nan uyum suz luk ol gu su nu ele al dı ğı be lir ti lir. Fa kat Çam lı ca’da ki Eniş te miz’de, top lum sal eleş ti ri aşı la rak, fark lı in san ya ra tı lış la rı ara sın -da ki uyum so ru nu üze rin de du rul du ğu be lir ti lir. Böy le ce bu eser, ev ren sel sa tir adı ve ri len tü rün önem li bir ör ne ği ni oluş tu rur. Bu bö lü mün ilk alt baş lı ğı olan “Ta ri hi Ge li şim: Es ki Yu nan’dan Gü nü mü ze Sa tir” baş lık lı kı sım da, sa ti rin ge li şi mi ve dü şü nür le rin sa ti re yak la şım la rı in ce le nir. Özel lik le Yu nan ve La tin sa tir ya zar la rı kar şı laş tı rı lır. Bi on, Me nip pus ve Lu ci an’ın tem sil et ti ği Yu nan sa ti ri nin; Ho ra ce, Per -si us ve Ju ve nal’in tem -sil et ti ği La tin sa ti ri ne gö re da ha sal dır gan ve kö tüm ser bir dün ya gö rü şü nü tem sil et ti ği vur gu la nır. Bu dö nem sa ti rin de, da ha son ra ki dö nem ler de önem se nen er dem kav ra mı nın be lir le yi ci bir ni te lik ta şı ma dı -ğı söy le nir. İlk çağ’da sa ti rin ge çir di ği ev rim üze rin de du rul duk tan son ra di ğer dö nem ler de
gö rü len sa tir tür le ri ele alı nır. İkin ci alt baş lık “Sa ti rin Ka rak te ris tik Özel lik le ri”dir. Bu ra da Oğuz Ce be ci, sa ti rin te mel özel lik le ri ni üç ana baş lık al tın da top lar:
1. Sa tir, gün cel ve ye rel alan la ra yö ne lir, ge nel lik le abar tı lı ve gro tesk ol mak la bir -lik te, ay nı za man da ger çek çi gö zük me ye dik kat eden bir tür dür.
2. Sa tir ge nel ola rak yu mu şak bir tür de ğil dir; oku yu cu/iz le yi ci yi şo ke edi ci bir ni te -lik ta şır.
3. Ge nel ola rak ko mik tir (s. 195).
Bu grup la ma dan son ra sa ti rin sık kul la nı lan form la rı üze rin de du ru lur. Üçün cü alt baş lık olan “Sa ti rin Di ğer Ede bi Tür ler le İliş ki si”nde; an la tı bi çi min de ka le me alı nan sa ti rin, ay nı form da ya zı lan di ğer an la tı tür le rin den (kla sik ger çek çi ro man ve hi kâ ye) na sıl ay rı la ca ğı üze rin de du ru lur. Ro man ve sa ti rin fark lı ede bî tür -ler ol du ğu an la şıl dı ğın da okur bek len ti le ri nin de ği şe ce ği be lir ti lir. Ay rı ca çe vi ri fa ali yet le riy -le fark lı kül tür -le rin ürün -le ri nin oku yu cu ya ulaş ma sı nın, baş ka kül tür le re ait ya pıt la rın de ğer len di ril me sin de yan lış an la ma la rın ya şan -ma sı na ne den ola ca ğı na dik kat çe ki lir. Da ha son ra sa ti rin kul lan dı ğı tek nik le re yer ve ri lir. “Sa ti rin Alt Tü rü Me nip pe a” dör dün cü alt baş -lık tır. Bu ra da ba zı ya zar lar ta ra fın dan sa ti rin bir alt tü rü ola rak ka bul edi len “me nip pe a” üze rin -de du ru lur. Es ki Yu nan ça ğın da ya şa mış olan Me nip pus’un ya pıt la rı na iza fe ten “me nip pe a” ola rak ad lan dı rı lan bu tü rün te mel özel lik le ri -nin Bakh tin ta ra fın dan ta nım lan dı ğı be lir ti lir. Ölüm kar şı sın da gös te ri len sağ lık lı tep ki yi yan -sı tan sa tir ler “me nip pe a” ola rak ad lan dı rı lır. Fa kat Oğuz Ce be ci, bu ay rı mın, ger çek bir tür fark lı lı ğın dan çok bir alt ka te go ri oluş tu ra bi le ce ği ni özel lik le vur gu lar. Be şin ci alt baş lık “Sa tir de Ka rak ter So ru nu ve Kah ra ma nın Ro lü”dür. Bu kı sım da, sa ti rik ya pıt lar da kar şı la şı lan ka rak ter le rin ni te lik le ri in ce le nir ve bu ra da -ki kah ra man la rın tek yön lü ve yü zey sel ol du ğu
vur gu la nır. Sa tir tü rü ya pıt lar da ge nel ola rak ab dal, soy ta rı, köy de li si gi bi fi gür le rin bu lun -du ğu be lir ti le rek, soy ta rı fi gü rü nün özel lik le ri üze rin de du ru lur. Son alt baş lık olan “Sa tir Oku ma la rı”nda ör nek me tin le re yer ve ri lir. Bu bö lüm “Şıp sev di ve Alaf ran ga nın Ka ri ka tü ri ze Edil me si”, “Bay Ga nü Bal kans ki’nin Akıl la ra Dur gun luk Ve ren Se rü ven le ri”, “Çam lı ca’da ki Eniş te miz”, “Bir Ab dal Fi gü rü Ola rak Eniş te nin De ğer len di ril me si” ve “Çam lı ca’da ki Eniş te miz’in Şıp sev di’yle Kar şı laş tı rıl ma sı” baş lık -la rı al tın da in ce le nir.
“İro ni Kav ra mı nın Ta rih sel Ge li şi mi” baş lık lı son bö lüm de, Sok ra tes ve Pla ton’dan baş la ya -rak dü şü nür le rin, iro ni kav ra mı nın sim ge sel özü nü na sıl ta nım la dık la rı üze rin de du ru lur. Çe liş ki ve zıt lı ğı te mel alan ge nel iro ni; ken di si nin far kı na va ran in sa nın, ha ya tın kar ma şa sı nı ve bu kar ma şa yı ka bul zo run lu lu ğu nu an la -ma sı ol gu su na da ya nan ro -man tik iro ni; me tin, ya zar ve eleş tir me ni öne çı ka ran çağ daş iro ni hak kın da öne sü rü len dü şün ce le re yer ve ri lir. “İro ni Tür ve Tek nik le ri” alt baş lı ğın da Mu ec ke ve Bo oth’un gö rüş le ri ne bağ lı ka lı na rak iro -ni, tek nik açı dan sı nıf lan dı rıl ma ya ça lı şı lır. Söz, ya zı, dav ra nış gi bi yol lar la or ta ya ko nan iro ni nin çift kat man lı bir ya pı ol du ğu be lir ti lir. Ge nel özel lik ler den son ra ay rın tı lı sı nıf lan dır ma la ra ve iro ni nin kul la nım amaç la rı na yer ve ri lir. İro ni nin; ko nuş ma cı nın söz le ri ni kuv vet -len dir di ği, bi rey sel ve top lum sal za af la rı teş hir et ti ği, oku yu cu da far kın da lık ya rat tı ğı be lir ti lir. İkin ci alt baş lık “İro ni nin Psi ka na li tik Bir Pers pek tif ten Gö rül me si” baş lı ğı nı ta şır. Psi ka na li tik pers pek ti fin, bi linç dı şı iro ni nin var lı ğı nı ka bul et ti ği be lir ti lir. Bu tür iro nik ifa de ler de, iro nis tin bi linç dü ze yin de red det ti ği an cak bi linç dı şın da ka bul et ti ği bir ger çe ğin di le ge ti ril me -si söz ko nu su dur. Ya ni iro nis tin, alay amaç lı söy le di ği şe ye iç ten içe inan dı ğı gö rü lür. Bu du rum psi ka na liz de, bas tı rıl mış bir dü şün ce nin bi linç ala nı na çı ka bil me si için dü şün ce nin bi -linç ta ra fın dan red de dil me si ni ön gör mek te dir. Bu nok ta dan ha re ket le iro ni nin, bi linç dı şı ve
psi ka na li tik kav ram lar la olan iliş ki le ri üze rin de du ru lur ve bi linç dı şı nın ça lış ma yön te miy le iro ni nin ça lış ma yön te mi ara sın da ben -zer lik ler ku ru lur. Ay rı ca ken di si ni ele ve ren iro ni ola rak gö rü len dil sürç me si nin, bi linç dü ze yin de bas tı rı lan fi kir le ri, ya ni bi linç dı şı -nın giz li ni ye ti ni açı ğa vur du ğu be lir ti lir. Üçün cü alt baş lık “İro ni nin Di ğer Ede bi Tür ve Tek nik ler le Kar şı laş tı rıl ma sı”dır. Bu ra da ön ce lik le iro ni nin en ya kın kom şu su ola rak gö rü len me ta for ile iro ni ara sın da ki ben zer -lik ler ve fark lı lık lar in ce le nir. İkin ci ola rak iro ni ve ya lan kar şı laş tı rı lır. Da ha son ra sı ra sıy la iro nirü ya, iro nişa kafık ra, iro nimi zah, iro nisa tir, iro nipa ro di ara sın da ki iliş ki -ler üze rin de du ru lur. Dör dün cü alt baş lık “İro ni ye Yö ne lik Eleş ti rel Yak la şım lar”dır. Bu ra da iro ni nin aşı rı kul la nı mı nın yol aç tı ğı so run la ra de ği ni lir. İro ni den kay nak la nan muğ lak lık la rın an la mı sü rek li ola rak er te le di -ği, bu du ru mun da oku yu cu yu yor du ğu ve sık tı ğı di le ge ti ri lir. Son ola rak “İro ni Kav -ram ve Tek nik le ri nin Ör nek ler Üze rin den Gös te ril me si”ne yer ve ri lir. Bu ra da Alâ El As va ni’nin 2002 yı lın da Mı sır’da ya yın la nan Ya kup yan Apart ma nı ile İran lı ya zar Iraj Pe zesh kzad’ın 1970’li yıl la rın ba şın da ya yım la
nan Da yım Na po le on ad lı ese ri üze rin de du -ru lur. Bu bö lüm “Ya kup yan Apart ma nı’nın Ge nel Öze ti”, “Ya kup yan Apart ma nı’nın İro ni Açı sın dan Çö züm len me si”, “Da yım Na po -le on’un Ge nel Öze ti” ve “Da yım Na po le on’un İro ni Tek nik le ri Açı sın dan Çö züm len me si” şek lin de alt baş lık la ra ay rı lır. Ön ce lik le in ce le me me tin le ri ta nı tı lır, da ha son ra iro -ni ku ra mın da önem li yer tu tan kav ram lar bu ör nek ler üze rin de gös te ri lir.
Kap sam lı bir ça lış ma nın ese ri olan bu ki tap -ta ki ku ram la rın her bi ri, hem ken di için de hem de di ğer ku ram lar la iliş ki le ri göz önü ne alı na rak ay rın tı lı ola rak in ce len miş tir. Bu in -ce le me ler de ya zar, ye ri gel dik çe ör nek le re ve ay rın tı lı dip not la ra yer ver miş tir. Mi za hî tür le rin ku ram sal çer çe ve si ni çi zen bu ça lış ma -da, tam ta nı ma va rı la ma yan kav ram lar için ör nek ta nım lar öne ri le rek ye ni in ce le me alan -la rı na işa ret edil miş tir. Oğuz Ce be ci, ko mik ede bî eser le rin in ce len me sin de, özel lik le mo dern ve post mo dern ya pıt la rın de ğer len di ril -me sin de baş vu ru kay na ğı ni te li ğin de bir eser or ta ya koy muş tur.
