YİNE AFİFE JÂLE
Selim İLERİ
FİFE Jale’nin se n a ry o su n a ça lışırk e n , Reşat Nuri’ nin Tiyatro ile İlgili Makaleleri kita b ın ı baştan son a
--- taram ış, İlk M ü slü m a n kadın o y u n cu m u z İçin pek k ıs ıtlı bilg i b u la b ilm iştim . Reşat N u ri'n in bedbaht san atçı ü zerin e yazm am ış o lm a s ın a şa şırd ığ ım ı söyle m e liyim . E l lili y ılla rd a yayın lan m ış A yda B ir d e rgisi koleksiyon u n u ka rıştırırke n şa şm a kta a ce le e ttiğ im ortaya çıktı.
M üslüm an Türk kızlarının tiyatro sevdasından söz açan büyük rom ancım ız, İstanbul ve K a d ık ö y ’ ünün en uzak m a hallelerinden D arülbedayi’e gelen “tertemiz aile kızları” nın burada “birbirlerine sokularak korka korka fısıldaştıklannr” belirtiyor. G elg elelim h içbirin in öğrenci diye D arülbedayi’e kabul e d ilm e si sö z kon u su de ğild ir. Reşat Nuri satır arala rın a g izle d iğ i, k e m ik le şm iş değerlere karşı ç ık ıc ı saptayı- m ın ı da bir paragraf a şa ğ ıd a d ile getirm iş:
“ Bu kızlar arasında yalnız Afife Jâle’nin, Şeyhülislam Efendi yine her zamandan kuvvetli olarak yerinde dururken, sahneye çıktığım gördük, ötekiler birer birer kayboldular. Birkaçına sonradan ellerinde çocuklar ve arkalannda T u ran çarşafları yerine yorgun mantolar ve yorgun çehreler le tesadüf ettim.”
A yda B lr’ in bir başka sayısında Reşat Nuri, A fife ’nin sah n edeki İlk g e ce si üzerinde duruyor, b a sk ın la biten gec°. A fife şu ya da bu yoldan k a çırılm ış, kaçm ış. Z aptiye kuv vetlerinin yen ik düşürü lm esine sin irlenen “Uzun boylu, saz
benizli, ince bıyıklı genç” kom iser, C e lâ l S a h ir’i karakola
götürür. C e lâ l S a h ir ko m iserin V efa Id adisi'n den h o c a s ı dır. H o ca yla e sk i ö ğ re n cin in a c ık lı k arşıla şm ası, her şeye karşın, o g ü n lerin terbiye kurallarından, gö rgüsünden bir şe y le ri de y ed eğ in de ta ş ım ış olm alı:
“ Celâl Sahir. ‘Hay A lla h belanı versin. Y ap acağın bu
m uydu bana!' dedi ve çaresiz Bahariye Caddesi'ne doğru
tırıs tıns komiserin önünde yürümeye başladı. Komiser sol omuz başından ve bir hürmet ifadesi gibi yarım adım geri sinden onu takip ediyordu. Güzel bir yaz gecesiydi. Baha riye Caddesi gerçekten bahar kokuyordu.”
G ü ze l bir yaz g e cesi, o rta lık bahar kokarken, sa n a tç ı nın bu n ca an laşıla m am ası, bu n ca k ısıtla n ıy o r o lm ası top- lum u m u za özgü derin talih sizlik le rd e n d ir.
Karakol, önünde birkaç basam aklı g irişi olan, sarı renkli, taş b ir yapıdır. Y ap ıyı k u şa tm ış sa rm aşık ların büyük g ö l g e le ri ge ced e duvara nakşolur. S a rm a şık la r a çık pencere lerin ç e v re sin i sarm ıştır. S ağdaki pencere önü n d e oturan C e lâ l Sah ir, A fife yerine k e m ik le ş m iş d e ğe r yargılara he sa p verm ektedir şim d i. S o kakta arkadaşları onu b e k liy o r lar, uzun zaman, g e ce bo yu n ca bekliyorlar...
A fife J â le ’nin a c ı alın ya ztsı bahar kokan yaz g e ce si s o na e rm iş olm alı. G e c e d e k i şid d e ti ve z a lim liğ i kim se pek an lam am ış ki, daha o an, ifade veriş sırasın d a C elal S ah ir’in başın a gelenlerle alay edilm iş. Sorun sarakaya alınm ış. Der ken A fife ’nln kaçm aca kovalam aca serüveni başlayacak ve D arü lb e d a y i’e sığ ın m ış “ tertemiz aile” kızı, günün birinde doğ ru d an doğ ru ya D arü lbe da yi’ce terk edile ce k.
Reşat Nuri klm b ilir hangi h u zursuzlukların e tkisiyle e k liy o r “ Afife Jâle Türk tiyatrosunun ilk kadınıdır. Dünyamız
daki hemen hemen şaşmaz bir kaideye uyarak bu ilk olmak mazhariyetinin kefaretini birçok acılar ve sefaletlerle öde yerek, pek genç yaşta ölmüştür. Şimdikiler onun sendele miş ve nihayet düşmüş zayıf İzleri üzerine yürüdüklerini unutmamalıdırlar.”
O tu z b e ş y ıl ö n c e s in e iliş k in bu uyarıyı, “Afife Jâie’yi
hatırlasak ne olacak?” g ib isin d e n rahat k a ç ırıc ı bir so ru y
la zedeleyebiliriz. Yorgun m antolarına, yorgun çehrelerine, e lle rin d e n tu ttu kları ç o cu k la rın m eçh u l ge le ce k le rin e razı kişile rin toplum unda A fife Jâ le'n ln unutulm ası, kendi m es le k ta şla rın c a ya d sın m a sı n iç in doğal sa y ılm a sın ?
A fife Jâ le m ezarı kayıp, u n u tu lm u ş bir in sandı. U yu ş tu ru cu k u llan d ığ ı, "herkes gibi” y aşam ad ığı iç in gizli ka paklı m ahkûm e d ilm işti. Bana öyle g e liyo r ki, asıl ç ılg ın lık , A flfe 'n in hayat hikâyesini başkalarına an latabilirim saplan tısıd ır. H ele hele bu hayat h ik ây e sin i savunm aya k a l kışm ak...
Tiyatro o y u n cu su ç o k de ğe rli bir do stu m geçen lerde şu n ları söyledi: “ Senaryoda takıldığım unsurlardan biri de,
Aflfe’nin büyük bir aktrist gibi gösterilmesi. Biliyorsun, kötü oyuncuymuş...” K ekeleyerek yanıtladım : “ Ama biz kendi kalbimizdeki Afife’yi anlatmak İstedik.”
G ö z ne kad arın ı gö re b ilir?
K a lb im izd e k i A fife ’yi an latm ak istem iştik...
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
