TV'de şirket öğesi ve çocuk programları

Marrura lletiSinr Dergisi, Sav:4, Ekim /993

TV'DE $IDDET

OGBST

VE

QOCUK

PROGRAMLARI

Ogr.

cor.

Dr.

_$engiil

OZnnxlN

MARMARA

UNIVERSITESI

lletiqim

Fakiiltesi

lletiqim alanrnda yaprlan

etlii

konulu araEtrmalar, baqlangrclndan bu yana Eeqitli dalgalanmalar geqirmiqlerdir. Bu gahgmalar, baqlangrgta

kitle

iletiqim araElannrn kitleleri ctliilerne dUzeyinin gok yUksek

oldulunu

gOster-mekle

birlikte

yalun ddnemdeki gahqma sonuElan artrk bu

etki

gUciinden emin olmamamrz

gcrektili

yolunda

ipuglan

vermektedir. Zira.a raqtrrma yrintemleri, olasrhli hesaplan vc istatistik alanmdaki geligmeler. hiqbir etki kaynalrmnur diger fakt0rlerden soyutlanarak tek baErna bir ethi kaynalr ola-mayacalrnr bize gostermektedir. Oysa

ilk

gahqmalann bUyUk

golunlugu.

adeta toplumda qiddeti

afltran

bagka bir etken olmadrgrnr vanayarali/ ya da ihmal ederek.

kitle

iletiqim araglannr birer giinah yuvasr konumuna oturtma-ya

gahqm4lardr.

19. yiizyrhn sonunda baqlayan bu gahgmalann 1930'a kadar siiren

bi-rinci

aqamasrnda,

ileliqim

araglan Avrupa ve Kuzey Amerika'da goru$ ve inanglan degiqtirebilen, davranrglann ybnlendirilmesinde

etkili

olan. bazr direnElerle karqrlagmasr halinde dahi. siyasal sistemleri belirleyen dnemli bir' gtiE olarak de$erlendirilmiEti.

B0yle

goriigler.

bilimsel

araqtnmalarla

delil.

popiiler basrnrn. sinemanur. radyonun

ilgi

g0rerek

izleyici

topluluklarrnln toplumun geniq kesitlerine do$ru hrzla yaygrnla$masrnrn deneysel

(ampirik)

gdzlemleniqine

dayandurlmaktaydr.

1940'lardan

60'lann

bagrna uz.anall

ikinci

ar;ama, Amerika Birleqik Devletleri'nde

kitle

iletiqim alanurda amftrr-malann geliqmesi ve

kitle

iletiqiminirr etkilili$ine iligkin

belirli

sorunlam. de-neysel yOntemin uygulanrgryla biEimlenmirgtir. Ele ahnan sorunlar dar

olarali az olmasma kaqrn, bu agama qaSfiacak kadar etkili olmuqtur. Lazars-feld'in gahgmalan (19aa), Berelson ve ekibinin (1954) ara$trmalanyla Hov-land ve ekibince (1950) Amerikan askerlerinin

e[itim

ve endoktrinasyonun-da

filmlerin

kullanrlmasr iizerine

ytiriittiikleri

araqtrrma programr belki de en

etkili olanlardr. Film

ve

diler

iletigim araqlannm suq iqleme, saldrrganltk,

rkgrlft

ve bagka tutumlara iliqkin etkileri konusunda, sosyal psikolojide daha eski bir aragtrma gelene$i oldulundan da s6z etrnek gerekmektedir. 1960'la-nn sonlanna do$ru, sosyal ve siyasal bilimde kendilerinden gok sciz edilen az sayrda gahgma, etki iglevinin daha baqka

temelOlelere

de

ba[h

oldu$u

yo

lunda sonuglar vermigtir. Bu konuda yaprlan ara;hrmalann go$u bu sonuca yaklaqmrqtrr. Bireysel kanaatleri olugturmada do!rudan

etliili

gOrUlmeyen kitle iletigim araglanntn, sug iglenmesi ve saldnganh$m veya olumsuz di$er egilim ve olgulann da ortaya gftmasrnda do!rudan sebep olamayacaklanna karar vermiqlerdir" (

l).

ABD'de Salhk Bakanh[r'mn tv ve qiddet konusunda, bir milyon dolar biitqeli yirmiiig projelik araqtrma programr, bu alandaki en "sofistike" ve

eg-gtidiimlii delilse

de en

biiyiik

ara5trma projesidir. Raporda,

tv'deki

giddet eylemlerini seyretmekle saldrgan davramg alasrnda, ancah bazr kogullarda ruhsal olarali saldrgan olmaya

hazr kimi

gocuklar iizerinde etkisini gbsteren bir nedensellik iliqkisinin basit ve gegici

niteliline

dikkat gekilmektedir.

Ay-rrca , qiddet konulu tv programlanna

diiqkiinltiliin

ve srk seyredilmesinin de

bir dizi

bagka etlienin ortak

iiriinii

olabilece$i de kabul edilmektedir (2). Ancak bizim burada ele alacalrmtz konu, iletiqim araqlannm giddetin sebebi

mi

ya da

belirtisi

mi oldu$unu tart$maktan ziyade, qiddetin sunuluq bigimi

_{olacaltr. etnkti,}

-toplumda _{Eiddet suElanm}

arttrdlgl

ya da

artttrma-drlr

varsayrlsa da- Ozellikle

TV'nin

ve sinemanrn qiddet unsurunu kullamg

yolunlulu

ve uslubu

izleyici

sayrsrnl

arttrmakla birlikte

artrk

tepkileri

de beraberinde getirmektedir.

Giiniimiiziin

Amerikan

filmlerinde artili

trbanca,

tiifek

vb. silahlara bile rastlamali miimkiin

de!ildir.

Insanlara, tek baErna bir orduyu bile havaya ugurabilecek kadar

alr

ve geligmig teknolojide silahlarla ateg edilmektedir.

Arlrk

klasik olarali vurulup _{can Eekigerek} 0liinen sahneler de azalmrgur.

Ol-diirmek de yetmemekte, bu silahlar insanlan "yok etmekte" ya da havalara uqurup

ktigiik

pargalara bOlmektedir. Filmlere "Terminat0r"

(Yokedici)

vb. isimler verilmesi bu yiizden tesadiifi de$ildir. Bu arada diyelim

ki

_Eocuklan

bir

dereceye kadar bu

tiir

yaplmlardan korumak

mtimkiindiir. TV'de

fazla

tilm

seyrettirmeyerek ya da bu

filmlerin

oynadr[r sinema salonlanna

yerek... Ancak ya minik masum gizgi filmler... Bunlarda surlum ya da igerik olarak gocuk diinyasrnrn

dinginli$ini

bozacali neler var...

TRT I, Show TV, Kanal6, Interstar ve HBB olmali iizere beq kanalda gocuklar igin yayrnlanan gizgi

filmleri

bu amagla inceledik. Toplam 47 gizgi

filmin

konu olarak kanallara gOre aynmr g6yledir:

TRT

I'de yayurlanan sekiz gizgi

filmden

dort tanesi uzayda geligen

olaylarl

robot-insan ganfmalaflrlr ve farkh gezegenlerden gelen insanlann

diinyayr

ele gegirme Eabalannr iglemektedir. Bu

filmlerdeki

giddet unsuru

yaklayli

7o 70 glbi son derece yiiksek bir oranda seyretrnektedir. Uzay gemi-leri, uzay savaqlan, Iazer silahlar en gok kullanilan

0lelerin

baynda gelmek-tedir. Her ne kadar savaqlar hep kOtiilere karqr yaprlmakta ve daima

iyiler

ve diiriistler kazanmaktaysa da toplam gizgi

filmlerin

Vo S4'ijrnljn ana konusunu sava$ ya da savaqla

ballanhh

konular oluqturmaktadr. Bazr filmlerde de

bii-yti ve

biiyiicii dleleri

gok

sft

olarali

karqmza

qtkmahtadr.

Kanal 6'da gosterilen toplam yedi

gizgi

film

arasrnda, ara$tlrmanln yaprldr$r dOnemde,

kurgusal

uzay

filmine

rastlanmamlqtrr.

Filmlerin

7o 85.7'sinde

film

kahramanr hayvanlann baqlanndan gegen geqitli olaylar konu edilmiqse de bunlann da 7o 5'7

.3'i

yine qiddet Olelerini igermektedir. Bunlar

arasmda demir ve gekiEle kargrsurdaliine

zaftr

verme.

dinamit

ya

da benzeri patlayrcrlarla tahrip etme ve havaya ugulma. yumruklaqma vb. salureler var-du. Iginde yok denecek kadar az qiddet unsuru banndran gizgi

film

sayrsr o/o

14.3'ttr.

InterStar , btitiin kanallar iginde gizgi

film

tiirtine en gok yer veren ka-nal olarali 7o 8.3 oramnda kurgusal uzay

filmi

yaynlamalitadu. Bu filmlerde

de qiddet oranr her zaman oldu$u gibi yiiksektir. "Tiny Toon" adh fllm,Vo 97 oramnda qiddet 0$esi kullrmmryla en _{Eok $iddet iqeren} filmlerden

biridir.

Silr srli, demirle ezilme, kayalann alhnda kalma, evlerin temelinden havaya uqu-rulmasr sahneleri ortaya Eftmaktadu'. Bu filmde bag kalraman olan "tavqan" qiddet sahnelerinde ortaya grkrp. seyredenlerin bunlan deuememesini Ogiit-lemektedir. Ancak "Road Runner Show" adh

filmde

metin olmadt$rndan. miizik eqliginde ve hemen her karede g0riilen qiddet unsurlan, adeta

bir

e$-lence

gibi

sunulmaktadr.

HBB'de yer alan toplam _{sekiz Eizgi}

filmin

7o 25'inde konu yine uzay-da gegen olaylar ve savaglardr. Show TV'de yayurlanan toplam onbir gizgi

fllmin

Vo

l8.f

inin

konusu uzay savaqlandr.

Bunlann

Vo 27

manlar

olalaniistii

giiglere sahiptir ve asla yenilmezler.

Biiyii

vtr. olelere de bolca yer

verilmii;tir.

Tiim kanallar igindeki gizgi filmlere bakrldrgrnda 7o 44.4'iiniin r;iddet

alrhklt

konular

igledili

goriilmektedir.

Filmlerin

genel toplamrna tekrar balitr$mrzda Vo 48.7'sinde. do$aiistii olay vc durumlar.

biiyii,

biiyiicti.

sihirli

giigler gibi fantazyalan gOrmekteyiz. Ytizde 16.3'ii ise,

agrhkh

olarak, rhmh ve

olumlu

mesajlar veren

filmlerdir.

Filmlerde gocuk diyaloglarr da

ayn bir

ara$trma konusudur. Ancak burada bazr dnrckler vermekle yetinecegiz. Filmlerde her ne kadar. "teqekktir ederim. qekerim, hoqgakal. aferin, dAhi. muhtegem vb.

olumlu kelime

ve imajlar da yer almakla

birlikte.

qiddet ve argo

elilimini

kOriikleyen pek gok kelime de sili srli gegmektedir:

Orne$in

"Pino"

adh filmde.

$IDDET:

ARGO:

hrsrz

alqak

tehlike

domuz

kaEmali

kOpek

Ealmak

haydut silah ateq etmek saldrrmali

"Bozo

ve Ug A.vr" adh filmde.

gebertmek

adi

pataklamak

aptal

haydut

geri zekah

netret

etmek

uyuquk

kahrolsun kahretsin ezmek

6ldiirmek

"Peter

Pan"

adh filmde,

0ldiinnek

ceza saldrrmali gebertirim kahrolsun gOsterilim kuftulu$

yok

pis yarank sahtekar salak tembeller

siiriisii

kokugmuq

i[reng herif

cani yaratrk

ABD, tv ve sinemada qiddet Olesfuri en gok kullanan iillielerin baqrnda gelmekle

birlikte,

artan tepkiler ve giddetin daha da gok kullamhnaya baEla-masr ka4rsmda

bazr

yayrn

kululuglan

bu konuda srnrrlama kararr almaya baqlamrglardr. Onregiu

_{ABC $irketi.}

hig qiddet igermeyen programlara yer verece$ini. NBC ise, qiddeti ana konu olarak alan programlara yer vermeye-ce$ini. programlar esuasrnda arada gegen sahneleri qimdilik

krsrtlamayaca-luu

bildirmigtir. _{$iddete kuEr gahqmalanyla tanman Senat0r Simon,}

film

ya-prmcilan ve tv kanah yOneticileriyle bir toplantrda bir araya gelerek bu konu-yu geniq kapsamh olarak ele alan

illi

ciddi gaftgmayr ba$latmr$tr. Amerikan

filmlerinde

Japon kahramanlann

golunlukla

"kotii"

roller

iistlenmesi

gibi

konularda da artrk daha hassas davranrlmasr istenmiEtir.

Sonug:

$imdiye kadar yaprlan

etki araltrmalannrn

da gOsterdigi

kitle

ileti-qim araElan ve qiddet

iliqkisini

tam olarak Olgmek kolay degildir. Kaldr

ki.

qimdiye kadarki gahqmalar daha gok yetigkin bireyleri konu

aldrlutdan

ayru ara$hrma siireglerinin _{Eocuklar agrsrndan da} iqletilmesi gerekmektedir.

Bir

iillie

igin gegerli olabilecek sonuElann

e[itim,

aile yaprsr, kUltiir vb.

Ozellik]e-ri

farkh olan toplumlar iEin tamamen gegerli olamayaca$r da unutulmamah-dn.

Bu alanda btitun diger erkenleri sabit

klarali

tek degi$kenin kitle

ileti-qim araqlan oldu$u deney ortamlannda yaprlmasr gerekeu ciddi

ara;trmala-ra ihtiyag

vardr.

Tabii ki. laboratuvar ortamrmn dawan4 ve tutumlann oluE-masm izlemede gergek hayatan farkh

olabilecelini

gOze alarak, bu olumsuz etkeni en aza indiren ciddi gahr5malara ihtiyag

vardr.

Kitle

iletigim araglannrn yaygnlaqmasryla

birlikte

toplumdalii qiddet ve sug oranrnda artr$ bclirleyen ara$trmalann, bu araglar geligirken,

ayntza-man diliminde

elitim

ve aile yaqamrnda ne tiir deligmeler oldu[unu, gelir da-lrhmrndaki denge ya da dengesizlifin, sosyal ve ekonomik yaqamdaki

diler

gOstergelerin insanlann yaqam ve diiqiince bigiminde ne diizeyde de$iqmeler yarattrgrnr da izlemeye gahgmak gereklidir.

Psikolojik

gostergeler,

film

kahramanryla kendini Ozdeqleqtirme ve taklit

eliliminin

gocuklarda gok yiiksek

oldu[unu

gdstermektedir

(3)'

Kaldt

ki

yetiqkinlere yOnelik etki ara$trmalan da

kitle

iletigim araElanrtrn higbir olumsuz etkisinin olmadt[rm

delil,

temel bazr etki 0$eleriyle de

birlegti$in-de

etliili olabileceli

yolunda sonuglar vermigtir. Buna krsaca, varolau e$ilim-lerin giiElendirilmesi etkisi

diyebiliriz. Gtinltik

hayattaki bazr dawanrglan-mrzr, konugmabigimimizi; kullandrlrmrz kelimeleri (olumlu ya da olumsuz anlamda) etkileme giictine ise tek bagrna sahiptirler. Bu ytZden bu

tiir

yapun-lann sunum gekli neve kullarulan dile gok Ozen g6sterilmeli hatta bu metinler yayma sokulmadan 0nce gocuk psikiyatristleri tarafindan g0zden

gegirilme-lidir.

DIPNOTLAR

l.

Korkmaz Alemdar - Raqit Kaya, Kitle lletiqiminde Temel Yaklaqrmlar, Sa-vag yay., Ankara, 1983, ss.48-50.

2. James D. Halloran,

"Kitle lletigimi", lletigim

ve Toplum Sorunlan

(Kol-lektif

eser), Bu

b()liim[

gev.Ruqen Keleg, Unesco-TUrk Sosyal

Bilim-ler

Derneli,

Olgag Mat., Ankara, 1983, s.70.

3. "Qizgi Filmlerin Yararlan, Zuarlarndan Daha Qok", Cumhuriyet Gaz', 25