SY M P O S I U
yeni M Yeni Symposium 41 (1): 3-6, 2003 3
G‹R‹fi
Estetik cerrahi amac›yla baflvuran hastalar›n psikolojik durumlar›n› ameliyat öncesi dönemde de¤erlendirmek, plâstik cerrahlar için önem ta-fl›r. Çünkü cerrahi sonuç, ame-liyat sonras› dönemde hasta-n›n kendisini “güzel” hisset-mesine ba¤l›d›r. Bu da hasta-n›n psikolojik alt yap›s›yla bi-re bir iliflkilidir (Georgiade 1997). Estetik cerrahi için bafl-vuran hastalar›n psikolojik de-¤erlendirmeleri birçok çal›fl-man›n ilgi oda¤›d›r (Hasan 2000).
Estetik cerrahi için baflvu-ran bir hastan›n psikolojik profili hastan›n cerrahiye uyu-mu, cerrahi sonuçtan tatmin olma, ifle dönüfl zaman› ve ya-flam kalitesi gibi bir çok alt bafll›kla de¤erlendirilebilecek flekilde cerrahi sonucu etkiler (Borah 1999). Do¤abilecek kö-tü sonuçlar› engellemek için uzun zamand›r hastalar›n ruh-sal yap›s›n› de¤erlendiren ça-l›flmalar yap›lmaktad›r. Bu araflt›rmalar›n bir k›sm›nda Beck Depresyon Ölçe¤i ve Ya-flam Kalitesi Ölçe¤i (Cole ve ark. 1994), K›sa Semptom En-vanteri (Goin ve Rees 1991), Minnesota Çok Yönlü Kiflilik Envanteri (Goin ve Goin 1986) gibi standardize testler, bir k›sm›nda ise klinik görüfl-meler (Sarwer ve ark. 1998) arac›l›¤›yla psikopatoloji de-¤erlendirilmifltir. Bu hastalar›n ruhsal bir hastal›klar›n›n olup olmad›¤› uzun süre tart›flma konusu olmufltur (Hasan 2000). Bu araflt›rmalar›n sonu-cu bu alan› ayd›nlatmaktan çok kaos yaratmaktad›r. Bâz›
E
E
Ayfle Devrim Baflterzi*, Verda Tüzer**, M. fiahin Alagöz***, A. Ça¤r› Uysal***, Erol Göka****
EATING HABITS AND BODY PERCEPTION IN AESTHETIC SURGERY PATIENTS
ABSTRACT
Objective:In the 20th century; the incidence of eating disorders and body image disorders
are particularly increasing. It has been argued recently that weight phobia and body image disturbances should not be viewed as essential to the diagnosis of anorexia nervosa. In aty-pical eating disorders, weight-loosing attitudes are manifested in many different ways. These patients may try to change their body shape with surgical procedures. In this article, we ai-med to determine body image disorders and accompanying eating disorders in the patients who apply for aesthetical surgery.
Method: We have performed the Body Cathexis Scale ad Eating Attitude Test who attended Ankara Numune Training and Research Hospital Department of Plastic and Reconstructive Surgery for any kind of aesthetic surgery.
Results: The ratio of the patients possessing disordered eating attitude was 10.2% (10) and the rest 89.8% (88) was normal. The patients who were previously operated for aesthetic pur-poses had a high body cathexis scale score. The male patients had a high body cathexis sca-le score when compared to the femasca-le patients.
Conclusions: According to the results of this study, the patients that have experienced an aesthetic surgery before and admitted for or thinking of another aesthetic intervention have a negative body image of their own, so the intervention thought to be done should be attentive and planned carefully meanwhile the complication that could be encountered should be exp-lained with more subtlety and more detailed. Male patients attending for aesthetic surgery rep-resent a worse body image and any intervention should be planned deliberatedly. The high in-cedence of eating attitude disorder in the patients of aesthetic surgery could alert the surgeon and a cooperation with a psychiatrist should not be avoided in any suspicious situation. Keywords: aesthetic surgery, psychiatry, eating disorders, body cathexis scale, eating attitu-de test
* Ankara Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi I. Psikiyatri Klini¤i Asistan› / Tel: 0-312-4792780 - 0-532-7483695 / e-posta: adcingi@hotmail.com ** Ankara Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi I. Psikiyatri Klini¤i Baflasistan›
*** Ankara Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi II. Plastik Cerrahi Klini¤i Asistan› **** Ankara Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi I. Psikiyatri Klini¤i fiefi
S
ST
TE
ET
T‹‹K
K C
CE
ER
RR
RA
AH
H‹‹ H
HA
AS
ST
TA
AL
LA
AR
RIIN
ND
DA
A
Y
YE
EM
ME
E T
TU
UT
TU
UM
MU
U V
VE
E B
BE
ED
DE
EN
N A
AL
LG
GIIS
SII
ÖZET
Amaç: 20. yüzy›lda yeme bozukluklar›n›n ve beden alg›s› bozukluklar›n›n insidans› giderek artmaktad›r. Son zamanlarda Anoreksiya Nervoza tan›s›nda kilo fobisi ve beden alg›s› bozuk-luklar› temel olarak görülmemektedir. Atipik görünümlü yeme bozukbozuk-luklar›nda, kilo verme dav-ran›fllar› bir çok farkl› yolla olabilmektedir. Bu hastalar cerrahi yollarla da bedenlerinin flekille-rini düzeltmeyi deneyebilirler. Bu yaz›da, estetik cerrahi için baflvuran hastalarda beden alg›-s› bozuklu¤u ve efllik eden yeme bozukluklar›n›n belirlemeyi amaçlad›k.
Yöntem: Ankara Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Plâstik Cerrahi Bölümüne herhangi bir estetik cerrahi için baflvuran 98 hastaya yeme tutumu, beden alg›s› ölçekleri uyguland›. Bulgular: Yeme tutumu bozuklu¤una sâhip olan hastalar›n oran› %10.2’yken, kalan %89.8 normâldi. Daha önce estetik nedenlerle ameliyat edilen hastalar›n beden alg›s› skorlar› yük-sekti. Erkek hastalar›n kad›nlara göre daha yüksek bir beden alg›s› skorlar›na sâhipti. Sonuç: Bizim çal›flmam›z›n sonuçlar›na göre, daha önce estetik cerrahi operasyonu geçirmifl olanlar, bir baflka estetik müdahale için baflvuranlar veya baflvurmay› düflünenler kendileri hakk›nda olumsuz bir beden alg›s›na sâhiptir. Bu nedenle yap›lmas› düflünülen cerrahi giri-flim dikkatle planlanmal› ve muhtemel komplikasyonlar daha aç›k bir biçimde hastaya aç›k-lanmal›d›r. Estetik cerrahi için bafl vuran erkek hastalar›n beden imajlar› daha bozuktur bu se-beple yap›lacak herhangi bir giriflim ayr›nt›l› olarak plânlanmal›d›r. Estetik cerrahi hastalar›n-da yüksek oranhastalar›n-da yeme bozuklu¤u görülmesi ak›lhastalar›n-da tutulmal› ve flüpheli bir durumhastalar›n-da psiki-yatri ile iflbirli¤inden kaç›n›lmamal›d›r.
Anahtar Kelimeler: estetik cerrahi, psikiyatri, yeme bozukluklar›, beden alg›s› ölçe¤i, yeme tutumu ölçe¤i
S Y M P O S I U
yeni
Yeni Symposium 41 (1): 3-6, 2003 M
4
çal›flmalarda estetik cerrahi hastalar›nda klinik olarak anlaml› anksiyete ve depresyon saptan›rken, bir ço-¤unda özgül bir kiflilik tipi veya Beden Dismorfik Bo-zuklu¤u saptanmam›flt›r (Sarwer ve ark. 1998).
Güzellik kavram›n›n a¤›rl›k ve flekil ile biçimlendi-rildi¤i Bat›l› toplumlarda güzellik ince bir bedenle efl-lefltirilmekte (Jones ve ark. 2001, Attie ve Brooks-Gunn 1992, Levine ve Smolak 1992) ve yeme bozuk-luklar› giderek artmaktad›r (Ressler 1998). ‹nce bir be-dene sâhip olmak için bir çok kifli diyetler, egzersizler uygulamakta ve tüm dünyada yaz›l› ve görsel bas›n ta-raf›ndan ince olmak özendirilmekte ve ince olma târi-feleri yay›nlanmaktad›r. Çok yak›n bir zamana kadar sâdece orta s›n›ftan beyaz kad›nlarda görüldü¤üne ina-n›lan yeme bozukluklar› tüm sosyal s›n›flarda ve tüm ülkelerde art›fl göstermektedir. Anoreksia Nervoza prevalans› %0.5-1, Bulimia Nervoza prevalans› %2 iken, Atipik Yeme Bozukluklar› %10-34 oran›nda gö-rülmektedir (Abraham ve Llewellyn-Jones 1997).
Yeme bozukluklar›nda kiflinin yeme tutumu, be-den alg›s› bozulmaktad›r. Yeme bozuklu¤u olan kifliler bedenini oldu¤undan fliflman ve flekilsiz bulma, çok k›-s›tl› g›da al›m›, yemekleri tâkip eden kusma veya afl›r› egzersiz yapma gibi belirtiler sergileyebilirler. Anorek-sia Nervoza’dan farkl› olarak, Bulimia Nervoza ve Ati-pik Yeme Bozuklu¤u olan hastalar›, rutin t›bbî öykü ve muayene s›ras›nda saptamak oldukça güç olabilir. Ati-pik Yeme Bozuklu¤u olan kad›nlar yeme tutumlar›nda-ki bozuklu¤un fark›ndad›rlar. Zihinleri sürekli beden flekilleri ve yiyeceklerle iliflkili düflüncelerle meflgul-dür. Yeme bozukluklar›n›n günlük yaflamlar›n› etkile-di¤ini bilirler. Birçok çal›flmada toplumdaki sa¤l›kl› ka-d›nlar›n yaklafl›k %30’unun en az bir defa yeme tutu-munda bozukluk epizodu yaflad›¤› saptanm›flt›r. 18 ya-fl›n üstündeki kad›nlar›n %3’ü beden flekillerinde bir problem oldu¤unu düflünmektedirler. Bu kad›nlar ki-lolar›n› ve beden flekillerini kontrol etmek için tehlike-li yöntemler benimseyebitehlike-lirler (Abraham ve Llewellyn-Jones 1997).
Yeme bozukluklar›nda immün ve endokrin sistem-de bir dizi sistem-de¤ifliklik ortaya ç›kmaktad›r (Monteleone ve ark. 1999, StØving ve ark. 1998). Bu de¤ifliklikler yara iyileflmesini bozabilir. Bu nedenle ameliyat önce-si dönemde hastalar yeme bozukluklar› aç›s›ndan de-¤erlendirilmelidir.
Bizim hipotezimize göre, bu hastalar t›pk› Beden Dismorfik Bozuklu¤u olan kifliler gibi bedenlerini dü-zeltmek için estetik cerrahi yoluna baflvurabilirler. Bu çal›flmadaki amaç estetik cerrahi için baflvuran hasta-larda beden alg›s› ve yeme tutumunu de¤erlendirmek ve plastik cerrahlar›n hangi hastalarda yeme bozuklu-¤u ihtimâlini göz önünde tutmalar› gerekti¤ini sapta-makt›r.
YÖNTEM
Eylül 2001 ilâ fiubat 2002 tarihleri aras›nda Plastik Cerrahi Klini¤i’ne estetik ameliyat olmak için baflvu-ran 98 hasta çal›flmaya dâhil edildi. Bu hastalar›n 23
tâ-nesi beden ya¤›na yönelik (liposuction, abdominop-lasty) operasyonlar için baflvurmufltu. Hastalara Yeme Tutumu ve Beden Alg›s› Ölçekleri uyguland›.
Y
Yeemmee TTuuttuummuu ÖÖllççee¤¤ii:: Garner ve Garfinkel taraf›n-dan (1979), yeme davran›fllar›ndaki anorektik tutum-lar› ölçmek için gelifltirilmifltir. 40 madde ve 6 nokta-l› likert tipinde iflâretlenir. Ölçek kesim puan› 30 ola-rak saptanm›flt›r. Geçerlilik ve güvenirlik çal›flmas› Ifl›k Savafl›r ve Nefle Erol taraf›ndan 1989 y›l›nda yap›l-m›flt›r.
B
Beeddeenn AAllgg››ss›› ÖÖllççee¤¤ii:: Bu ölçek, kiflinin beden bö-lümleri ve ifllevlerinden memnuniyetini ölçen bir öl-çektir (Secord ve Jourard 1953). 40 beden bölümü ya da ifllevi befl noktal›k bir skalayla de¤erlendirilir. Türk-çe geTürk-çerlilik ve güvenirlik çal›flmas› Selim Hovardao¤-lu taraf›ndan yap›lm›flt›r. De¤erlendirme sonunda so-nuçlar “düflük”, “orta” ve “yüksek” kategorilerinde s›-n›fland›r›l›r. Yüksek skorlar beden alg›s›nda bozulmay› gösterir.
BULGULAR
Çal›flmaya al›nan hastalar›n 16’s› erkek (%16.4), 82 tânesi kad›nd› (%83.6). Yafl ortalamas› 29.38±9.44 (17-60), Vücut Kitle ‹ndeksi 21.40±3.22 (15.85-30. 49) ola-rak bulundu. Hastalar›n %10.2’sinde (10) yeme tutu-mu bozuktu, kalan %89.8’inde (n=88) normaldi.
Beden ya¤›na yönelik ameliyat için baflvuranlar›n (n=23), yeme tutumunda di¤er gruba göre anlaml› bir fark bulunamad› (p>0.05). Geçmiflte estetik cerrahi operasyonu geçirenlerle, ilk kez baflvuranlar aras›nda yeme tutumu aç›s›ndan istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunamad› (p>0.05). Kad›nlarla erkekler aras›nda yeme tutumu aç›s›ndan farkl›l›k saptanmad› (p>0.05). Yafl ve vücut kitle indeksinin yeme tutumu üzerine et-kisi regresyon analizi ile de¤erlendirildi ve anlaml› bir fark saptanmad› (p>0.05).
Daha önce de estetik amaçl› ameliyat geçirenlerde beden alg›s› belirgin derecede yüksekti (p<0.05) (Tab-lo 1). Erkek hastalar›n beden alg›s› kad›nlara göre be-lirgin derecede bozuktu (p<0.05) (Tablo 2). Yafl ve vü-cut kütle indeksinin beden alg›s› üzerine etkisi regres-yon analizi ile de¤erlendirildi ve anlaml› bir fark bulu-namad› (p>0.05).
SONUÇ
Plastik cerrahi, bir san’at ve ustal›k dal› olarak, d›fl görünüflün normallefltirilmesi ile u¤rafl›r. Kozmetik amaçl› cerrahi ile görünümün estetik uyumu sa¤lan›r-ken, rekonstrüktif cerrahi ile deformiteler ve flekil bo-zukluklar› tedavi edilerek hastay› normal görünüme
Tablo 1: Mükerrer estetik cerrahi baflvurumlar›nda beden alg›s› skorlar›
E
Esstteettiikk cceerrrraahhii ööyykküüssüü BBeeddeenn aallgg››ss›› sskkoorruu var (19) 84.60±15.97 yok (79) 72.74±18.84
SY M P O S I U
yeni M Yeni Symposium 41 (1): 3-6, 2003 5
yaklaflt›rmak hedeflenir (Harris ve Carr 2001). Bu cer-rahi müdahaleler hastalar›n psikolojik ac›lar›n› hafifle-tir, sosyal ve psikolojik ifllevselliklerini artt›r›r (Macgre-gor 1989).
Toplum güzellik anlay›fl›n› kendi kültürel ve gele-neksel de¤erlerine göre biçimlendirir. ‹çinde yaflad›¤›-m›z topluluk ve zaman, güzelli¤in fleklini tan›mlar. De-¤iflik kültür ve geleneklerde, kiflinin psikolojik yap›s›-n›n flekillenmesinde fiziksel görünümünün rolü de¤iflir (Cash ve Horton 1983). Son zamanlarda kiflinin fiziksel görünümüyle ilgili sosyal bask›lardan kurtulmas›nda plastik cerrahi önemli bir rol oynamaya bafllam›flt›r.
Son 30 y›ld›r estetik cerrahinin geliflmesiyle birlik-te “güzellik” için baflvuranlar›n ruhsal sa¤l›¤› üzerine tart›flmalar bafllam›flt›r. 1960’lardaki çal›flmalarda, este-tik cerrahi için baflvuranlarda psikolojik instabilite ve psikiyatrik hastal›k s›kl›¤› artm›fl görünürken, son za-manlardaki çal›flmalarda psikiyatrik hastal›k s›kl›¤› top-lum s›kl›¤› ile benzerdir. Günümüzde güzellik, küresel-leflmenin de etkisiyle, hemen hemen bütün toplumlar-da ince bir bedenle özdefllefltirilmektedir (Jones ve ark. 2001).
Bizim çal›flmam›zda estetik cerrahi için baflvuran hastalar›n %10.2’sinde yeme tutumu bozuktu. Kullan-d›¤›m›z testin tan› koydurucu özelli¤i olmamas›na ra¤-men, bu yükseklik dikkat çekicidir. Ayr›ca bu test da-ha çok Anoreksia Nervozal› da-hastalar› tan›mak için ge-lifltirilmifltir. Bu nedenle atipik yeme bozukluklar› da dâhil olmak üzere, bu iliflkiyi de¤erlendirecek daha ob-jektif tan› araçlar› kullan›larak yap›lacak çal›flmalara ih-tiyaç vard›r.
Yeme tutumunu etkileyen faktörlere bak›ld›¤›nda, bizim çal›flmam›zda beden ya¤›na yönelik ameliyat ge-çirme, mükerrer baflvuru, yafl veya cinsiyetin yeme tu-tumu üzerinde anlaml› bir etkisi oldu¤u saptanamam›fl-t›r.
Ohjimi ve arkadafllar› (1988), estetik cerrahi ama-c›yla baflvuran 25 hastan›n 5’inde dismorfofobi, 1’inde ise beden alg›s› bozuklu¤u tespit etmifllerdir. Holly-man ve arkadafllar› (1986) ise, meme küçültme ameli-yat› için baflvuran 11 hastada beden alg›s›nda bozuk-luk, kendilik de¤erinde düflme ve anormal psikonöro-tik profil saptam›fllard›r. Daha yak›n tarihli bir çal›flma-da ise estetik cerrahi için baflvuran hastalarçal›flma-da, özgül bir beden bölümünü alg›lamada bir bozukluk saptan-m›flt›r ama genel bir beden alg›s› bozuklu¤u saptanma-m›flt›r ve kendilik de¤erleri yüksek olarak bulunmufl-tur (Özgür ve ark. 1998). Bizim çal›flmam›zda müker-rer estetik cerrahi baflvurular›nda ve erkeklerde beden alg›s› skorlar›nda yükseklik dikkat çekicidir. Bu
yük-seklik, dismorfofobi gibi özgül bir bölgeye yönelik tu-tumdan çok beden alg›s›nda genel bir bozulmay› iflaret eder. Plastik cerrahlar, ameliyat sonras› dönemde ge-rek yara yeri iyileflmesini etkileyen, gege-rekse cerrahi so-nuçtan memnuniyeti belirleyen bir durum olan yeme bozukluklar›n› ak›lda tutmal›d›rlar.
Bizim çal›flmam›z bu alanda bir ön çal›flma niteli-¤indedir. Estetik cerrahi hastalar›nda yeme bozukluk-lar›, daha özgül psikolojik testlerle araflt›r›lmas› gere-ken bir konudur. Plastik cerrahlar, ameliyat öncesinde hastalar›n›n yeme ve kilo verme davran›fllar›n› dikkat-le incedikkat-lemelidirdikkat-ler.
KAYNAKLAR
Abraham S, Llewellyn-Jones D (1997) Eating disorders the facts. 4th Edition. New York: Oxford University Press, 29-33.
Attie I, Brooks-Gunn J (1992) Developmental Issues in The Study of Eating Problems and Disorders. Crowther JH, Tennenbaum DL, Hobfoll SE, Stevens MAP, (editors). The Etiology of Bulimia Nervosa: The Individual And Fa-milial Context. Washington, DC: Hemisphere, Washing-ton DC, 35-58.
Borah G, Rankin M, Wey P (1999) Psychological complica-tion in 281 plastic surgery practices. Plast Recons Surg; 104: 1241-1246.
Cash TF, Horton CE (1983) Aesthetic surgery: effects of rhi-noplasty on the social perception of patients by others. Plast Reconstr Surg; 72: 543-550.
Cole RP, Shakespeare V, Shakespeare P, Hobby JAE (1994) Measuring outcome in low-priority plastic surgery pati-ents using quality of life indices. Br J Plast Surg; 47: 117-121.
Garner DM, Garfinkel PE (1979) The Eating Attitudes Test: an index of the symptoms of anorexia nervosa. Psychol Med; 9: 273-279.
Georgiade GS (1997) Plastic, maxillofacial and reconstructi-ve surgery 3th Edition. Baltimore: Williams & Wilkins, 1189-1197.
Goin MK, Goin JM (1986) Psychological effects of aesthetic facial surgery. Adv Psychosom Med; 15: 84-108. Goin MK, Rees TD (1991) A prospective study of patients’
psychological reactions to rhinoplasty. Ann Plast Surg; 27: 210-215.
Harris DL, Carr T (2001) The derriford appearance scale (DAS59): a new psychometric scale for the evaluation of patients with disfigurements and aesthetic problems of appearance. Br J Plast Surg; 54: 216-222.
Hasan JS (2000) Psychological issues in cosmetic surgery: a functional overview. Ann Plast Surg; 44: 89-96. Hollyman JA, Lacey JH, Whitfield PJ, Wilson JSP (1986)
Sur-gery of the psyche: a longitudinal study of woman un-dergoing reduction mammoplasty. Br J Plast Surg; 39: 222-225.
Hovardao¤lu S (1990) The study of reliability and validity of Body Cathexis Scale, Bachelor’s Degree Thesis (unpublis-hed). Ankara: Gazi University Institute of Social Sciences. Jones JM, Bennett S, Olmsted MP, Lawson ML, Rodin G (2001) Disordered eating attitudes and behaviors in te-enaged girls: a school-based study. CMAJ 2001; 165: 547-552.
Levine M, Smolak L (1992) Toward A Model Of The Deve-lopmental Psychopathology Of Eating Disorders: The Tablo 2: Cinsiyet ve beden alg›s› skorlar›
C
Ciinnssiiyyeett BBeeddeenn AAllgg››ss›› SSkkoorruu Erkek 83.92±15.37 Kad›n 73.46±19.05
Example Of Early Adolescence. Crowther JH, Tennen-baum DL, Hobfoll SE, Stevens MAP, (editors). The Eti-ology Of Bulimia Nervosa: The Individual And Familial Context. Washington, DC: Hemisphere, 59-80.
Macgregor FC (1989) Social, psychological and cultural di-mensions of cosmetic and reconstructive plastic sur-gery. Aesthetic Plast Surg; 113: 1-8.
Monteleone P, Maes M, Fabrazzo M, Tottorella A, Lin A, Bos-mans E, Kenis G, Maj M (1999) Immunoendocrine fin-dings in patients with eating disorders. Neuropsychobi-ology; 40: 115-120.
Ohjimi H, Shioya N, Ishigooka J (1988) The role of psychi-atry in aesthetic surgery. Aesth Plast Surg; 12: 187-190. Ozgur F, Tuncali D, Gursu G (1998) Life satisfaction,
self-es-teem and body image: a psychosocial evaluation of aest-hetic and reconstructive surgery candidates. Aesth Plast
Surg; 22: 412-419.
Ressler A (1998) “A body to die for”: eating disorders and body-image distortion in women. Int J Fertil Womens Med; 43: 133-138.
Sarwer DB, Pertschuk MJ, Wadden TA, Whitaker LA (1998) Psychological investigations in cosmetic surgery: a look back and a look ahead. Plast Reconstr Surg; 101: 1136-1142.
Savafl›r I, Erol N (1989) Yeme tutum testi: anoreksiya nervo-sa belirtiler indeksi. Psikoloji Dergisi; 7: 19-25.
Secord PF, Jourard SM (1953) The eating attitude scale tests. The appraisal of body cathexis. Body cathexis and the self. J Consult Psychol; 17: 343-347.
StØving RK, Hangaard J, Hansen-Nord M, Hagen C (1999) A review of endocrine changes in anorexia nervosa. J Psychiatr Res; 33: 139-152.
S Y M P O S I U
yeni
Yeni Symposium 41 (1): 3-6, 2003 M
