T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
EL SANATLARI EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI
EL VE MAKİNE NAKIŞLARI EĞİTİMİ BİLİM DALI
KIRŞEHİR İLİ’NDE GEÇMİŞTEN BUGÜNE ÇEYİZ
GELENEĞİ
Ferda DEMİR
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Doç. Dr. Nihan Semen ERSÖZ UZAR
ÖNSÖZ
Milletlerin sahip olduğu ortak değerler milli kültürü oluşturur. Bu oluşum içerisinde yer alan yerel kültürün önemli bir rolü vardır. O halde milli kültürün varlığının korunup gelecek kuşaklara aktarılması için yerel kültürün özümsenmesi gerekmektedir.
Yerel kültür uzun yılların birikimiyle biçimlenir ve kuşaktan kuşağa aktarılır. Yerel kültür ürünleri, yaşadıkları yörenin özelliklerini yansıtarak somut ürünlerin şekillenmesinde tarih ve kültürel birikimde önemli rol oynar.
Evlenme gelenekleri içinde yer alan çeyiz, yerel kültürün bir parçasıdır. Çeyiz, kuşaktan kuşağa aktarılan ve çoğunlukla kadınların uyguladığı el sanatı türlerinden oluşmaktadır. Çeyiz toplumların sosyal ve ekonomik koşullarına göre türlü biçimler almış, bunun yanında örf, töre, gelenek, görenek ve yasalara dek genişleyen bir etkileşim aracı olmuştur.
Şehirlerin genel tarihini anlatan çalışmaların yanı sıra kültürel kimlik içerisinde yer alan gelenek-görenek, yaşam tarzı, evlilik, çeyiz gibi konuları anlatan çalışmalar da önem kazanmıştır.
Yapılan bu çalışmayla Kırşehir’in geçmiş ve günümüz çeyiz kültürünü az da olsa aydınlatmayı ve halk kültürünün önemli unsuru olan çeyize dair araştırmalara bir nebze olsun faydalı olmayı temenni ediyoruz.
Çalışma kapsamında yardımcı olan Kırşehir halkına, danışmanlığı ile bilimsel açıdan yönlendiren Doç. Dr. Nihan Semen Ersöz Uzar’a ve elbette zahmetli süreçte her an desteklerini hissettiğim aileme teşekkürü bir borç bilirim.
Ferda DEMİR Konya, 2019
ÖZET
Yapılan literatür taraması sonucunda, Kırşehir ilinin çeyiz geleneğine dair detaylı bir çalışmanın yapılmamış olduğu tespit edilmiştir. Araştırmanın önemini de belirleyen bu problem, araştırma konusunun ‘‘Kırşehir İlinde Geçmişten Bugüne Çeyiz Geleneği’’ olarak seçilmesine sebep olmuştur.
Araştırmada, kültürümüzün bir parçası olan çeyiz geleneğinde Kırşehir örneği ele alınmış, çeyizlerde yer alan el sanatları tespit edilerek, Kırşehir iline ait çeyiz geleneğinin durumu incelenmiştir.
Araştırma beş bölümden oluşmaktadır.
Giriş bölümünde araştırmanın konusu, amacı, önemi, Türk El Sanatlarının tanımı ve sınıflandırılması, Türk İşleme Sanatının tanımı, sınıflandırılması ve tarihi gelişimi, Kırşehir ilinin tarihi coğrafyası, evlenme gelenekleri, Türk kültüründe önemli bir yer tutan çeyiz ile beraber literatür kaynaklarının özetlerine dair bilgiler yer almıştır. Yöntemin içeriğini oluşturan ikinci bölümde ise araştırmanın modeli, evren ve örneklem seçimi, varsayımlar, sınırlılıklar ve veri toplama tekniği ile ilgili bilgilere yer verilmiştir.
Üçüncü bölümü oluşturan katalog kısmında çeyiz geleneği içerisinde yer alan ürünler incelenmiştir. Bu bölümde incelenen her örnek için gözlem fişleri hazırlanmıştır. Hazırlanan gözlem fişlerinde; elde edilen ürünün sahibi, adresi, yapılış tarihi, cinsi, yeri, bugünkü durumu, onarım durumu, boyutları, malzeme, teknik, renk, konu, kompozisyon özellikleri tespit edilerek fotoğraflarıyla birlikte kayıt altına alınmıştır. Dördüncü bölümde ürünlere ait bilgilerin gözlem fişlerine kayıt edilmesi ile birlikte değerlendirmeleri yapılmıştır. Yöre halkına uygulanan görüşme formlarında ortaya çıkan veriler grafiklerle desteklenerek sunulmuştur.
Sonuç bölümünde, araştırma ile varılan sonuçlar ve öneriler araştırmacı tarafından ortaya konulmuştur. Kırşehir çeyizlerinde yer alan el sanatları türlerinin çoğunluğunu işleme, örgü, dokumaların oluşturduğu tespit edilmiştir.
Yöreden çeyiz konusu ile ilgili elde edilen kavram ve terimlerden sözlük bölümü oluşturulmuştur.
SUMMARY
From literature review, it was ascertaied that there have not been any detailed studies on dowry tradıtıon of Kirsehir. This problem, which also points the importance of the study, caused the issue of the study to be ‘‘The Dowry Tradıtıon of Kirsehir fromPast to Present.’’
In this study, the sample of Kirsehir in the dowry tradition which is a part of our culture washandled. Thecase of the dowry tradition belonging to the province of Kirsehir was examined by identifying the hand crafts appearing in dowries.
The study consists of five parts.
In Introduction part, there are importance, objectives, boundaries, method, definition of Turkish processing art, historical development, historical geography of Kırsehir province, marriage traditions and dowry tradition which holds an important place in Turkish culture in formation on the literature resource salong with the determination of their current location.
In the second part, the content of the method, the model of the study, the selection of the unıverse and thesample, assumptions, limitations and data collection technique s are included.
In the catalog section which constitutesthethirdsection, the products in the tradition of dowry have been examined. In thissection, observation slips were prepared for each sample examined. Observation slips prepared; The owner, address, date of construction, genus, location, presentcondition, repairstatus, dimensions, material, technique, color,subject,composition properties of the obtained product.
In the fourth chapter, the information about the products were recorded with the observation slips and their evaluations were made. The data obtained from the interwiew forms applied to the local people are presented with the support of the graphics.
In the counclusion section,the results and the results of the research are presented by the researcher. The majority of handicrafts in Kırsehir dowry have been identified as processing, knitting and weaving A dictionary section is created from concepts and terms obtained from the region.
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ... İ ÖZET ... İİ SUMMARY ... iii FOTOĞRAFLAR LİSTESİ ... iv 1.GİRİŞ ... 1 1.1. Araştırmanın Konusu ... 1
1.2. Araştırmanın Amacı ve Önemi ... 1
1.3. Türk El Sanatlarının Tanımı ve Sınıflandırılması ... 2
1.4. Türk İşleme Sanatının Tanımı, Sınıflandırılması ve Tarihçesi ... 3
1.5. Kırşehir İlinin Tarihi Coğrafyası ... 4
1.5.1. Kırşehir de Kültürel Geleneğin Öğeleri ... 6
1.5.1.2. Evlenme Gelenekleri ... 6
1.6. Çeyiz İle İlgili Bilgiler ... 10
1.6.1. Çeyizde Yer Alan Ürünler ... 23
1.7. Konu İle İlgili Araştırmalar ... 49
2. YÖNTEM ... 51
2.1. Araştırmanın Modeli ... 51
2.2. Evren ve Örneklem Seçimi ... 51
2.3. Varsayımlar ... 51
2.4. Kapsam ve Sınırlılıklar ... 51
2.5. Veri Toplama Tekniği ... 52
3. KATALOG ... 53
4. DEĞERLENDİRME VE BULGULAR ... 303
4.1. Kırşehir İli Düğün Adetleri ve Çeyiz Görüşme Formunun Değerlendirilmesi ... 303
4.2. Ürün Sahipleri ... 344
4.4. Ürünlerin Yeri ... 345
4.5. Ürünlerin Yapılış Tarihi ... 336
4.6. Ürünlerin Bugünkü Durumu ... 346
4.6.1. Onarım Durumu ... 346
4.7. Ürün Türleri ... 346
4.8. Ürünlerin Boyutları ... 347
4.9. Kullanılan Malzemeler ... 348
4.10. Renk özellikleri ... 349
4.11. Kullanılan teknik özellikleri ... 351
4.12. Bezeme Konuları ... 352 4.13. Konuların Biçimlendirilmesi ... 354 4.14. Kompozisyon Özellikleri ... 354 5. SONUÇ ... 356 KAYNAKÇA ... 369 EKLER ... 373
EK-1: Gözlem Fişi Örneği ... 374
EK-2: Görüşme Formu Örneği ... 377
EK-3: Sözlük ... 393
EK-4: Kaynak Kişi Künyeleri ... 395
FOTOĞRAFLAR LİSTESİ
Fotoğraf No: 1. Kırşehir İl Merkezinden Görünüm ... 5
Fotoğraf No: 2. Tarihi Saat Kulesi ve Cacabey Meydanı ... 6
Fotoğraf No: 3. Tarihi Cacabey Camii ve çevresi ... 6
Fotoğraf No:4. Nişan törenlerinden görünüm ... 7
Fotoğraf No: 5. Bayrağa elma takımından görünüm ... 8
Fotoğraf No: 6. Kına Tepsisinden görünüm ... 9
Fotoğraf No: 7. Gelin kınasından görünüm ... 9
Fotoğraf No. 8. Kardeş Kuşağı bağlamasından görünüm ... 10
Fotoğraf No: 9. Gelin alayından görünüm ... 10
Fotoğraf No: 10. Kırşehir çeyiz sergisinden görünüm ... 21
Fotoğraf No: 11. Kanaviçe işlemeli yastık, sedir yaygısı ve kırlent ... 23
Fotoğraf No: 12. Kanaviçe işlemeli ürünlerden görünüm ... 23
Fotoğraf No:13. Kordon tutturma yapılmış cepkenden görünüm ... 24
Fotoğraf No: 14. Kordon tutturma yapılmış cepkenden görünüm ... 24
Fotoğraf No. 15. Yöresel kıyafetli Kırşehir kadınından görünüm ... 24
Fotoğraf No: 16. Yöresel kıyafetli Kırşehir kadınından görünüm ... 24
Fotoğraf No. 17. Dival işi uygulanmış bindallılardan görünüm ... 25
Fotoğraf No: 18. XVII. Yüzyıla ait Kırşehir seccadesi ... 26
Fotoğraf No: 19. Sedir halısından görünüm ... 27
Fotoğraf No: 20. Dönay Demir’e ait oda halısından görünüm ... 27
Fotoğraf No: 21. Halı yastık Ağalar Konağı ... 28
Fotoğraf No: 22. Minder halılarından görünüm ... 28
Fotoğraf No: 23. Yastık içine konulan hasır berdilerden görünüm ... 28
Fotoğraf No: 24. Berdi yastıkların arka ve ön yüzlerinden görünüm ... 29
Fotoğraf No: 25. Gömme ıstardan görünüm ... 29
Fotoğraf No: 26. Halı dokuma makinesinden görünüm ... 29
Fotoğraf No: 27. Ahiler Kalkınma Ajansı desteğiyle açılan kurstan görünüm ... 30
Fotoğraf No: 28. Kırşehir kilimlerinden görünüm ... 30
Fotoğraf No: 29. Kilim motifli çanta ve çoraplardan görünüm ... 31
Fotoğraf No: 31. Dokumaların bitmiş halinden görünüm ... 31
Fotoğraf No: 32. Oyalı Ürün gruplarından görünüm ... 33
Fotoğraf No. 33. Boncuk oyalı beyaz tülbentten görünüm ... 33
Fotoğraf No: 34. Tentene ( Dantellerden) görünüm ... 34
Fotoğraf No: 35. Boncuk işlemeli ürün gruplarından görünüm ... 34
Fotoğraf No: 36. Çorap patik ve çocuk yeleklerinden görünüm ... 35
Fotoğraf No. 37. Yatak yorgan yastığın yer aldığı yükten görünüm ... 38
Fotoğraf No: 38. Yorgan ve küstüm yastıklarının yer aldığı çeyiz odası ... 38
Fotoğraf No: 39. Gülüşan Demir’in çeyiz sandığından görünüm ... 38
Fotoğraf No: 40. Sebile Güzel’in çeyiz sandığından görünüm ... 39
Fotoğraf No: 41. Ağaç kaşıklardan görünüm ... 39
Fotoğraf No: 42. Metal kaşıklardan görünüm ... 39
Fotoğraf No: 43. Tahta çömçeden görünüm ... 40
Fotoğraf No: 44. Duvak açmadan görünüm ... 40
Fotoğraf No: 45. Ekmek tahtası ve oklavalardan görünüm ... 40
Fotoğraf No: 46. Oklavalardan görünüm ... 40
Fotoğraf No: 47. Bakır eşya örneklerinden görünüm ... 41
Fotoğraf No: 48. Kırşehir mutfak kültüründe yer alan bakır eşya örnekleri ... 41
Fotoğraf No: 49. Bakır işlemeciliği ustası Hüseyin Sallabaş dan görünüm ... 42
Fotoğraf No: 50. Mermerden görünüm... 43
Fotoğraf No: 51. Atölyeden görünüm... 43
Fotoğraf No: 52. Onyx taşından yapılmış ürün gruplarından görünüm ... 43
Fotoğraf No: 53. Alınlık takan Kırşehir kadınından görünüm ... 44
Fotoğraf No: 54. Alınlık takan genç kızdan görünüm ... 44
Fotoğraf No: 55. Kemer tokasından görünüm ... 44
Fotoğraf No: 56. Kurdele üzerine takılan altınlardan görünüm ... 44
Fotoğraf No: 57. Reşadiyeden görünüm ... 45
Fotoğraf No: 58. Beşibiryerdeden görünüm ... 45
Fotoğraf No: 59. Yarımlıktan görünüm ... 45
Fotoğraf No: 60. Bileklik süslerinden görünüm ... 45
Fotoğraf No: 61. Mersin burma bileziklerinden görünüm ... 45
Fotoğraf No: 63. Küçük ev aletlerinden görünüm ... 47
Fotoğraf No: 64. Beyaz eşyalardan görünüm ... 47
Fotoğraf No: 65. Damatlık setlerinden görünüm ... 48
Fotoğraf No: 66. Çeyiz mağazasından görünüm ... 48
Fotoğraf No: 67. Çeyiz mağazasından görünüm ... 48
Fotoğraf No: 68. Beyhan Öztürk’ e ait örtünün genel görünümü ... 56
Fotoğraf No: 69. Beyhan Öztürk’ e ait örtünün detay görünümü ... 56
Fotoğraf No: 70. Gülseren Değerliye ait Kırlentin genel görünümü ... 59
Fotoğraf No: 71. Gülseren Değerliye ait Kırlentin detay görünümü ... 59
Fotoğraf No: 72. Gülseren Değerliye ait yastık kılıfının genel görünümü ... 62
Fotoğraf No: 73. Gülseren Değerliye ait yastık kılıfının detay görünümü ... 62
Fotoğraf No: 74. Kırşehir Müzesine ait kırlentin genel görünümü ... 65
Fotoğraf No: 75. Kırşehir Müzesine ait kırlentin detay görünümü ... 65
Fotoğraf No: 76. Hatice Buzluğa ait yastık kılıfının genel görünümü ... 68
Fotoğraf No: 77. Hatice Buzluğa ait yastık kılıfının detay görünümü ... 68
Fotoğraf No: 78. Saliha Taşçı ait yastık kılıfının genel görünümü ... 71
Fotoğraf No: 79. Saliha Taşçı ait yastık kılıfının detay görünümü ... 71
Fotoğraf No: 80. Gülseren Değerliye ait yastık kılıfının genel görünümü ... 74
Fotoğraf No: 81. Gülseren Değerliye ait yastık kılıfının detay görünümü ... 74
Fotoğraf No: 82. Çiğdem Canlıya ait yastık kılıfının genel görünümü ... 77
Fotoğraf No: 83. Çiğdem Canlıya ait yastık kılıfının detay görünümü ... 77
Fotoğraf No: 84. Ceylan Çağlar’a ait yastık kılıfının genel görünümü ... 80
Fotoğraf No: 85. Ceylan Çağlar’a ait yastık kılıfının detay görünümü ... 80
Fotoğraf No: 86. Sibel Doğaner’e ait yastık kılıfının genel görünümü ... 83
Fotoğraf No: 87. Sibel Doğaner’e ait yastık kılıfının detay görünümü ... 83
Fotoğraf No: 88. Gülüşan Demir’e ait yastık kılıfının genel görünümü ... 86
Fotoğraf No: 89. Gülüşan Demir’e ait yastık kılıfının detay görünümü ... 86
Fotoğraf No: 90. Sevda Demir’e ait yastık kılıfının genel görünümü ... 89
Fotoğraf No: 91. Sevda Demir’e ait yastık kılıfının detay görünümü ... 89
Fotoğraf No: 92. Songül Güzel’e ait yastık kılıfının genel görünümü ... 92
Fotoğraf No: 93. Songül Güzel’e ait yastık kılıfının detay görünümü ... 92
Fotoğraf No: 95. Dönüş Güzel’e ait elbise örtüsünün detay görünümü ... 95
Fotoğraf No: 96. Cevriye Yağmur’a ait yastık kılıfının genel görünümü ... 98
Fotoğraf No: 97. Cevriye Yağmur’a ait yastık kılıfı detay görünümü ... 98
Fotoğraf No: 98. Ümmühan Demir’e ait yastık kılıfının genel görünümü ... 101
Fotoğraf No: 99. Ümmühan Demir’e ait yastık kılıfı detay görünümü ... 101
Fotoğraf No: 100. Fatma Kurukafa’ya ait elbise örtüsünün genel görünümü ... 104
Fotoğraf No: 101. Fatma Kurukafa’ya ait elbise örtüsünün detay görünümü ... 104
Fotoğraf No: 102. Ayşe Can’a ait karyola eteğinin genel görünümü ... 107
Fotoğraf No: 103. Ayşe Can’a ait karyola eteğinin detay görünümü ... 107
Fotoğraf No: 104. Dudu Kahraman’a ait karyola eteğinin genel görünümü ... 110
Fotoğraf No: 105. Dudu Kahraman’a ait karyola eteğinin detay görünüm ... 110
Fotoğraf No: 106. Dudu Kahraman’a ait karyola eteğinin genel görünümü ... 113
Fotoğraf No: 107. Dudu Kahraman’a ait karyola eteğinin detay görünümü ... 113
Fotoğraf No: 108. Gönül Demir’e ait karyola eteğinin genel görünümü ... 116
Fotoğraf No: 109. Gönül Demir’e ait karyola eteğinin detay görünümü ... 116
Fotoğraf No: 110. Arife Mercimek’e ait karyola eteğinin genel görünümü ... 119
Fotoğraf No: 111. Arife Mercimek’e ait karyola eteğinin detay görünümü ... 119
Fotoğraf No: 112. Zeliha Doğan’ ait yastık yaygısının genel görünümü ... 122
Fotoğraf No: 113. Zeliha Doğan’a ait yastık yaygısının detay görünümü ... 122
Fotoğraf No: 114. Dudu Kahraman’a ait yastık yaygısının genel görünümü ... 125
Fotoğraf No: 115. Dudu Kahraman’a ait yastık yaygısının detay görünümü ... 125
Fotoğraf No: 116. Zeynep Kaplan’a ait yastık yaygısının genel görünümü ... 128
Fotoğraf No: 117. Zeynep Kaplan’a ait yastık yaygısının detay görünümü ... 128
Fotoğraf No:118. Ağalar Konağı Kültür Evi’ne ait yastık yaygısının genel görünümü . 131 Fotoğraf No:119. Ağalar Konağı Kültür Evi’ne ait yastık yaygısının detay görünümü . 131 Fotoğraf No: 120.Ağalar Konağı Kültür Evi’ne ait yastık yaygısının genel görünümü . 134 Fotoğraf No:121. Ağalar Konağı Kültür Evi’ne ait yastık yaygısının detay görünümü . 134 Fotoğraf No: 122. Dönüş Güzel’e ait yastık yaygısının genel görünümü ... 137
Fotoğraf No: 123. Dönüş Güzel’e ait yastık yaygısının detay görünümü ... 137
Fotoğraf No: 124. Zülfikar Doğaner’e ait yastık yaygısının genel görünümü ... 140
Fotoğraf No: 125. Zülfikar Doğaner’e ait yastık yaygısının detay görünümü ... 140
Fotoğraf No: 127. Kırşehir Müzesine ait sedir yaygısının detay görünümü ... 143
Fotoğraf No:128. Kırşehir Müzesine ait sedir yaygısının genel görünümü ... 146
Fotoğraf No:129. Kırşehir Müzesine ait sedir yaygısının detay görünümü ... 146
Fotoğraf No: 130.Fatma Kurukafa’ya ait sandık örtüsünün genel görünümü ... 149
Fotoğraf No: 131.Fatma Kurukafa’ya ait sandık örtüsünün detay görünümü ... 149
Fotoğraf No: 132.Hatun Tufan’ a ait elbise örtüsünün genel görünümü ... 152
Fotoğraf No: 133.Hatun Tufan’a ait elbise örtüsünün detay görünümü ... 152
Fotoğraf No: 134.Döne Güneri’ye ait yorgan kapağının genel görünümü ... 155
Fotoğraf No: 135.Döne Güneri’ye ait yorgan kapağının detay görünümü ... 155
Fotoğraf No: 136.Zemzem Güzel’e ait seccadenin genel görünümü ... 158
Fotoğraf No: 137.Zemzem Güzel’e ait seccadenin detay görünümü ... 158
Fotoğraf No: 138.Dilber Çifter’e ait seccadenin genel görünümü ... 161
Fotoğraf No: 139.Dilber Çifter’e ait seccadenin detay görünümü ... 161
Fotoğraf No: 140.Nihal Alayurt’a ait seccadenin genel görünümü ... 164
Fotoğraf No: 141.Nihal Alayurt’a ait seccadenin detay görünümü ... 164
Fotoğraf No: 142.Semiha Çağlar’a ait seccadenin genel görünümü ... 167
Fotoğraf No: 143.Semiha Çağlar’a ait seccadenin detay görünümü ... 167
Fotoğraf No: 144.Zehra Bayır’a ait Seccadenin genel görünümü ... 170
Fotoğraf No: 145.Zehra Bayır’a ait Seccadenin detay görünümü ... 170
Fotoğraf No: 146.Miyase Aydoğmuş’ a ait seccadenin genel görünümü ... 173
Fotoğraf No: 147.Miyase Aydoğmuş’ a ait seccadenin detay görünümü ... 173
Fotoğraf No: 148.Melek Çiçek’e ait panonun genel görünümü ... 176
Fotoğraf No: 149.Melek Çiçek’e ait panonun detay görünümü ... 176
Fotoğraf No: 150.Emine Güneş’e ait panonun genel görünümü ... 179
Fotoğraf No: 151.Emine Güneş’e ait panonun detay görünümü ... 179
Fotoğraf No: 152.Fatmagül Güneş’e ait panonun genel görünümü ... 182
Fotoğraf No: 153.Fatmagül Güneş’e ait panonun detay görünüşü ... 182
Fotoğraf No: 154.Pembegül Kandemir’e ait mevlüt örtüsünün genel görünümü ... 185
Fotoğraf No: 155.Pembegül Kandemir’e ait mevlüt örtüsünün detay görünümü ... 185
Fotoğraf No: 156.Sevda Demir’e ait Sehpa örtüsü genel görünümü ... 188
Fotoğraf No: 157.Sevda Demir’e ait sehpa örtüsü detay görünümü ... 188
Fotoğraf No: 159.Nihal Altuntaş’a ait havlu dantelinin detay görünümü ... 191
Fotoğraf No: 160. Ayşe Can’a ait buzdolabı dantelinin genel görünümü ... 194
Fotoğraf No: 161. Ayşe Can’a ait buzdolabı dantelinin detay görünümü ... 194
Fotoğraf No: 162. Gülüşan Demir’e ait ara dantelinin genel görünümü ... 196
Fotoğraf No: 163. Gülüşan Demir’e ait ara dantelinin detay görünümü ... 196
Fotoğraf No: 164. Özlem Mastara ait peçetenin genel görünüm ... 198
Fotoğraf No: 165. Özlem Mastara ait peçetenin detay görünümü ... 198
Fotoğraf No: 166. Yeşim Yağmur’a ait peçetenin genel görünümü... 201
Fotoğraf No: 167. Yeşim Yağmur’a ait peçetenin detay görünümü... 201
Fotoğraf No: 168. İlknur Şen yaylaya ait baş örtüsünün genel görünümü ... 203
Fotoğraf No: 169. İlknur Şen yaylaya ait baş örtüsünün detay görünümü ... 203
Fotoğraf No: 170. Hatice Demirci’ye ait baş örtüsü genel görünümü ... 206
Fotoğraf No: 171. Hatice Demirci’ye ait baş örtüsü detay görünümü ... 206
Fotoğraf No: 172. Gülseren Yiğit’e ait baş örtüsünün genel görünümü ... 208
Fotoğraf No: 173. Gülseren Yiğit’e ait baş örtüsünün detay görünümü ... 208
Fotoğraf No: 174. Latife Doğan’a ait baş örtüsünün genel görünümü ... 210
Fotoğraf No: 175. Latife Doğan’a ait baş örtüsünün detay görünümü ... 210
Fotoğraf No: 176. Gülüşan Demir’e ait baş örtüsünün genel görünümü ... 212
Fotoğraf No: 177. Gülüşan Demir’ ait baş örtüsünün detay görünümü ... 212
Fotoğraf No: 178. Nuriye Aydan’a it başörtüsünün genel görünümü ... 214
Fotoğraf No: 179. Nuriye Aydan’a ait başörtüsünün detay görünümü ... 214
Fotoğraf No: 180. Gülüşan Demir’e ait çorabın genel görünümü ... 216
Fotoğraf No: 181. Gülüşan Demir’e ait çorabın detay görünümü ... 216
Fotoğraf No: 182. Gülüşan Demir’e ait çorabın genel görünümü ... 218
Fotoğraf No: 183. Gülüşan Demir’e ait çorabın detay görünümü ... 218
Fotoğraf No: 184. Dilber Çifter’e ait çorabın genel görünümü ... 220
Fotoğraf No: 185. Dilber Çifter’e ait çorabın detay görünümü ... 220
Fotoğraf No: 186. Semiha Çağlar’a ait çorabın genel görünüm ... 222
Fotoğraf No: 187. Semiha Çağlar’a ait çorabın detay görünümü ... 222
Fotoğraf No: 188. Dön ay Güzel’ e ait çorabın genel görünümü ... 224
Fotoğraf No: 189. Dön ay Güzel’e ait çorabın detay görünümü ... 224
Fotoğraf No: 191. Fatma Kaplan’a ait çorabın detay görünüm ... 226
Fotoğraf No:192. Perihan Demir’e ait çorabın genel görünümü ... 228
Fotoğraf No:193. Perihan Demir’e ait çorabın detay görünüm ... 228
Fotoğraf No: 194. Ayşegül Doğan’a ait çorabın genel görünüm ... 230
Fotoğraf No: 195. Ayşegül Doğan’a ait çorabın detay görünümü ... 230
Fotoğraf No: 196. Zeynep Kaplan’a ait çorabın genel görünüm ... 232
Fotoğraf No: 197. Zeynep Kaplan’a ait çorabın detay görünümü ... 232
Fotoğraf No: 198. Cennet Memiş’e ait patik’in genel görünümü ... 234
Fotoğraf No: 199. Cennet Memiş’e ait patik’in detay görünümü ... 234
Fotoğraf No: 200. Sibel Özyürek’ e ait patik’in genel görünümü ... 236
Fotoğraf No: 201. Sibel Özyürek’ e ait patik’in detay görünümü ... 236
Fotoğraf No: 202. Tuğba Çifter’e ait lifin genel görünümü ... 239
Fotoğraf No: 203. Tuğba Çifter’e ait lifin detay görünümü ... 239
Fotoğraf No: 204. Elif Avcıya ait lifin genel görünümü ... 242
Fotoğraf No: 205. Elif Avcıya ait lifin detay görünümü ... 242
Fotoğraf No: 206. Çiğdem Canlı’ya ait şalın genel görünümü ... 245
Fotoğraf No: 207. Çiğdem Canlı’ya ait şalın detay görünümü ... 245
Fotoğraf No: 208. Elif Çalışkan’a ait bebek yeleğinin genel görünümü ... 248
Fotoğraf No: 209. Elif Çalışkan’a ait bebek yeleğinin detay görünümü ... 248
Fotoğraf No: 210. Gülüşan Demir’e ait tencere örtüsünün genel görünümü ... 251
Fotoğraf No: 211. Gülüşan Demir’e ait tencere örtüsünün detay görünümü ... 251
Fotoğraf No: 212. 17. Yüzyıl’a ait Seccadenin genel görünüm ... 254
Fotoğraf No: 213. 17. Yüzyıl’a ait Seccadenin detay görünümü ... 254
Fotoğraf No: 214. Gönül Demir’e ait halının genel görünümü ... 257
Fotoğraf No: 215. Gönül Demir’e ait halının detay görünümü ... 257
Fotoğraf No: 216. M.G. Büyüksaraç oğluna ait yastığın genel görünümü ... 261
Fotoğraf No: 217. M.G. Büyüksaraç oğluna ait yastığın detay görünümü ... 261
Fotoğraf No: 218. Ticaret ve Sanayi Odasına ait kilimin genel görünümü ... 263
Fotoğraf No: 219 Ticaret ve Sanayi Odasına ait kilimin genel görünümü ... 263
Fotoğraf No: 220. Gönül Demir’e ait kilim seccadenin genel görünümü ... 267
Fotoğraf No: 221. Gönül Demir’e ait kilim seccadenin detay görünümü ... 267
Fotoğraf No: 223. Yılmaz Uçar’a ait Kuran çantasının detay görünümü ... 269
Fotoğraf No: 224. Hamza Biçer’ e ait çeyiz sandığının genel görünümü ... 272
Fotoğraf No: 225. Hamza Biçer’ e ait çeyiz sandığının detay görünümü ... 272
Fotoğraf No: 226. Ali Osman Cebeci’ye ait ibriğin genel görünümü ... 275
Fotoğraf No: 227. Ali Osman Cebeci’ye ait ibriğin detay görünümü ... 275
Fotoğraf No: 228. Ali Osman Cebeciye ait sahanın genel görünümü ... 279
Fotoğraf No: 229. Ali Osman Cebeciye ait sahanın detay görünümü ... 279
Fotoğraf No: 230. Murat Öncül’e sininin genel görünümü ... 281
Fotoğraf No: 231. Murat Öncül’e sininin detay görünümü ... 281
Fotoğraf No: 232. Murat Öncüle ait kevgirin genel görünümü ... 284
Fotoğraf No: 233. Murat Öncüle ait kevgirin detay görünümü ... 284
Fotoğraf No: 234. Cengiz Gök’e ait yorganın genel görünümü ... 287
Fotoğraf No: 235. Cengiz Gök’e ait yorganın detay görünümü ... 287
Fotoğraf No: 236. Cengiz Gök’e ait yorganın genel görünümü ... 290
Fotoğraf No: 237. Cengiz Gök’e ait yorganın detay görünümü ... 290
Fotoğraf No: 238. Oğuz Çalışkan’a ait beşibiryerde altının genel görünümü ... 293
Fotoğraf No: 239. Oğuz Çalışkan’a ait beşibiryerde altının detay görünümü ... 293
Fotoğraf No: 240. Oğuz Çalışkan’a ait reşadiye altınının genel görünümü ... 296
Fotoğraf No: 241. Oğuz Çalışkan’a ait reşadiye altınının detay görünümü ... 296
Fotoğraf No: 242. Nurcan Demir ören’ e ait kına sepetinin genel görünümü ... 299
Fotoğraf No: 243. Nurcan Demir ören’ e ait kına sepetinin detay görünümü ... 299
Fotoğraf No: 244. Adnan Arı’ya ait mermer vazonun genel görünümü ... 302
1. GİRİŞ
1.1. Araştırmanın Konusu
Araştırmanın konusu ‘‘Kırşehir İlinde Geçmişten Bugüne Çeyiz Geleneği’’ olarak belirlenmiştir.
Araştırma konusunun “Kırşehir İlinde Geçmişten Bugüne Çeyiz Geleneği’’ olarak seçilmesindeki neden, bu konuyla ilgili detaylı bir araştırmanın yapılmamış olmasındandır.
Türk Kültüründe önemli yer tutan çeyiz geleneğinin, Kırşehir İlindeki durumunu belirlemek için; Kırşehir de yapılan ve yapılmaya devam eden çeyiz ürünleri nelerdir? Çeyizlerde yer alan ürünlerin çeşitleri ve özellikleri nelerdir? Sorularına cevaplar aranmıştır.
Toplumların kendi öz kültürlerinden uzaklaşıp başka kimlikler aradıkları bir dönemde, yerel kültürü yakından tanıma isteği, bu çalışmanın seçilmesindeki ana nedenlerdendir.
1.2. Araştırmanın Amacı ve Önemi
Araştırmanın genel amacı; Kırşehir İlinde görülen çeyiz kültürünün belirlenmesi ve çeyizlerde yer alan ürünlerin tespit edilmesidir. Bu çalışma ile çeyiz geleneği içinde yer alan ürünlerin özellikleri sistematik olarak bilimsel bir yöntemle kayıt edilmiş ve fotoğrafları çekilerek görsel olarak belgelendirilmesi sağlanmıştır. Gözlem fişlerinde ele alınan her başlık; el sanatı ürünlerinin tespiti ve özelliklerini belirleyici nitelikte, araştırmanın genel amacına ulaşmak için hazırlanmıştır.
Araştırmanın amacı yörenin çeyiz kültürü ve çeyizlerde bulunan ürünlerin belirlenmesi nedeni ile bu amaca hizmet eden bazı noktalar belirlenmiştir.
Bunlar;
Evlenme adetlerinin sürdürülebilir uygulamalarından olan çeyiz geleneğinin durumunu tespit etmek,
Çeyiz geleneği çevresinde kullanılan ve gelişen el sanatı ürünlerini belirlemek ve belgelemek,
Tespit edilen örnekleri, gözlem fişi oluşturarak, her bir örneğin, teknik, renk, malzeme, konu, kompozisyon yönlerinden özelliklerini belirlemek,
Gözlenebilen özelliklerinin geliştirilen gözlem fişlerine kayıt edilerek belgelendirilmesini sağlamak.
Konuyla ilgili araştırma yapmak isteyenlere kaynak oluşturmak, katkıda bulunmak. Araştırma kapsamında ele geçen bulguları bilimsel etiğe uygun olarak aktarıp, Kırşehir yöresinin çeyiz kültürünü, kendine has geleneklerini ve sahip olduğu değerleri belgeleyerek sunmak konuyu önemli kılmaktadır.
Çeyiz geleneği, Türk kültüründe önemli bir yer tutmaktadır. Bu gelenek geçmişte olduğu gibi günümüzde de hala değerini korumaktadır. Araştırmacının yöreye ve yörenin kültürüne olan yakınlığı, Kırşehir çeyiz geleneğinde yer alan ürünlerin yaşatılması, tanıtılması yeni uygulamalara örnek teşkil etmesi açısından bu araştırma önemlidir.
1.3.Türk El Sanatlarının Tanımı ve Sınıflandırılması
El Sanatları: İçinde bulunulan dönemin ihtiyaçlarına göre gelişen genellikle geleneksel yöntemi tercih eden özenle işlenen eserlerdir. Ortaya çıkan sanat ürünlerinde toplumların kültürel özellikleri inanış, yaşam biçimleri yansıtıldığından geleneksel ( Ananevi) vasfı kazanmıştır (Barışta, 1982: 61, Selek, 2008: 14).
El sanatı türlerinin sınıflanmasında, ortak özelliklerinin en belirgini ürünün aslını oluşturan hammaddedir. Bu nedenle, buradaki sınıflamada el sanatlarının yapıldıkları hammaddeler esas alınmıştır.
Hammaddeye göre yapılan sınıflandırma şöyledir: 1. Hammaddesi lif olanlar
2. Hammaddesi taş olanlar 3. Hammaddesi ağaç olanlar 4. Hammaddesi toprak olanlar 5. Hammaddesi maden olanlar 6. Hammaddesi deri olanlar
El sanatları kullanım alanları yönünden de sınıflandırılmaktadır. 1. Günlük kullanım eşyaları
2. Ev dekorasyonunda kullanılan eşyalar 3. Süslemede kullanılan eşyalar
4. Kitap ve ciltler
Uygulanan teknik yönünden yapılan sınıflandırma ise şöyledir. 1. Dokumacılık 2. Örücülük 3. İşlemecilik 4. Oymacılık, kakmacılık 5. Çömlekçilik 6. Dericilik 7. Minyatür
8. Yazım sanatları ( hat) ( Onuk, Akpınarlı, 2005: 32-33).
1.4. Türk İşleme Sanatının Tanımı, Sınıflandırılması ve Tarihçesi
Her türlü araç ve gereç kullanılarak çeşitli iğne teknikleri yardımı ile dokuma vb. malzemeler üzerine, kasnak ve gergef aracılığıyla düz zemin üzerine uygulanan bezemeye ‘’ işleme’’ denir ( Barışta, 1995:1; Altun, 1996:13).
Yapılan bu tanımlamalara ek olarak işlemeyi farklı bir yaklaşımla tanımlamak gerekirse işleme:
İhtiyaçların karşılanması ve bu ihtiyaçların süslenmesi yoluyla ortaya çıkan insan psikolojisi üzerinde olumlu düşünmede etkili olan, çevre ile etkileşimde davranışlara yön veren,eğitim sürecinde kasıtlı kültürleme yoluyla gerçekleşebileceği gibi informal yolla da gerçekleşen işlemenin, bilimsel veri ışığında hedefe ulaşmada yol gösterici olmasında bilişsel, duyuşsal, psikomotor sınıflama bileşkesi neticesinde ortaya konan tasarının işlevsel (yaşama dönüklük) hale getirilmesidir.
İşlemeler uygulandıkları yere göre yerli işlemeleri, yabancı işlemeler; tekniklerin yapılış ve görünüşlerine göre; dokumanın tersinde ve yüzünde aynı olan tek yüzlü işlemeler, dokumanın tersinde ve yüzünde ayrı olan çift yüzlü işlemeler (Akbil, 1970: 25; Özcan, 1994:5) olarak sınıflandırılmıştır.
Türk işlemelerinde teknikler iğneler yapılış biçimlerine göre beş grup altında toplanır.
Dokumanın iplikleri üzerinde yürütülen iğneler (serbest stil iğneleri, iplik sayılarak yapılan iğneler)
Dokumanın iplikleri kapatılarak yapılan iğneler (atma iğneleri, kapama iğneleri),
Dokumanın iplikleri çekilerek yapılan iğneler (tek yönde iplik çekilerek yapılan iğneler, çift yönde iplik çekilerek yapılan iğneler),
Dokumanın iplikleri kesilerek yapılan iğneler (kenar süsleme iğneleri, kumaş süsleme iğneleri),
Dokumanın veya dokumaların iplikleri bağlanarak yapılan iğneler ( bağlama iğneleri, geçme iğneleri) (Barışta, 1997:1-14).
Geleneksel Türk işleme sanatının başlangıcını Hunlar, Göktürkler, Uygurlar; gelişimini Karahanlılar, Selçuklular, Anadolu Beylikleri ve Osmanlılar; devamını ise günümüz Türkiyesi olarak kronolojik olarak sıralamamız mümkündür(Altun, 2006:15).
İşleme sanatının tarihi çok eski dönemlere dayanmaktadır. Yapılan arkeolojik kazılarda kurganlardan çıkarılan örnekler Türk işlemeciliğinin köklü bir geçmişi olduğunun göstergesidir.
1.5. Kırşehir İlinin Tarihi Coğrafyası
Beş bin yıllık tarihi boyunca Hitit, Pers, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlılar gibi topluluklar tarafından yurt edinilen Kırşehir (Ahi Evran Üniversitesi tanıtım broşüründen), Peçenek, Kuman ve bazı Oğuz boylarının Anadolu’ya gelmesiyle Türklerin yerleşim bölgesi olmuştur (Akgün, 2006:7).
Kırşehir ili, İç Anadolu Bölgesi’nin Orta Kızılırmak Bölümünde yer alır. Nevşehir, Aksaray, Kırıkkale, Yozgat ve Ankara ile komşu olan ilin (Şekil 1) toprakları güneyden Kızılırmak, kuzeyden Delice ırmak, batıdan kılıç özü vadileri ve doğudan Seyfe gölü çöküntü alanı ile çevrilir. Şehir, Kızılırmak- Delice ırmak arasını
dolduran ‘‘Kırşehir Masifi’’ adlandırılan kütlenin üzerinde bulunur. İl merkezinin deniz seviyesinden yüksekliği 990 metredir. Toprakları genellikle 900-1200 metre yüksekliğinde yaylalardan oluşmuştur. Şehir, Türkiye’nin en geniş kapalı havzası olan ‘‘İç Anadolu Kapalı Havzasının doğusundadır. Bu havza yeryüzü şekillerini ve iklimi etkilemektedir. Denizlerden hayli uzak, etrafı dağlarla çevrili olan Kırşehir’de karasal iklim özellikleri görülür. Kışlar sert ve soğuk geçer. Yazlar sıcak ve kurak, ilkbahar yağmurlu sonbahar ise az yağışlıdır. İç Anadolu’nun bozkır kuşağı içinde kalan şehir, karasal iklim kuşağı özelliğiyle doğal bitki örtüsünden yoksundur. Eski ve volkanik bir jeolojik yapısı olan Kırşehir, kaplıcalar bakımından zengin yörelerden biridir (Mıstanoğlu,2004:111,Akgün, 2006: 7). (Fotoğraf No:1).
Şekil 1: Kırşehir İl Haritası Fotoğraf No:1 Kırşehir İli’nden görünüm (http://img580.imageshack.us). (http://www.forumalev.net).
Kırşehir, tarihteki yeniden canlanışı, Anadolu Selçuklularına bağlıdır. Özellikle XI. yüzyıldan sonra Kırşehir’in bilim ve güzel sanatlar dalında büyük bir ağırlığı olduğu gözlenmiştir. 1243’te yapılan Kösedağ Savaşın’dan sonra Moğollar, Anadolu’ya hakim olmuştur. Bu dönemde Kırşehir’e vali olarak atanan Cacaoğlu Nureddin, Moğollara karşı barışçı bir siyaset güderek Kırşehir’i bayındır bir duruma getirmiştir ( Kırşehir Turizm Rehberi Dergisinden).
Kırşehir 1921 de bağımsız mutasarraflık haline gelmiştir. Cumhuriyet döneminde il merkezi olmuştur ( Fotoğraf No: 2-3).
Fotoğraf No: 2 Fotoğraf No: 3
Tarihi Saat Kulesi ve Cacabey Meydanı Tarihi Cacabey Camii ve Çevresi ( http: // www. Wikipedia.org) (http: // www. Wikipedia.org)
1.5.1. Kırşehir de Kültürel Geleneğin Öğeleri 1.5.1.2. Evlenme Gelenekleri
Hayatın bir dönüm noktası ve yeni bir ailenin kurulması olarak bilinen evlilik, insan hayatında doğumla başlayıp ölüme kadar devam eden geçiş dönemidir. Yaradılışının gereği olarak insan, çoğalıp neslini devam ettirmek ister. İslamiyet öncesi ve sonrasında Türkler aile kurumuna her zaman önem vermişlerdir. Evlenip aile kurma, çocuk sahibi olma teşvik edilmiş boşanmalara mecbur olmadıkça başvurulmamıştır ( Mıstanoğlu, 2004: 107; Sezen, 2001:185).
Kırşehir ve yöresindeki evlenme gelenekleri diğer illere benzemekle beraber kendine özgü özelliklerde gösterir. Bunlar evlenme çağına gelen genç evlilik isteğini türlü vesilelerle ailesine hissettirmeye çalışır. Canının sıkıldığını, eve gelince bunaldığını, evi terk edip gitmek istediğini söylemeleri, babalarının ayakkabılarından birini alarak evin eşiğine çakıp ters çevirmeleri, sık sık ayna karşısına geçmeleri, cepten sürekli ayna çıkartarak saç taramaları, bulaşık yıkarken tabakları atmak, düşürmek, kırmak, kapıları çarpmak olarak sıralanabilir. (Tezcan, 1976:134-135, Seyfeli, 1995: 351; Akgün, 2006:18).
‘‘ Olanlar ben başımı alsam da gitsem dillerdi. O zaman, anası, babası olanın evlenmek istediğini annardı. Gızlar da osandım elinizden össemde gurtussam dirse annaşılı ki o gız evlenmek isdiyo ( Yusuf Sandal, yaş:60, Ömer
HacılıKasabası).
‘‘ Olan evlenmek isderse anasının babasının ayakkabısına çivi çahar, çiftine, çubuğuna gitmezdi ( F. Sandal, yaş:60 Ömer Hacılı Kasabası).
‘‘ Ergekler evlenmek isdiyosa pilava gaşşığı diker, ananın, babanın ayaggabısını gapı aşşiğine çivilerdi. Evveli ergekler şapga giyerdi. Şapganın içine gabarıh dursun deyi çöp dikerdi. Boynuna mendil bağlardı’’(M.
Gök,yaş:71 Çağırkan Kasabası) ( Yıldırım, 1998:8-9).
Bu süreç geçtikten sonra ise iş niyetin belli edilmesine gelir ki bunu da aileler çocuklarına uygun ortamın da hazırlanması ile “Artık evlenme yaşın geldi, senin için kız bakmaya karar verdik, sevdiğin varsa bilelim, bize uygun ise hemen istemeye düşelim” derler. Damat adayı sevdiği bir kız olduğunu söylerse, aile kızın ailesini araştırır, kendilerine uyuyorsa kızın ailesiyle görüşmelere başlanır dünür gidilir.
İstemeye görmüş geçirmiş insanlar götürülür. Kız tarafı da kendi büyüklerini çağırır. Tecrübeli, ağzı laf yapan birisi sözcü tayin edilir. Bunlara Dünürcü Başı denir. İşin olmasına bu kişilerin görüşüp konuşmaları yön verir. Kız tarafının da rızası olunca gelin kıza beyaz eşarp bağlanır. Buna yağlık bağlama denir. Artık bizim de kızımızsın denilerekten el öptürülüp geline altın takılır (Cihan, 1990: 62; Seyfeli, 1995:352).
Evde söz kesildikten sonra nişan yapılır. Nişan günü önceden davet edilen misafirler belirli bir saatte oğlan evinde toplanır. Oradan kız evine gidilir. Kadınlar ve erkekler bir süre eğlenirler ve daha sonra takı merasimine geçilir (Fotoğraf No: 4). Damat ve kızı (gelin kız) ortaya getirerek önce yüzüklerini takarlar. Daha sonra diğer takılar takılır ve davetliler getirdikleri hediyeleri takdim ederler. Bu süreç içerisinde kız evi oğlan evi birbirlerine hayırlı olsuna giderler.
Fotoğraf No:4. Nişan törenlerinden görünüm
Geçiş döneminin en belirgin özelliklerinden olan evlenme, evlenen çiftleri çevreye ilan edip duyurmak için yapılan eğlentidir ( Kartal, 1997: 175; Altun, 2013: 11).
Kırşehir’de düğüne davet köylerde ve şehirlerde farklı usullerle olmasına karşın niyet aynıdır. Örneğin köylerde Okuntu denilerek şeker, bardak dağıtılır iken bunun yanı sıra cami hoparlöründen anons ta edilmektedir. Şehirde ise davetiye basılarak eş, dost düğüne davet edilir. Günümüz de teknolojinin gelişmesi düğünlere davet şeklini de değiştirmiştir. Hem pratiklik hem de çabuk haber verme açısından artık bilgisayarın tek tuşuna basmayla düğüne davet mesaj (sms) ile gerçekleşmektedir. Düğüne davet günler öncesinden başlar. Bu çabukluğun sebebi insanların kendilerini düğüne hem maddi hem manevi olarak daha iyi hazırlamaları içindir. Kırşehir düğünleri genelde Cuma günü başlayıp, Pazar günü sona ermektedir. Cuma günü düğüne hazırlık günüdür. Bir sonraki gün için gerekli olan ortam hazırlanır, yemekler ayarlanır. Bayrak kaldırmadan önce verilen yemeğe bayrak
yemeği denilir. Bu yemeğin verilmesinden sonra bayrak kaldırılır ve düğün tam
anlamıyla başlamış olur. Bu konuda Kırşehir düğünlerinde birlikten söz edilemez. Çünkü kimi köy-ilçelerde bayrak kaldırma sabah olup öğleyin yemek verilirken kimi yerlerde de öğleyin yemek verildikten sonra bayrak kaldırılır. Bayrak yemeği düğün sahibinin maddi durumuna, alım gücüne göre değişir. Bu yemeğin menüsü çorba, pilav üstü döner, salata olabileceği gibi alım gücü arttıkça çorba, biber dolması, bamya, pilav (pirinç- bulgur), salata, kavun- karpuz ya da üzüm vs. olabilmektedir. Yemek verildikten sonra damadın evinin balkonuna ya da evin damına bayrağın takılması işine geçilir. Bu işlem düğünün başladığının habercisidir. Buna bayrak
kaldırma denilir. Düğün tatlılıkla geçsin diye bayrağın ucuna elma takılır (Fotoğraf No: 5).
Fotoğraf No: 5.
Düğünün en keyifli aşamalarından biri de kınadır. Eskiden Kırşehir düğünlerinde kına hem gündüz hem de gece olmak üzere iki defa yapılmakta idi. Günümüzde ise kına gecesi adıyla bir defa yapılmaktadır. Gelinin baba evinde misafir olarak kaldığı son gece olan bu an, gelin kız ve ailesi için de yoğun duyguların yaşandığı bir andır.
Damat tarafından akşam 8.30-9.00 gibi gelin evine süslü kına tepsilerinde (Fotoğraf No: 6) hazırlanmış kınalar ile birlikte kınacı gelinir. Yüksek yüksek tepeler, çakmak çakmaya geldik kına yakmaya geldik şarkıları eşliğinde kına yakılıp (Fotoğraf No:7) eğlenildikten sonra damat tarafı evine gider. Aradan biraz zaman geçtikten sonra kız evi de damat tarafına kına yakmaya gider (Bu uygulama gelin ve damat aynı şehirde ise söz konusudur).
Fotoğraf No: 6 Fotoğraf No: 7. Kına tepsisinden görünüm Gelin kınasından görünüm
Sabah gelin alayı hazırlanarak topluca kız evine gelin almaya gider. Dışarıda damat tarafı davul zurna eşliğinde oynarken içeride ise gelinin erkek kardeşi geline üç ihlas, bir Fatiha okuyarak kardeş kuşağını bağlar (Fotoğraf No: 8).
Geçmişte gelin bir odaya kilitlenir. Oğlan babası gardaş, emmi, dayı yolluğu vermeden kapıyı açmazdı (Cihan, 1990: 63).
Günümüzde ise gelini içerden çıkarmak için sadece damadın ve sağdıç’ın girmesi yeterli iken; kapı açılması için para verilme durumunda ise, gelinin kardeşleri kapıyı kilitleyebildiği gibi yakın akrabaları da kilitleyebilmektedir (Fotoğraf No: 9).
Fotoğraf No: 8 Fotoğraf No: 9. Kardeş kuşağı bağlamasından görünüm Gelin alayından görünüm
1.6. Çeyiz ile İlgili Bilgiler
Türk kültüründe gelin adayı genç kız için hazırlanan her türlü eşya olarak tanımlanan çeyiz (cehaz) takım, ev süsleme gereçleri, gelinin ev ve mutfak eşyası, işlemeli ve dantel örtüleri, havluları, takı ve giysileri, halk söyleyişinde çokluk olarak ta tanımlanmak ta olup çehez, çeğez, çeyez gibi söylenişleri de vardır (Eyüpoğlu, 1995:143, Kartal,1997:126, Usal,2010:161).
Çeyiz, Türk Kültüründe evlenen kızın evliliğe olan maddi katkılarıdır. Geleneksel olarak "çeyiz" denilen şeyler bir kız daha evlenecek yaşa varmamışken hazırlanmaya başlanır ve evlenene kadar devam eder. Bunlar çoğunlukla el emeği ile yapılmış halılar, dikiş-nakışlar, yastıklar, yorganlar, havlular vs. gibi ev eşyalarıdır (www.wikipedia.org).
Tarih öncesi çağlardan elde edinilen bilgiler arasında, çeyize dair bir bilgi bulunmamaktadır. Çeyiz kavramının ne zaman başladığı ve ilk çeyizin ne zaman yapıldığına dair soruları insanlığın kültürel ve toplumsal gelişim süreci içerisinde aramak gerekmektedir. Neolitik ve Tunç Çağı’nda var olduğu bilinen ailelerin kişisel eşyalarının bulunması ve bu eşyaların bazılarının, aileye, kadın tarafından getirilmiş olması akla uygun gelmektedir.
Hititlerde; Hitit dilinde “ivaru” kelimesi çeyiz manasına gelmektedir. Hitit
kültüründe çeyize dair bilgiler, Hitit kralının mektuplaşmalarından, Mısır’da Abu-Simbel tapınağındaki kabartmalardan, Karnakda ki yazıtlardan öğrenilmektedir. Hitit
kralının evlendireceği kızlarına, mal mülk, hayvan sürüleri ve esir işçiler olmak üzere çok zengin çeyizler verdiği bilinmektedir.
Sümerlerde; Sümer kültüründe ise evlenen kıza ailesi tarafından çeyizin yanı
sıra 19 gümüş para ve köle verildiği kaynaklarda belirtilmektedir (Karakelle, 2008: 13-15).
Çeyiz yapımı Türk kültüründe önemli olması sebebiyle, İslamiyet’in kabulünden sonraki süreçte de devam etmiş, aileler de imkânlarına göre çeyiz hazırlamışlardır (Mıstanoğlu, 2004:115).
Orhun Kitabeleri’nde Bayla Kutlag Yaragan Bengü Taşında yer alan“Ağılım
ör, yılkım sansızerti. İnim yiti, urım üç, kızım üç erti. Ebledim; oğlumun kızım kalınsız birdim” = On ağılım, sayısız at sürülerim vardı. Evlendirdim; oğlumu kızımı cihazsız verdim” ifadesi yer almaktadır.
Hun kızlarının çeyizinde yün, keçe, deriden kaftan, giysi, çizme, börk, torba, sarkıntılı kemerler yer alırdı. Hun Türklerinde at çok önemli hediye sayılır, evlenecek olan erkek ve kız tarafına “kalın” (çeyiz) olarak verilirdi.
Türk kültüründe törelere göre, evlenen kız koşantı (çeyiz) getirirdi. Fakat, koşantı, evlilikte kalın (at) kadar önemli sayılmamaktaydı. Oğuz kızlarına ait çeyizlerde nelerin bulunduğuna dair kesin bilgiler yer almamaktadır. Ancak, yurt denilen çadırlarda yaşayan Oğuzlarda, kız çeyizin de göçebe hayatına uygun yün, dokuma, deriden mamul elbise gibi eşyaların yer alması gerekmektedir.
1807’de Türk geleneklerine göre evlenen Selçuklu Sultanı Melikşah’ın kızı Mahmelek Hatun’un çeyizi yüz otuz deve yüküydü. Atlas, diba ve ipekli kumaşlardan yapılmış olan elbiseleri tam yetmiş dört katır taşıyordu.
Osmanlı kültüründe, Türklerin, ileride oldukları bir diğer kültür alanı da çeyizin aslını meydana getiren, dokuma ve kadın el sanatlarıdır. Bu alanda, Türk zevk, uslûp ve motifleri hakimdir. Bunun yanı sıra, Osmanlı da yaşayan milletlerin sanat ve kültürleri arasında, altı yüzyıl süren iletişim ve alışverişten, kadın el sanatlarıyla beraber çeyiz kültürü de etkilenmiştir. Çeyiz hazırlığı daha çok kadınların işi olarak görüldüğünden, çeyiz örneklerinin görülmesi, el değiştirmesi, birbirinden örnek alınması, kadınlar arasındaki sosyal ilişki ve iletişiminin doğal bir sonucu olmasını gerektirmiştir. Osmanlı çeyizlerinde, renk, motif ve üslup
zenginliği, Osmanlı kadınları arasındaki üslup ve örnek alışverişi ile beslenip gelişmiştir.(Karakelle, 2008:18).
Evlilik geleneğinin temel unsurlarından olan çeyiz, Anadolu’nun birçok yöresinde olduğu gibi Kırşehir ilinde de aile kurumunun oluşturulması sürecinde önemli bir yer tutmaktadır. İncelenen literatür çalışmalarının yanı sıra kaynak kişilerden elde edilen bilgilerle Kırşehir ili çeyiz geleneğinin çok eskilere dayandığı görülmektedir.
Kaynak kişilerden elde edilen bilgiler doğrultusunda, yörede çeyiz geleneği ile ilgili görüşler soru – cevap şeklinde hazırlanmış olup verilen cevaplar değiştirilmeden yöresel ağızla aşağıda olduğu gibi yer almıştır.
Adı- Soyadı : Hanım Kaya ( yaş:89)
Çeyiz denince aklınıza neler gelmektedir ?
Çorap, halı- kilim, kap- kacak bunlar cehizdir.
Çeyizinizde neler vardı ?
Bir gat yatagım vardı, sona kilimim vardı, çorabım vardı, kabım gacağım vardı.
Adı- Soyadı : Döne Kaya ( yaş:70) Çeyiz denilince aklınıza ne gelmektedir?
Halı gelir, kilim gelir, gap- gacak gelir, işlemeler gelir ahlıma.
Çeyiz hazırlamak önemli ve gerekli midir?
Cehiz gıymatlıdır (kıymetlidir), önemlidir. Gıza da, oğlana da cehiz verilir.
Çeyizinizde neler vardı?
Bobam bana elden ayrıhsı cehiz verdi. Benim cehizim gibi hiç kimsede yodu. On sekiz dene altın dahtı. Sona 6 halı yasdığım vardı, 2 gat yatağım vardı, 2 yannamam vardı, 2 kilimim vardı, kabım-kacağım çodu, patiklerim çodu (çoktu) da ( daha) ahlıma gelmiy.
Adı- Soyadı: Emine Tokmakçı ( yaş:50) Çeyiz denilince aklınıza ne gelmektedir?
Çeyiz hazırlamak önemli ve de gerekli midir?
Fazla masraflı olmamak ve abartmamak şartıyla geçmişteki kültürümüzü yaşatmak için gerekli ve önemlidir.
Eskiden çeyiz hazırlama ile şimdiki çeyiz hazırlama arasında fark var mıdır? Sizce şimdiki nesil daha mı kolaya yöneliyor eskiye nazaran?
Eskiden çeyiz hazırlamakla şimdiki arasında fark var. Bizim zamanımızda çeyizler özenle hazırlanırdı, gece-gündüz demeden. Çok küçük yaşta başlardık hazırlamaya. Ama şimdi yeni nesil çalışma hayatına atıldığı için el emeği çeyizleri fazla kullanmamaktadır. Biraz daha hazıra yönelmiştir.
Emine Hanım evlenirken çeyizinizde neler vardı?
Hazır olarak mutfak eşyası, el emeği olarak yatak takımları, oda takımları, nakış ve danteller, oyalar vardı.
Evinizi damat tarafı ile birlikte kurdunuz muhakkak. Peki damat tarafının aldığı eşyalar ile sizin ailenizin aldığı eşyalar nelerdir? Söyleyebilir misiniz?
Damat tarafı mobilya ve halı aldı. Biz de mutfak eşyası, yatak odasının halısını aldık.
Damadın yakınlarına bohça hazırladınız mı?
Evet hazırladık damadın en yakını ve uzak yakınlarına da çok fazla bohça hazırlayıp verdik.
Adı- Soyadı: Nevriye Asil ( yaş.45) Çeyiz denilince aklınıza ne gelmektedir?
Aklıma daha çok el işi yani yaptığımız yazmalar, danteller, havlu kenarları geliyor.
Çeyiz hazırlamak önemli ve gerekli midir?
Eskiden çok önemli idi. Annelerimiz biz çocukken çeyize başlıyorlardı.
Eskiden çok önemli idi dediniz. Şimdi gereği gibi önem verilmiyor mu? Çeyiz hazırlama da eski ile şimdiki arasında fark nedir sizce?
Eskiden çeyiz daha ziyade nakış işlemek daha fazla idi. Ev eşyası alınırken basit ve az eşya alınıyordu. Örneğin bir tane halı, buzdolabı, yatak odası gibi. Ama şimdi her şey takım alınıyor. Çatal, bıçak, tabak bunlar hep takım. Ev eşyası tam alınıyor.
Yani şimdiki nesil için her şey daha mı kolay?
Evet daha kolay, her şey daha hazır.
Evlenirken birkaç parça eşyam vardı hiçbir şeyim tam değildi. sadece yatak odası takımı, 2 halı, elektrikli süpürge, kullanacağım kadar mutfak eşyası, sadece tabak, tencere, kaşık, bıçak.
Sizin çeyizinizin yanı sıra damat tarafının hazırladığı çeyizde neler vardı?
Damat sadece yatak odası takımı aldılar. Bizde mutfak eşyası, elektrikli süpürge, fırın ve birde sandık içi denen çeyizim vardı.
Damadın yakınlarına bohça hazırladınız mı? Peki bohça içerisinde neler yer alır?
Evet hazırladık. Evdeki anneye, babaya, kardeşe bohça verdiler. Bohçaya seccade, iç çamaşır, çorap, yazma ve gömlek koyardık.
Adı- Soyadı: Saliha Yavuz ( yaş:39) Çeyiz denince aklınıza ne gelmektedir?
Mobilya, beyaz eşya, sandık içi yazma, havlu, nakış aklıma geliyor.
Sizin döneminizdeki çeyiz hazırlama ile yeni neslin çeyizinin hazırlanması arasında bir fark var mıdır?
Evet fark var. Eskiden bu kadar eşya alınmazdı. Şimdi ise herkes her şeyi a’ dan z’ ye alıyor.
Sizin çeyizinizde neler vardı?
Yatak odası, çamaşır makinesi, yatak, yorgan, yastık, tabak, tencere.
Sizin çeyizinizin yanı sıra damat tarafının hazırladığı çeyizde neler vardı?
Eşimin tarafı yatak odası takımı aldı, bizim taraf ise yatak, yorgan, kap - kacak aldı, sandık aldı.
Damat yakınlarına bohça hazırladınız mı? bohça daha çok yakın akrabalara mı verilir?
Bohça hazırladık; ama daha çok damadın en yakınlarına hazırladık. Görümcelere, eltilere verdik, kaynanaya, dayı, halaya verdik.
Adı- Soyadı: Meltem Solak ( yaş:36) Çeyiz denilince aklınıza ne gelmektedir?
Evimizde kullanacağımız el işleri geliyor ve ev eşyaları aklıma geliyor.
Çok önemlidir. Çünkü bir ev için gerekli olan eşyalar olduğu için.
Sizin dönemizdeki çeyiz hazırlama ile şimdiki çeyiz hazırlama arasında bir fark var mıdır? Bize neler söyleyebilirsiniz.
Eskiden çok az bir yatak, yorgan verirdi kız evi. Şimdi ise daha çok eşya iğneden ipliğe alınıyor ve hazırlanıyor.
Sizin çeyizinizde neler vardı?
Yatak, mutfak eşyaları ve el işleri, halı.
Sizin çeyizinizin yanı sıra damat tarafının hazırladığı çeyizde neler vardı?
Beyaz eşya, oturma odasını erkek tarafı, diğer ufak eşyaları biz aldık.
Damadın yakınlarına bohça hazırladınız mı?
Hayır hazırlamadık.
Adı- Soyadı: Zühal Gündüz ( yaş: 32) Çeyiz denilince aklınıza ne gelmektedir?
Havlular, danteller, sandık içi malzemeler; mutfak eşyaları, mobilyalar, beyaz eşyalar aklıma geliyor.
Çeyiz hazırlamak önemli midir? ve de gerekli midir?
Önemlidir. Çünkü günümüze kadar her aile bütçesine göre bir şeyler vermiştir.
Yaş itibariyle gençsiniz. Sizin çeyiziniz önceki dönem evliliklerine nazaran daha fazla olmuştur. Bu da eski ile şimdiki çeyiz hazırlayıp verme arasındaki farkı gösteriyor değil mi. Sizce de öylemidir?
Evet Eskiden bugünkü kadar çeyiz verilmiyordu duyduğum kadarıyla. Şimdi evlenen kişinin her eşyası, çeyizi, a’ dan z’ ye diziliyor. Kız tarafı ve oğlan tarafı her şeyi veriyor. Eskiden böyle değildi.
Sizin çeyizinizde neler vardı?
Züccaciye malzemeleri, sandık içi eşyalar, halılar vardı.
Damat tarafının hazırladığı çeyizde neler vardı?
Yatak odası mobilyası, beyaz eşya, misafir odası takımı aldılar. Biz de oturma grubu ve halısı, mutfak eşyaları ve sandık içi malzemeleri hazırladık.
Damadın yakınlarına bohça verdiniz mi? Kime ne hediye verdiniz?
Evet bohça verdik. Görümcelere, eltilerime, kayınbaba, kayınvalideye verdik. İçinde gömlek, havlu, iç çamaşırı, çorap, lif, namazla, tesbih vardı.
Adı- Soyadı: Gülseren Yiğit ( yaş: 32) Çeyiz denilince aklınıza ne gelmektedir?
Yeni evlilerin evleri için hazırladıkları eşyalar aklıma gelmektedir. Mobilyalar, işlemeler, danteller.
Çeyiz hazırlamak önemli ve de gereklimidir?
Bence genç kızlar için önemlidir. Anneler önemle hazırlarlar kızı veya oğlu için cehizi.
Erkekler için de çeyiz hazırlanıyor öyle mi?
Evet hazırlanır. Sandık içi eşyaları, mutfak eşyalarını kız tarafı hazırlasa da erkek tarafı da yatak odası takımını, beyaz eşyaları hazırlıyor.
Eskiden çeyiz hazırlayıp verme ile günümüzdeki çeyiz hazırlayıp verme arasında bir fark var mıdır sizce. Yaş itibariyle gençsiniz ama bu konuyla ilgili duyumlarınız nelerdir?
Eskiden çok şey yokmuş. Patik, heybe, kuşak, yazma olurmuş. Şimdide bütün evi döşüyorlar; ama şimdikilerin kıymeti yok gençlerde.
Niçin şimdiki gençler kıymet bilmiyor sizce? Hal bu ki yaş itibariyle genç bir hanımsınız.
Her şey hazır olunca, her şeyleri tam olarak evlenince eşyaların, çeyizin kıymeti kalmıyor. Her şeyden çabuk sıkılıyorlar. Evlilikler bile bitip boşanıyorlar.
Sizin çeyizinizde neler vardı?
Yatak odası, oturma grubu, beyaz eşya, kendi el işlerim vardı.
Damat tarafının aldığı eşyalar nelerdi, sizinkinin yanı sıra?
Biz yatak odası, damatta diğer cehizleri aldı.
Damat yakınlarına bohça hazırladınız mı? Bohça içerisinde neler yer almaktadır?
Evet hazırladık. Halaya, teyzeye, dayıya, kayına. Bohça içerisine; namazla, yazma, yastık, iç çamaşırı bir de kumaş koyarız.
Kumaş ve yastık derken neyi kastettiniz?
Elbiselik kumaş koyarız. Bir metre yarım metre neyse işte. Yastık derken de yastık kılıfı koyarız.
Adı- Soyadı: Elif Avcı ( yaş: 28)
Eşya, sandık içi yazma, nakış, havlu vb. şeyler aklıma geliyor.
Gözlemlediğiniz kadarıyla eskiden çeyiz hazırlama ile şimdiki çeyiz hazırlama arasında bir fark görüyor musunuz?
Evet fark var bence. Çünkü şimdi her şeyi alıyorlar ondan dolayı fark var. Eskiden daha az eşya alınırmış.
Sizin çeyizinizde neler vardı?
Yatak odası, çamaşır makinesi, yatak, yorgan, tabak, tencere, beyaz eşya.
Damat tarafının hazırladığı çeyizde neler vardı?
Yatak odası aldılar. Yatak, sandık, kap, kacak, kazan, halı vb.
Damadın yakınlarına bohça hazırladınız mı Kime ne verdiniz?
Evet hazırladık. Kaynana, görümce, eltiler, teyzeler, halalar, amcalara, dayılara içlerinde; iç çamaşırı, çorap, namazla olan eşyalar verdik.
Adı- Soyadı: İlknur Şen yayla ( yaş: 23) Çeyiz denilince aklınıza ne gelmektedir?
Çeyiz denince akla oda takımları, pikeler, örtüler, yazmalar gelir.
Çeyiz hazırlamak önemlimidir sizce?
Kullanacağımız eşyalar olduğu için önemlidir.
Yaş itibariyle çok genç bir hanımsınız. Sizin çeyiziniz muhakkak fazla olmuştur eskiye nazaran hazırlanan çeyizlere göre değil mi? sizce gerçekten eskiden çeyiz hazırlama ile günümüzde çeyiz hazırlama arasında bir fark olduğuna inanıyor musunuz? Gözlemleriniz, duyumlarınız nelerdir?
Evet fark vardır. Önceden nakış ve danteller öne çıkmıştır. Şimdi ise iğne oyaları daha ön planda.
Sizin çeyizinizde neler vardı?
Mutfak eşyası, el işi, dantel, oda takımı, yatak odası mobilyası, perde, halı, mutfak masası.
Damat tarafının çeyizinde hangi eşyalar vardı?
Beyaz eşya, salon takımı, koltuk, halı, perde.
Damadın yakınlarına bohça hazırladınız mı ?Kimlerdir bu yakınlar?
Evet hazırladık. Kayınbabaya, kaynanaya, damada, teyzelere, amcalara, dayılara hep verdik.
Evet damat bohçası hazırladık. İçinde tıraş takımları, iç çamaşırları, çorap, gecelik gibi şeylerin olduğu bohça hazırladık.
Anadolu da yaygın olarak söylenen “kız beşikte çeyiz sandıkta” veya “kız kundakta, çeyiz sandıkta” gibi söylemlere yer verilmesi, çeyiz hazırlıklarının kız çocuğunun doğumuyla başladığı anlaşılır. Doğumla birlikte çeşitli hediyeler getirilir ve getirilen bu hediyeler kızın çeyizine konulur. Ailenin çocukları için yatırım yapıldığının bir göstergesidir. Anneler çeyiz hazırlığına çocuğunun bebeklik döneminden itibaren başlarlar (Karakelle,2008, s.18).
Kırşehir ilinde kız ve erkek çeyizinin hazırlama aşaması geçmişi ve bugünüyle karşılaştırıldığında arada büyük farklılıkların olduğu gözlenmektedir. Kaynak kişilerden elde edilen bilgiler doğrultusunda eskiden çeyiz hazırlığı daha küçük yaşlarda başlarken günümüzde ise bu hazırlığın daha ileri yıllara aktarıldığı gibi bu hazırlık aşamasında daha çok hazıra yönelmenin ön plana çıktığı gözlenmektedir. Kaynak kişilerden alınan bilgiler bu söylemi doğrular niteliktedir.
Eskiden çeyiz hazırlamakla şimdiki arasında fark var. Bizim zamanımızda çeyizler özenle hazırlanırdı, gece-gündüz demeden. Çok küçük yaşta başlardık hazırlamaya. Ama şimdi yeni nesil çalışma hayatına atıldığı için el emeği çeyizleri fazla kullanmamaktadır. Biraz daha hazıra yönelmiştir(Emine
Tokmakçı, yaş:50, Kırşehir/Merkez Sevdiğin). Eskiden çeyiz daha ziyade nakış
işlemek daha fazla idi. Ev eşyası alınırken basit ve az eşya alınıyordu. Örneğin bir tane halı, buzdolabı, yatak odası gibi. Ama şimdi her şey takım alınıyor. Çatal, bıçak, tabak bunlar hep takım. Ev eşyası tam alınıyor(Nevriye Asil,
yaş.45, Özbağ). Denilirken günümüzde ise; Çeyizimde kendime ait bir şey yoktur.
Yani kendi el emeğimle yaptığım herhangi bir eşya yoktur. Annem kendisi yaptığı gibi parayla hem yaptırtıyor hem de çarşıdan satın alıyor. Artık her şey hazır olduğu için ya da çok kullanılmadığı için el emeği ürünler zahmette gerektirdiği için çok rağbet görmemektedir. (Dilek Güzel, yaş:21,
Kırşehir/merkez). İfadeleri çeyize dair düşüncelerdeki değişikliği göstermektedir. Kızın doğumundan itibaren yapılan masraf, çeyiz ve düğün giderlerine erkek tarafının da başlık parası ödeyerek yardımcı olması istenilmektedir. Önceleri erkek tarafının çeyiz almayarak kız tarafına verdiği başlık değerinde çeyiz verilmesinin
ailelerin ekonomik durumlarının çeyiz üzerindeki etkisini göstermektedir.(Kaya, 1996:25, Yıldırım, 1998: 33, Mıstanoğlu,2004: 115). Bu durum çeyiz hazırlama da kız ve erkek tarafının karşılıklı uyum içinde olmalarını da ifade etmektedir. ‘‘Cehizi
de olan (oğlan) evi yapar. olan evi yapar. gız evi de yapar. Gız evi de yapar. olan evi de yapar. tatlığ-ınan böle alırıh, giderik’’(Gülistan İman, yaş:67,Kaman ilçesi/
Savcılı Büyükoba köyü) (Yıldırım, 1998:600).
Çeyiz bölgelere göre değişiklik gösterse de sandık çeyizi hemen her bölgede aynı anlamı ifade etmektedir. Genellikle işlemeler, danteller, yemeniler, havlular, yatak takımları, örgüler, oyalı örtüler sandık çeyizi içerinde yer almaktadır. Bunların yanı sıra beyaz eşyalar ve hediyelik eşyalarda çeyiz olarak hazırlanmaktadır. Geçmişten günümüze çeyizlerde değişim söz konusudur. Literatür taramalarından ve kaynak kişilerden elde edilen bilgiler, söz konusu değişikliği doğrulamaktadır.
‘‘KŞS 14/9,11 Temmuz 1312(23 Temmuz 1896) tarihinde Kırşehir’in Ahi Evran Mahallesin’den Mehmet Efendinin kızı Ümmügülsüm için verdiği çeyiz şöyledir: Bir kat yatak, değirmi pelas, parça nuhasevani, seccade, minder, bir
çift halı yastığı, bir sandık, dört davar, 10 adet terlik, 10 çift yün çorap, şerit takımı, sevaî entari, Bağdadî entari, salta, boyun bağı, Acem şalı, püskül ve tepecik fes, arap çarı, şelvar, kundura, bir takım elbise, 8 mahmudiye altını, 2 mecidiye altını, gümüş burma, KŞS 14/50.19 Teşrin-i sani (1Aralık 1896) tarihinde
Karaca viran köyünden, Fatıma Hatun ise evlenirken çeyiz olarak, bir yanlama, bir
çift namazla, halı namazla, bir kilim, dört heybe, bir çift halı yastığı, çubuklu pala, 20 adet çorap, on çift terlik, mahmudiye altını, iki çift sim burma, sim gerdan, bir sandık, kutni entari, çuha salta, şalvar
getirmiştir(Mıstanoğlu,2004:115).
Yengen gelince çeyizinde iki kilim, bi gat yatah, beş tencere, on iki paltacı
sanı, üç halı yastıh, üç de halı minder vardı( Ziya Aslan,yaş:60, Kaman/Merkez). Bi gat yatah, bi sandıh, bi Antep kilimi, bi bahır ırbıh, halı minderi, halı yasdı, ayna ibi meydan sinisi, tule dinirdi tiftikten dohunmuş namazla, çeyizde yirmi otuz çift çorap olurdu (Feride Yıldırım, yaş:47, Kaman/Merkez) (Yıldırım, 1998:
Hazır olarak mutfak eşyası, el emeği olarak yatak takımları, oda takımları, nakış ve danteller, oyalar vardı çeyizimde( Emine Tokmakçı, yaş 50, Kırşehir/
Merkez Sevdiğin Kasabası)
6 yastık, 1 tv dolabı, 3 halı, 2-3 tane namazla, kap-kacak, el işleri, örgüler
(DönayDemir, yaş: 48 /Kırşehir/ Merkez D.Yarımkale köyü).
6 halı yastığı, 2 halı, 1 vitrin, karyola, somya, 3 tane bedri yastık, 1 takım çinko sahan, 1 fincan takımı, 6 kaşık, 6 çatal, ütü, el işleri, 2 kat yatak(Semiha Çağlar,
yaş: 45/Kırşehir/ Akçakent/ Mahsenli köyü).
Evlenirken birkaç parça eşyam vardı hiçbir şeyim tam değildi. sadece yatak odası takımı, 2 halı, elektrikli süpürge, kullanacağım kadar mutfak eşyası, sadece tabak, tencere, kaşık, bıçak (Nevriye Asil, yaş:45, Özbağ).
Yatak odası, çamaşır makinesi, yatak, yorgan, yastık, tabak, tencere (Saliha
Yavuz, yaş:39, Özbağ).
Yatak, mutfak eşyaları ve el işleri, halı.(Meltem Solak, yaş:36, Sıdıklı/ Kum Arkaç köyü).
Züccaciye malzemeleri, sandık içi eşyalar, halılar vardı (Zühal Gündüz, yaş:32,
Mucur/ Yeşilyurt köyü).
Yatak odası, oturma grubu, beyaz eşya, kendi el işlerim vardı.(Gülseren Yiğit,
yaş:32, Sıdıklı/ Büyük oba köyü).
Yatak odası, çamaşır makinesi, yatak, yorgan, tabak, tencere, beyaz eşya ( Elif
Avcı, yaş:28, Dedeli köyü).
Mutfak eşyası, el işi, dantel, oda takımı, yatak odası mobilyası, perde, halı, mutfak masası, sandık ( İlknur Şen yayla, yaş:23, Mucur/Bayram uşağı köyü). Yer
almaktadır.
Çeyiz serme, çeyiz asma geleneği Anadolu’nun birçok yerinde görülen bir uygulamadır. Kız evinin hazırladığı çeyiz düğün öncesinde gelenlere gösterilir. Bu gösterme aslında kızın ve ailesinin o zamana kadar ki sarf edilen emek ve masrafın bir göstergesidir.Verilen şeylere herkesin şahitlik edebileceklerine dair bir güvencedir de.
Eskiye nazaran günümüzde Kırşehir merkez ve köylerinde çeyiz serme geleneği yoktur. Buna rağmen gelinin çeyizi odanın bir köşesine yerleştirilerek görmek isteyen davetlilere gösterilir. Geçmişte çeyizde yer alan eşyalar gelin evden
