TÜRK YE’DE S YASET B L M N N GEL
M
VE B R TÜRK S YASET B L MC S OLARAK
PROF. DR. TARIK ZAFER TUNAYA
Ali KUYAKS L
DOKTORA TEZ
nönü Üniversitesi Lisansüstü E itim-Ö retim Yönetmeli i’nin
Kamu Yönetimi Ana Bilim Dal için öngördü ü DOKTORA TEZ
olarak haz rlanm *t r.
TÜRK YE’DE S YASET B L M N N GEL
M
VE B R TÜRK S YASET B L MC S OLARAK
PROF. DR. TARIK ZAFER TUNAYA
Ali KUYAKS L
DOKTORA TEZ
Tez Dan !man : Yrd. Doç. Dr. Yusuf KARAKILÇIK
nönü Üniversitesi Lisansüstü E itim-Ö retim Yönetmeli i’nin
Kamu Yönetimi Ana Bilim Dal için öngördü ü DOKTORA TEZ
olarak haz rlanm *t r.
nönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlü3ü’ne
Malatya
*bu çal *ma, jürimiz taraf ndan Kamu Yönetimi Anabilim Dal nda DOKTORA TEZ olarak kabul edilmi*tir.
Ba*kan : ………. Üye : ………. Üye : ………. Üye : ………. Üye : ………. ONAY
Yukar daki imzalar n, ad geçen ö retim üyelerine ait oldu unu onaylar m. ..../..../2006
Prof. Dr. S.Kemal KARTAL Enstitü Müdürü
ONUR SÖZÜ
Doktora Tezi olarak sundu um “TÜRK YE’DE S YASET
B L M N N GEL ? M VE B R TÜRK S YASET B L MC S
OLARAK PROF. DR.TARIK ZAFER TUNAYA” ba*l kl
bu
çal *mam n, bilimsel ahlak ve geleneklere ayk r dü*ecek bir yard ma
ba* vurulmaks z n taraf mdan yaz ld n ve yararland m tüm
yap tlar n metin içinde ve kaynakçada yöntemine uygun *ekilde
gösterilenlerden olu*tu unu belirtir, bunu onurumla do rular m.
Ali KUYAKS L
09/Haziran/2006
ÖNSÖZ
nönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dal ’nda Prof. Dr. Kemal KARTAL’ n öncülü ünde Yüksek Lisans ve Doktora tezi çal *mas kapsam nda ilk olarak “Bilim nsanlar n n Meslek Ya!amöyküsü” yazma gelene i ba*lat lm * ve bu çerçevede çok önemli bilimsel ürünler ortaya konulmu*tur.
Bu kapsamda, bizim çal *mam z da Siyaset Bilimin ülkemizdeki geli*imi ve de erli bilim insan Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA’n n meslek ya*amöyküsüdür. Bu çal *mayla, ülkemizdeki siyaset biliminin geli*mesi ve bu geli*menin içerisinde de erli bilim insan n n ya*am öyküsü ve yap tlar ile bu geli*meye yapm * oldu u katk ortaya konulmaya çal * lm *t r. Ayr ca siyaset biliminin ülkemizde daha iyi geli*mesi ve tan nmas için nelerin yap la bilece i; bu bilim dal ile u ra*m * bilim insanlar ndan birisi olan ve 29 Ocak 1991'de vefat etmi* bulunan Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA’n n yap tlar ve uygulamalar n tan tarak de erinin ortaya konulmaya çal * lm *t r.
De erli ö retmenim Prof. Dr. Kemal Kartal’ n bize ö retti ine göre, lisans üstü tez çal *malar gibi bilimsel çal *malarda hacim aç s ndan bölümler aras nda bir “iç denge”nin sa lanmas gereklidir. Çal *man n genel olarak tan t ld ve yönteme ili*kin bilgilerin verildi i birinci kesim ve genel de erlendirmeyi içeren dördüncü kesim, genellikle çal *man n hacmi içerisinde %5’erlik bir alan kaplamal d rlar. Çal *man n kuramsal çerçevesinin ortaya konuldu u ikinci kesim, genellikle tüm çal *man n %25-30’luk bir k sm n kapsar. Çal *mada en geni* alan ise genellikle %60-65’lik bir hacimle çal *man n özgün katk lar n n verildi i üçüncü kesim kapsamal d r. Ancak siyaset biliminin geli*imi ve bir meslek ya*amöyküsü olan çal *mam zda, çal *mam z n konusu gere i bu iç denge tam olarak sa lanamam *t r. Çünkü ikinci kesimde teorik çerçeveyi olu*turan “Siyaset Bilimi Kavram ve Geli*imi” ba*l konunun geni*li i itibariyle olmas gerekenden biraz daha fazla hacimli olmu*tur.
Tezimin dü*ünsel ba*lang c n Prof. Dr. Kemal Kartal ö retmenimden alm * oldu um “Seminer Dersleri” olu*turmu*tur. “Türk Siyaset Bilimcileri Ara!t rma Soru Ka3 d ” (Ek.1) haz rlanm *t r. Daha sonra üniversitelerde bulunan ö retim üyesi siyaset bilimciler saptanm *t r (EK.2). Saptanan 157 ö retim üyesine bizzat veya posta yolu ile soru ka d uygulanm *t r. 2003 Haziran ay üniversitelerinin ço unun tatilde olmas nedeniyle ö retim üyelerinden ancak 28 tanesinden cevap al nabilmi*tir (EK.3). Bu cevaplar n de erlendirilmesi sonucu de erli bilim insan Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA’n n incelenmesi kararla*t r lm *t r. Tunaya’n n ölümünün üzerinden on y ldan fazla bir zaman geçmesi nedeniyle kendisi ile görü*me yap lamam *t r. Bu arada e*i say n Melahat Tunaya’n n da ölmesi dolayl s ile e*i ile de görü*me yap lamam *t r. Ancak, “Prof. Dr. Tar k Zafer Tunaya’n n Seçilmi! Çal !ma Arkada!lar ve Yak n Çevresindeki Ki!ilere Uygulanan Görü!me Ka3 d ” (EK.15)
olu*turulmu*tur. Bu görü*me ka d na verilen cevaplar da de erli bilim insan n de erinin anla* lmas konusunda yard mc olmu* ve tezin ilgili yerlerinde de erlendirilmi*tir.
Bu çal *mam z de erli bilim insan hakk nda yap lan ilk ba ms z çal *mad r. Bu çal *man n yeterli oldu u anlam nda alg lamamak gerekir. Çünkü de erli bilim insan çok üretken bir insan olmas dolay s yla, üretip yay nlad yay nlar n hepsine bile ula*t m z iddia edemeyiz. Kendisinin “Medeniyetin Bekleme Odas nda” (1989: 3) derleme kitab n n önsözünde belirtti i gibi ürettiklerinin bir ço u yay nlanmam * dosyalar halinde kalm *t r. Bu notlar e*i Melahat TUNAYA taraf nda “Maltepe Üniversitesi Kütüphanesi”ne ba *lanm *t r. Ancak Temmuz 2005 tarihine kadar henüz s n fland r larak ara*t rmac lar n yararlanmas na sunulmam *t r. Bundan sonra yap lacak çal *malar, bu çal *may a*acak düzeyde olur ve yeni fikirler ortaya koyacak olursa bu çal *ma amac na ula*m * olacakt r.
Bu çal *man n lisansüstü e itim yapan ö rencilere tez veya ara*t rma projeleri haz rlarken, ipuçlar bulabilecekleri aç k ve sistematik bir kaynak görevi yapabilece i kan s nday m. Siyaset Bilimi ile ilgili özel ve tüzel ki*iler için de ayd nlat c ve yol gösterici olmas n dilerim.
Bu çal *maya beni yönlendiren ve devaml cesaretlendiren özellikle bilimsel yöntem bak m ndan çok *ey ö rendi im k ymetli ö retmenim, bu arada “bilim insan AS (Adland rma, S n fland rma ve li*kilendirme yapabilme) olmal d r” cümlesinin hiç de kolay olmad n bu tez sebebiyle daha iyi anlad m Prof. Dr. Kemal KARTAL’a tüm emekleri için sonsuz te*ekkürlerimi sunar m. De erli tez dan *man m Yrd. Doç. Dr. Yusuf KARAKILÇIK’a tez izleme raporlar ve tezin okunup kontrol edilmesinde gösterdi i sab r ve ilgiden dolay te*ekkür ederim. Önerileri ile tezin daha da geli*mesine katk da bulunan Doç. Dr. Muharrem GÜNE?, Yrd. Doç. Dr. Necdet KONAN, Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ERKUL ve Yrd. Doç. Dr. ?enol ADIGÜZEL’e tez jürimde bulunmalar dolay s ile ayr ca te*ekkürlerimi sunar m. De erli bilim insan Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA’n n yap tlar na ula*mamda yard mlar n gördü üm son ö rencilerinden olan Erol ?adi ERD NÇ’e, stanbul Üniversitesi S.B.F. Ö retim Üyesi Doç. Dr. Mehmet Ö. ALKAN’a ve anket ve di er görü*melerle bana destek olan, de i*ik önerileri ile yard mc olan di er üniversitelerdeki hocalar ma da te*ekkürü bir borç bilirim. Son olarak, mesle imden kaynaklanan s k nt lar yan nda tezi ba*ka bir *ehirde yapman n ve tez ara*t rmalar için evden ayr kalarak benim çekti im s k nt lara katlanmak zorunda kalan, tüm tez çal *ma süreci içerisinde bana her türlü deste i sa layan hayat arkada* m ve e*im Fahriye’ye de sab rlar için te*ekkür ederim.
Gaziantep, Haziran, 2006 Ali KUYAKS L
TÜRK YE’DE S YASET B L M N N GEL M VE B R TÜRK S YASET B L MC S OLARAK
PROF. DR. TARIK ZAFER TUNAYA
Doktora Tezi, Ali KUYAKS L
nönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nisan 2006
Tez Dan !man : Yrd. Doç. Dr. Yusuf KARAKILÇIK ÖZET VE ANAHTAR SÖZCÜKLER
Bu çal *mada Siyaset Bilimin ülkemizdeki geli*imi ve de erli bilim insan Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA’n n meslek ya*amöyküsü incelenmi*tir. Ülkemizdeki siyaset biliminin geli*mesi ve bu geli*menin içerisinde de erli bilim insan n n ya*am öyküsü ve yap tlar ile bu geli*meye yapm * oldu u katk ortaya konulmaya çal * lm *t r. Ayr ca siyaset biliminin ülkemizde daha iyi geli*mesi ve tan nmas için nelerin yap la bilece i konusunda önerilerde bulunulmu*tur. Siyaset bilimi ile u ra*m * bilim insanlar ndan birisi olan Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA’n n yap tlar ve uygulamalar n tan tarak de erinin ortaya konulmaya çal * lm *t r.
Ara*t rma dört kesimden olu*maktad r. Birinci kesimde; ara*t rman n konusu, amac , denenceleri, yöntemi, evreni ve örneklemi, ile siyaset bilimi aç s ndan önemli kavram tan mlar na yer verilmi*tir.
kinci kesimde; siyaset bilimi nedir?, ilgili disiplinler, Türk siyaset biliminin geli*me düzeyi, siyaset bilimi yay nlar n n Türkiye’de geli*me düzeyi, Türkiye’de siyaset bilimi yap tlar n tan tma çal *malar ve Türkiye’de siyaset bilimi yazar ve ara*t rmac lar n tan tma çal *malar na örnekler verilmi*tir.
Üçüncü kesimde; “Türk Siyaset Bilimciler ve Örnek Bir Türk Siyaset Bilimcisi Olarak Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA” alt ba*l klar bulunmaktad r. Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA’n n ya*am öyküsü, yap tlar n n s n fland r larak tan t lmas , uygulamalar n n tan t lmas ve uzmanl k alanlar bak m ndan incelenmesi yap larak, bilim insan ula* lan bilgiler do rultusunda tan t lmaya çal * lm *t r.
Dördüncü kesimde elde edilen bilgiler do rultusunda ula* lan bulgulara, üretilen önerilere ve sonuça yer verilmi*tir.
Anahtar Sözcükler: Siyaset Bilimi, Türk Siyaset Bilimi, Tar k Zafer Tunaya, Siyaset Bilimciler, Anayasa, Siyasi Tarih, Me*rutiyet, Devrim, Atatürkçülük.
THE DEVELOPMENT OF POLITICAL SCIENCE IN TURKEY AND
PROF. DR. TARIK ZAFER TUNAYA
AS A TURK POLITICAL SCIENTISTDoctor of Philosophy Thesis, Ali KUYAKS L nönü University of Social Sciences Institution, April 2006
Supervisor: Assist Prof. Dr. Yusuf KARAKILÇIK ABSTRACT AND KEY WORDS
In this thesis, the development of political science in our country and the career biography of of valuable scientist Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA is investigated. The development process of political science in our country and the biography of valuable scientist and his contributions to the development process by his works is tried to state. And also suggestions are developed about how better political scince can be developed, presented and explained to our country. The importance of Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA, one of the scientist attended in political science, is stated by establishing his studies and researches.
The research has four sections. In first section; the subject, aim, hypothesis, methodology, universe and sampling of reseach and definitions of important concepts in political science is stated.
At the second section; the concept of political science and related literature, the development level of Turkish political science, the deveopment level of political science reviews in Turkey is determined and also the studies of establishing scientific research works in political science and political scientists and writers are exemplified.
In the third section; the biography of Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA is discussed. His scientific research works, practises and his area of specialization is determined. And by this way in accordance with the acquired information Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA is tried to present.
At the fourth section; the findings that are attained in accordance with the acquired data, suggestions and result is discussed.
Key Words: Political Science, Turkish Political Science, Tar k Zafer Tunaya, Political Scientists, Constitution, Political History, Constitutional Monarchy, Reform, Kemalism.
TÜRK YE’DE S YASET B L M N N GEL M VE B R TÜRK S YASET B L MC S OLARAK
PROF.DR.TARIK ZAFER TUNAYA
KISA Ç NDEK LER
Sayfa No I. KES M
ARA TIRMA HAKKINDA AÇIKLAMALAR
1. Ara*t rman n Konusu, Amac , Denenceleri, Yöntemi, Evreni Ve Örneklemi,
Kavram Tan mlar Ve Sunu* S ras ……….20
II. KES M S YASET B L M KAVRAMI VE TÜRK YE’DE GEL M 2. Siyaset Bilimi Nedir? ………32
3. Siyaset Bilimiyle lgili Disiplinler ………37
4. Bir Uzmanl k Alan Olarak Türk Siyaset Biliminin Geli*me Düzeyi ………..41
5. Siyaset Bilimi Yay nlar n n Türkiye’de Geli*me Düzeyi ………...89
6. Türkiye’de Siyaset Bilimi Yap tlar n Tan tma Çal *malar ……….106
7. Türkiye’de Siyaset Bilimi Yazar Ve Ara*t rmac lar n Tan tma Çal *malar na Örnekler ………...110
III. KES M TÜRK S YASET B L MC LER NDEN ÖRNEKLER VE ÖRNEK B R TÜRK S YASET B L MC S OLARAK
PROF.DR. TARIK ZAFER TUNAYA
8. Türk Siyaset Bilimciler ………..1269. Türkiye’de Siyaset Bilimi E itimi Ve Yay nc l le lgili Kurumlar ve Bir Yakla* m (Model) Önerisi ……….172
10. Türk Siyaset Bilimcisi Olarak Prof. Dr. Tar k Zafer Tunaya ………...178
11. Prof. Dr. Tar k Zafer Tunaya’n n De erinin Ortaya Konulmas ………..250
IV. KES M GENEL DEBERLEND RME VE SONUÇ 12. Bulgular, Öneriler, Sonuç ……….254
BULGULAR-ÖNER LER MATR KS ………..262
EKLER ……… ……….263
TÜRK YE’DE S YASET B L M N N GEL M VE B R TÜRK S YASET B L MC S OLARAK
PROF.DR.TARIK ZAFER TUNAYA
Sayfa No Ç NDEK LER
Onay Sayfas ………..2
Onur Sözü ………3
Önsöz ………...4
Özet ve Anahtar Sözcükler ………...6
Abstract and Key Words ………7
K sa çindekiler ………...8
çindekiler ………...9
Çizelgeler Dizelgesi ………..17
K saltmalar ………18
I. KES M ARA TIRMA HAKKINDA AÇIKLAMALAR 2. ARA TIRMANIN KONUSU, AMACI, DENENCELER , YÖNTEM , EVREN VE ÖRNEKLEM , KAVRAM TANIMLARI VE SUNU SIRASI 1.1. Ara*t rman n Konusu ve Önemi ……….20
1.2. Ara*t rman n Amac ………...20
1.3. Ara*t rman n Denenceler ve Yöntemi ………20
1.4. Ara*t rman n Evreni ve Örneklemi ………21
1.5. Kavram Tan mlar ………..25
1.6. Ara*t rman n Sunu* S ras ……….30
II. KES M S YASET B L M KAVRAMI VE TÜRK YE’DE GEL M 2. S YASET B L M NED R? 2.1.Siyaset Biliminin Konusu ………..32
2.2.Siyaset Biliminin Yöntemi ……….33
2.3.Siyaset Biliminin Do u*u ………..33
2.4.Siyaset Biliminde Ça da* Geli*meler ………35
2.5.Siyaset Biliminin Kapsam ……….36
3. S YASET B L M YLE LG L D S PL NLER 3.1. Sosyoloji ………37 3.2. Psikoloji ……….38 3.3. Ekonomi ……….38 3.4. Tarih ……….. 38 3.5. Antropoloji ……….39 3.6. Co rafya ve Jeopolitik ………...39 3.7. Hukuk ……….39 3.8. Kamu Yönetimi ………..39
3. B R UZMANLIK ALANI OLARAK TÜRK S YASET B L M N N GEL ME DÜZEY
4.1. Siyasi Dü*üncelerin Geli*imi Aç s ndan………41
4.1.1.Çeviri ve Taklit A*amas ………42
4.1.2.Özgün Yerli Bilgileri Kullanan Ara*t rmalar A*amas ……….43
4.1.2.1.Farabi (870/950) ………43
4.1.2.1.1. Hayat ……….43
.1.2.1.2. Eflâtun’la Aristo’yu Uzla*t rma Çabas ………...44
4.1.2.1.3. Siyasî Dü*ünceleri………..45
4.1.2.2. bn Sina (980/1037) ……….47
4.1.2.3.Yusuf Has Hacip (1017/18?) ………49
4.1.2.3.1. Hayat ……….49
4.1.2.3.2. Kutadgu Bilig ve çeri i……….50
4.1.2.3.3. Kutadgu Bilig’de Devlet ………52
4.1.2.3.4. Kutadgu Bilig’de Siyaset ………...………54
4.1.2.4.Maverdi (974/1058) ………...58
4.1.2.4.1. Hayat ……….58
4.1.2.4.2. Siyaset le lgili Yap tlar ………58
4.1.2.4.3. El-Ahkamu’s Sultaniye………...59
4.1.2.5.Nizamülmülk (1018/1092) ………61
4.1.2.5.1. Hayat ………..61
4.1.2.5.2. Siyasetnâme ve Fikirleri……….61
4.1.2.5.3. Avrupal Siyaset Bilginleriyle Kar* la*t rma………..63
4.1.2.6.Gazzalî (1058/1111)………...64
4.1.2.6.1. Hayat ………64
4.1.2.6.2. Dü*ünceleri ve Yap tlar ………64
4.1.2.7. bn Rü*t (1126/1198) ………67 4.1.2.7.1. Hayat ……….67 4.1.2.7.2. Siyaset Görü*ü………67 4.1.2.8. bn Haldun (1332/1406) ………69 4.1.2.8.1. Hayat ……….69 4.1.2.8.2. Siyasal Fikirleri………..69
4.1.3. Evrensel Siyaset Bilimi Alan na Katk Yapan Ara*t rmalar A*amas ………...73
4.2. Ça da* Siyaset Biliminin Geli*imi Aç s ndan………75
4.2.1.Çeviri ve Taklit A*amas ………..81
4.2.2.Özgün Yerli Bilgileri Kullanan Ara*t rmalar A*amas ………..85
4.2.3.Evrensel Siyaset Bilimi Alan na Katk Yapan Ara*t rmalar A*amas ………88
5. S YASET B L M YAYINLARININ TÜRK YE’DE GEL ME DÜZEY 5.1. Gazete ve Magazin Makaleleri A*amas ………...90
5.2. Bilimsel Dergi Makaleleri A*amas ………...91
5.3. Monograf (örnek olay) Ara*t rma Raporlar A*amas ………..92
5.4. Derleme Kitap A*amas (makaleler kitab ) ………...98
5.5. Önceden Yay nlanm * Makalelerin Derlenmesinden Olu*an Kitap ………100
5.7. Ders Kitab A*amas ………101
5.8. Bütüncül Ders Kitab ………..102
5.9. Uzman Öbeklerince Yaz lan Ders Kitab ………102
5.10. Popüler Bilim Kitab A*amas ………...103
5.11. Siyaset Bilimi Ünlü Ki*ilerinin (Ustalar n n) Meslek Ya*am Öykülerinin Yay nlanmas ………105
6. TÜRK YE’DE S YASET B L M YAPITLARINI TANITMA ÇALI MALARI 6.1. Geli*i Güzel Haz rlanm * Kaynaklar ………....107
6.2. Aç klamas z Dizgeli Alan Yay n Kaynaklar ………...107
6.3. Aç klamal Dizgeli Alan Yay n Kaynaklar ………109
7. TÜRK YE’DE S YASET B L M YAZAR VE ARA TIRMACILARINI TANITMA ÇALI MALARINA ÖRNEKLER 7.1. Prof. Dr. Yavuz Abadan’a Arma an ………....110
7.2. Nermin Abadan – Unat’a Arma an ……….111
7.3. Bahri Savc ’ya Arma an………...113
7.4. Tar k Zafer Tunaya’ya Arma an ……….114
7.5. Tarih ve Demokrasi Tar k Zafer Tunaya’ya Arma an……… 116
7.6. Suna Kili’ye Arma an Cumhuriyete Adanm * Bir Ömür………. ..117
7.7. Türk Toplum Bilimciler Cilt:1-2………..118
7.8. Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler ………..118
7.9. Yazarlar Sözlü ü ……….118
7.10. Bir Siyasal Dü*ünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi………119
7.11. Bir Siyasal Dü*ünür Olarak Mehmet Ali Aybar………...121
7.12. Prof.Dr.Mümtaz Soysal’ n Ya*am , Yap tlar Fikirleri Uygulamalar ve Türk Toplumsal Ya*am na Katk lar : Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Aç s ndan Bir Ara*t rma ………122
7.13. ki Türk’ün Ölümü Nilgün – Ahmet Taner K *lal ’n n Ya*amöyküsü……….122
7.14. Nermin Abadan – Unat, Kum Saatini zlerken……….123
7.15. Osmanl ’da Yöneten ve Yönetilen Bir ?erif Mardin ncelemesi………..124
7.16. Prens Sabahaddin Hayat ve lmî Müdafaalar ……….124
III. KES M TÜRK S YASET B L MC LER NDEN ÖRNEKLER VE ÖRNEK B R TÜRK S YASET B L MC S OLARAK
PROF.DR. TARIK ZAFER TUNAYA
8. TÜRK S YASET B L MC LER 8.1. Siyaset Bilimciler Geçidi ………1268.1.1. Prof. Dr. ?erif MARD N………..129
8.1.2. Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA ………..130
8.1.3. Prof. Dr. Nermin ABADAN-UNAT………131
8.1.4. Prof. Dr. Münci KAPAN ………..…..132
8.1.5. Prof. Dr. Ersin KALAYCIO[LU………...133
8.1.6. Prof. Dr. Bülent DAVER………..…133
8.1.7. Prof. Dr. lter TURAN………..…134
8.1.9. Prof. Dr. Ali Ya*ar SARIBAY……….136
8.1.10. Prof. Dr. Kemal KARPAT……….…137
8.1.11. Prof. Dr. Mete TUNCAY………...138
8.1.12. Prof. Dr. Ahmet Taner KI?LALI……….139
8.1.13. Prof. Dr. Süleyman Seyfi Ö[ÜN……….140
8.1.14. Prof. Dr. Esat ÇAM………..141
8.1.15. Prof. Dr. Bahri SAVCI………...142
8.1.16. Prof. Dr. Cemil OKTAY………..…142
8.1.17. Prof. Dr. Nur VERG N……….143
8.1.18. Di er Siyaset Bilimciler ……….….144
8.2. Siyaset Bilimi Yay nlar Geçidi ………...146
8.2.1. Prof. Dr. ?erif MARD N’in Bilimsel Çal *malar .………..…..147
8.2.2. Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA’n n Bilimsel Çal *malar .………..….148
8.2.3. Prof. Dr. Nermin ABADAN-UNAT’ n Bilimsel Çal *malar ……...149
8.2.4. Prof. Dr. Münci KAPAN ’nin Bilimsel Çal *malar …………..….…151
8.2.5. Prof. Dr. Ersin KALAYCIO[LU’nun Bilimsel Çal *malar .………..151
8.2.6. Prof. Dr. Bülent DAVER’in Bilimsel Çal *malar ………...152
8.2.7. Prof. Dr. lter TURAN’ n Bilimsel Çal *malar ………...153
8.2.8. Prof. Dr. Ergun ÖZBUDUN’un Bilimsel Çal *malar ……….….155
8.2.9. Prof. Dr. Ali Ya*ar SARIBAY’ n Bilimsel Çal *malar ………….…..158
8.2.10. Prof. Dr. Kemal KARPAT’ n Bilimsel Çal *malar ……….…..159
8.2.11. Prof. Dr. Mete TUNCAY’ n Bilimsel Çal *malar ……….…160
8.2.12. Prof. Dr. Ahmet Taner KI?LALI’n n Bilimsel Çal *malar ...…….…161
8.2.13. Prof. Dr. Süleyman Seyfi Ö[ÜN’ün Bilimsel Çal *malar ...…….…162
8.2.14. Prof. Dr. Esat ÇAM’ n Bilimsel Çal *malar ……….….162
8.2.15. Prof. Dr. Bahri SAVCI’n n Bilimsel Çal *malar …..……….…163
8.2.16. Prof. Dr. Cemil OKTAY’ n Bilimsel Çal *malar ……….….164
8.2.17. Prof. Dr. Nur VERG N’in Bilimsel Çal *malar ……….…166
8.2.18. Di er Siyaset Bilimciler ….……….…166
9. TÜRK YE’DE S YASET B L M EB T M VE YAYINCILIBI LE LG L KURUMLAR VE B R YAKLA IM (MODEL) ÖNER S 9.1. Türkiye’de Siyaset Bilimi E itimive Yay nc l le lgili Kurumlar …………173
9.2. Bir Yakla* m (Model) Önerisi ……… ………….…177
10. TÜRK S YASET B L MC S OLARAK
PROF. DR. TARIK ZAFER
TUNAYA
10.1. Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA’n n Ya*am Öyküsü ………17810.1.1. Do umu ve Ö rencilik Y llar ………..179
10.1.2. Akademik Y llar ……….180
10.1.3. Emeklilik ve Bilime Adanm *l k………..182
10.2. Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA’n n Yap tlar n n S n fland r larak Tan t lmas ………...183
10.2.1. Ö retme Amaçl Ders Notlar , Tezleri ve Kitaplar ………..…..183
10.2.1.1. Hukuk Ba*lang c ve Tarihi ……….…………...183
10.2.1.2. Âmme Hukuku Dersleri: Cilt II, K s m II, Orta Zamanlar ………..184
10.2.1.3. Müessese Teorisinde Fikir Unsuru ve Baz Hususiyetleri . 186 10.2.1.4. Büyük Frans z htilâli'nin Âmme Hukuku …...………...187
10.2.1.5. Âmme Hukukumuz Bak m ndan kinci Me*rutiyetin Fikir Cereyanlar , ……….188
10.2.1.6. Amme Hukuku Dersleri XVIII. Asr n Sonunda Avrupa ve Amerika Siyasi Müesseselerinin Karakteristik Vas flar – Büyük Frans z htilâli' ve Devlet Mefhumu Üzerindeki Tesirlerin ……….… ……… ……...190 10.2.1.7. Türkiye'de Siyasi Partiler 1859-1952 ……….…...191 10.2.1.8. Mufassal, Fihristti, Özetli Milletvekilleri Seçimi Kanunu
ve lgili Mevzuat ……….196 10.2.1.9. Hürriyetin lân , kinci Me*rutiyetin Siyasi Hayat na
Bak *lar ………197 10.2.1.10. Türkiye'nin Siyasî Hayat nda Bat l la*ma Hareketleri...199 10.2.1.11. slamc l k Cereyan , kinci Me*rutiyetin Siyas Hayat
Boyunca Geli*mesi ve Bugüne B rakt Meseleler ….201 10.2.1.12. Devrim Hareketleri çinde Atatürk ve Atatürkçülük…204 10.2.1.13. Siyasi Müesseseler ve Anayasa Hukuku ...……….…..208 10.2.1.14. Türkiye'nin Siyasî Geli*meleri, Eski Türkler, slâm
Devleti, Osmanl Devleti'nin Kurulu*u ………210 10.2.1.15. Devrim Tarihi……….………...212 10.2.1.16. nsan Derisiyle Kapl Anayasa, Görü*ler-Denemeler ...213 10.2.1.17. Medeniyetin Bekleme Odas nda ………….………….214 10.2.1.18. Türkiye'de Siyasal Geli*meler (1876-1938) Birinci Kitap
Kanun- Esasî ve Me*rutiyet Dönemi (1876-1918)…… 215 10.2.1.19. Türkiye'de Siyasal Geli*meler (1876-1938) kinci Kitap
Mütareke, Cumhuriyet ve Atatürk (1918-1938) …………..217 10.2. 2. Toplant , Konferans ve Seminer Bildirileri ………...…….219
10.2.2.1. “1924 Anayasas n n deolojik Karakteri” ...………219 10.2.2.2. “Atatürkçü Laiklik Politikas ” ……….220 10.2.2.3. “ kinci Me*rutiyetin Siyasî Hayat m zdaki Yeri”…..…...222
10.2.2.4. “Trablusgarp ve Balkan Sava*lar ndan Birinci Dünya
Sava* na Kadar ttihad ve Terakki F rkas ”………...….223 10.2.2.5. “La France Et Le Françols Dans La Vie Politigue Et
Universitaire Turque”, ……….………..223 10.2.2.6. “Atatürkçülük-Dün, Bugün, Yar n” ………...…224 10.2.2.7. “Mithat Pa*a'n n Anayasac l k Anlay * ” ………...……225 10.2.3. Bilimsel Dergilerde Yay mlanm * Makaleleri………..…...226 10.2. 3.1. “Siyasî dareci S n f Nazariyesi” ………..…………226 10.2.3.2. “Âmme Hukukunun Tahavvülleri” ………..……..226 10.2.3.3. “Delhi Saltanat Zaman nda Siyasî Telâkkiler” ..………...227 10.2.3.4. “1815 Viyana Kongresi”, ……….……….227 10.2.3.5. “Eski Yunan n Son Siyasî Nazariyelerine Bir Bak *….227 10.2.3.6. Milletçe Birlik” ………….……….228 10.2.3.7. “14 Eylül 1941 Yeni Frans z Memurin Kanununa Göre
Devlet Memurlar ” ……….…….228 10.2.3.8. “Müessese ve Tesis Teorisi” ……….….229
10.2.3.9. “XIX. As rdan Zaman m za De in ngiliz Âmme
Hukukunda Egemenlik Kavram ” ………..229 10.2.3.10. “Müessese Teorisinde Fikir Unsuru ve Baz
Hususiyetleri” ……….230 10.2.3.11. “Müessese Teorisinde Fikir, ?ah s, Kuvvet Unsurlar
Aras ndaki Münasebetler ve çle*me Ameliyesi” …….230
10.2.3.12. “Müessese Teorisinde Fikir Unsurunun Âmme ve Devletler Hukuku Sahalar ndaki De eri” ………230
10.2.3.13. “Âmme Hukukumuz Bak m ndan kinci Me*rutiyetin Siyasî Tefekküründe 'Garpç l k' Cereyan ” …………231
10.2.3.14. “Âmme Hukuku ve Jeopolitik” ………..……..231
10.2.3.15. “Jön Türk ve Sosyal nk lâp Lideri Prens Sabahattin” ……….232
10.2.3.16. “Frans z Radikal-Sosyalist Partisinin Program ” ....232
10.2.3.17 “Türkiye'de îlk 'Demokrat Parti' Osmanl Demokrat F rkas (F rka-i bad) ……….232
10.2.3.18. “Mülkiyeliler Partisi” ………..………233
10.2.3.19. “Âmme Hukukumuz Bak m ndan kinci Me*rutiyetin Siyasî Tefekküründe ' slamc l k' Cereyan ” ………234
10.2.3.20. “Mebuslar ve Partisi” ………...234
10.2.3.21. “Osmanl mparatorlu undan Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Rejimine Geçi*” ……….235
10.2.3.22. “Türkiye'nin Siyasî Geli*me Seyri çinde kinci Jön Türk Hareketinin Fikrî Esaslar ” ………..235
10.2.3.23. “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin Kurulu*u ve Siyasî Karakteri” ……….……236
10.2.3.24. “Ba ms z Türkiye Kurucusu: Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin 50. Y ldönümünde” ….………….237
10.2.3.25. “ kinci Me*rutiyetin Siyasî Hayat m zdaki Yeri” …….238
10.2.3.26. “Osmanl Anayasac l k Hareketi ve Hükümet-i Me*ruta” ……….………..238
10.2.3.27. “ kinci Me*rutiyet Rejimi ve Atatürk” …………...……239
10.2.3.28. “Mütareke Döneminin Özellikleri (1918-1922)” ……...239
10.2.3.29. “Atatürk ve ‘?ark Meselesi’” ……… 240
10.2.3.30. “Tarih Yolu Nas l Ke*fedilir? Atatürk Osmanl Miras 240 10.2.3.31. “Türk Devrimine Kar* deolojik, Bir Muhalefet Giri*imi; Tarikât- Salahiyye Cemiyeti ve Eylemleri” ..…………241
10.2.4. Gazete Haber Bülteni ve Benzeri Yerlerde Yay mlanan Yaz lar , Yap tlar ……….…242
10.2.5. Ansiklopedi Maddesi ………..……….242
10.2.5.1. “Atatürkçülük” ………...………242
10.2.5.2. “1876 Kanun- Esasi'si ve Türkiye'de Anayasa Gelene i” ………..242
10.2.5.3. “Mithat Pa*a'n n Anayasa Tasar s : Kanun- Cedid” .…243 10.2.5.4. “ lk Osmanl Anayasa Kitab : Hükümet-i Me*ruta” ...……243
10.2.5.5. “Osmanl Bas n ve Kanun- Esasi ………..…...………..244
10.2.5.6. “Osmanl -Bat Diyalogu” ...……….. ...245
10.3. Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA’n n Uygulamalar n n Tan t lmas …………. ..245
10.3.1. Bilim Adaml ve Ayd n Kimli i …..………..…………..245
10.3.2. Yazarl ………..………....246
10.3.3. Dan *ma ve Dan *ma Kurulu Üyeli i ………..………...247
10.3.4. Yöneticili i ……….….………....247
10.3.5. Sivil Toplum Örgütçülü ü ……….……...247 10.4. Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA’n n Uzmanl k Alanlar Bak m ndan
ncelenmesi………...248
10.4.1. Siyaset Bilimcili i ve Siyasal Tarihçili i ……….……..248
10.4.2.Anayasa Hukukçusu ……….………....250
11. PROF. DR. TARIK ZAFER TUNAYA’NIN DEBER N N ORTAYA KONULMASI 11.1. Alana Yap tlar le Katk s Bak m ndan De erinin Ortaya Konulmas ……….250
11.2. Alana Uygulamalar le Katk s Bak m ndan De erinin Ortaya Konulmas …..251
11.3. Uzmanl k Alanlar Bak m ndan De erinin Ortaya Konulmas ……….252
IV. KES M GENEL DEBERLEND RME VE SONUÇ 12. BULGULAR, ÖNER LER, SONUÇ 12.1. Bulgular ………..254
12.2. Öneriler ……….…………...256
12.3. Sonuç ……….…………...258
BULGULAR-ÖNER LER MATR KS ………...262
EKLER ……… ………..263
EK.1: TÜRK S YASET B L MC LER ARA?TIRMA SORU KA[IDI ……...264
EK.2: 2003 HAZ RAN AYI T BAR YLE ÜN VERS TELER M ZDE BULUNAN S YASET B L M LE LG L Ö[RET M ÜYELER L STES ………...268
EK.3: “TÜRK S YASET B L MC LER ARA?TIRMA SORU KA[IDI”NA CEVAP VEREN Ö[RET M ÜYELER L STES ………..271
EK.4: ANKARA SBF’DEN 1956-1968 YILLARI ARASINDA DOKTORA E[ T M N TAMAMLAYANLAR………...272
EK.5: S YAS L MLER TÜRK DERNE[ TÜZÜ[Ü………..273
EK.6: TÜRK SOSYAL B L MLER DERNE[ ’N N 16.10.2004 TAR HL OLA[ANÜSTÜ GENEL KURULU’NDA KABUL ED LEN YEN TÜZÜ[Ü ………...275
EK.7: KONULARINA VE TEZ TÜRÜNE GÖRE 1987-EK M 2001 TAR HLER ARASI TEZLER………..279
EK.8: TÜBA'NIN KURULMASI HAKKINDA KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME ………..…283
EK.9: PROF. DR. TARIK ZAFER TUNAYA'NIN KRONOLOJ K OLARAK YA?AMI ……….285
EK.10: TARIK ZAFER TUNAYA HAKKINDA DEVLET- AL YE-OSMAN YE TEZK RES ……….287
EK.11 A: TARIK ZAFER TUNAYA’NIN GALATA SARAY L SES BT DA KISIM NAK L LMUHABER (Ön sayfa) ………...288
EK.11 B: TARIK ZAFER TUNAYA’NIN GALATA SARAY L SES BT DA KISIM NAK L LMUHABER (Arka sayfa)………289
EK.12: DEVR M OCAKLARI DERNE[ TÜZÜ[Ü ………...290 EK.13: TÜRK YE EKONOM K VE SOSYAL ETÜDLER VAKFI SENED ….295 EK.14: PROF. DR. TARIK ZAFER TUNAYA’NIN YAPITLARININ
SINIFLANDIRILARAK L STELENMES ………...306
EK.15: PROF. DR. TARIK ZAFER TUNAYA’NIN SEÇ LM ? ÇALI?MA ARKADA?LARI VE YAKIN ÇEVRES NDEK K ? LERE
UYGULANANGÖRÜ?ME KA[IDI ……… …………314 Ek.15.1: Prof. Dr. Tar k Zafer Tunaya’n n Seçilmi* Çal *ma Arkada*lar ve Yak n
Çevresindeki Ki*ilere Uygulanan Görü*me Ka d ’na Prof. Dr. Ayd n
Aybay’ n Cevab ……… ………..315 Ek.15.2: Prof. Dr. Tar k Zafer Tunaya’n n Seçilmi* Çal *ma Arkada*lar ve Yak n
Çevresindeki Ki*ilere Uygulanan Görü*me Ka d ’na Prof. Dr. lter
Turan’ n Cevab ……… ………317 Ek.15.3: Prof. Dr. Tar k Zafer Tunaya’n n Seçilmi* Çal *ma Arkada*lar ve Yak n
Çevresindeki Ki*ilere Uygulanan Görü*me Ka d ’na Prof. Dr. Ali Ya*ar Sar bay’ n Cevab ……… ………318 Ek.15.4: Prof. Dr. Tar k Zafer Tunaya’n n Seçilmi* Çal *ma Arkada*lar ve
Yak n Çevresindeki Ki*ilere Uygulanan Görü*me Ka d ’na
Doç. Dr. Mehmet Ö. Alkan’ n Cevab ……… …………319 Ek.16. Prof. Dr. Tar k Zafer Tunaya’n n El Yaz s le Siyasi Partiler Önsözü….321 Ek.17. Prof. Dr. Tar k Zafer Tunaya’n n Profesörlük Raporu ……….326
Ç ZELGELER D ZELGES
Sayfa No
Çizelge 1 : Siyaset Bilimcilerin De erlendirilmesi ………128
Çizelge 2 : Prof. Dr. Ersin Kalayc o lu’nun Yönetmi* Oldu u Tezler ………..152
Çizelge 3 : Prof. Dr. Bülent Daver’in Yönetmi* Oldu u Tezler ……….153
Çizelge 4 : Prof. Dr. lter Turan’ n Yönetmi* Oldu u Tezler ……….154
Çizelge 5 : Prof. Dr. Ergun Özbudun’un Yönetmi* Oldu u Tezler ………...156
Çizelge 6 : Prof. Dr. Ali Ya*ar Sar bay’ n Yönetmi* Oldu u Tezler ………..158
Çizelge 7 : Prof. Dr. Süleyman Seyfi Ö ün’ün Yönetmi* Oldu u Tezler …………..162
Çizelge 8 : Prof. Dr. Esat Çam’ n Yönetmi* Oldu u Tezler ………...163
Çizelge 9 : Prof. Dr. Cemil Oktay’ n Yönetmi* Oldu u Tezler ………..165
Çizelge 10: Prof. Dr. Nur Vergin’in Yönetmi* Oldu u Tezler ………...166
Çizelge 11: Prof. Dr. Taner Timur’un Yönetmi* Oldu u Tezler ………168
Çizelge 12: Prof. Dr. Prof. Dr. Atilla Yayla’n n Yönetmi* Oldu u Tezler …………170
KISALTMALAR AB : Avrupa Birli i
ABD : Amerika Birle*ik Devletleri AP : Adalet Partisi
AÜ : Ankara Üniversitesi
AÜBYYO : Ankara Üniversitesi Bas n Yay n Yüksek Okulu AÜSBF : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi AÜSBO : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Okului Bkz. : Bak n z
BÜ BF : Bo aziçi Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi. BM : Birle*mi* Milletler
CHP : Cumhuriyet Halk Partisi D E : Devlet statistik Enstitüsü DP : Demokrat Parti
DPE : D * Politika Enstitüsü DPT : Devlet Planlama Te*kilat
KV : ktisadi Kalk nma Vakf .Ü. : stanbul Üniversitesi
ÜHF : stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi
ÜHFM : stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuas
ÜSBF : stanbul Üniversitesi Siyasal (Bilimler) Bilgiler Fakültesi ÜSBFD : stanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi TÜ : stanbul Teknik Üniversitesi
KAV : Konrat Adeneur Vakf LDT : Liberal Dü*ünce Toplulu u MGK : Milli Güvenlik Konseyi MHP : Milliyetçi Hareket Partisi MSP : Milli Selamet Partisi
ODTÜ : Orta Do u Teknik Üniversitesi Ord. : Ordinaryus
SBF : Siyasal Bilgiler Fakültesi SBO : Siyasal Bilgiler Okulu
S SAV : Siyasal ve Sosyal Ara*t rmalar Vakf S TD : Siyasi limler Türk Derne i
TDV : Türk Demokrasi Vakf
TESEV : Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etütler Vakf TODA E : Türkiye ve Orta Do u Amme daresi Enstitüsü TSBD : Türk Sosyal Bilimler Derne i
TÜBA : Türkiye Bilimler Akademisi
TÜS AD : Türkiye Sanayici ve * Adamlar Derne i TZT : Tar k Zafer Tunaya
I. KES M
ARA TIRMA HAKKINDA AÇIKLAMALAR Bu kesimde ara*t rma hakk nda k sa aç klamalar yap lm *t r.
1. ARA TIRMANIN KONUSU, AMACI, DENENCELER , YÖNTEM VE SUNU SIRASI
Bu bölümde, ara*t rman n konusu ve önemi, amac , denenceler ve yöntemi, evreni ve örneklemi, kavram tan mlar ve sunu* s ras na yer verilmi*tir.
1.1. Ara!t rman n Konusu ve Önemi
Ülkemiz Siyaset Bilimindeki çal *malar nicelik olarak belli bir düzeyin üzerine ç km * olmas na kar* n, nitelik olarak bir düzensizlik ve da n kl k sergilemektedir. Yapaca m z bu çal *mada bu da lm *l n ortaya konulmas , sorunun bu boyutuna ilgi çekilmesi ve bu sorunlar n çözümüne yönelik katk lar getirilmesi önem ta* maktad r. Bu çerçevede alanda çal *anlar n dikkatini bu sorunlara çekmeye ve ortak bir fikir birli i olu*turmaya çal * lm *t r.
1.2. Ara!t rman n Amac
Ara*t rmam z n amac ; a*a da belirtilen denenceler do rultusunda bilgi ve belgelere ula*arak bunlar de erlendirmek, ara*t rma konusu ile ilgili sorunlar belirlemek ve bu sorunlara yönelik öneriler üretmekle beraber Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA”n n siyaset biliminin geli*imine yapm * oldu u katk lar ortaya ç karmak ve tan nmas n sa lamakt r.
1.3. Ara!t rman n Denenceleri ve Yöntemi
Ara*t rma iki temel denence ve bu temel denencelere dayal olarak üretilen 7 adet alt denencelerden olu*maktad r.
Birinci ana denence; Türkiye’de Siyaset Bilimi dal nda az msanmayacak bilgi birikimi oldu u halde, bu birikimin çok da n k olmas , Türk Siyaset Bilimcilerinin katk lar n n ortak ölçütler kullan larak de erlendirilmemesi, bu Siyaset Bilimcilerinin katk lar n n uluslararas Siyaset Bilim dal ndaki yerlerinin aç kça bilinmemesi, bu alan n Türkiye’deki e itimde, ö retimde ve uygulamada h zla geli*mesine engel olmaktad r.
kinci ana denence; Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA Türk Siyaset ve Sosyal Bilimciler içinde özgün ve önemli bir yere sahiptir.
Bu iki ana denenceyle ba lant l olarak üretilen di er alt denenceler *unlard r:
1. Siyaset Bilimciler Türkiye’deki hakim siyaset anlay * n n çok ilerisindedirler. 2. ktidarlar Siyaset Bilimcilerinin niteliklerinden yeterince yararlanama-maktad rlar. Türkiye’de iktidarlar n tutumlar ndan kaynaklanan nedenlerden dolay bugünkü siyasal ya*ama Siyaset Bilimcilerin katk lar yok denecek kadar azd r. 3. Türkiye’de Siyaset Bilimcileri halka ula*amam *lard r.
4. Siyaset Bilimi kamuoyuna mal olmam * seçkinci bir durumda kalm *t r.
5. Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA Türk Siyaset ve Sosyal Bilimciler içinde alana yap tlar ile katk s bak m ndan özgün ve önemli bir yere sahiptir.
6. Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA Türk Siyaset ve Sosyal Bilimciler içinde alana uygulamalar ile katk s bak m ndan özgün ve önemli bir yere sahiptir.
7. Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA Türk Siyaset ve Sosyal Bilimciler içinde uzmanl k alanlar bak m ndan özgün ve önemli bir yere sahiptir.
Bu ara*t rmam zda “betimsel ara*t rma yöntemi” ile “tarihsel ara*t rma yöntemi” kullan lm *t r.
1.4. Ara!t rman n Evreni ve Örneklemi
Ara*t rmada “Türk Siyaset Bilimcileri Ara*t rma Soru Ka d ” (EK.1) kullan lm *t r. Bu soru ka d ile, devlet ve özel üniversitelerin Kamu Yönetimi veya Uluslararas li*kiler bölümlerine ba l “Siyaset ve Sosyal Bilimler” anabilim dal nda Profesör Dr., Doçent Dr. ve Yard mc Doçent Dr. unvanlar na sahip ö retim üyelerinin ki*isel kimlik bilgilerine ili*kin on soru yer almaktad r. Bu sorulardan amaç, ö retim üyelerinin akademik geçmi*leri ve siyaset bilimi ile olan ilgi derecelerini anlamaya yöneliktir. kinci grup sorular ise, ara*t rman n konusu ile ilgili sorulard r. Bu sorulardan da amaç öncelikle ara*t rma yapaca m z “Siyaset Bilimi Alan E itiminde Öncü” siyaset bilimciyi saptamakt r. Daha sonra alanla ilgili onbir soruya göre siyaset bilimine katk s bulunanlar saptamak ve siyaset biliminin geli*me durumunu ortaya koymaya çal *makt r. Ara*t rman n evrenini saptamak amac yla, internet ortam ndan ve telefon olanaklar ndan yararlan lm *t r.
Ara*t rman n Evreni olarak; devlet ve vak f üniversitelerinde bulunan siyaset bilimi ana bilim dal nda görevli olan Ö retim Üyeleri seçilmi*tir. Haziran 2003 tarihine kadar 16 üniversiteye bizzat gidilerek, di erleri ile de telefonla ileti*im kurularak 157 ö retim üyesi saptanm *t r (EK.2). Ö retim üyelerinin Akademik Unvan na ve Devlet Özel/Vak f üniversite olma durumuna göre da l m Ek.2’de gösterilmi*tir. Da l m, Prof. Dr. (45+11=56), Doç. Dr. (15+9=24), Yrd. Doç. Dr. (63+14=77) *eklindedir.
Haziran 2003 tarihine kadar bizzat gidilerek on üniversiteden toplam 28 ö retim üyesinden ara*t rma soru ka d na cevap al nm *t r (EK.3). Bu ö retim üyelerinin yukar daki gibi da l m , Prof. Dr. (8+0=8), Doç. Dr. (1+0=1), Yrd. Doç. Dr. (19+0=19) *eklindedir.
“Türk Siyaset Bilimcileri Ara*t rma Soru Ka d ”na baz ö retim üyeleri cevap verebilmek için ayr bir çal *ma yapmak gerekti i, bu nedenle cevap veremeyeceklerini belirtmi*lerdir. Yine baz ö retim üyeleri de “bir siyaset bilimciyi incelemek için böyle bir ara*t rma soru ka d na gerek yok, birisini seçer incelersiniz” diyerek bu dü*üncede oldu undan dolay cevaplamak istemediklerini söylemi*lerdir. Bu durumlar bizim ana denencemizdeki “Türkiye’de Siyaset Bilimi dal nda az msanmayacak bilgi birikimi oldu u halde, bu birikimin çok da n k olmas , Türk Siyaset Bilimcilerinin katk lar n n ortak ölçütler kullan larak de erlendirilmemesi, bu Siyaset Bilimcilerinin katk lar n n uluslararas Siyaset Bilim dal ndaki yerlerinin aç kça bilinmemesi, bu alan n Türkiye’deki e itimde, ö retimde ve uygulamada h zla geli*mesine engel olmaktad r” görü*ünü destekleyen bir davran *t r.
“Türk Siyaset Bilimcileri Ara*t rma Soru Ka d ”ndan elde edilen bulgular ilerde ilgili kesimlerin içerisinde ayr nt l olarak de erlendirilmi*tir. Burada ara*t rma konusuyla ilgili ve tez ad n n belirlenmesinde kullan lan ölçüt ve bir sorunun de erlendirmesini yap lm *t r.
2.1. Türkiye’nin en iyi siyaset bilimcisini seçmek için sizce hangi ölçütler kullan lmal d r?
Aç k uçlu olan bu soruya cevap verenlerden yar ya yak n (13 ki*i), “yay nlar ve etkileri”; üç ki*i, “alana yapt özgün teorik katk , özgün ampirik katk , e itimci olarak rolü, ö renciler üzerindeki etkisi, ekol geli*tirmi* olmas ”; iki ki*i, Türkiye’nin pratik sorunlar yla ve tarihiyle siyaset bilimi aras ndaki ili*kilerinden çözümleyici çal *malar üretmi* olmak; di er görü*ler de baz farkl l klar olmakla beraber bu üç görü*ten birine veya bir kaç na anlam itibariyle yak nd r.
Bu yan tlar sonuç olarak, ara*t rma konusu ile ilgili olarak sordu umuz 12 sorunun ölçüt olarak kullan lmas n n yararl olaca yönde bizi desteklemi*tir.
Bilimcilerinden a$a da verilen ölçütler aç s ndan ilk be$e giren kimlerdir? Lütfen yaz n z? 2.2.1. Siyaset Bilimi Alan E itiminde Öncü olan ilk be$ ki$i:….”
Bu soruya verilen yan tlar sonucunda belirlenen siyaset bilimciler ve görü*ü payla*an ö retim üyelerinin say s a*a daki gibidir.
1.?erif MARD N :16
2.Tar k Zafer TUNAYA:15 3.Nermin ABADAN-UNAT:10 4.Münci KAPAN :6 5.Ersin KALAYCIO[LU :5 6.Bülent DAVER :5 7. lter TURAN:4 8.Ergun ÖZBUDUN:4 9.Ali Ya*ar SARIBAY:4 10.Kemal KARPAT:3 11.Mete TUNCAY :3 12.Ahmet Taner KI?LALI:3 13.Süleyman Seyfi Ö[ÜN:3 14.Esat ÇAM:3
15.Bahri SAVCI :3 16.Cemil OKTAY:3 17.Nur VERG N:3
Yukarda isimleri verilen 17 siyaset bilimcinin di er sorulara göre de erlendirilme sonuçlar tezin üçüncü kesiminde “Türk Siyaset Bilimciler” ba*l alt nda yap lm *t r. Bu 17 ki*inin d * nda kalan 6 siyaset bilimciyi öncü olarak, iki*er ö retim üyesi seçmi*tir. Bu bilim insanlar m z; Niyazi BERKES, Taner T MUR, Yavuz ABADAN, Kemali SAYBA?ILI, Atilla YAYLA ve Mustafa ERDO[AN’d r.
Yukarda isimleri say lan 23 siyaset bilimci d * nda 26 siyaset bilimciyi öncü olarak birer ö retim üyesi seçmi*tir. Bu bilim insanlar n n isimleri; Mehmet Emin KÖKTA?, lber ORTAYLI, Mübeccel KIRAY, Ümit HASSAN, Ça lar KEYDER, Mehmet Ali A[AO[ULLARI, Cemal Bali AKAL, Murat SARICA, Ay*e AYATA, Binnaz TOPRAK, Do an AVCIO[LU, Ayd n YALÇIN, Ayferi GÖZE, Sina AK? N, dris KÜÇÜKÖMER, Mümtaz Er TÜRKÖNE, Mümtaz SOYSAL, Metin HEPER, Y lmaz ESMER, Ra*it KAYA, Taha PARLA, Ahmet DAVUTO[LU, Faruk SÖNMEZO[LU, Türkkaya ATAÖV, Mehmet Ali KILIÇBAY ve Bülent TANÖR’dür. Bir ö retim üyesi de bu soruya yan t vermemi*tir.
Yukar da s ralamada görüldü ü gibi, birinci olarak, Prof. Dr. ?erif MARD N için 16 ki*i siyaset bilimi alan e itiminde öncü oldu unu kabul etmi*tir. kinci, Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA, üçüncü, Prof.Dr. Nermin ABADAN-UNAT, dördüncü, Prof. Dr. Münci KAPAN , be*incili i ise, Prof. Dr. Ersin KALAYCIO[LU ile Prof. Dr. Bülent DAVER beraber payla*m *lard r.
Prof. Dr. ?erif MARD N ile ilgili olarak yapm * oldu umuz ara*t rma sonucunda; Say n Prof. Dr. ?erif MARD N’in görü*leri üzerinde akademik bir çal *man n yap lm * oldu unu saptad k. Bu çal *ma, K r kkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü bünyesinde Doç. Dr. Hikmet ÖZDEM R dan *manl nda yürütülmü* bir yüksek lisans tezidir. “Osmanl ’da Yöneten ve Yönetilenler Bir 1erif Mardin Çözümlemesi” ismini ta* yan çal *ma Adem ÇAYLAK taraf ndan yap lm * ve 1996 y l nda bitirilmi*tir. Vadi yay nlar aras nda yay nlanm *t r (Çaylak, 1998).
Ara*t rmac ya göre, Türk sosyal bilimler literatüründe seçkin bir yere sahip olan ?erif Mardin’in çal *malar n , Osmanl -Türk toplumunda ortaya ç kan “yöneten-yönetilen” ili*kisi ekseninde incelemek, metodolojik aç dan uygun görülmü*tür (Çaylak,1998: 10). Bu çal *man n birinci bölümünde, “yöneten-yönetilen” ili*kisini tahlil etmeye temel olabilecek “yöneten-yönetilen” ay r m , “yönetim” olgusu, “iktidar” ve “otorite” gibi kavramlar çerçevesinde bir tür kavramsal çerçeve çözümlemesi yap lmaya çal * lm *t r (Çaylak,1998: 16-28).
kinci bölüm, “yöneten-yönetilen” ili*kisini farkl yakla* mlar ve savlar çerçevesinde Osmanl -Türk toplumu özelinde incelemeye yöneliktir.
Üçüncü bölümde ?erif Mardin’in yakla* mlar esas al narak, Osmanl -Türk toplumunda “yöneten-yönetilen” ili*kisinin geli*me evreleri ortaya konulmaya çal * lm *t r. Bu evreler iki kesimde incelenmi*tir. lk kesimde, klasik Osmanl toplumunda “yöneten-yönetilen” ayr m n temellendiren bir tak m unsurlar ortaya konularak, Osmanl Devletinin çökü* içerisine girdi i dönemlerin bu ba lamda meydana getirdi i dönü*üm biçimleri ele al nm *t r. kinci kesim daha çok Osmanl Devletinin modernle*me/bat l la*ma süreci ile birlikte “yöneten-yönetilen” ili*kisinde yaratm * oldu u etkiyi de erlendirmeyi konu edinmi*tir.
Ara*t rmac sonuç k sm nda, ?erif Mardin’in görü*lerinden esinlenerek baz saptamalarda bulunur. Osmanl mparatorlu undan Cumhuriyet Türkiyesi’ne, buradan da günümüze kadar özellikle Türk toplumsal yap s n n derinlerinde yatan keskin “yöneten-yönetilen”, “devlet-halk” ikili ine dayanan temel felsefesinde gözle görülür bir de i*im ya*anmam *t r. Merkez-çevre ay r m na dayal çat *ma, Osmanl ’da merkez ile çevre aras na
giren yap sal unsurlar n (din gibi) kalkt oranda, Cumhuriyet Türkiyesi’nde daha da bir sars nt ile hissedilir oldu u ileri sürülmektedir (Çaylak, 1998: 224-230).
Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA ile ilgili yapm * oldu umuz ara*t rma sonucunda bilim insan n n gerek sa l nda ve gerek 29 Ocak 1991’de stanbul’da vefat ndan sonra hayat ve görü*leri hakk nda ba ms z akademik bir çal *maya rastlanmad . Ancak vefat ndan sonra haz rlan * iki arma an kitap bulunmaktad r.
Yukarda say lan nedenlerden dolay Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA’n n seçilmesi Tez zleme Komitesine önerilmi* ve öneri komite taraf ndan kabul edilmi*tir.
1.5. Kavram Tan mlar
Ara*t rmada anahtar sözcük olarak “Siyaset Bilimi” ve “Siyaset Bilimci” sözcükleri s kça kullan lm *t r. Tezin iki numaral ba*l Siyaset Nedir? biçimindedir. Bu bölümde geni* incelemeler yap lmaya çal * lm *t r. Burada sadece sonuç niteli inde özet olabilecek bir tan mla yetinilmi*tir.
Siyaset Bilimi: Devlet ve di er siyasal kurumlar n, kurulu*u, geli*imi, amaçlar , i*levleri ve bunlar aras ndaki ili*kilerin yan s ra siyasal kat l m, siyasal de i*im, siyasal önderlik ve siyasal kararlar n analizlerini de içine alan çal *ma alan d r (Genç-Demirdö en, 1994: 174).
Siyaset Bilimci: Siyaset bilimiyle; bilgi üretme, tüketme, bilgi ürettirme ve tükettirme anlam nda ilgilenen ki*idir.
Yukar daki iki anahtar sözcük yan nda ara*t rmada s kça kullan lan di er anahtar sözcükler a*a da belirtilmi*tir:
Siyaset/Politika: Gerçekte hem bir çat *ma ve iktidar kavgas d r, hem de –hiç de ilse bir ölçüde- toplumun bütün üyelerinin yarar na olabilecek bir düzen yaratma arac d r (Kapani, 1983:2). Toplumun tümünü ilgilendiren ili*kileri son a*amada me*ru zora dayanarak düzenleyen eylemler bütünüdür (Dursun, 2002: 33).
ktidar: Bir i*i yapabilme gücü, erk, kudret. Bir i*i ba*arabilme yetki ve yetene i. Devlet yönetimini elinde bulundurma ve devlet gücünü kullanma yetkisi; bu yetkiyi elinde bulunduran ki*i ve kurulu*lar (Eren v.d., 1988: 693).
Siyasi ktidar: Tüm toplumu etkileyen ve kapsam na alan etkileme ve buyurma gücüdür. Siyasi iktidar n sosyal iktidardan farkl l klar vard r. Bunlar; etkiledi i toplumsal alan yönünden kapsam farkl l , en üstün iktidar olmas aç s ndan üstünlük farkl l ve zor (kuvvet) kullanma farkl l d r (Öztekin, 1993: 21).
Egemenlik: Ba ms z olma, hiçbir denetim kabul etmeme. Kendi üstünde bir otorite tan mama. Hâkimiyet. Devletin egemenli i iç ve d * i*lerinde ba ms z olmas , kendi üstünde bir otorite tan mamas d r (Ba datl , 1997: 111). Günümüzde kapsam aç s ndan de i*ikliklere u ram * olmakla birlikte, ulusal devletin di er devletlere kar* ba ms zl anlam na gelir (San, 1998: 74).
Elit: Seçkin (elite) sözcü ü 17. yüzy lda üstün kaliteli mallar nitelemek için kullan l rd . Sonralar bu sözcü ün kullan m alan geni*leyerek birinci s n f askerî birlikler veya soylulu un üst katmanlar gibi, üst toplumsal katmanlar ifade etmeye ba*lad . Ancak bu sözcü ün siyasî literatürde yayg n olarak kullan lmas , Vilfredo Pareto’nun yaz lar sayesinde olmu*tur (Türköne, 2003: 380).
Devlet: Amac , toplumsal düzenin, adaletin ve toplumun iyili inin sa lanmas olan; belli bir toprak parças (ülke) üzerinde yerle*mi* bir insan toplulu una (halka) dayanan ve bu topraklar üzerinde bulunan her *ey üzerinde nihaî me*rû kontrola (otoriyeye) sahip; siyasal bir örgütle (hükümet) donanm * sosyal bir organizasyondur (Dâver, 1993: 166).
Siyasal Rejim: Bir devletin yönetim biçimi. Cumhuriyet rejimi örne i gibi (Eren v.d., 1988: 1219).
Anayasa: Devletin *eklini, siyasal rejimini, bu siyasal rejimin gerektirdi i temel hak ve özgürlükleri, devlet birey ili*kilerinin çerçevesini belirleyerek, ayr ca devletin temel örgütlerinin kurulu* ve i*leyi*ine ili*kin kurallar koyarak devlet gücünü s n rland ran üstün yasa (San, 1998: 3).
Demokrasi: ktidar n egemen halk taraf ndan yürütüldü ü, ya da bu halk n içinden ç kt bir ülkedeki rejime verilen isimdir. Burada iktidar n ayr l prensibine sayg gösterilir, az nl k haklar kanunla korunur, muhalefet tenkitlerini me*ru *ekilde yapabilir, seçimler serbesttir, ve iki ya da daha fazla parti aras nda yap l r ve nihayet bas n özgürlü ü ile grev hakk na sayg gösterilir (Ang n, 1967: 70).
Siyasi Parti: Halk n deste ini sa lamak suretiyle devlet mekanizmas n n kontrolünü ele geçirmeye veya sürdürmeye çal *an, sürekli ve istikrarl bir örgüte sahip siyasal topluluklard r (Özbudun, 1979: 4).
Kamuoyu: Belli bir zamanda, belli bir tart *mal sorun kar* s nda, bu sorunla ilgilenen ki*iler grubuna veya gruplar na hâkim olan kanaattir (Kapani, 1983: 115).
Bask ve Ç kar Gruplar : Ortak menfaatler etraf nda birle*en ve bunlar gerçekle*tirmek için siyasal otoriteler üzerinde etki yapmaya çal *an örgütlenmi* gruplard r (Kapani, 1983: 152; Turan,1976: 132).
Seçim : Eskiden intihap denen seçim terimi, farkl alternatifler aras ndan birini tercih etme, birini belirleme eylemini ifade etmektedir. Günlük hayat m zda pek çok alanda seçim yapmakta, farkl seçenekler aras ndan kendi isteklerimize, beklentilerimize ve arzular m za uygun olan birini seçmekteyiz… Siyasal yönetici ve temsilcilerin seçme hakk na sahip halk n oylar yla belirlenmesini ifade eden siyasal seçimler, hem yerel siyasal yöneticilerin seçilmesini hem de ulusal düzeyde siyasal kadrolar n belirlenmesini sa layan demokrasinin en önemli kurumlar ndan biridir (Dursun, 2002: 335).
Seçim Sistemi: Temsil organlar yla devlet hükümranl n kullanack organlar n seçimlerini yapma ve örgütleme düzeni. Seçim sistemi devlet taraf ndan saptan r (A*ukin vd.,1979: 205). Seçim sistemlerinin temel fonksiyonu, parlamentodaki sandalyeleri, ald klar oy miktarlar na göre siyasi partiler aras nda da tmakt r. Sistemin kurallar , bu da t m i*levini gerçekle*tirmeye yöneliktir. Seçim sistemleri, birbiriyle çeli*en iki ilkeyi gerçekle*tirmeyi amaçlar. Bunlar “temsilde adalet” ve “yönetimde istikrar” ilkeleridir (Önder, 2003: 294).
Siyasal Sistem: Toplumlar n kollektif amaçlar n belirlemek ve gerçekle*tirmek üzere geli*tirdikleri bir örgütler dizisidir (Turan, 1976: 16). Bir ülkenin siyasî ortam n te*kil eden ili*ki, süreç, kural ve kurumlar n bütününü ifade eden kavram. Bir toplumun kollektif amaçlar n n siyasetle alâkal olanlar n belirleyen ve gerçekle*tiren sosyal kurumlar manzumesi (Yayla, 2003: 175-176).
Siyasal Kültür: Bir toplumun gerek o toplumun siyasal sistemi içinde yer alan, gerekse öteki siyasal olu*umlar dedi imiz, devlet, parlamento, hükümet, siyasal parti, kamu yönetimi, sendika, dernek, siyasal iktidar, demokrasi, seçim, anayasa vb. gibi kavramlar konusundaki bilgisi, görgüsü, al *kanl klar , yakla* mlar , tutum ve davran *lar n n tümüdür (Öztekin, 1993: 178).
Siyasal Kat lma: Siyasal sistem içinde yurtta*lar n do rudan ya da dolayl biçimde yöneticilerin seçimini ve kararlar n etkilemeyi amaçlayan eylemlerin bütünüdür (Çam, 1998: 169).
Sivil taatsizlik: Demokratik bir hukuk devletinde tek tek veya grup hâlinde bâz yutta*lar n toplumun dikkatini bir haks zl a çekmek ve böylelikle onun düzeltilmesi yönünde bir toplumsal bask yaratmak amac yla, bilinçli olarak ve alenî tarzda hukuku
çi nemeleri/hukuk emrine muhalefet etme durumu. Sivil itaatsizlik eylemi sistemin me*rulu unu reddetmez; tam tersine, sistemin temel ilkelerine at fla kendini hakl gösterir ve bu ilkelere uyulmas n talep eder (Yayla, 2003: 174).
Sivil Toplum: Devletin etkinlik alan n n, denetiminin ve bask s n n toplum üyeleri üzerinde belirleyici olmad ve toplum üyelerinin militarizm ve devletin zorbal n hissetmedikleri toplum tipidir (K z lçelik ve Erjem, 1996: 476). Bireyle devlet aras nda yer alan ara yap lar, birlikler kompleksi. Sivil toplum etnik, dinsel ve di er gönüllü birlikleri içerir. Sivil toplumun ilkesi gönüllülük ve r zad r.
Sivil Toplumculuk: Devlet ile sivil toplum aras nda kaç n lmaz bir çeli*ki bulundu unu kabul eden ve seçimini sivil toplumdan yana yaparak, siyasal, ekonomik ve kültürel alanlarda sivil toplumun güçlendirilmesi gerekti ini savunan görü* (Y ld z, 2003: 362).
deoloji: “ deoloji”nin bir birine z t farkl tan mlamalar ve anlamlar bulunmaktad r. deoloji kavram n n kendisi çok fazla ideolojiye bula*m *t r. 18.yüzy l n sonunda “fikirlerin bilimi” anlam nda icat edilmi*tir (Türk, 2003: 143). Dünyay belli bir biçimde sunan, yorumlayan, de erlendiren simgesel yüklü inan * ve anlat m örgüleridir; belli eylem tarz n biçimlendirecek, di erlerini ise uygunsuz k lacak *ekilde tasarlanm *lard r (Kettler, 1994: 393).
Siyasal deoloji: Bir ülke, devlet, millet, siyasal bir parti veya siyasal bir grup taraf ndan benimsenen; amac belirli siyasal hedefler olan ve siyasal, sosyal, ekonomik olaylar , kurumlar , bu amaçlara göre yorumlayan inanç ve fikirler bütünüdür (Dâver, 1993: 274).
Resmi deoloji: Devlet ayg t n elinde tutan veya etkileme yetene ine sahip olan elitlerin/seçkinlerin; kendilerini ve ellerinde tuttuklar devlet ayg t n me*rula*t rmak, varl klar n sürdürmek ve kendilerine yönelik itaati/ba l l sa lamak için kulland klar ço unlukla gev*ek, pragmatik, irrasyonel, eklektik ve sistematik nitelikli de erler bütünüdür (Türk, 2003: 140).
Liberalizm: Feodalizmin çökü*ünün ve kapitalizmin ortaya ç k * n n bir ürünüdür. En geni* anlam yla liberalizm, ki*isel hak ve özgürlüklerin korunmas amac yla devletin s n rland r lmas n isteyen bir ideolojidir ve her ideoloji gibi dü*ünsel bir projeye dayanmaktad r. Liberalizmin ö eleri olarak bireycilik, özgürlük, ak l, e*itlik, ho*görü, r za ve s n rl hükümeti sayabiliriz (Türk, 2003: 120-121).
Sosyalizm: Sosyalizmin dilimizde “toplumculuk” anlam na gelmektedir. Ba*ka bir deyi*le sosyalizm, toplum yarar n özel bireysel yararlar n üzerinde tutmak ve toplumu bu amaçla
örgütlemek anlam na geliyor. Sosyalist dü*ünceler, genellikle san ld gibi kapitalizme tepki olarak do mad . Kapitalizmin do u*undan çok daha önce, insanlar aras ndaki e*itsizli in nedenleri üzerine e ilinmesi ile ortaya ç kmaya ba*lad . Daha hakça daha kusursuz bir toplumsal düzen anlay * biçiminde kendisini ortaya koydu (K *lal , 1998: 267).
Nasyonal Sosyalizm: 1920’de Adolph Hitler (1889-1945) taraf ndan kurulmu* Alman Nasyonal Sosyalist Partisi’nin ideolojisine verilen isimdir. Hitler bu konudaki fikirlerini 1925’de yay nlanan Mein Kampf (Kavgam) adl kitab nda aç klam *t r (Ang n, 1967: 152).
Fa+izm: ki dünya sava* aras nda talya’da do up geli*en bir hareket olarak ba*lam *, iktidar ele geçirdikten sonra da korporatif yap da otoriter ve totaliter bir sistem kurmu*tur. Daha sonra spanya, Portekiz ve Latin Amerika ülkelerinde ayn karakterde devlet sistemlerine örnek olmu*tur (Göze, 1986: 327).Fa*izm, pek çok aç dan, Frans z htilali sonras nda serpilip büyüyen ak lc l k, ilerleme, özgürlük ve e*itlik gibi de erlerden olu*an Bat siyasal dü*üncesine kar* bir tepki olarak görülebilir. Sözü edilen bu de erlerin yerini fa*izmde birlik, mücadele, liderlik ve güç gibi olgular alm *t r. Bireyin yerini organik bir ba la birbirine ba lanm * devleti ve milleti için kendini feda etmeye haz r ve tam bir vazife anlay * yla hareket eden insanlardan olu*an milli birlik ve dayan *ma alm *t r (Türk, 2003: 133-134).
Marksizm: Karl Marks’ n (1818-1883) felsefesine verilen isimdir. Sosyal olaylar diyalektik ve tarihî materyalizm ile izah ve kapitalist sistemi mahkûm etmesi, çe*itli yorum ve uygulamalara yol açm *t r. Bunlar n ba* nda Sovyetler Birli i kurucusu Lenin’in (1870-1924) uygulamas gelir (Ang n, 1967: 135).
Kemalizm: T pk liberalizm ve sosyalizm gibi bir devrim ideolojisi olarak do mu*tur. Ancak geri kalm * bir ülkede çok zor ko*ullarda gerçekle*mi*tir. Kemalizm ba ms zl ve ça da*la*may gerçekle*tirmeye çal *m *t r. Ba ms zl k yan nda ekonomik ba ms zl da içeren tam bir ba ms zl kt r. Milliyetçilik, rkç ve ümmetçi bir anlay *a dayanmaz. Ulusu yaratan temel ö e, ortak tarih ve buna ba l olarak ortak dil ve ortak kültürdür. Seçkincili i reddeden halkç bir ideolojidir. Kemalist ideolojinin çerçevesini olu*turan ilkelerden milliyetçilik, cumhuriyetçilik ve laiklik liberalizmden, devletçilik, halkç l k ve devrimcilik ise sosyalizmden esinlenmi*tir. Ça n ihtiyaçlar na uygun yeni kurumlar koymay amaçlam *t r. Bir yandan da sürekli olarak yeniliklere, de i*melere aç k kalmay ve kal pla*may önleme çal *m *t r. Kemalizm, insan haklar , kad n haklar konusunda insanlar ezmeden, ciddi bir bask ve talep gelmeden kendili inden vermi*tir. Çok köklü ve ciddi reformlar gerçekle*tirilmi*tir. Kendi dönemindeki ideoloji ve rejimlerin ço u y k l rken Kemalist
ideolojinin hâlâ dimdik ayakta ve geçerli olmas onun gerçekçili ini ve sa laml n gösteren en önemli kan tt r (K *lal , 1998: 305-306).
Feminizm: Temelde kad n ile erkek aras ndaki iktidar ili*kisini de i*tirmeyi amaçlayan siyasî bir harekettir. Kad nla erkek aras ndaki ili*kiyi aile, e itim, i* dünyas , siyasî hayat, kültür ve tarihe kadar geni* bir yelpaze içinde sorgular. Feminizm kad n erkek aras ndaki ayr mda erkek üstünlü ünü ve erkek merkezli toplumsal normlar sona erdirmeyi, yerine kad ns de erleri ikame etmeyi amaçlayan bir siyasi hareket olarak geli*mektedir (Çaha, 2003: 560).
Bürokrasi: Sözcük anlam yla bürolarda çal *an görevliler eliyle yönetim; bürolar n – yönetsel örgütlerin- gayr *ahsi ve kurallara dayanan yetkisi ve egemenli i anlam na gelir. Bürokrasi kavram ba*l ca dört anlam öbe ini ku*atmaktad r: 1. Bir yönetim ayg t , 2. Bir toplumsal ve toplumbilimsel kategori, 3. Bir yönetsel örgütlenme yöntemi, 4. (Kötüleyici anlamda) Gereksiz i*lemlerin, formalitelerin bollu u (Bozkurt, 1998: 43).
Me+ruiyet/Me+ruluk: Bir birey, grup, siyasal sistem ya da devletin iktidarlar n toplumda hakl l k kazanmas sürecine me*ruiyet denilir (K z lçelik ve Erjem, 1996: 377). Herhangi bir olgunun, olay n, durum ya da davran * n toplumda yayg n biçimde, yerinde, do ru ve hakl bulunmas keyfiyeti. Bu anlamda me*ruluk, yasalara uygun olabilece i gibi ayk r da olabilir. Sözgelimi, me*ru müdafaa amac yla adam öldürmek, yasalara ve me*rulu a ayk r de ildir. Buna kar* l k kan davas n n yayg n oldu u bir toplumda bu amaçla adam öldürme, me*ru olmakla beraber yasal de ildir (San, 1998: 169-170).
1.6. Ara!t rman n Sunu! S ras
Ara*t rma dört kesimden olu*maktad r. Birinci kesim “Ara*t rma Hakk nda Aç klamalar” ba*l n ta* maktad r. Bu kesimde; ara*t rman n konusu, amac , denenceleri, yöntemi, evreni ve örneklemi, ile kavram tan mlar ve sunu* s ras na yer verilmi*tir.
kinci kesim “Siyaset Bilimi Kavram ve Türkiye’de Geli*imi” ba*l n ta* maktad r. Bu kesimde; “Siyaset Bilimi Nedir?”, “Siyaset Bilimiyle lgili Disiplinler”, “Bir Uzmanl k Alan Olarak Türk Siyaset Biliminin Geli*me Düzeyi”, “Siyaset Bilimi Yay nlar n n Türkiye’de Geli*me Düzeyi”, “Türkiye’de Siyaset Bilimi Yap tlar n Tan tma Çal *malar ” ve “Türkiye’de Siyaset Bilimi Yazar ve Ara*t rmac lar n Tan tma Çal *malar na Örnekler” ba*l klar na yer verilmi*tir.
Üçüncü kesim “Türk Siyaset Bilimcilerinden Örnekler ve Örnek Bir Türk Siyaset Bilimcisi Olarak Prof. Dr. Tar k Zafer TUNAYA” ba*l n ta* maktad r. Bu kesimde; “Türk Siyaset Bilimciler”, “Türkiye’de Siyaset Bilimi E itimi ve Yay nc l le lgili Kurumlar ve Bir Yakla* m (Model) Önerisi”, “Türk Siyaset Bilimcisi Olarak Prof. Dr. Tar k Zafer Tunaya”, “Prof. Dr. Tar k Zafer Tunaya’n n De erinin Ortaya Konulmas ” alt ba*l klar bulunmaktad r.
Dördüncü kesim “Genel De erlendirme ve Sonuç” ba*l n ta* maktad r. Bu kesimde elde edilen bilgiler do rultusunda ula* lan bulgulara, üretilen önerilere ve sonuça yer verilmi*tir.
II. KES M
S YASET B L M KAVRAMI VE TÜRK YE’DE GEL M
Bu kesimde, siyaset biliminin ne oldu una, siyaset bilimiyle ilgili disiplinlere, bir uzmanl k alan olarak Türk siyaset biliminin geli*me düzeyine, siyaset bilimi yay nlar n n Türkiye’deki geli*me düzeyine, Türkiye’de siyaset bilimi yap tlar n tan tma çal *malar na, Türkiye’de siyaset bilimi yazar ve ara*t rmac lar n tan tma çal *malar na ve Türkiye’de siyaset bilimi yap t ve yazarlar n tan tma çal *malar ndan örneklere yer verilmi*tir.
2. S YASET B L M NED R ?
Bu bölümde, siyaset biliminin konusuna, yöntemine, do u*una, ça da* geli*melere ve siyaset biliminin kapsam na de inilmi*tir.
2.1. Siyaset Biliminin Konusu
Siyaset biliminin varl Antik Yunan dönemine kadar uzanmas na kar* n, son yar m yüzy la kadar siyaset bilimi genelde bir devlet bilimi olarak anla* l yor ve hukuk, iktisat, sosyoloji gibi bilim dallar içerisinde inceleniyordu. Bu anlamda siyaset biliminin konusunu; devletin ne oldu u, nas l ortaya ç kt , kayna , görevleri, çe*itleri, devlet içerisindeki kurum ve kurulu*lar gibi konular olu*turuyordu.
Günümüzde ise siyaset biliminin esas konusunu siyasal iktidar olu*turmaktad r. Bu anlamda siyasal iktidar n ne oldu u, kayna , dayana , ele geçirilmesi, s n rland r lmas , devredilmesi, kullan lmas , siyasal iktidar etkileyen faktörler, siyasal partiler, egemenlik, de i*ik siyasal sistemler, siyaset bilimi içinde incelenmektedir. Bu çerçevede siyaset biliminin ara*t rma alan na siyasal partiler, seçimler, seçim sistemleri, devlet sistemleri, siyasal kurumlar ve örgütler, siyasal davran *lar, siyasal kültür, kamuoyu, bask gruplar ve bunlar n etkileri girmektedir (Öztekin, 1993: 16).
Siyaset bilimini, siyasal otorite ile ilgili kurumlar n ve bu kurumlar n olu*mas nda ve i*lemesinde rol oynayan davran *lar n bilimi olarak tan mlayabiliriz. Böyle bir tan m, bir yandan siyaset biliminin günümüzde ilgilendi i konular n tümünü kapsarken, öte yandan da oldukça belirgin bir s n r getirmektedir (K *lal , 1992: 3).
2.2. Siyaset Biliminin Yöntemi
Bilimsel yöntem evren ile ilgili bilgilerin nesnel biçimde elde edilmesinde izlenen yoldur. XVII’ci yüzy lda do al bilimlerde geli*en bilimsel yöntem, ideal olarak sosyal bilimler, bu arada siyaset bilimi için de geçerlidir. Bu bilimsel yöntem sorunlar n çözümünde üç a*amadan olu*an ba lant l dü*ünce ve eylem bütününe dayanmaktad r. Birinci a$ama; sorunun belirlenmesidir. 5kinci a$ama; sorunun aç klanmas için bir denence (hipotez) geli*tirilmesidir. Üçüncü a$ama; denencenin do rulanabilmesi için olaylar n gözleme tabi tutulmas d r. Böylece düzenli ve denetimli bir gözlemle denencesini do rular veya geçersizli ini kan tlar. Siyaset bilimcilerin ara*t rma çerçevelerine verme e çal *t klar biçim, bilimsel yöntemin belirtti imiz bu ideal biçimidir. Siyaset biliminde say sal bilgileri toplama ve inceleme amac yla dört yöntem yayg n ve verimli bir biçimde kullan lmaktad r. Bunlar; deneysel ara*t rma, kar* la*t rmal çal *malar, örnek olay ve tarihsel inceleme yöntemleridir (Çam, 1998: 67-70). Siyasal bilimde yöntem ve ara*t rma evrelerine hakk nda bilgi için; Ru*en KELE? taraf ndan derlenen, Toplum Bilimlerinde Ara!t rma ve Yöntem, isimli yap t n içerisinde .TURAN’ n haz rlam * oldu u “Siyasal Bilimde Yöntem” çal *mas na bak labilir.
Siyaset bilimi toplum bilimlerinin yani sosyal bilimlerin bir dal d r. Dolay s yla fizik bilimlerden farkl d r. Gerek gözlem, gerek s n fland rma ve gerekse yorum a*amalar nda bu farkl l k aç kça görülmektedir. Örnek vermek gerekirse, suyun kaynama ve donma dereceleri dünyan n her yerinde yüzy llard r ayn d r. Oysa ABD’deki siyasal partiler ve seçmenlerin e ilimleri ile Türkiye’deki siyasal partiler ve seçmenlerin e ilimleri çok farkl d r. Ayr ca ayn ülke içinde de i*ik zamanlarda siyasal partilerin yap lar nda ve seçmen e ilimlerinde farkl l klar olu*ur. *te bu nedenle siyaset bilimcilerinin i*i zordur (K *lal , 1998: 13). Seçimler ve oy verme üzerinde yap lan ara*t rmalarda kullan lan yöntemlerle ilgili olarak, Kele* taraf ndan derlenen ve yukar da ad geçen yap t n içerisinde A. Payasl o lu’nun haz rlam * oldu u “Seçimler ve Oy Verme Üzerinde Yap lan Ara*t rmalarda Kullan lan Yöntemler” isimli çal *mas na bak labilir.
2.3. Siyaset Biliminin Do3u!u
Siyaset biliminin tarihsel kökenlerine bakarken yaln zca dü*ünce sistemlerini göz önünde tutmak yeterli de ildir; kurumlar n geli*imini de dikkate almak gerekmektedir.
Yerle*ik tar ma geçilmesini sa layan neolitik a*amayla birlikte nüfus art * , i*bölümü, kentle*me, teknik ilerleme ve ö retim gibi olgular ortaya ç km *, sosyal farkl la*ma ve karma* kl k giderek artm *t r. lk belirleyici geli*meler Orta Do u’da büyük rmaklar n (Dicle,
F rat, Nil) çevrelerinde meydana gelmi*, buralarda rmak sular n yönlendirmeye ve denetlemeye yönelik “kamu çal *malar ” yap lm *t r. Siyasal alanda da avc l k ve toplay c l k ekonomisine uygun dü*en “ailesel-kabilesel” örgütle*melerin yerine, yeni örgütlenme türlerinde belirli s n rlar, sosyal gruplar aras nda farkl la*ma, inanç sistemlerinin geli*mesi, merkezi ve birle*tirici bir kurum olarak krall n ortaya ç k * , uzmanla*m * bir askerî ve sivil bürokrasinin olu*mas çarp c özellikler olarak yerle*mi*tir.
Bu eski deney yaln zca “tarih” olarak kalmamaktad r. Yaratt klar baz kal plar n günümüze dek süregelmeleri nedeniyle günümüzdeki deney ve kurumlar üzerinde etkili olmu*tur. Siyaset ve siyasal dü*ünce üzerinde Eski Yunan yan nda az msanamayacak bir etkisi bulunan Roma deneyi, bu ilk a*aman n siyasal deneyinden derinlemesine etkilenmi* ve biçimlendirilmi*tir (Çam, 1998: 46).
Siyaset bilimi toplum bilimlerinin hem en eskisi, hem de en yenisi say l r. Politikay genel anlamda insanlar n yönetimi olarak ele al rsak, daha ilk ça lardan beri bir çok seçkin dü*ünürün bu konularda dü*ünmeye ve yazmaya ba*lad klar n görürüz. Aristo ikibin y ldan çok önceleri “Politika” ba*l n ta* yan ünlü eserinde, ilk kez bilimlerin s n fland rmas n yaparken politikay , insan etkinliklerinin en kapsaml s olmas aç s ndan bilgi hiyerar*isinin en üst kademesinde tutuyor ve onu pratik anlamda üstün bilim” olarak niteliyordu. Bu nedenle günümüzde bir çok yazar ve bilim adam , Aristo’yu siyaset biliminin öncüsü ve babas saymaktad r (Öztekin, 1993: 17).
Yak n zamanlara gelinceye kadar, siyaset konusuna ili*kin eserler felsefi olmaktan öteye gidememi*tir. Bu nedenledir ki, örne in Siyasal Dü*ünceler Tarihi çok eskilere kadar uzand halde, siyasal olaylara toplum bilimsel bak * oldukça yenidir.
Siyasal dü*ünce alan nda felsefeden bilime yöneli* Aristo ile ba*lar. Daha sonra bni Haldun devlet ve iktidar kavramlar n bilimsel bir yakla* mla incelemi*tir. talyan Makyavel ise gözlemledi i olaylara dinsel ve ahlaki aç dan bakmay p var olan saptamaya çal *t . Frans z Montesquie bir toplumda geçerli kurallar n, o toplumun içinde bulundu u co rafi ve toplumsal *artlarla ba lant s n ara*t rd .
19. yüzy ldan itibaren bütün toplum bilimler ve siyasal dü*ünce daha çok bilimsel hale geldiler. Aguste COMTE sosyoloji deyimini ortaya att . Zamanla “Toplumsal Bilimler” kavram geli*ti. Karl MARX ise toplumsal de i*menin temeline ekonomik alt yap y koydu ve toplumsal bilimlerde öznelli in yerine nesnelli i (objektifli i) koydu. Frans z Alexis de TOCQUEV LLE’ nin “Amerika’da Demokrasi” isimli eseri, tam anlam yla bilimsel say labilecek ilk ve önemli çal *malardand r. Kitap, özellikle toplumsal-ekonomik geli*menin siyasal sistem üzerindeki etkisini ortaya koymak bak m ndan önem ta* may ve birçok aç dan güncelli ini korumay
