Aile Hekimliği Uzmanlık Eğitiminde Yaşlı Sağlığı Eğitiminin Yeri

Saðlýðý Eðitiminin Yeri

Nil TEKÝN

SGK Narlýdere Dinlenme ve Bakýmevi, Ýzmir

Özet

Dün­ya­da ve Tür­ki­ye'de yaþ­lý nü­fus gi­de­-rek art­mak­ta­dýr. Yaþ­lý­la­rýn sað­lýk ku­rum­la­rý­-na di­ðer yaþ grup­la­rýn­dan da­ha faz­la baþ­vur­-du­ðu bi­lin­mek­te­dir. Et­kin sað­lýk hiz­me­ti su­-nu­mu­nun sað­la­na­bil­me­si için bu yaþ gru­bu­-nun özel­lik­le­ri­nin ve ge­rek­si­nim­le­ri­nin bi­lin­-me­si önem­li­dir. Bu ne­den­le ai­le he­kim­li­ði uz­-man­lýk eði­ti­min­de yaþ­lý sað­lý­ðý eði­ti­mi ve uy­gu­la­ma­la­rý­nýn gi­de­rek ge­liþ­ti­ril­me­si ve güç­len­di­ril­me­si öne­ril­mek­te­dir. Uz­man­lýk eði­ti­mi prog­ram­la­rýn­da sü­rek­li ba­kým te­me­-lin­de yal­nýz­ca has­ta­ne de­ðil, ev­de ve ba­ký­-mev­le­rin­de de yaþ­lý sað­lý­ðý hiz­me­ti­ne yö­ne­lik eði­tim sü­re­ci oluþ­tu­rul­ma­lý­dýr. Ül­ke­miz­de ye­ni ge­liþ­mek­te olan bu alan­lar­da oluþ­tu­ru­-lan ge­ri­at­rik ekip­te eði­tim­li ai­le he­kim­le­ri yer ala­bi­lir, ekip üye­le­ri ve ge­ri­at­rist­ler baþ­ta ol­mak üze­re di­ðer alan uz­man­la­rý ara­sýn­da uy­gun ko­or­di­nas­yo­nu sað­la­ya­bi­lir. Bu­nun için ül­ke­miz­de hýz­la ge­li­þen iki di­sip­lin olan ai­le he­kim­li­ði ve ge­ri­at­ri di­sip­lin­le­ri­nin iþ­bir­-li­ði bü­yük önem ta­þý­mak­ta­dýr.

Anah­tar­ke­li­me­ler: Ai­le He­kim­li­ði,

yaþ­-lý sað­yaþ­-lý­ðý, ge­ri­at­ri, eði­tim.

Abstract

The el­derly po­pu­la­ti­on is in­cre­asing mo­re and mo­re in the world and in Tur­key. It is known that el­derly app­li­es to he­alth ca­re cen­-ters mo­re than ot­her age gro­ups. It is es­sen­ti­-al to know re­qu­ire­ments and cha­rac­te­ris­tics of this age gro­up to en­su­re ef­fi­ci­ent he­alth ca­re ser­vi­ce. For this rea­son, it is re­com­men­-ded to de­ve­lop and re­in­for­ce el­derly he­alth edu­ca­ti­on and prac­ti­ces in fa­mily me­di­ci­ne spe­ci­ality edu­ca­ti­on. Not only edu­ca­ti­on pro­-cess for hos­pi­tal sho­uld be es­tab­lis­hed as the ba­sis of con­ti­nu­ous ca­re but al­so edu­ca­ti­on pro­cess for el­derly he­alth ca­re at ho­me and nur­sing ho­mes sho­uld be es­tab­lis­hed in spe­-ci­alty edu­ca­ti­on prog­rams. Edu­ca­ted fa­mily physi­ci­ans may be in­vol­ved in ge­ri­at­ric te­am es­tab­lis­hed in the­se are­as de­ve­lo­ping in our co­untry, pro­per co­or­di­na­ti­on may be en­su­red among ma­inly te­am mem­bers and ge­ri­at­rists and ot­her fi­eld spe­ci­alists. The co­ope­ra­ti­on of fa­mily me­di­ci­ne and ge­ri­at­ric dis­cip­li­nes de­ve­lo­ping fast in our co­untry is of gre­at im­-por­tan­ce.

Key­words: Fa­mily de­di­ci­ne, el­derly

Gi­riþ

Özel­lik­le ABD ve Av­ru­pa ül­ke­le­ri baþ­ta ol­mak üze­re tüm dün­ya­da nü­fu­sun gi­de­rek yaþ­lan­dý­ðý bi­-lin­mek­te­dir. ABD'de el­li yýl için­de 75 yaþ ve üze­-ri yaþ­lý­la­rýn top­lu­mun %30'unu oluþ­tu­ra­ca­ðý, Av­-ru­pa'da 15 yýl son­ra yaþ­lý nü­fu­sun 20 yýl ön­ce­si­ne gö­re %62'lik ar­týþ gös­te­re­ce­ði ön­gö­rül­mek­te­dir1, 2_.

Ül­ke­miz­de de 65 yaþ üs­tü nü­fu­sun ar­týþ eði­li­mi dik­kat çe­ki­ci bir dü­ze­ye ulaþ­mýþ­týr. Tür­ki­ye Ýs­ta­-tis­tik Ku­ru­mu'nun 2010 yý­lý ad­re­se da­ya­lý nü­fus sa­yý­mý ve­ri­le­ri­ne gö­re ül­ke­miz­de­ki 65 yaþ üze­ri nü­fus yak­la­þýk 5,3 mil­yon­dur ve Tür­ki­ye nü­fu­su­-nun %7,2 si­ni oluþ­tur­mak­ta­dýr3_{. Yaþ­lý nü­fu­sun}

gi­-de­rek art­ma­sý, yaþ­lý­la­ra yö­ne­lik sað­lýk hiz­met­le­ri ta­le­bi­ni de art­týr­mak­ta­dýr4_{. Bu hiz­met­le­rin çað­daþ}

þe­kil­de ve­ri­le­bil­me­si için ai­le he­kim­li­ði di­sip­li­ni­-nin te­mel özel­lik­le­ri­di­sip­li­ni­-nin doð­ru ve et­kin ola­rak uy­-gu­la­ma­ya ak­ta­rýl­ma­sý ge­rek­mek­te­dir. Bu uy­gu­la­-ma­la­rýn ye­ter­li dü­ze­ye ula­þa­bil­me­si için ise ai­le he­kim­li­ðin­de yaþ­lý sað­lý­ðý eði­ti­mi­nin ge­liþ­ti­ril­me­-si ana he­def­ler için­de yer al­ma­lý­dýr.

Ül­ke­miz­de­hýz­la­ge­li­þen­iki­genç­di­sip­lin:­Ai­-le­he­kim­li­ði­ve­ge­ri­at­ri

Ai­le he­kim­li­ði tüm yaþ, cins, or­gan ve has­ta­lý­-ðý kap­sa­yan bir uy­gu­la­ma ala­nýn­da, ki­þi­le­ri fi­zik­-sel, ruh­sal ve sos­yal ya­pý­sýy­la bir bü­tün ola­rak de­-ðer­len­dir­me­yi ai­le he­kim­li­ði uz­man­lýk ala­ný­nýn il­-ke­le­ri doð­rul­tu­sun­da, ki­þi­le­re ai­le­le­ri, için­de ya­þa­-dýk­la­rý top­lum ve kül­tür­le­ri bað­la­mýn­da sü­rek­li ba­kým ver­me­yi amaç­lar5_{. Ai­le he­kim­li­ði­nin}

bü­tün­-cül ba­kýþ açý­sý yaþ­lý sað­lý­ðýn­da bü­yük önem ta­þý­-mak­ta­dýr. Yaþ­lý has­ta­lar yal­nýz­ca bir or­gan ve sis­-tem­le iliþ­ki­li ola­rak dü­þü­nül­me­mek­te, ruh­sal ve

sos­yal ya­pý­la­rýy­la bir bü­tün ola­rak de­ðer­len­di­ril­-mek­te­dir. Bu yak­la­þým yaþ­lý­lýk dö­ne­min­de, has­ta­-lýk ve te­da­vi­le­rin et­kin yö­ne­ti­mi­ne ola­nak sað­la­-mak­ta­dýr2, 6, 7_{. Ai­le he­kim­li­ðin­de­ki sü­rek­li­lik il­ke­si}

de yaþ­lý has­ta­lar açý­sýn­dan de­ðer ta­þý­mak­ta­dýr. Ya­-pý­lan bir ça­lýþ­ma­da sað­lýk sis­tem­le­ri el­ver­di­ði oran­da bu yaþ gru­bu has­ta­la­rýn, ai­le he­ki­mi­ni, he­-kim ta­þý­nýn­ca­ya, emek­li olun­ca­ya ve­ya ölün­ce­ye ka­dar de­ðiþ­tir­me­dik­le­ri gös­te­ril­miþ­tir8_.

Yaþ­lý nü­fu­sun ar­tý­þýy­la kap­sam­lý sað­lýk ta­ra­ma­-la­rý, kro­nik has­ta iz­lem ve ba­ký­mý ai­le he­kim­le­ri için gi­de­rek da­ha önem­li bir gö­rev ha­li­ne gel­mek­-te­dir. Ge­ri­at­rik has­ta­la­rýn ge­rek­si­nim­le­ri­nin kap­-sam­lý ola­rak bi­lin­me­si, bu has­ta­la­rýn en iyi þe­kil­-de þe­kil­-de­ðer­len­di­ril­me­si ve ge­ri­at­rik has­ta­ya öz­gü yö­-ne­ti­min et­kin ol­ma­sý ge­rek­mek­te­dir2_{. Ai­le}

He­kim­-le­ri ken­di­He­kim­-le­ri­ne bað­lý yaþ­lý nü­fu­sun za­man­la da­ha da ar­ta­ca­ðý­nýn far­kýn­da ol­ma­lý, "yaþ­lý dos­tu" uyar­-la­ma­lar ile sað­lýk hiz­me­ti su­num­la­rý­ný ge­liþ­tir­me­-li­dir. Sað­lýk ida­re­ci­le­ri ise ha­zýr­lýk­la­rý­ný gi­de­rek ar­tan yaþ­lý nü­fu­sun sað­lýk ve ba­kým ge­rek­si­nim­le­-ri­ni kar­þý­la­ya­bil­mek üze­re yap­ma­lý­dýr. Yaþ­lý sað­lý­-ðý hiz­met su­nu­mu­na yö­ne­lik po­li­ti­ka­lar ge­liþ­ti­ril­-me­si, de­mog­ra­fik de­ði­þim göz önü­ne alý­na­rak sað­-lýk hiz­me­ti su­num alan­la­rý­nýn ye­ni­den ya­pý­lan­dý­-rýl­ma­sý ge­rek­mek­te­dir9_.

Ev­de ba­kým hiz­met­le­ri, ge­liþ­miþ bir­çok ül­ke­de ai­le he­kim­le­ri­nin de yer al­dý­ðý ekip­ler­le et­kin ola­-rak ger­çek­leþ­ti­ril­mek­te­dir. Ül­ke­miz­de ev­de ba­kým uy­gu­la­ma­la­rý ye­ni ye­ni ge­liþ­mek­te­dir. Ai­le he­kim­-li­ði uy­gu­la­ma­sý­nýn tüm ül­ke­ye ya­yýl­ma­sý ile bir­lik­-te ba­zý böl­ge­ler­de has­ta­ne baz­lý ekip­le­rin des­bir­lik­-te­ði­ne kar­þýn ge­nel ola­rak ai­le he­kim­le­ri ta­ra­fýn­dan ev­de sað­lýk hiz­me­ti ve­ril­me­ye ça­lý­þýl­mak­ta­dýr. Ev­de

ba­-ký­mýn ve kro­nik has­ta­lýk­la­rýn yö­ne­ti­mi­nin ge­liþ­ti­ril­-me­si yaþ­lý­lar için be­lir­gin ya­rar sað­la­ya­cak­týr6, 10_.

An­cak ül­ke­miz­de­ki sað­lýk sis­te­mi­nin ev­de ba­ký­mý ge­re­ðin­ce des­tek­le­me­me­si, eki­bin gö­rev alan­la­rý­-nýn ve so­rum­lu­luk­la­rý­alan­la­rý­-nýn tam ola­rak be­lir­len­me­miþ ol­ma­sý ve bu alan­da ye­tiþ­miþ in­san gü­cü­nün de ký­-sýt­lý ol­ma­sý gi­bi bir­çok ne­den­le ha­len is­te­ni­len se­vi­-ye­ye ula­þý­la­ma­mýþ­týr6_.

Ül­ke­miz­de yaþ­lý­la­rýn, ikin­ci ve üçün­cü ba­sa­mak sað­lýk hiz­met­le­ri­ni di­ðer yaþ grup­la­rýn­dan da­ha çok kul­lan­ma eði­lim­le­ri mev­cut­tur. Ai­le he­kim­li­ðin­de yaþ­lý sað­lý­ðý hiz­met su­nu­mu­na yö­ne­lik ben­zer so­-run­lar ge­liþ­miþ ül­ke­ler­de de mev­cut­tur. Ör­ne­ðin ABD'de yaþ­lý sa­yý­sý­nýn art­ma­sýy­la git­tik­çe da­ha çok yaþ­lý ai­le he­kim­le­rin­den sað­lýk hiz­me­ti al­mak­-ta­dýr. An­cak 1980 yý­lýn­da ayak­tan ba­ký­lan yaþ­lý­la­-rýn vi­zit­le­ri­ni %62 ora­nýn­da ai­le he­kim­le­ri, %38 ora­nýn­da di­ðer alan uz­man­la­rý ya­par­ken, 2005 yý­-lýn­da bu ora­nýn ai­le he­kim­le­ri açý­sýn­dan %43'e düþ­-tü­ðü, di­ðer alan uz­man­la­rý­nýn vi­zit­le­ri­nin %57'e ulaþ­tý­ðý gö­rül­mek­te­dir. Di­ðer alan uz­man­la­rý­na ya­-pý­lan baþ­vu­ru­lar kýs­men mul­tipl kro­nik has­ta­lýk­la­-ra bað­lý ola­bi­lir. An­cak ai­le he­kim­le­ri­nin yaþ­lý has­-ta­la­rýn iz­le­min­de­ki ro­lü­nün azal­ma tren­di bir­çok so­ru­nu be­ra­be­rin­de ge­tir­mek­te­dir. Ba­ký­mýn sü­rek­-li­li­ðin­de bo­zul­ma, ilaç yan et­ki­le­ri, ta­ný ve te­da­vi­-de aþý­rý mü­da­ha­le­le­rin iyat­ro­je­nik so­nuç­la­rý bun­lar ara­sýn­da sa­yý­la­bi­lir10_.

Yaþ­lý­la­ra su­nu­la­cak sað­lýk hiz­met­le­rin­de ma­li­-yet kon­tro­lü ve hiz­met ka­li­te­si­nin at­tý­rýl­ma­sý için ai­le he­kim­le­ri mer­ke­zi rol­le­ri­ni sa­vun­mak zo­run­-da­dýr. Ai­le he­kim­le­ri­nin her þe­yi ya­pa­ma­ya­ca­ðý açýk­týr. Yaþ­lý sað­lý­ðýn­da ba­þa­rý, hem­þi­re­ler, sos­yal ça­lýþ­ma­cý­lar, sað­lýk eði­tim­ci­le­ri, te­ra­pist­ler gi­bi

di­-ðer týb­bi ça­lý­þan­la­rýn oluþ­tur­du­ðu bir ekip ile ger­-çek­le­þir. An­cak bir sað­lýk pro­fes­yo­ne­li­nin tüm ba­-kým pla­ný­nýn so­rum­lu­lu­ðu­nu al­ma­sý ve ko­or­di­nas­-yo­nu sað­la­ma­sý ge­re­kir. Ai­le he­ki­mi sýk­lýk­la bu gö­rev için en uy­gun ki­þi­dir10_{. Ai­le he­kim­le­ri,}

ay­rý­-ca ikin­ci ve üçün­cü ba­sa­mak sað­lýk hiz­met­le­rin­de yer alan di­ðer alan uz­man­la­rý ve ge­ri­at­rist­ler­le ko­-or­di­nas­yo­nu sað­la­ya­bil­me­li­dir. Ekip­te­ki bu gö­rev kül­fet­li ve zor ola­bi­lir, an­cak li­der­lik ol­ma­dan op­-ti­mal bir ba­ký­mýn ga­ran­ti­si sað­la­na­maz6, 10_{. Bu}

bað­-lam­da ai­le he­kim­le­ri­nin yaþ­lý has­ta­la­rýn iz­le­min­-de­ki ye­ri gi­de­rek ar­tan bir öne­me sa­hip ola­cak­týr.

Ge­ri­at­ri, ar­tan yaþ­lý nü­fu­sun ge­rek­si­nim­le­rin­-den doð­muþ, ge­nel ola­rak tek bir bi­lim da­lý­nýn çöz­mek­te güç­lük çek­ti­ði so­run­la­rý týb­bi, sos­yal, psi­ko­lo­jik ve etik çer­çe­ve­de ele alan

bir bi­lim da­lý­dýr. Ge­liþ­mek­te olan bir­çok ül­ke­-de ol­du­ðu gi­bi ül­ke­miz­ül­ke­-de ül­ke­-de ye­ni ye­ni ge­ri­at­ri bi­-lim dal­la­rý oluþ­tu­rul­mak­ta­dýr8_{. As­lýn­da ge­ri­at­ri}

ül­-ke­miz için 'genç' bir bi­lim da­lý­dýr. Böy­le­si genç bir di­sip­lin ol­ma­sý, ile­ri yaþ gru­bu­na yö­ne­lik bü­-tün­lük­çü ba­kýþ açý­sý ve di­ðer di­sip­lin­ler­le ya­kýn iþ bir­li­ði ge­rek­tir­me­si ai­le he­kim­li­ði di­sip­li­ni ile ör­-tü­þen yön­le­ri­dir.

Ai­le he­kim­li­ði aka­de­mis­yen­le­ri­nin gi­de­rek sa­yý­sý­nýn art­ma­sý­na kar­þýn ge­ri­at­ri bi­lim da­lýn­da ha­len sý­nýr­lý sa­yý­-da aka­de­mis­yen mev­cut­tur. Me­zu­ni­yet ön­ce­si ve son­ra­-sý týp eði­tim­de ge­rek­li ge­ri­at­ri eði­tim­le­ri­nin ve­ri­le­bil­me­-si için ar­tan sa­yý­da aka­de­mis­ye­ne ge­rek­ve­ri­le­bil­me­-si­nim var­dýr. Üni­ver­si­te­ler­de ge­ri­at­ri ve ge­ron­to­lo­ji bö­lüm­le­ri­nin da­-ha faz­la açýl­ma­sý, ge­nel ola­rak pe­di­at­rist­ler dý­þýn­da­ki tüm di­sip­lin­ler­de ça­lý­þan he­kim­le­rin yaþ­lý nü­fu­sun ge­-rek­si­nim­le­ri­ne gö­re eði­tim al­ma­sý ve yaþ­lan­ma ile il­gi­li araþ­týr­ma­la­rýn des­tek­len­me­si öne­ril­mek­te­dir8_.

Ai­le he­kim­le­ri­nin uz­man­lýk eði­ti­mi sý­ra­sýn­da ge­ri­at­ri eði­ti­mi al­ma­sý­nýn yaþ­lý sað­lý­ðý hiz­met su­-nu­mu­nu ge­liþ­ti­re­ce­ði be­lir­til­miþ­tir. Ge­rek­si­nim­le­-re uy­gun ola­rak plan­la­nýp, uy­gu­la­ma­ya ge­çi­ri­len ai­le he­kim­li­ði uz­man­lýk eði­ti­min­de yaþ­lý sað­lý­ðý eði­tim prog­ram­la­rý di­sip­lin­ler ara­sý iþ­bir­li­ði­ni at­tý­-ra­cak­týr. Bu du­rum ai­le he­kim­li­ði ve ge­ri­at­ri gi­bi hýz­la ge­li­þen ve sað­lýk öl­çüt­le­ri­mi­zi iyi­leþ­tir­me­ye bü­yük kat­ký ve­re­bi­le­cek bi­lim dal­la­rý­nýn iler­le­me­-si­ni sað­la­ya­cak­týr6_.

Yaþ­lý­sað­lý­ðý­eði­tim­prog­ram­la­rý

Ar­tan yaþ­lý nü­fu­sun özel­lik­le­ri ve sað­lýk hiz­-met­le­ri­nin ken­di­ne öz­gü ge­rek­si­nim­le­ri ne­de­niy­le ai­le he­kim­li­ði uz­man­lýk eði­ti­min­de yaþ­lý sað­lý­ðý eði­tim prog­ram­la­rý­nýn da­ha faz­la yer al­ma­sý ge­-rek­ti­ði be­lir­til­miþ­tir. Ge­liþ­miþ ül­ke­ler­de bu eði­-tim­le­rin ai­le he­kim­li­ði uy­gu­la­ma alan­la­rýn­da ve­ya yaþ­lý ya­þam alan­la­rýn­da (ev­de, ba­ký­me­vin­de, hos­-pis­te vb) uy­gu­la­ma­lý ola­rak ve­ril­me­si­ne yö­ne­lik prog­ram­lar dü­zen­len­mek­te­dir. 1970 yý­lýn­da ABD'de ai­le he­kim­le­ri­nin an­cak %25'inin ge­ri­at­ri alan eði­ti­mi ala­bil­di­ði, 1994 yý­lýn­da ba­ký­mev­le­-rin­de alan eði­ti­mi alan­la­rýn ora­ný­nýn %86'ya ulaþ­-tý­ðý bil­di­ril­miþ­tir. 1997 yý­lýn­da Ame­ri­kan Ai­le He­-kim­le­ri Eði­tim Ko­mi­te­si'nin ya­yýn­la­dý­ðý ra­por­da ai­le he­kim­li­ði eði­tim prog­ram­la­rý­nýn uy­gu­lan­ma­-sýn­da ba­ký­mev­le­ri­nin da­ha faz­la oran­da ter­cih edil­me­si ge­rek­ti­ði sa­vu­nul­muþ­tur12_.

1963 yý­lýn­da Edin­burg He­kim­le­ri Kra­li­yet Ko­le­-ji ta­ra­fýn­dan ge­nel ola­rak yaþ­lý sað­lý­ðý eði­ti­mi­nin amaç­la­rý bil­di­ril­miþ­tir. Bu amaç­lar, ba­ðým­sýz­lý­ðýn ko­run­ma­sý, has­ta­nýn ra­ha­tý­nýn sür­dü­rül­me­si ve has­-ta­la­rýn ev­le­rin­de kal­ma­la­rý­nýn sað­lan­ma­sý­dýr.

Ay­rý­-ca ba­ðým­sýz ya­þa­ma­da ka­yýp­lar baþ­la­dý­ðýn­da da müm­kün ol­du­ðu sü­re­ce des­tek­len­me­si ge­rek­ti­ði öne sü­rül­müþ­tür. Ýn­gi­liz Ge­nel Pra­tis­yen­ler Kra­li­yet Ko­le­ji (RCGP), 1978 yý­lýn­da ha­zýr­la­dý­ðý bir ra­por­-da ge­nel pra­tis­yen­le­rin týp fa­kül­te­si me­zu­ni­yet son­-ra­sý eði­tim­le­rin­de ge­ri­at­ri ro­tas­yo­nu­nun mut­la­ka ol­ma­sý ge­rek­ti­ði­ni be­lirt­mek­te­dir. An­cak o yý­llar­da eði­tim alan genç dok­tor­la­rýn ge­nel­lik­le ge­ri­at­ri ro­-tas­yo­nu­na git­me­yi is­te­me­dik­le­ri, ge­ri­at­ri­nin fa­vo­ri bir alan ol­ma­dý­ðý vur­gu­lan­mak­ta­dýr13_.

ABD'de 2007 yý­lý ve­ri­le­ri­ne gö­re bo­ard ser­ti­fi­-ka­lý te­mel eði­tim al­mýþ ai­le he­kim­le­ri­nin an­cak yak­la­þýk %3'ünün ge­ri­at­ri üze­ri­ne üst eði­tim­le­ri mev­cut­tur. Sað­lýk plan­la­yý­cý­la­rý ül­ke­de ge­ri­at­rist­-le­re ve ge­ri­at­ri eði­ti­mi al­mýþ da­ha faz­la sa­yý­da ai­-le he­ki­mi­ne ge­rek­si­nim ol­du­ðu­nu uzun sü­re ön­ce ta­ným­la­mýþ­lar­dýr. Bu sü­reç­te Ame­ri­can Aca­demy of Fa­mily Physi­ci­ans (AAFP), the Ame­ri­can Me­-di­cal As­so­ci­ati­on gi­bi il­gi­li ku­ru­luþ­lar ge­ri­at­ri eði­-ti­min­de özel­lik­le ýs­rar­cý ol­muþ­lar­dýr. So­nuç­ta bir­-kaç yýl için­de tüm ai­le he­kim­li­ði uz­man­lýk öð­ren­-ci­le­ri­nin te­mel ge­ri­at­ri eði­ti­mi al­ma­sý plan­lan­mýþ­-týr. Fa­kat da­ha faz­la sa­yý­da ge­ri­at­ri üze­ri­ne yo­ðun­-la­þa­bi­le­cek, il­gi­li ai­le he­ki­mi­ne ge­rek­si­nim var­dýr. Bu il­gi az­lý­ðý­nýn te­mel ola­rak, zor ama eko­no­mik an­lam­da az ge­ti­ri­si olan ge­ri­at­rik ba­kým­dan kay­-nak­lan­dý­ðý da id­dia edil­mek­tir. Kay­nak­la­rýn ge­liþ­-ti­ril­me­sin­de AAFP, So­ci­ety of Te­ac­hers of Fa­-mily Me­di­ci­ne ve ben­zer ku­ru­luþ­la­rýn lo­bi­le­ri­nin des­tek ara­yý­þý ça­ba­la­rý var­dýr. Bu yön­de si­gor­ta þir­ket­le­ri­nin bi­rin­ci ba­sa­mak­ta ge­rit­rik hiz­met­le­re da­ha faz­la öde­me yap­ma­sý­nýn özen­di­ri­ci ola­bi­le­-ce­ði dü­þü­nül­mek­te­dir14_.

ge­ri­at­ri eði­ti­mi ye­ni ye­ni tar­tý­þýl­ma­ya baþ­lar­ken, uz­man­lýk öð­ren­ci­le­ri­nin de eði­lim­le­ri­nin bi­lin­me­-si ge­re­kir. Ai­le he­kim­li­ði uz­man­lýk öð­ren­ci­le­ri ara­sýn­da ya­pý­lan bir ça­lýþ­ma­da baþ­lý­ca ge­ri­at­ri ol­-mak üze­re %50'e yak­la­þan bir oran­da üst ih­ti­sas ta­lep­le­ri­nin mev­cu­di­ye­ti dik­kat çek­mek­te­dir. Genç­le­rin yaþ­lý sað­lý­ðý­na il­gi gös­ter­dik­le­ri gi­bi tar­týþ­ma, mo­del üze­rin­de ça­lýþ­ma, ça­lýþ­tay ve elek­tro­nik eði­tim gi­bi ye­ni eði­tim met­hod­la­rý­na açýk ol­du­ðu da gös­te­ril­miþ­tir15_.

Yaþ­lý sað­lý­ðý eði­tim prog­ram­la­rý ül­ke­ler­de­ki yaþ­lý sað­lý­ðý uy­gu­la­ma­la­rý­na gö­re fark­lý­lýk gös­te­re­bi­lir. Ör­ne­ðin Sin­ga­pur'da iki ana he­kim gru­bu yaþ­lý sað­-lý­ðý hiz­me­ti­ni pay­laþ­mak­ta­dýr. Baþ­ta ge­ri­at­rist ol­mak üze­re alan uz­ma­ný has­ta­ne­de yaþ­lý sað­lý­ðý uy­gu­la­ma­-la­rýn­dan esas so­rum­lu iken, ai­le he­ki­mi ge­nel ola­rak uzun dö­nem­li ba­kým­dan so­rum­lu­dur. Ara dö­nem has­ta ba­ký­mýn­da ise alan uz­man­la­rý ile ai­le he­ki­mi bir­lik­te so­rum­lu­lu­ðu pay­laþ­mak­ta­dýr. Ge­ri­at­ri üst eði­ti­mi al­mýþ ai­le he­kim­le­ri top­lum­sal ya­pý­da ge­ri­at­-rik ba­kým alan­la­rý­na yön­len­di­ril­mek­te­dir. Bu ai­le he­-kim­le­ri hem bi­yo­me­di­kal hem de sos­yo ge­ron­to­lo­jik ba­kýþ açý­sý ka­zan­ma­lý­dýr. Bu kap­sam­da ya­þam ka­li­-te­si, sað­lýk ba­ký­mý eti­ði, te­da­vi­le­rin doð­ru­lu­ðu ve sað­lýk ba­ký­mý ka­li­te­si­nin ba­kým ve­re­ne et­ki­si de­ðer­-len­di­ril­me­li­dir16_.

Ge­ri­at­ri ve ge­ron­to­lo­ji eði­ti­mi fýr­sat­la­rý­nýn tüm sað­lýk pro­fes­yo­nel­le­ri­ne ge­rek­li ol­du­ðu vur­gu­lan­-mak­ta­dýr. Yaþ­lý sað­lý­ðý hiz­met su­nu­mun­da ça­lý­þan­-la­rýn yal­nýz­ca eði­tim alan de­ðil ay­ný za­man­da eði­-tim ve­ren ol­ma­sý ge­rek­ti­ði de be­lir­til­mek­te­dir16, 17_.

Ai­le he­kim­li­ði uz­man­lýk eði­ti­min­de uzun yýl­lar­dýr eði­tim prog­ram­la­rý uy­gu­la­yan ABD'de bu prog­-ram­la­rýn et­kin­li­ði­nin de­ðer­len­di­ril­me­si­nin de

önem­li ol­du­ðu or­ta­ya kon­muþ­tur. Bu­na yö­ne­lik eði­tim et­kin­li­ði de­ðer­len­dir­me test­le­ri uy­gu­la­ma ör­nek­le­ri bil­di­ril­miþ­tir18_.

Yaþ­lý­lar­da ruh­sal has­ta­lýk­la­rýn ta­ný­sýn­da­ki so­run­-lar, yük­sek doz uy­gun ol­ma­yan ilaç kul­la­ný­mý, ge­ri­-at­rik sen­drom­la­rýn ta­ný ve te­da­vi­sin­de­ki ye­ter­siz­lik­-ler, hos­pis ve pa­li­atif ba­kým­da­ki ko­or­di­nas­yon so­-run­la­rý ha­len ge­liþ­miþ uy­gu­la­ma­lar­da bi­le mev­cut­-tur. Ge­nel ola­rak ge­ri­at­rik sen­drom­la­rýn (düþ­me, üri­ner in­kon­ti­nans ve men­tal du­rum gi­bi) ta­nýn­ma­-sý­nýn za­yýf ol­du­ðu bil­di­ril­mek­te­dir19, 20_.

ABD'de ya­kýn ge­le­cek­te ai­le he­kim­le­ri­nin has­ta iz­lem­le­ri­nin ne­re­dey­se ya­rý­sý­nýn ba­ký­mev­le­rin­de ola­ca­ðý ön­gö­rül­mek­te­dir. An­cak bu­na ne ka­dar ha­-zýr­lýk ya­pýl­dý­ðý ha­len tar­týþ­ma­lý­dýr. Kog­ni­tif ye­ter­-siz­lik­ler­de ta­ný­nýn ko­nu­la­ma­dý­ðý, has­ta­ne son­ra­sýn­-da de­lir­yu­ma va­ran iz­lem­de­ki so­run­la­rýn çö­zü­le­-me­di­ði çe­þit­li ça­lýþ­ma­lar­da gös­te­ril­miþ­tir. Bun­la­rýn aþýl­ma­sý için kla­sik eði­tim prog­ram­la­rý dý­þýn­da yaþ­-lý ba­kým alan­la­rýn­da da­ha uzun sü­re­li ve et­kin ro­-tas­yon­la­rý içe­ren ai­le he­kim­li­ði ge­ri­at­ri eði­tim prog­ram­la­rý­nýn uy­gu­la­ma­sý öne­ril­mek­te­dir. Bu prog­ram­lar mul­ti­disp­li­ner ekip ça­lýþ­ma­sý­nýn öð­re­-nil­me­si­ne de ola­nak sað­la­mak­ta­dýr. Yi­ne ABD'de bu­nun iki ay­lýk bir ro­tas­yon­la uy­gu­lan­ma­sý öne­ril­-miþ­tir. 1993 yý­lýn­dan iti­ba­ren ABD'de Ai­le he­kim­-li­ðin­de ge­ri­at­ri eði­tim prog­ra­mý­nýn güç­len­di­ril­me­si ama­cýy­la ai­le he­kim­li­ði alan uy­gu­la­ma­sý ve iç has­-ta­lýk­la­rý ro­tas­yon­la­rý içi­ne en­teg­ras­yo­nu öne­ril­me­ye baþ­lan­mýþ­týr. Bu ta­rih­ten son­ra ya­pý­lan ba­zý ya­yýn­-lar da bu öne­ri­yi des­tek­le­mek­te­dir. An­cak ha­len 2 ay­lýk bir blok ge­ri­at­ri ro­tas­yo­nuy­la ba­kým alan­la­-rýn­da eði­tim prog­ram­la­rý­nýn oluþ­tu­rul­ma­sýn­da güç­-lük­ler ya­þan­mak­ta­dýr19, 20_.

Yaþ­lý­la­ra yö­ne­lik he­kim­le­rin tu­tum ve dav­ra­nýþ­la­-rý da uy­gu­la­na­cak eði­tim prog­ram­la­dav­ra­nýþ­la­-rýn­da dik­ka­te alýn­ma­lý­dýr. 1980 yý­lýn­da ya­pý­lan ça­lýþ­ma­da uz­man­-lýk öð­ren­ci­le­ri­nin ai­le he­kim­li­ði ya­pan­la­ra gö­re yaþ­lý has­ta­lar­dan da­ha az mem­nun ol­duk­la­rý, genç dok­tor­-la­rýn da­ha az yaþ­lý has­ta­sý bu­lun­du­ðu gö­rül­müþ­tür. Yaþ­lý has­ta­lar­la il­gi­li so­run­la­rýn ba­þýn­da ile­ti­þim güç­-lü­ðü ge­lir­ken, ye­ter­siz týb­bi eði­tim ve za­man ye­ter­-siz­li­ði de ay­rý­ca be­lir­til­miþ­tir. Yi­ne ay­ný ça­lýþ­ma­da genç ai­le he­kim­le­ri­nin bir ge­ri­at­ris­te da­ha ile­ri yaþ­-ta­ki mes­lek­taþ­la­rý­na gö­re da­ha faz­la ge­rek­si­nim duy­du­ðu gö­rül­müþ­tür21_{. 1993 yý­lýn­da ya­pý­lan bir}

di­-ðer ça­lýþ­ma­da ai­le he­kim­li­ði uz­man­lýk eði­ti­mi bi­rin­-ci yýl uz­man­lýk öð­ren­bi­rin­-ci­le­ri­nin yal­nýz­ca %47'si­nin yaþ­lý has­ta­lar­la il­gi­len­mek­ten hoþ­lan­dý­ðý, %53'nün ise hoþ­lan­ma­dý­ðý gö­rü­lür­ken, yaþ­lý has­ta­lar­la il­gi­len­-mek­ten hoþ­lan­ma ora­ný­nýn üçün­cü yýl­da %42'ye düþ­tü­ðü dra­ma­tik ola­rak gö­rül­mek­te­dir20_{. Aka­de­mik}

Ge­ri­at­rik Prog­ram­la­rý Di­rek­tör­le­ri Der­ne­ði'nin yap­tý­-ðý bir araþ­týr­ma­da ai­le he­kim­li­ði uz­man­lýk eði­ti­min­-de eði­lim­ler ve ça­ba­lar eði­ti­min­-de­ðer­len­di­ril­me­ye ça­lý­þýl­-mýþ­týr. Ai­le he­kim­li­ði uz­man­lýk eði­ti­mi ge­rek­si­ni­mi so­rul­du­ðun­da 2001 yý­lýn­da %71'i ge­rek­li gö­rür­ken, 2004 yý­lýn­da bu eði­ti­min ge­rek­li ol­du­ðu­nu dü­þü­nen­-le­rin ora­ný %92'ye ulaþ­mýþ­týr22_{. Ge­ri­at­ri eði­tim}

prog­-ram­la­rýn­da her iki yýl­da da en önem­li prob­lem ola­rak ai­le he­kim­li­ði uz­man­lýk eði­tim prog­ram­la­rý­nýn ha­len sü­ren de­ði­þi­mi, ge­li­þi­mi ya­ný sý­ra ol­duk­ça yo­ðun ve yük­lü ol­du­ðu be­lir­til­mek­te­dir. Ka­na­da­lý Ai­le he­kim­-le­ri ara­sýn­da ya­pý­lan ben­zer bir ça­lýþ­ma­da da yaþ­lý­-lar­da ilaç te­da­vi­le­ri, has­ta­lýk yö­ne­ti­mi, ye­ter­siz za­-man, top­lum­sal kay­nak­la­rýn az­lý­ðý ge­nel so­run­lar ola­rak bu­lun­muþ­tur23_.

Ai­le he­kim­li­ði eði­ti­ci­le­ri­nin eði­tim prog­ram­la­rý­ný

has­ta po­pu­las­yo­nun­da­ki de­ði­þim­le­re bað­lý ola­rak dü­zen­le­me­le­ri ge­rek­mek­te­dir. Böy­le­lik­le ge­le­cek­te uz­man­lýk eði­ti­min­de tü­müy­le ai­le he­kim­li­ði ge­rek­si­-nim­le­ri­ne uy­gun ge­ri­at­ri prog­ram­la­rý­nýn yer al­ma­sý sað­la­na­bi­le­cek­tir. Bu prog­ram­la­rýn yaþ­lý sað­lý­ðýn­da ya­þa­ný­lan bir­çok so­ru­nun çö­züm yo­la­rý­nýn or­ta­ya ko­nul­ma­sýn­da, ba­ký­mýn do­ðal sü­re­ci­nin an­la­þýl­ma­-sýn­da ve et­kin kro­nik has­ta­lýk yö­ne­ti­min­de yol gös­-te­ri­ci ola­bi­le­ce­ði dü­þü­nül­mek­te­dir22_.

So­nuç­ve­öne­ri­ler­

Ai­le he­kim­li­ði uz­man­lýk eði­ti­min­de ge­ri­at­ri eði­ti­mi­nin ge­liþ­ti­ril­me­si ge­rek­ti­ði açýk­týr. Ül­ke­-miz­de ai­le he­kim­li­ðin­de yaþ­lý sað­lý­ðý eði­tim çer­-çe­ve­si­nin be­lir­le­ne­bil­me­si için he­kim­le­rin ge­rek­-si­nim­le­ri, yaþ­lý­la­ra ba­kýþ açý­sý ve ge­ri­at­rik eði­ti­me yö­ne­lik tu­tum­la­rý­ný or­ta­ya ko­yan araþ­týr­ma­la­rýn da­ha faz­la sa­yý­da ya­pýl­ma­sý öne­ri­le­bi­lir. Ge­ri­at­rik eði­tim prog­ram­la­rý­nýn oluþ­tu­rul­ma­sýn­da yaþ­lý po­-pu­las­yon ora­ný yük­sek olan ge­liþ­miþ ül­ke­le­rin de­-ne­yim­le­rin­den fay­da­la­nýl­ma­lý­dýr. Eði­tim prog­ram­-la­rý­nýn ge­liþ­ti­ril­me­sin­de ge­ri­at­ri bi­lim dal­la­rýy­la iþ­bir­li­ði ya­pý­la­bi­lir. An­cak ge­ri­at­ri ala­nýn­da aka­-de­mik bö­lüm ve aka­de­mis­yen sa­yý­sý­nýn da ye­ter­li ora­na ulaþ­ma­sý ge­rek­mek­te­dir.

Et­kin ge­ri­at­rik has­ta iz­le­mi mul­ti­di­sip­li­ner bir yak­la­þým­la, in­ter­di­sip­li­ner bir ekip ile ya­pýl­ma­sý ge­-rek­ti­ði bi­lin­mek­te­dir. Ekip­te yer alan ai­le he­kim­le­ri­-nin, uz­man­lýk eði­ti­min­de ai­le he­kim­li­ði uy­gu­la­ma alan­la­rýn­da, ge­ri­at­ri ki­nik­le­rin­de ve ba­ký­mev­le­rin­de eði­tim al­mýþ ol­ma­sý ai­le he­kim­li­ðin­de yaþ­lý sað­lý­ðý hiz­met su­nu­mu­nu güç­len­di­re­cek ve ge­liþ­ti­re­cek­tir.

1- Smith T. Eu ro pe an he alth chal len ges. BMJ. 1991;303:1395-1397. 2 Mil ler KE, Zylstra RG, Stan drid ge JB. The Ge ri at ric pa ti ent: syste ma tic ap

-pro ach to ma in ta ining he alth. Am Fam Physi ci an. 2000;61:1089-1104. 3 Ak gün S, Ba kar C, Bu da koð lu IÝ. Dün ya da ve Tür ki ye'de yaþ lý nü fus eði li

-mi, so run la rý ve iyi leþ tir me öne ri le ri. Tur kish Jo ur nal of Ge ri at rics. 2004;7(2):105-110.

4 T.C. Baþ ba kan lýk Ýs ta tis tik Ku ru mu: TÜ ÝK Ad re se Da ya lý Nü fus Ka yýt Sis te mi so nuç la rý 2010. Yaþ Gru bu na Gö re Nü fus, 20092010. (www.tu -ik.gov.tr) ad re sin den 30/03/2011 ta ri hin de eri þil miþ tir.

5 Ra kel RE. The fa mily physi ci an. In 'Text bo ok of Fa mil Prac ti ce' (ed). Ra -kel RE. 5th ed. Phi lal delp hia, WB So un ders. 1995;3-19.

6 Te kin N, Þa hin HA. Bi rin ci ba sa mak he kim le ri nin ge ri at rik has ta iz le min -de ki ye ri: Ge ri at rik ba kým mer ke zi ör nek le ri. Sen drom Der gi si. 2006;18 (11):61-64.

7- Diþ çi gil G, Te kin N. "Ai le He kim le ri Ýçin Ge ri at ri El Ki ta bý". Ay dýn, Ad nan Men de res Üni ver si te si Ya yýn la rý. 2007:1-6.

8- Mold JW, Fryer GE, Ro berts AM. When do ol der pa ti ents chan ge pri mary ca re physi ci ans?. J Am Bo ard Fam Pract. 2004;17:453-460.

9 Ký lýnç S, Süt lü S, Atay E. Bur dur ilin de ya þa yan 65 yaþ ve üze ri nü fu sun ba -zý sos yo-de mog ra fik özel lik le ri. Ge ro Fam. 2010;1(4):36-45.

10- Wars haw G. Pro vi ding qua lity pri mary ca re to ol der adults. J Am Bo ard Fam Med. 2009 May-Jun;22(3):239-41.

11 Ay dýn ZD. Yaþ la nan dün ya ve ge ri at ri eði ti mi. Tur kish Jo ur nal of Ge ri at -rics. 1999;2 (4):179-187.

12- Ga ze wo od JD, Van der hoff B, Ac ker mann R, Ce fa lu C. Ge ri at rics in fa mily prac ti ce re ci dency edu ca ti on an un met chal len ge. Fam Med. 2003;35(1):30-34.

13The Bri tish Ge ri at rics So ci ety and the Ro yal Col le ge of Ge ne ral Prac ti ti -oners. Trai ning ge ne ral prac ti ti oners in ge ri at ric me di ci ne. Jo ur nal Of The Ro yal Col le ge Of Ge ne ral Prac ti ti oners. 1978;28:355-359.

14 We iss BD. Ge ri at rics: in our re si dents' fu tu re whet her they know it and li -ke it or not. Fam Med. 2009 Oct;41(9):615.

15- Uzu ner A, Top se ver P, Un lu og lu I, Cay lan A, Dag de vi ren N, Un cu Y et al. Re si dents' vi ews abo ut fa mily me di ci ne spe ci alty edu ca ti on in Tur key. BMC Med Educ. 2010;10:29.

16 Koh G. A Re vi ew of ge ri at ric edu ca ti on in Sin ga po re. Ann Acad Med Sin -ga po re. 2007;36:687-90.

17 Uni ted Na ti ons: Re port of the Se cond World As sembly on Age ing Mad -rid. New York, USA, 2002.

18- Reu ben DB, Lee M, Da vis JW, Es la mi MS, Os ter we il DG, Melc hi ore S et al. De ve lop ment and va li da ti on of a ge ri at rics know led ge test for pri mary ca re re si dents. J Gen In tern Med. 1997;12:450-452.

19 Ste in weg KK. Em bra cing the eco logy of ge ri at rics to im pro ve fa mily me -di ci ne edu ca ti on. Fam Med. 2008;40(10):715-20.

20 Bro oks TR. At ti tu des of me di cal stu dents and fa mily prac tý ce re sý dents to -ward ge ri at ric pa ti ents. J Na ti Med As soc. 1993;85:61-64.

21 * Wil li ams GO, Cle ments WM. Fa mily physi ci ans and ge ri at rics: prac ti -ce ex pe ri en -ce, age and at ti tu des. Can Fam Physi ci an. 1980;26:247-251. 22 Bragg EJ, Wars haw GA, Aren son C, Ho ML, Bre wer DE. A Na ti onal sur

vey of fa mily me di ci ne re si dency edu ca ti on in ge ri at ric me di ci ne: com pa -ring fin dings in 2004 to 2001. Fam Med 2006;38(4):258-64.

23 Pe re les L, ML Rus sel. Ne eds for CML in ge ri at rics part 2: physi ci an pri ori ti es and per cep ti ons of com mu nity rep re sen ta ti ves. Can Fam Physi ci -an. 1996;42:632-640.