MİNERALLER
MİNERALLER
İnorganik bileşikler
Enerji vermezler
Pek çok biyolojik aktivitede önemli roller
Normal büyüme ve homeostatik denge
Metabolik reaksiyonlara aracılık ederler
Bazı minerallerin aşırı miktarlarda alımı da
homeostatik balansı bozabilir ve toksik etkilere yol açabilir.
Örneğin, aşırı sodyum alımı, yüksek kan basıncı ile ve aşırı demir karaciğer hasarı ile ilişkilidir.
Besinler
Hastalıklar
İlaç
Metabolizması
KALSİYUM (Ca)
Kas-sinir uyarılabilirliği
Kan pıhtılaşması
Salgılama olayları
Zarın bütünlüğü ve plazma zarından taşınma,
Enzim tepkimeleri,
Hormon ve nörotransmitter salınması,
Kemiğin mineralizasyonu
Plazma Kalsiyum Seviyelerini Düzenleyen Faktörler
Paratiroid hormon (PTH)
Kalsitonin(CT)
Vit D
Vitamin D3 and PTH : Plazma Ca↑
Kalsitonin : Plasma Ca↓
DAĞILIMI
Total kalsiyum: 1-1.5 kg
%99 kemik
%1 kanda, ECF, çok azı sitozol
Kaynakları
Süt ve süt ürünleri (%75)
Fasulye, lifli sebzeler, balık, lahana, yumurta
Plazma kalsiyumu:
Normal aralık: 9-11 mg% (2.25-2.75 mmol/L)
① İyonize Ca (diffusible): %50, en aktif formu,
② Organik asitlerle kompleks halinde Ca(diffusible): 10%, sitrat ya da fosfat ile bağlı
③ Proteine bağlı (non-diffusible): 40% , albumin ve globüline bağlı
HİPOKALSEMİ
SEBEPLERİ
Primer hipoparatiroidizm Hipoalbüminemi
Akut pankreatit Kalsitonin artışı Rhabdomiyolizis Vit D eksikliği Renal hastalıklar
Ca alınımının azalması
Plazma Ca < 8 mg/dl
TETANİ
Düzensiz istenmeyen kas spazmları
Nöromusküler irratabilite
Osteoporosis
Değiştirilmez osteoporoz riskleri:
-Kadın olmak
-Postmenopozal dönem
-İleri yaş, aile hikayesinde kemik kırıkları,
Değiştirilebilir osteoporoz riskleri,
- Besinlerin yetersiz yada aşırı alımı, - Hareketsiz yaşam
HİPERKALSEMİ
NEDENLERİ
Primer hiperparatirodizm Akciğer hastalıkları ve kanserler
Benign ailesel hipokalsiüri Multiple myeloma
Vit D artışı
Diyet destekleri İlaç yan etkileri
(Ca+2 > 11 mg/dl)
Kardiyak hasar, nörolojik, gastroisntestinal ve renal semptomlar
Günlük miktarı
Gençler:1300 mg/gün
50 yaş üstü: 1200mg/gün
Gebelik: 1100mg/gün
Postmenopoz: 1000 -1500 mg/gün
Kalsiyum absorbsiyonunu etkileyen faktörler
1. Vit.D
2. Paratirioid hormon (PTH)
3. Asidite (pH düşüklüğü)
4. Laktoz
5. Lizin ve arjinin
Kalsiyum absorbsiyonunu inhibe eden faktörler
1. Fitat ve okzalat
2. Diyetin fosfat içeriği (Ca : P ---1:1 -2:1)
3. Serbest yağ asitleri
4. Alkali koşullar
5. Diyetin lif içeriği
6. Düşük östrojen seviyeleri (Postmenopozal kadınlar)
FOSFOR (P)
Fosfor plazmada iki şekilde bulunur:
İnorganik fosfor: (%30)
%10 15’i proteine bağlı‐
- %85 glomerüler ultrafiltre edilebilen: Serbest ortofosfat
anyonları HPO42 , H2PO4 (%55, pH7.4 te 4:1) veya kalsiyum, ‐ ‐ magnezyum veya sodyum kompleksi
Organik fosfor:(%70)
Hücre içinde sitozolde veya organik fosfat esterleri ve tuzları şeklinde mitokondride, hücre zarında fosfolipid ve fosforile metabolik ara bileşikleri
Serum seviyeleri;
Yetişkin: 3-4 mg/dl
Çocuklar: 5-6 mg/dl
Dağılım:
%85 iskelet
%15 yumuşak doku, intraselüler iyon %0.3 Hücre dışı sıvı
FOSFOR ORGANİZMA İÇİN NEDEN ÖNEMLİ?
Kemik ve diş mineralizasyonu ve iskelet gelişimi
Enerji Metabolizması (ATP)
Protein Fosforilasyonu, hücre içi sinyal ileti sistemi
Tüm metabolik olaylarda aktive fosfoproteinlerin yapısında
Nükleotit ve fosfolipid metabolizması (Hücresel ve hücre içi zarların fosfolipidleri, RNA ve DNA)
EMİLİMİ
Jejenumda gerçekleşir.
Kalsitriol, fosfat uptakeini kalsiyumla beraber hızlandırır.
Ca:P pranı 1:2-2:1 olduğunda Ca ve P absorbsiyonu optimumdur.
Asidite absorbsiyonu hızlandırır.
HİPOFOSFATEMİ
Fosfat < 2,5 mg/dl
İntestinal absorbsiyonunda azalma
İdrarla atımında artma
Fiziksel etkileri seyrek görülür.
Kontrolsüz diyabette akut olarak ortaya çıkar
Hafif hipofosfatemi böbrek nakli sonrası görülür
Uzun süreli alkol kullanımı, kronik malnutrisyonu olanlarda vücut fosfat seviyesi azalır.
Yemeklerden sonra insulin salınımı fosfatın hücre içine girmesinde başlıca etkendir.
Hipofosfatemi şiddetlenince hastalarda kas güçsüzlüğü , generalize halsizlik görülebilir
Kronik hipofosfatemi genetik geçişli fosfat azlığı olan hastalarda bacaklarda eğrilik bulgu olarak görülebilir.
HİPERFOSFATEMİ
Fosfat alımında artış yada hücresel fosfatın salınımında artışıdır
Renal fosfat atılımının azalmasıdır.
Kronik nefritte ve hipoparatiroidizmde görülür.
MAGNEZYUM
%53...Kemik
%46…Kas, diğer organlar, yumuşak doku
%1 Serum ve eritrositler (1/3 albümine bağlı)
Aktif formu serbest iyondur.
Optimum seviyesi 300-400 mg/gün
Kaynakları: Ispanak, patates, fındık, et, süt, deniz ürünleri
Normal serum Magnezyum: 1.8 -2.2. mg/dl.
Pek çok enzim sisteminin aktif komponentidir.
Magnezyum yokluğunda oksidatif fosforilasyon, büyük ölçüde azalır.
Miyokinaz, kreatin kinaz gibi, fosfat transfer eden enzimlerin aktivatörüdür.
Pirüvik asit karboksilazı, pirüvik asit oksidazı aktive eder.
Kemiklerin, dişlerin komponentidir
REGÜLASYONU
GIS ve kemik dokusu rol oynar.
Temel organ: Böbrekler
PTH ve kalsitonin, Mg’un renal absorbsiyonunu artırır.
Vit D, bağırsaklardan Mg reabsorbsiyonunu artırır
Aldosteron ve tiroksin,böbreklerde PTH’unun tersi etki gösterir, renal atılımını artırır.
HİPOMAGNEZEMİ
Hipomegnezemi
Alımının azalması Zayıf diyet/Açlık, kronik alkolizm
Absorbsiyonunun azalması Malabsorbsiyon sendromu, pankreatit, kusma, ishal, ince bağırsağın cerrahi alınması Atılımının artması (Renal) Glomerulonefrit, tubuler
hastalıklar
Atılımının artması (Endokrin) Hiperparatiroidizm, Hiperaldosteronizm,
hipertiroidizm, hiperkalsemi Atılımının artması (İlaçlar) Diüretikler, antibiyotikler Laktasyon, hamilelik
HİPERMAGNEZEMİ
Yaygın olmayan bir elektrolit bozukluğudur.
İnsidansı düşüktür.
Santral sinir sistemi, nöromüsküler ve kardiyovasküler sistemleri etkiler.
Vazodilatasyona neden olur. Nöromuskuler geçişi
‘pre’ ve postsnaptik inhibisyonuyla bloke eder.
DEMİR (Fe)
Esansiyel bir iz elementtir.
Biyolojik önemi:oksijene geri dönüşümlü olarak bağlanabilmesi ve elektron transfer
reaksiyonlarında rol oynayabilmesinden kaynaklanmaktadır.
%65.. Hemoglobin
%4…Miyoglobin
%1 Diğer hem içeren proteinler
%0,1 Plazmada transferine bağlı olarak
%15-30 karaciğer, dalak ve kemik iiğinde
Normal bir erkekte ortalama 4-4,5 gr demir bulunur.
Vücut demirinin çok küçük bir bölümü (%0,2) dolaşımda transferrine bağlı olarak bulunmaktadır.
Az miktarda eritrosit de idrar ve gaita ile kaybedilmektedir.
Kadınlar menstrüel siklus ile 20-40 mg arası demir kaybeder; reprodüktif çağda kadınlar günlük 2 mg Fe ihtiyacı duyarlar.
FONKSİYONLARI
Hb yapısında, oksijen transportunda
Sic, c1, a1 enzimlerinin komponenti
Süksinat dehidrogenazın bileşeni
Nörotransmitter sentezinde yer alan enzimlerin kofaktörü
Kanda eritrositlerin yapısında Hb şeklinde, transferin yapısında plazmada bulunur.
Transferin şeklinde taşınır, ferritin ya da hemosiderin şeklinde depolanır.
ABSORBSİYONU
Demir ile çözünür olmayan kompleksler oluşturan maddeler (fosfatlar= yumurta, peynir, süt / fitatlar= sebzelerde /
tannatlar=çayda) demir emilimini azaltır.
Düşük fosfat diyeti absorbsiyonunu artırır,
Yüksek fosfat diyeti, çözünmez demir fosfat bileşikleri oluştururarak demir absorbsiyonunu azaltır.
Fitik asit ve oxalik asit, fitat ve demir okzalat oluşturarark azaltır.
Malabsorbsiyon sendromu, total gastroktemi sonucu azalır.
DEMİR EKSİKLİĞİ VE BİRİKİMİ
Demir eksikliğine neden olan hastalıklar anemiyi içerir.
Demir eksikliği beyin gelişiminde rol oynar.
Demir birikimi, Alzheimer ,Parkinson gibi nörolojik hastalıklarda bildirilmiştir.
Plazma demir içeriği, kan kaybının miktarı,
bağırsaklardan demir absorbsiyon hızı, kırmızı kan hücrelerinin bozulma hızı ile belirlenir.
Total vücut demir içeriği nin %75İ kanda bulunur.
Geri kalanı, karaciğer, dalak, kemik iliği ve kaslardadır.
Normal demir tüketimi
Yetişkinlerde; 20 mg/ gün
Çocuklarda; 20-30 mg/gün
Hamilelerde; 40 mg/gün
DEMİR KAYNAKLARI
Esmer topraklarda yetişen bitkilerde,
Etlerde (Kırmızı et zengindir)
Sütte yoktur.
KC, böbrek ve kalp kısmen zengindir.
Tavuk ve balık düşük düzeyde demir içerirler.
Genelde tüm sebzeler demir taşırlar, ama en fazla demir içeren sebzeler lahana, maydanoz, bezelye, patates ve mısırdır.
Pekmezde demir oranı yüksektir
Demir Absorbsiyonunu Etkileyen Faktörler
Sadece redükte (ferrous) formu absorbe olur.
Ferrik (+3) form absorbe olmaz.
Askorbik asit (C Vitamini), demir absorbsiyonunu artırır.
Fitik asit ve okzalik asit demir absorbsiyonunu azaltır.
Metabolizma Bozuklukları
Demir eksikliği başlıca anemi, yorgunluk, çalışma kapasitesinde düşme ve çocuklarda özellikle
öğrenme yeteneğinde azalmaya yol açar.
Demir fazlalığında hemosideroz veya
hemokromotoz meydana gelir, demir depolarında artış vardır. Hemokromotozda Fe emilimi çok
fazladır.
ATILIMI
Yaklaşık 1mg kadarı gaita, az miktarda idrar ve safra ile atılır.
BAKIR (Cu)
İnsan vücudu, yaklaşık 100 mg bakır içerir.
Kaslar, karaciğer, kemik iliği, beyin, böbrek, kalp ve saçlarda bulunur.
Sitokrom oksidaz, tirozinaz, lizil oksidaz, alanin
sentaz, monoamin oksidaz, süperoksit dismutaz ve fenol oksidaz demir içerir.
Kaynakları:
Nohut vb, bakla, ceviz, fındık vb, süt
Günlük miktarı
0.6-2 mg/gün kadardır.
Diyetle alınan bakırın %10’u absorbe edilir.
Bakır esas olarak safra ile atılır.
Normal serum bakır seviyeleri 25-50 mg/dl’dir.
BAKIRIN FONKSİYONLARI
Hb ve eritrosit yapımında rol oynarlar.
Tirozin kinaz aktivitesi için gereklidir.
Tirozinaz, monoaminoksidaz, urikaz, askorbik asit oksidaz gibi enzimler için koenzim görevi vardır.
Bakır Metabolizmasının bozulması
Wilson Hastalığı (1/50.000)(Karaciğer Sirozu, Kayser-Kleischer ring)
Büyümenin durması, saçda seyreklik, süt azalması, yürüyüş düzensizlikleri, bakır birikimi
Menkes sendromu: Büyüme azlığı, hipotermi, beyin dejenerasyonu, saç renk bozukluğu, plazma Cu ve Cu oksidaz düzeyinde azalma görülür.
ÇİNKO (Zn)
Günlük gereksinim, 10 mg/gündür.
Kırmızı ette beyaz ete oranla daha çoktur.
Armut, sarmısak, ve ıspanak ile süt Zn içerirler.
İnsan vücudunda 300’den fazla enzim, çinko
bağımlıdır. (Karboksipeptidaz, karbonik anhidraz, alkalen fosfataz, laktat dehidrogenaz, alkol
dehidrogenaz)
Çinko Eksikliği
Yara iyileşmesinde zayıflama
Deride lezyonlar
Spermatogenezin bozulması
Dermatit
Atılımı
Normalde gaita ile az olarak da idrar ile atılır.
SODYUM (Na)
Sodyum ekstraselüler sıvıda en fazla bulunan katyondur.
Plazmanın osmolalitesini, plazma volümünü ve asit baz dengesini büyük ölçüde belirler
Vücut sıvılarının osmotik basıncının sağlanmasında büyük ölçüde etkidir.
Hücre permeabilitesinin sağlanmasında etkilidir.
Kasların uyarılmasında etkilidir.
Kaynakları
Ana kaynağı sofra tuzudur.
En iyi kaynağı ise doğal besinlerdir.
Bu nedenle sağlıklı Na alımı için taze ve işlem görmemiş besinlerin tüketilmesi önerilmektedir.
Denizde ve deniz ürünlerinde bulunur.
Ekmek, tahıl, peynir, yumurta, süt, havuç,
karnabahar, kereviz, ıspanak, erik, fındık v.s., tuzlanmış konserveler Na içerirler.
Günlük miktarı
Günde 920 - 2300mg olarak belirtilmektedir.
4-6 g. (en az 1g) dır.
HİPERNATREMİ
Cushion’s Hastalığı
ACTH uygulaması
Sex hormonlarının uygulaması
Diabetes İnsipidus
Terleme
HİPONATREMİ
Addison Hastalığı
Kusma
İshal
Yanıklar
POTASYUM (K)
İntraselüler sıvının majör katyonudur.
Asit- baz dengesi
Osmotik dengenin korunması
Sinir impulslarının iletimi
Kas kasılması
Glikoneogenez
Potassium (K)
Hyperkalemi
Addison hastalığında meydana gelir.
HİPOKALEMİ
Gastrointestinal kayıp Kusma, ishal,, intestinal
tümör, malabsorption, kanser tedavisi, kempoterapi,
radyoterapi, yüksek doz laksatif kullanımı
Renal kayıp Diüretikler(Tiyazidler,
mineralokortikodiler), nefrit, renal tübülr asidosis,
hiperaldosteronizm, Cushing’s sendrom, hipomagnezimi,
akut lösemi
Hücresel Schift Alkolosis, insülin overdoz Alımının azalması
FLOR
Doku mineralizasyonu için önemli bir element
Uygun miktarda florre maruz kalma ve ya kullanımı kemik ve diş bütünlüğü için
önemlidir.
Diş mineralizasyonunu artırır.
Diş minesinin deminerilazsyonunu azaltmaya yardımcı olur.
Remineralizasyonu sağlar
Dentin hassasiyetini azaltmaya yardımcı olur.
