Tokat Merkez İlçede yetiştirilen bazı yerel elma (Melus comunis L.) çeşitlerinin enolojik ve pomolojik özelliklerinin belirlenmesi

(1)

T.C. GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI

TOKAT MERKEZ İLÇEDE YETİŞTİRİLEN

BAZI YEREL ELMA (Malus communis L.) ÇEŞİTLERİNİN FENOLOJİK VE POMOLOJİK ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan: Tuba BEKAR(UZUN)

Danışman : Yrd. Doç. Dr. Yemliha EDİZER

(2)

T.C.

GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI

Hazırlayan: Tuba BEKAR(UZUN)

Danışman : Yrd. Doç. Dr. Yemliha EDİZER

(3)

Tuba BEKAR(UZUN)

BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI

(4)

ÖZET

Tuba BEKAR(UZUN)

Gaziosmanpaşa Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı

Yüksek Lisans Tezi 2006, 73 Sayfa

Danışman : Yrd. Doç. Dr. Yemliha EDİZER Jüri : Prof. Dr. Serra HEPAKSOY

Jüri : Yrd. Doç. Dr. Yemliha EDİZER Jüri : Doç. Dr. Resul GERÇEKÇİOĞLU

Araştırma, 2004- 2005 yıllarında Tokat merkez ilçede yetiştirilen 10 yerli elma çeşidinin (Tavar, Yağlıkızıl, Arapkızı, Elifli, Demir, Yer Elması, Ekşi Elma, Gelin Elma, Alyanak ve Pehrizoğlu), fenolojik ve pomolojik özelliklerinin belirlenmesi ve çeşitlerin genetik kaynak olarak korunması amacıyla yapılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre; çeşitlerde tam çiçeklenme 9 - 25 Nisan tarihleri arasında, meyvelerin olgunlaşması 26 Temmuz- 25 Eylül tarihleri arasında olmuştur. Çeşitlerin ortalama meyve ağırlıkları 48 g (Yer elması)-311 g (Alyanak ); suda çözünebilir kuru madde miktarı %9 (Arapkızı)- %16 (Gelin elma) ile titre edilebilir asitlik ise 4,02 g/l (Yer Elması)-10.72 g/l (Tavar) arasında saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Tokat yöresi, Pomoloji, Fenoloji, Tavar, Yağlıkızıl, Arapkızı, Elifli, Demir, Yer Elması, Ekşi Elma, Gelin Elma, Alyanak, Pehrizoğlu.

(5)

ABSTRACT

DETERMINATION PHENOLOGICAL AND POMOLOGICAL CHARACTERISTICS OF SOME LOCAL APPLE (Malus communis L.)

CULTIVARS GROWN IN TOKAT PROVINCE

Tuba BEKAR(UZUN) Gaziosmanpasa University

Graduate School of Natural and Applied Science Department of Horticulture Science

Master Thesis 2006, 73 pages

Supervisor : Asst. Prof. Dr. Yemliha EDIZER Jury : Prof. Dr. Serra HEPAKSOY

Jury : Asst. Prof. Dr. Yemliha EDIZER

Jury : Assoc. Prof. Dr. Resul GERCEKCIOGLU

This study was carried out on 10 local apple cultivars (Tavar, Yaglikizil, Arapkizi, Elifli, Demir, Yer Elmasi, Eksi Elma, Gelin Elma, Alyanak ve Pehrizoglu) in the central province of Tokat, Turkey, in 2004 and 2005. The aims of the study were to determine the phenological and pomological characteristics and to protect these cultivars as genetical sources. According to observations, the full blooming occured between April 9th and April 25th and the fruits were harvested between July 26th and September 25th in all cultivars. The average fruit weights were between 48 (for Yer Elmasi) and 311 g (for Alyanak). Average total soluble solid ranged between 9 (for Arapkizi) and 16 % (for Gelin) while the highest of titrable acidity was observed between 4,02 g/l in Yer Elmasi cultivar and 10,72 g/l in Tavar cultivar.

Key words: Tokat region, Pomology, Phenology, Tavar, Yaglikizil, Arapkizi, Elifli, Demir, Yer Elmasi, Ekşi Elma, Gelin Elma, Alyanak, Pehrizoglu.

(6)

TEŞEKKÜR

Yüksek Lisans eğitimim ve tez çalışmalarım boyunca bana yön gösteren başta sayın hocam Yrd.Doç.Dr. Yemliha EDİZER’e ve diğer tüm Bahçe Bitkileri Bölümü hocalarıma, çalışmaları yürüttüğüm tüm bahçe sahiplerine, eşime ve aileme sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

(7)

İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖZET...i ABSTRACT………..ii TEŞEKKÜR………...iii İÇİNDEKİLER……….…..iv ŞEKİLLER LİSTESİ………..………....vi ÇİZELGELER LİSTESİ………..………viii KISALTMALAR LİSTESİ………ix 1. GİRİŞ……….…1 2. LİTERATÜR ÖZETLERİ………..…5 3. MATERYAL VE YÖNTEM……….13 3.1. Materyal...13 3.2. Yöntem………...……….……….…16 3.2.1. Fenolojik Özellikler………..……17 3.2.2. Pomolojik Özellikler……….18 3.2.3. Kimyasal Özellikler………..……19 4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI………....20

4.1. Tavar Elma Çeşidi..……….…24

4.1.1. Fenolojik Özellikleri…….………...……….…25

4.1.2. Pomolojik Özellikleri….….………..………...…26

4.2. Yağlıkızıl Elma Çeşidi...………..…28

4.2.1. Fenolojik Özellikleri………....……….…29

4.2.2. Pomolojik Özellikleri………..…..………...…30

4.3. Arapkızı Elma Çeşidi...………...…32

4.3.1. Fenolojik Özellikleri…….………...……….32

4.3.2. Pomolojik Özellikleri….………..……….………...…33

4.4. Elifli Elma Çeşidi...……….…….…35

(8)

4.4.2. Pomolojik Özellikleri………..……….………….………...…37

4.5. Demir Elma Çeşidi.……….…39

4.5.1. Fenolojik Özellikleri………...…….……….…40

4.5.2. Pomolojik Özellikleri………...……….………...41

4.6. Yer Elması Çeşidi..………..…43

4.6.1. Fenolojik Özellikleri……….………43

4.6.2. Pomolojik Özellikleri………..….……….………...……44

4.7. Ekşi Elma Çeşidi.………...…….46

4.7.1. Fenolojik Özellikleri………...…….……….……47

4.7.2. Pomolojik Özellikleri….………..……….………...………48

4.8. Gelin Elma Çeşidi………...……….……50

4.8.1. Fenolojik Özellikleri………....……….……52

4.8.2. Pomolojik Özellikleri…….………..……….……...………52

4.9. Alyanak Elma Çeşidi……….……..54

4.9.1. Fenolojik Özellikleri………...….……….………56

4.9.2. Pomolojik Özellikleri……….………..……….………...………56

4.10. Pehrizoğlu Elma Çeşidi...………..……58

4.10.1. Fenolojik Özellikleri………...….………...……59

4.10.2. Pomolojik Özellikleri………..….….……….…60

5. TARTIŞMA………63

KAYNAKLAR………67

(9)

ŞEKİLLER LİSTESİ

Sayfa No

Şekil 4.1.1. Tavar elma çeşidinde ağacın genel görünümü………...………...……25

Şekil 4.1.2. Tavar elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü………...…………..27

Şekil 4.1.3. Tavar elma çeşidinin meyve görünümü…...….………28

Şekil 4.2.1. Yağlıkızıl elma çeşidinde ağacın genel görünümü…..……….………29

Şekil 4.2.2. Yağlıkızıl elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü...………31

Şekil 4.2.3. Yağlıkızıl elma çeşidinin meyve görünümü…..………...………31

Şekil 4.3.1. Arapkızı elma çeşidinde ağacın genel görünümü..………...………32

Şekil 4.3.2. Arapkızı elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü..………...…………34

Şekil 4.3.3. Arapkızı elma çeşidinin meyve görünümü..……….………35

Şekil 4.4.1. Elifli elma çeşidinde ağacın genel görünümü...………37

Şekil 4.4.2. Elifli elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü..………38

Şekil 4.4.3. Elifli elma çeşidinin meyve görünümü..……….…..………39

Şekil 4.5.1. Demir elma çeşidinde ağacın genel görünümü...………..……40

Şekil 4.5.2. Demir elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü..………..…42

Şekil 4.5.3. Demir elma çeşidinin meyve görünümü..……….………42

Şekil 4.6.1. Yer elması çeşidinde ağacın genel görünümü..………44

Şekil 4.6.2. Yer elması çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü..………45

Şekil 4.6.3. Yer elması çeşidinin meyve görünümü...………..…46

Şekil 4.7.1. Ekşi elma çeşidinde ağacın genel görünümü..………..……47

Şekil 4.7.2. Ekşi elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü...……….…………49

Şekil 4.7.3. Ekşi elma çeşidinin meyve görünümü..……….………...…………50

Şekil 4.8.1. Gelin elma çeşidinde ağacın genel görünümü..………51

Şekil 4.8.2. Gelin elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü...………...………53

Şekil 4.8.3. Gelin elma çeşidinin meyve görünümü..………..…………54

Şekil 4.9.1. Alyanak elma çeşidinde ağacın genel görünümü..………55

Şekil 4.9.2. Alyanak elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü..…………...………57

(10)

Şekil 4.10.1. Pehrizoğlu elma çeşidinde ağacın genel görünümü...……….………59 Şekil 4.10.2. Pehrizoğlu elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü..………….…………61 Şekil 4.10.3. Pehrizoğlu elma çeşidinin meyve görünümü...………...………63

(11)

ÇİZELGELER LİSTESİ

Sayfa No Çizelge 3.1.a. Köy Hizmetleri Tokat Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Meteoroloji

İstasyonu 1965-2004 (39 Yıllık) iklim elemanları………..14

Çizelge 3.1.b. Köy Hizmetleri Tokat Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Meteoroloji İstasyonu 2004 yılına ait iklim elemanları………..……15

Çizelge 3.1.c. Köy Hizmetleri Tokat Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Meteoroloji İstasyonu 2005 yılına ait iklim elemanları………...……16

Çizelge 4.1. Yerel elma çeşitlerinin fenolojik özellikleri……….…………...…20

Çizelge 4.2. Yerel elma çeşitlerinin pomolojik özellikleri………...………...…21

Çizelge 4.2.(Devamı):Yerel elma çeşitlerinin pomolojik özellikleri………...22

Çizelge 4.3. Yerel elma çeşitlerinin bazı kimyasal özellikleri…...………….…23

Çizelge 4.4. Çeşitlerin tartılı derecelendirme dikkate alınarak sınıflandırılması………….24

Çizelge 4.1.1. Tavar elma çeşidine ait fenolojik gözlemler……….26

Çizelge 4.2.1. Yağlıkızıl elma çeşidine ait fenolojik gözlemler………...……...……29

Çizelge 4.3.1. Arapkızı elma çeşidine ait fenolojik gözlemler………...……….…33

Çizelge 4.4.1. Elifli elma çeşidine ait fenolojik gözlemler………..…36

Çizelge 4.5.1. Demir elma çeşidine ait fenolojik gözlemler………40

Çizelge 4.6.1. Yer elması çeşidine ait fenolojik gözlemler………..………43

Çizelge 4.7.1. Ekşi elma çeşidine ait fenolojik gözlemler………...………48

Çizelge 4.8.1. Gelin elma çeşidine ait fenolojik gözlemler……….…………52

Çizelge 4.9.1. Alyanak elma çeşidine ait fenolojik gözlemler……….…56

(12)

KISALTMALAR LİSTESİ

T.K.T. : Tomurcukların Kabarma Tarihi Ç.B.T. : Çiçeklenme Başlangıcı Tarihi T.Ç.Z. : Tam Çiçeklenme Zamanı Ç.S.T. : Çiçeklenme Sonu Tarihi

T.Ç.H.T.K.G.G.S. : Tam Çiçeklenmeden Hasat Tarihine Kadar Geçen Gün Sayısı H.T. : Hasat Tarihi

Y.D.T. : Yaprak Döküm Tarihi M.A. : Meyve Ağırlığı

M.H. : Meyve Hacmi

M.Y. : Meyve Yoğunluğu

M.E. : Meyve Eni

M.B. : Meyve Boyu

Ş.İ. : Şekil İndeksi

M.E.S. : Meyve Eti Sertliği

M.S.U. : Meyve Sapının Uzunluğu M.S.Ç. : Meyve Sapının Çapı S.Ç.G. : Sap Çukuru Genişliği S.Ç.D. : Sap Çukuru Derinliği Çiç.Ç.G. : Çiçek Çukuru Genişliği Çiç.Ç.D. : Çiçek Çukuru Derinliği Çek.E.G. : Çekirdek Evi Genişliği Çek.E.U. : Çekirdek Evi Uzunluğu Toh.S. : Tohum Sayısı

Toh.A. : Tohum Ağırlığı

SÇKM : Suda Çözünebilir Kuru Madde TA : Titre Edilebilir Asitlik

(13)

1. GİRİŞ

Ülkemiz diğer tarım ürünlerinde olduğu gibi meyvecilik yönünden de gen merkezi durumunda olup, birçok meyve tür ve çeşidi bakımından oldukça zengindir (Özbek, 1978). Birçok meyve türünün anavatanı olan veya anavatanları arasında yer alan ülkemiz, elmanın da anavatanları arasında gösterilmektedir (Ülkümen, 1938; Özbek, 1978).

Dünya üzerinde sekiz ayrı anavatan bölgesi (gen merkezi) belirlenmiştir. Bu anavatan bölgelerinden Çin, Orta Asya ve Yakın Doğu elmanın gen merkezi olarak gösterilmektedir. Bu gen merkezlerine, değişik tür ve çeşitlerin yayılma alanını teşkil eden Kuzey Amerika’yı da eklemek mümkündür. Elmanın dünya üzerinde dört farklı anavatan bölgesi bulunmaktadır (Özbek, 1978).

Günümüzde elma kültürü, kuzey ve güney yarım kürenin ılıman iklime sahip hemen hemen bütün bölgelerine yayılmıştır. Asya kıtasının önemli bir kısmının, elmanın bazı türlerine gen merkezi olması ve buralarda çeşitli tür, alt tür ve formlarının bulunması, elma yetiştiriciliğinin bu kıtada yayılmasında etkili olmuştur (Özçağıran ve ark., 2004).

Avrupa kıtasında elmanın yayılma alanı, Kuzey İskandinav yarım adasının güney kısımlarına kadar uzanmaktadır. Danimarka’da 58., İsveç’te ise 60. kuzey enlem derecesinde elma, ekonomik anlamda yetiştirilmektedir. Buna karşılık Avrupa’nın güneyinde 35. enlem derecesine kadar inmektedir. Elma bu enlem derecesinin altında, ancak yüksek yerlerde yetiştirilmektedir (Özçağıran ve ark., 2004).

Afrika’da kuzeyde Fas’ta, güneyde Güney Afrika Cumhuriyeti’nde elma önem kazanmıştır. Kuzey ve Güney Afrika, Orta Amerika’nın yüksek kısımları, Yeni Zelanda ve Avustralya önemli elma üretim merkezleri haline gelmiştir (Özçağıran ve ark., 2004).

(14)

Türkiye’de Kuzey Anadolu ile İç Anadolu arasındaki geçit bölgede yer alan Kocaeli, Kastamonu, Amasya, Tokat; Güney Anadolu ile İç Anadolu Bölgesi arasındaki geçit bölgede yer alan Isparta, Burdur, Denizli; Marmara Bölgesinde yer alan Bursa, Balıkesir ve Çanakkale; kurak iklime sahip İç Anadolu Bölgesinde bulunan Karaman, Niğde, Nevşehir, Konya Ereğlisi’nin dere, ırmak ve göl kenarlarında ve vadilerde özel iklim koşulları altında, kültürel önlemlerin yardımı ile elma yetiştiriciliği yapılmaktadır (Özçağıran ve ark., 2004).

Dünyada elmanın da içinde yer aldığı yumuşak çekirdeklilerin üretim alanı 7 287 210 ha olup, 75 315 918 ton’luk üretimi vardır. Elma 5 428 069 ha’lık alanda ve 57 938 065 ton’luk üretimiyle grup içerisinde %76.93’lük oranı ile birinci sırayı alırken, dünya meyve üretimi içerisindeki payı % 9.48’dir. Bu oranıyla dünyada en fazla üretilen meyve türleri içerisinde Yağlık Palmiye sayılmazsa dördüncü sırada gelir. Dünyada en fazla elma üretiminin yapıldığı ülkeler; Çin, A.B.D., Fransa, İran, Polonya ve Türkiye’dir (Anonymous, 2004).

Türkiye’nin 2003 yılı elma üretimi 2 500 000 ton ve üretim alanı 108 600 ha’dır. Yumuşak çekirdekliler üretimimizin % 83.89’unu elma oluşturur (Anonymous, 2004). 2004 yılında 2 300 000 ton üretim ve 108 900 ha alan; 2005 yılında ise 2 550 000 ton üretim ve 116 551 ha alan olarak gerçekleşmiştir (Anonymous, 2006).

2005 yılı Türkiye elma ihracatı 29 752 ton, ithalatı ise 3 461 ton olarak gerçekleşmiştir (Anonymous, 2006).

Elma, ılıman özelliklede soğuk ılıman iklim bitkisidir. Genellikle dünyada 30°-50° enlemlerde yetişmektedir. Türkiye’de Ege Bölgesi’nde 500 metrede, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin sıcak ve kurak yerlerindeki 800 metreden daha yukarı yerlerde yetişmektedir (Anonim, 2004a).

Yüksek ışık yoğunluğu elmada çok iyi renk oluşumunu sağlar. Elma ağacı düşük sıcaklıkların olduğu sert kışlara dayanıklıdır. Kış dinlenmesi sırasında odun kısımları

(15)

-40°C’ye, açmış çiçekler -2.2°C ile -2.3°C ve küçük meyveler ise -1.1°C ile -2.2°C’ye dayanırlar. Elma kış dinlenmesine en çok gereksinim duyan meyve türüdür. Yapılan denemelerde elmanın soğuklama ihtiyacını karşılayabilmesi için 7.2°C’nin altında çeşide göre 2322-3648 saat kalması gerekmektedir. 0°C’nin altında 1081-2094 saat soğuklamaya ihtiyacı vardır. Yeterli soğuklama olmadığında ise çiçeklerin bir kısmı ölür, geriye kalan çiçeklerin açılması hem geç hem de düzensiz olur. Böylece geç açan çiçekler döllenme yetersizliği nedeni ile dökülür. Soğuklama ihtiyacını karşılayamamış elma ağaçlarında yaprak gözleri sürmez ve ağaç çıplak kalır. Elma yüksek yaz sıcaklığından da hoşlanmaz. Sıcaklık 40°C’yi aştığında büyüme durur, daha yüksek sıcaklıklarda ise çeşitli zararlanmalar görülür. Elma genellikle birçok toprak tipinde iyi yetişir. Toprak derinliği 2 metre veya daha fazla olmalıdır. İdeali, pH 6.0-6.5 olan içerisinde normal kireç ve yeteri kadar humus ve nemi bulunan tınlı, tınlı-kumlu veya kumlu-tınlı geçirgen topraklardır (Anonim, 2004a).

Tokat il merkezinde 1984-1985 kış soğuklarının önemli meyve tür ve çeşitlerine etkileri üzerine yapılan araştırmada; Tokat’ta yetiştirilen meyve türleri içerisinde kış soğuklarına en dayanıklı olan meyve türü olarak elma belirlenmiştir (Yazgan ve ark., 1990).

Geniş bir meyvecilik kültürüne sahip ülkemizde, yürütülen pomolojik çalışmalar sayesinde çeşitlerin değerleri ortaya çıkarılmaktadır. Ülkemizde yetiştirilen çeşitlerin tamamı pomolojik yönden incelenememiş, bu nedenle yerel çeşitlerin değerleri ortaya konamamıştır (Akça ve Şen, 1990a).

Bu çalışmamızda, birçok ılıman iklim meyve türünün gen kaynağı konumunda olan Tokat ilinde uzun yıllardır yetiştiriciliği yapılan yerel elma çeşitlerinin bazı fenolojik ve pomolojik özelliklerin tesbit edilmesi amaçlanmıştır. Diğer yandan, meyvecilik kültürü çok eski olan Tokat’ta eski bağ evlerinin bahçelerinde bulunan yerel meyve çeşitleri bu alanların imara açılmasına bağlı olarak hızlı bir şekilde kaybolmaktadır. Bu bağ evlerinde yaşamayı bir kültür haline getiren, Tokat il merkezinde birçok meyve türünde olduğu gibi elma türünün de yerel çeşitleri bulunmaktadır. Eski bahçelerde kaybolmaya yüz tutmuş

(16)

bulunan çeşitleri tesbit etmek, bunları deneme materyali olarak kullanmak ve genetik kaynak olarak korumak da diğer amacımızdır.

(17)

2. LİTERATÜR ÖZETLERİ

Yumuşak Çekirdekli meyve türlerinde, pomolojik ve fenolojik gözlemlerin yapıldığı çalışmalara örnekler, aşağıda verildiği gibidir;

Ülkümen (1938), Malatya’da yetişen elma, armut ve kayısı çeşitlerinin pomolojik özelliklerini kalitatif ve kantitatif olarak belirlemeye çalışan ilk araştırıcıdır. Değişik yörelerdeki elmalar üzerinde yapılan çalışmalarda, aynı çeşidin farklı yörelerde farklı özellikler gösterdiği, değişik isimlerle tanınan çeşitlerin olduğunu saptamıştır.

Edizer ve Güneş (1997), Tokat yöresinde yerel elma ve armut çeşitleri üzerinde yapmış oldukları araştırmada; 4 elma çeşidi (Yer Elması, Yağlı Kızıl, Tavar ve Elifli) ile 9 armut çeşidini (Bıldırcın Budu, Boynu Eğri, Lalei, Tuzsuz, Limon Armudu, Güzbeyi, İmam Armudu, Gürgürep ve Balbardağı) incelemişlerdir. İncelenen elma çeşitlerinin meyve ağırlıkları 71,05±9,52 g (Yağlı Kızıl) ile 218,16±16,38 g (Tavar); meyve eni 56,60±2,71 mm (Yağlı Kızıl) ile 86,30±1,55 mm (Tavar); meyve boyu 45,36±3,45 mm(Yağlı Kızıl) ile 72,13±3,56 mm (Tavar) arasında bulunmuştur. Çeşitlerin suda çözünebilir kuru madde miktarları ise %10,10±0,82 (Yağlı Kızıl) ile %12,80±0,62 (Elifli) arasında belirlenmiştir. İncelenen armut çeşitlerinin meyve ağırlıkları 54,05±7,74 g (Bıldırcın Budu) ile 197,94±21,51 g (Gürgürep); meyve eni 46,25±1,67 mm (Bıldırcın Budu) ile 72,19±3,79 mm(Gürgürep); meyve boyu 45,52±2,84 mm (Lalei) ile 92,32±5,02 mm (Gürgürep) arasında bulunmuştur. Çeşitlerin SÇKM miktarları ise %10,88±0,68 (Lalei) ile %15,44±0,79 (Balbardağı) arasında belirlenmiştir.

Özkan ve Celep (1995), Tokat ilinde yerel elma çeşitleri üzerine yaptıkları araştırmada mahalli Tavar, Alyanak I, Alyanak II, Arapkızı, Gelin elması, Yağlıkızıl, Ekşi elma çeşitlerini incelemişlerdir. Çeşitlerde meyve ağırlığını 89,26 g ile 255,67 g arasında, SÇKM miktarını %10,30 ile %14,68 arasında ve pH’ı 2,92 ile 3.38 arasında tesbit etmişlerdir. Meyve iriliği, kabuk rengi, meyve eti sertliği, pH ve meyve etinin tadı dikkate

(18)

alındığında Alyanak II ve Yağlıkızıl ekonomik olarak yetiştiriciliği önerilebilecek çeşitler olarak değerlendirilirken, Arapkızı ise ümitvar bir çeşit olarak görülmüştür.

Oğuz ve Aşkın (1993), Erciş’te yetiştirilen mahalli elma çeşitlerinin özelliklerini incelemek üzere yaptıkları araştırmada pomolojik özelliklerden, meyve ağırlığı, meyve çapı, meyve boyu, şekil indeksi, SÇKM miktarı, pH, % asitlik ve meyve eti sertliğini saptamaya çalışmışlardır. Çalışmalarında, Askeroğlu, Daldabir, Malkoçoğlu, Pamuk elması (Pamuk I, Pamuk II, Pamuk III, Pamuk IV, Pamuk V), Sağınnık, Turş, Edremit (Edremit I, Edremit II, Edremit III, Edremit VI), Kaburga, Erciş (Erciş I, Erciş II, Erciş III, Erciş IV, Erciş V, Erciş VI), Hara elması (Hara I, Hara II, Hara III) elma çeşitlerini incelemişlerdir. Ortalama meyve ağırlığını 36,55-145,54 g, SÇKM miktarını %10,00-15,63,asitliği ise %0,095-1,387 oranları arasında bulmuşlardır. Meyve ağırlığı en fazla olan Erciş II, meyve çapı, meyve boyu en uzun olan Erciş II, şekil indeksi en yüksek olan Hara III, SÇKM miktarı en fazla olan Malkoçoğlu, pH’ı en düşük Askeroğlu, % asitliği en fazla olan Pamuk III, meyve eti de en sert olarak da Daldabir’i tesbit etmişlerdir. Meyve ve diğer özellikler dikkate alındığında, Askeroğlu, Daldabir, Malkoçoğlu, Pamuk V, Turş, Kaburga, Edremit II, Erciş II ve Hara I çeşitlerinin ekonomik olarak yetiştirilmesi tavsiye edilmiştir.

Akça ve Şen (1990a), Van ve çevresindeki mahalli elma çeşitleri üzerinde yaptıkları bir araştırmada şekil indeksi, SÇKM miktarı, pH, meyve eti sertliği ve meyve yoğunluğu konularını incelemişlerdir. Araştırma çeşitlerinde ortalama meyve ağırlığını Kırmızı elmasında 68,90 g, Bey elmasında 110,00 g, Aslik elmasında 76,92 g, Daldabir elmasında 265,00 g, Musaturş elmasında 65,19 g, Alyanak elmasında 185,65 g, Cebegirmez elmasında 163,74 g, Yeşilhacic elmasında 205,45 g, Baharturş elmasında 84,60 g, Balali elmasında 116,70 g, Tekerlek elmasında 87,91 g, Kırmızıhacic elmasında 156,23 g ve Starking elmasında 145,32 g olarak tesbit etmişlerdir. SÇKM miktarını ise Kırmızı’da %9,00; Bey’de %8,50; Aslik’de %10,68; Daldabir’de %10,28; Musaturş’da %9,50; Alyanak’da %13,75; Cebegirmez’de %14,45; Yeşilhacic’de %13,50; Baharturş’da %11,85, Balali’de %13,80; Tekerlek’de %9,68; Kırmızıhacic’de %14,80 ve Starking’de %15,68 olarak tesbit etmişlerdir.

(19)

Akçay ve Hamarat (1997), Konya yöresinde yetiştirilen Altınçekirdek elmasının özelliklerini incelemek üzere yapmış oldukları araştırmada, aynı yılın vegetasyon döneminde, Bozkur ilçesinde bir üretici bahçesindeki çöğür anaç üzerine aşılı on beş yaşındaki Altınçekirdek elma çeşidi ağaçları üzerinde yürütülmüştür. Yapılan gözlem ve ölçümler sonucunda çeşidin büyüme özelliği, yaprak, çiçek tozu çimlenme oranları, meyve tutumları ve bazı meyve özellikleri belirleyerek tozlayıcıları tesbit etmişlerdir. Çeşidin çiçek tozu çimlendirme denemeleri sonucunda en yüksek çimlenme %15 sakkaroz + % 1 agar ortamından elde etmişlerdir (%27,26-37,21). Tozlanma denemeleri sonucunda da Altınçekirdek elma çeşidi için Starking Delicious ve Golden Delicious çeşitlerinin tozlayıcı olarak kullanılabileceği sonucuna varmışlardır.

Şen ve ark., (1992), Ahlat’ta önemli mahalli elma çeşitleri üzerinde yaptıkları çalışmada; ortalama meyve ağırlığı Yazlık Ekşi Elma’da 33,25 g, Pembe Elma’da 34,13 g, Güzlük Elma’da 87,80 g, Pamuk Elma I’de 50,90 g, Pamuk Elma VI’da 45,80 g, Pamuk Elma XI’de 66,70 g, Kışlık Tatlı Elma’da 76,06 g, Kışlık Ekşi Elma V’de 23,95 g, kışlık Ekşi Elma VII’de 44,80 g ve Kışlık Ekşi Elma X’da 165,50 g olarak tesbit edilmiştir. SÇKM miktarı (%olarak) Yazlık Ekşi Elma’da 11,33; Pembe Elma’da 14,66; Güzlük Elma’da 12,70; Pamuk Elma I’de 14,70; Pamuk Elma VI’da 12,10; Pamuk Elma XI’de 12,70; Kışlık Tatlı Elma’da 13,64; Kışlık Ekşi Elma V’de 9,23; Kışlık Ekşi Elma VII’de 11,00 ve Kışlık Ekşi Elma X’da 11,52 olarak belirlenmiştir. Yapılan analizler sonunda meyve suyunda pH 3,89 (Kışlık Ekşi Elma V) ile 5,44 (Pamuk Elma XI) arasında ve malik asit cinsinden titre edilebilir toplam asitlik 0,19 g/lt (Pembe Elma) ile 0,90 g/lt (Kışlık Ekşi Elma V) arasında tesbit edilmiştir. Çalışma sonucunda, yerli çeşitlerin standart çeşitlerle karşılaştırıldığında düşük kaliteli oldukları saptanmıştır. İncelenen çeşitlerden Kışlık Tatlı Elma ve Kışlık Ekşi Elma en iyi niteliklere sahip çeşitler olarak belirlenmiştir.

Kaya (2000), Van ili Gevaş ilçesinde yetiştirilen mahalli elma çeşitleri üzerinde yaptıkları incelemelerde çok sayıda çöğür orijinli elma tipleri belirlemiş ve bunlar arasında ümitvar olanları seçmişlerdir. Araştırma sonunda yazlık elmalardan Aslı-5, güzlük ve kışlık elmalardan ise Aslı-6, Hacic-11, Ekşi, Aslı-7, Şahin-1, Hacic-10, Hizarlı-2,

(20)

Alabahşi-1 ve Sevazer elma tiplerinin diğer tiplerden daha üstün olduklarını belirlemişlerdir.

Tekintaş ve ark., (1999), Van’da yetiştirilen önemli mahalli elma çeşitlerinin çöğür anaçlar üzerindeki gelişme durumlarının incelendiği çalışma, Turş, Bey, Yerli I, Yerli II ve Cebegirmez çeşitleri üzerinde yürütülmüştür. Aşılı fidanların, killi-tınlı toprakta ve doğal koşullar altında, sürgün uzunluk ve çapları takip edilmiştir. Araştırma sonucunda, Turş, Bey, Yerli I, Yerli II ve Cebegirmez çeşitlerinde sürgün boyları, sırasıyla, 60 cm, 83 cm, 79 cm, 59 cm, 84 cm; sürgün çapları, sırasıyla, 11,03 mm, 10,79 mm, 12,69 mm, 9,51 mm, 12,04 mm olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca fidan gelişimleri yönünden çeşitler arasında istatistiki açıdan önemli farklılıklar bulunmuştur.

Pırlak ve ark., (1997), Erzurum ilinin Tortum ve Uzundere ilçelerinde yetişen yazlık elma tiplerinin seleksiyon yoluyla ıslahı üzerine yapmış oldukları çalışmanın ilk yılında kaliteli ve verimli olarak görülen 62 yazlık elma tipi işaretlenmiştir. Bu tipler üzerinde yapılan incelemelerden sonra tartılı derecelendirme yöntemine göre 600 ve üzerinde puan alan 16 tip seçilmiştir. İncelenen tiplerin büyük bir kısmında mutlak periyodisite görüldüğü için 1995 yılında meyve alınamamış, 1996 yılında 1994 yılında seçilen 16 tip üzerinde incelemelere devam edilmiştir. Bu yılda yapılan tartılı derecelendirme sonucunda 650 ve üzerinde puan alan 10 tip yetiştirmeye değer tipler olarak bulunmuştur. Araştırma sonucu, seçilen 10 yazlık elma tipinde meyve ağırlığı 49,55-152,27 g; SÇKM miktarı %10,3-13,8; C vitamini 4,88-7,44 mg/100 g; malik asit cinsinden toplam asit miktarı 0,19-1,43 g/100 ml; toplam şeker %9,33-13,27 ve indirgen şeker miktarı da %6,31-11,94 arasında bulunmuştur.

Gerçekçioğlu ve Polat (1998), Tokat koşullarında farklı gelişme kuvvetlerine sahip anaçlar üzerine aşılanmış elma çeşitleri üzerinde yapılan çalışma, 1995-1996 yıllarında Tokat Meyvecilik Üretme İstasyonunda 4 farklı anaç (MM111, Çöğür, M9, MM106) üzerinde yetiştirilmiş olan Granny Smith, Amasya, Golden Delicious, Starking Delicious çeşitlerinde yürütülmüştür. Araştırma sonuçlarına göre çeşitlerde tam çiçeklenme 5-29 Nisan tarihleri arasında gerçekleşmiş, meyveler 5 Eylül ve 19 Eylül tarihlerinde hasat

(21)

edilmiştir. Ortalama meyve ağırlıkları GS/MM106 kombinasyonunda 213,89 g, A/MM111 kombinasyonunda 167,55 g, GD/MM106 kombinasyonunda 190,17 g ve S/M9 kombinasyonunda 190,56 g olarak bulunmuştur. En iri meyveleri GS/MM106 kombinasyonunun (80,59mm) verdiği, bütün kombinasyonlarda en yüksek SÇKM değerinin Golden Delicious çeşidinde (Ortalama % 13,92) olduğu tesbit edilmiştir.

Djouvinov (2003a), Venturia inaequalis hastalığına karşı dirençli 22 elma çeşidinin fenolojik karakterlerini incelemek amacıyla 1994-98 yılları arasında Bulgaristan’da yürütmüş olduğu çalışmada Golden Delicious çeşidini kontrol olarak kullanmıştır. İnceleme sonunda, çiçeklenmenin, hava nisbi nemi % 60,4-63,6 arasında ve sıcaklığın 14,6-15,7 ºC arasında olduğu durumda Nisan ayı ortasından itibaren 11,2-14,2 gün sürdüğü belirlenmiştir. Çiçeklenme süresi ve çiçeklenme vegetasyonundaki periyodun süresi ile toplam sıcaklık arasında yüksek bir korelasyon gözlenmiştir.

Djouvinov (2003b)’nin yaptığı diğer bir araştırmada, meyve olgunlaşmasının Coop 12 çeşidinde Temmuz ortasında, Filorina çeşidinde ise 10 Eylülden sonra olduğu; tam çiçeklenmeden hasat tarihine kadar geçen gün sayısının ise 20,3-21,1 ºC arasında Coop 12 için 87,8 ve Florina için 155,8 gün olduğu gözlenmiştir. Çeşitlerin vegetasyon süresi 271,4 gün sürmüş ve toplam sıcaklık isteği 4425,2 ºC olarak 26 Kasımda sonlanmıştır.

Güneş ve Aşkın (1993), bazı elma ve armut çeşitlerinde kimyasal seyreltmenin seyreltme oranı, meyve kalitesi ve meyvelerin bazı pomolojik özellikleri üzerine etkilerini araştırdıkları çalışmalarında, Misket elması, Williams, Koskia ve Limon armudu incelenmiştir. Kimyasal seyreltme tam çiçeklenmeden 14 gün sonra ethephonun 100, 200 ve 300 ppm’lik konsantrasyonlarıyla, elle seyreltme Haziran dökümünden sonra her huzmede bir meyve kalacak şekilde uygulanmıştır. Sonuçlar, Williams armut çeşidinde meyve seyreltmesini arttırırken diğer çeşitlerde önemli olmadığını göstermiştir. I. Kalite meyve oranı ile çeşitlerin meyvelerinin bazı özellikleri üzerinde elle seyreltme ve 300 ppm’lik konsantrasyonlar en iyi sonucu vermiştir. Limon armut çeşidinde incelenen özellikler yönünden bütün uygulamalar etkisiz kalmıştır.

(22)

Güleryüz ve Ülkümen (1972), Erzincan’daki bazı önemli elma ve armut çeşitlerinde yapılan çalışmada, çiçeklenme başlangıcı, azami çiçeklenme ve taç yapraklarının döküm zamanları tesbit edilmiştir. Çeşitler arasında çiçeklenme zamanı, taç yapraklarının yapısı ve çanak yapraklarının duruş ve tüylülük durumları değişiklik göstermiştir. Yazlık çeşitlerin çiçeklenmeden, ağaç olumuna 94-109 günde, kışlık çeşitlerin 143-165 günde, güzlük çeşitlerin ise 124-136 günde geldiğini tesbit etmiştir. Olgun meyvelerin yeme olumunda ihtiva ettikleri SÇKM miktarı araştırmanın birinci yılında %13,18- %18,00; ikinci yılında ise %12,33- %16,80 arasında değişiklik göstermiştir.

Güleryüz ve Ercişli (1997), Kağızman ilçesinde yetiştirilen mahalli armut çeşitleri üzerinde yapmış oldukları pomolojik araştırmada, ilçede yetiştirilen Yunus Kırmızı, Hissebaşı, Bozdoğan, Güz Kırmızısı, Malaça ve Ahmet Halfe armut çeşitleri incelenmiştir. Araştırmada incelenen armut çeşitlerinin ortalama meyve ağırlıkları 71,46 g (Kırmızı)- 151,86 g (Güz Kırmızısı); meyve eti sertliği (kg/cm2) 1,40 (Kırmızı)- 3,17 (Hissebaşı); SÇKM içerikleri %12,40 (Güz Kırmızısı)- %15,60 (Yunus); toplam asitlik %0,416 (Yunus)- %1,280 (Malaça) ve pH 5,16 (Yunus)- 4,28 (Malaça) arasında tesbit edilmiştir. Diğer yandan, yapılan arazi gözlemlerinde, araştırmada incelenen armut çeşitlerinde ateş yanıklığına en dayanıklı olan Güz Kırmızısı, en hassas olanı ise Hissebaşı olarak belirlenmiştir.

Ulaşoğlu (2000), Tokat’ta bazı yerli armut çeşitlerini incelemek amacıyla yapmış oldukları çalışma, 1999 yılı Mart - Kasım aylarında Tokat’ta yürütülmüştür. Denemede 11 yerli armut çeşidi: Lalei, Tuzsuz, Balbardağı, Bıldırcınbudu, Boynueğri, İmamarmudu, Güzbeyi, Gürgürep, Limon, Göksulu ve Malatya ele alınmıştır. Araştırma sonuçlarına göre; bütün çeşitlerde tam çiçeklenme 05.04.1999 - 13.04.1999 ve meyve hasadı 25.07.1999 – 15.09.1999 tarihleri arasında yapılmıştır. Ortalama meyve ağırlıkları; Lalei çeşidinde 104,64 g, Tuzsuz çeşidinde 64,78 g, Balbardağı çeşidinde 115,51 g, Bıldırcınbudu çeşidinde 63,00 g, Boynueğri çeşidinde 114,67 g, İmamarmudu çeşidinde 139,22 g, Güzbeyi çeşidinde 117,48 g, Gürgürep çeşidinde 101,01 g, Limon armudu çeşidinde 128,80 g, Göksulu çeşidinde 155,90 g ve Malatya çeşidinde161,49 g, olarak tesbit edilmiştir. Meyvelerde SÇKM içeriği bakımından Gürgürep çeşidinin (%15,77), titre

(23)

edilebilir asit içeriği bakımından Göksulu çeşidini (%6,10), pH içeriği açsından ise Malatya çeşidinin (5,02) en yüksek değere sahip olduğu tesbit edilmiştir.

Ünal ve ark., (1997), Ege bölgesinde bazı armut çeşitlerinde yaptıkları çalışma, İzmir, Aydın, Denizli, Manisa, Balıkesir ve Çanakkale illerinde yürütülmüştür. Bu illerdeki armut yetiştiriciliğinin çok azının kapama bahçe şeklinde olduğu, çoğunluğunun ise bağ-bahçe ve tarla içlerinde dağınık halde, genellikle kendiliğinden çıkmış ahlat (Pyrus

elaeagrifolia) üzerine aşılanmış olarak yetiştirildiği tesbit edilmiştir. Bölgedeki çeşitlerin çoğu yazlık çeşitler olup bu çeşitlerde olgunlaşma haziran ayının sonlarında başlamakta ve bütün mevsim boyunca devam etmektedir. Bunun yanında eylül, ekim ve kasım aylarında da olgunlaşan 70’e yakın çeşit tesbit edilmiştir. Yapılan analizlerde çeşitlerinin çoğunun fazla miktarda taş hücreleri içerdiği belirlenmiştir.

Aşkın ve Oğuz (1995), Erciş’te yetiştirilen ümitvar Mellaki armut tiplerinde yaptıkları araştırmada, ilçe merkezinde yoğunlaşmış bulunan armut populasyonu içerisinden birbirinden farklı meyve özelliklerine sahip 8 tip Mellaki armudu değerlendirmeye alınmıştır. Bu tiplerin ortalama meyve ağırlığı 120,52- 259,29 g, SÇKM % 12-16, pH 5,3-3,6 ve titre edilebilir asitlik 2,5-9,6 arasında tesbit edilmiştir. Tipler 3-15 Mayıs tarihlerinde çiçeklenmiş ve 15-30 Kasım tarihleri arasında hasat olumuna gelmiştir.

Şen ve ark., (1992), Van ve çevresinden Melaki ve Ankara armut çeşitlerinin bazı özelliklerini incelemek amacıyla yaptıkları çalışmada, Melaki armudundan 10, Ankara armudundan da 5 tip seçilmiştir. Ortalama meyve ağırlığı Melaki armutlarında 190,40 g (Melaki VI) ile 355,76 g (Melaki I), Ankara armutlarında 179,76 g (Ankara V) ile 281,10 (Ankara IV) arasında; SÇKM miktarları Melaki armutlarında %11,48 (Melaki I) ile %16,27 (Melaki IX), Ankara armutlarında %14,77 (Ankara II) ile %15,53 (Ankara III ve V) arasında olmuştur. Çiçeklenmeden hasada kadar geçen gün sayıları Melaki armutlarında 143 ile 154 gün, Ankara armutlarında 163 ile 181 gün arasında değişmiştir.

Şen ve ark., (1993), Tirebolu (Harkköyü)’da önemli mahalli ayva çeşitleri üzerinde yürüttükleri çalışmada morfolojik ve pomolojik özellikleri incelemişlerdir. Çeşitlerin

(24)

ortalama meyve ağırlıklarını minimum ve maksimum olarak 180,00 g ile 338,25 g; suda çözünebilir kuru madde miktarı % 12,17 ile % 16,13; meyve pH’sı 3,06 ile 3,30; titre edilebilir asitlik 0,81 g/L ile 1,29 g/L ve meyve eti sertliği 1,40 kg/cm2 ile 10,67 kg/cm2 arasında değişmiştir. Üzerinde çalıştıkları 18 tipin 3’ü armut biçimli, diğerleri elma biçimli ayvalar grubuna girmiştir.

Tekintaş ve ark., (1991), Van ili ve yöresinde yetiştirilen mahalli ayva çeşitlerinin fenolojik ve pomolojik özelliklerini belirlemek amacıyla yürüttükleri çalışmada, yörede yaygın olarak bulunan Memeli, Katırburnu ve Van Yerlisi isimli ayva çeşitlerini ele almışlardır. İncelenen çeşitler fenolojik karakterler bakımından benzer özellikler göstermiştir. Tomurcukların kabarma tarihi Mayıs ayı başında, çiçeklenme ise Mayıs ayı sonunda gerçekleşmiştir. Tam çiçeklenmeden hasat tarihine kadar geçen gün sayısı 131-147 gün arasında değişmiştir. Hasat tarihi en erken Van Yerlisi çeşidinde, en geç Katırburnu çeşidinde gözlenmiştir. Çeşitler; küçük meyveli, çözünebilir kuru madde miktarı yüksek, hem sofralık hem de reçellik olarak değerlendirilebilecek nitelikte bulunmuştur.

(25)

3. MATERYAL VE YÖNTEM

3.1. Materyal

Tokat ili Merkez ilçede bulunan yerel elma çeşitlerinden olan Tavar, Yağlıkızıl, Arapkızı, Elifli, Demir, Yer Elması, Ekşi Elma, Gelin Elma, Alyanak ve daha sonradan denemeye dahil edilen Pehrizoğlu çeşidi tezin materyalini oluşturmuştur. Bunlardan Tavar, Geyraz mevkiinden Doğan İlhan’a ait bahçede; Yağlıkızıl, İmamlık Bağı’ndan Mustafa Us’a ait bahçede; Arapkızı, Kemal Paşa Kasabası’ndan Mehmet Erkek’e ait bahçede; Elifli ve Demir, Bey Bağı’ndan Lütfü Danabaş’ın bahçesinde; Yer Elması ve Ekşi Elma, Soğucak Bağları mevkiinden Mahmut Ünveroğlu’na ait bahçede; Gelin Elma, Kemal Paşa Kasabası’ndan Alaaddin Genç’e ait bahçede; Alyanak, İmamlık Bağı’ndan Cafer Erdoğdu’ya ait bahçede; Pehrizoğlu, Bey Bağı’ndan Hasan Selimoğlu’na ait bahçede bulunmaktadır.

Köy Hizmetleri Tokat Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Meteoroloji İstasyonu’nda tesbit edilen 1965-2004 yılları arası uzun yıllara ait iklim verileri Çizelge 3.1.a.’da gösterilmiştir (Anonim, 2004b).

(26)

Çizelge 3.1.a. Köy Hizmetleri Tokat Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Meteoroloji İstasyonu 1965-2004 (39 Yıllık) iklim elemanları

Meteorolojik Veriler Aylar Ortalama Sıcaklık(ºC) Maksimum Sıcaklık(ºC) Minimum Sıcaklık(ºC)

Yağış(mm) Buharlaşma(mm) Nisbi Nem(%) I 1,3 20,8 -26,5 39,5 - 69,2 II 2,8 23,3 -31,6 34,5 - 64,3 III 6,9 29,8 -27,1 38,8 11,0 60,1 IV 12,5 35,1 -6,1 61,6 111 59,6 V 16,2 36,0 -2,9 59,2 141 60,6 VI 19,5 38,8 0,5 38,3 199 58,3 VII 22,0 42,1 4,5 10,2 201 55,3 VIII 21,7 40,1 3,3 7,0 184 57,2 IX 17,4 38,5 -3,3 17,3 131 58,7 X 12,5 34,1 -4,8 36,8 81 65,8 XI 7,0 28,0 -12,8 45,9 22 70,1 XII 3,2 25,0 -28,0 45,9 - 71,8 YILLIK 11,9 42,1 -31,6 435,0 1081 62,6

İç Anadolu ile Karadeniz arasında kalan ve yarı kurak karakterli geçit bölgesi ikliminin etkisinde bulunan Tokat Kazova’da 39 yıllık gözlemlere göre; en soğuk ay ortalaması 1,3 ºC ile Ocak, en sıcak ay ortalaması 22,0 ºC ile Temmuz’dur. Genellikle ilk don Ekim yada Kasım ayları içerisinde, son don ise Mayıs ayı içerisinde oluşmaktadır. Yıllık ortalama nisbi nem yaklaşık %63’tür. Kış mevsiminde %71,8 olan nisbi nem, yaz aylarında %55,3’e kadar düşmektedir. Yıllık ortalama yağış 435 mm’dir. Nisan, Mayıs, Haziran ayları genellikle yağışlı geçmekte olup en az yağış Temmuz ve Ağustos aylarında düşmektedir. Yıllık yağışın 119,9 mm’si (%27,6) kış aylarında ve 100 mm’si (%23) sonbahar aylarında düşmektedir. Açık su yüzeyinde oluşan yıllık buharlaşma 1081 mm’dir.

Araştırmanın yapıldığı 2004-2005 yıllarına ait iklim verileri Çizelge 3.1.b. ve Çizelge 3.1.c.’de verilmiştir (Anonim, 2005).

(27)

Çizelge 3.1.b. Köy Hizmetleri Tokat Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Meteoroloji İstasyonu 2004 yılına ait iklim elemanları

Yağış(mm) Buharlaşma(mm) Nisbi Nem(%) I 2,4 14,4 -21,1 38,0 - 80,7 II 3,5 23,3 -11,4 26,6 - 78,8 III 7,3 26,6 -8,8 59,6 - 72,2 IV 11,3 30,5 -8,3 32,0 4,3 65,2 V 14,9 31,1 0,7 48,0 66,5 74,2 VI 18,7 32,4 6,5 27,2 40,5 78,6 VII 20,6 36,2 7,0 0,4 181,6 68,0 VIII 21,9 36,4 9,9 4,8 130,3 73,6 IX 16,8 33,3 1,1 0,0 89,6 72,8 X 13,2 22,8 -1,4 0,4 - 76,4 XI 6,8 23,5 -10,4 1,6 - 82,8 XII 1,7 18,7 -11,6 4,2 - 87,5 YILLIK 11,6 36,4 -21,1 242,8 512,8 75,9

Çizelge 3.1.b.’de görüldüğü gibi, maksimum sıcaklık (36,4ºC) ve ortalama sıcaklık (21,9ºC) en yüksek Ağustos ayında, minimum sıcaklık ise Ocak (-21,1ºC) ayında ölçülmüştür. Yağış en fazla Mart (59,6 mm) ayında düşerken yıllık ortalama yağış 242,8 mm olarak gözlemlenmiştir. Yıllık ortalama nisbi nem yaklaşık %76 iken, açık su yüzeyinde oluşan yıllık buharlaşma yaklaşık 513 mm olmuştur.

(28)

Çizelge 3.1.c. Köy Hizmetleri Tokat Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Meteoroloji İstasyonu 2005 yılına ait iklim elemanları

Yağış(mm) Buharlaşma(mm) Nisbi Nem(%) I 3,7 16,7 -10,9 37,2 - 79,3 II 4,1 16,8 -11,1 35,6 - 72,1 III 6,6 21,6 -5,7 109,2 - 76,8 IV 12,3 28,6 -3,6 67,0 76,2 70,5 V 15,2 32,9 0,9 87,6 132,5 83,0 VI 17,9 32,1 5,2 35,2 138,6 75,1 VII 22,6 37,8 9,8 15,6 179,2 68,8 VIII 23,4 38,3 10,4 6,8 153,3 66,3 IX 17,7 32,2 4,8 17,2 7,9 75,4 X 10,9 27,7 -2,1 44,2 - 87,3 XI 5,9 21,0 -5,4 9,4 - 89,4 XII 2,3 18,2 -10,7 30,9 - 84,6 YILLIK 11,8 38,3 -11,1 495,9 687,7 77,4

Çizelge 3.1.c.’de görüldüğü gibi, maksimum sıcaklık (38,3ºC) ve ortalama sıcaklık (23,4ºC) en yüksek Ağustos ayında, minimum sıcaklık ise Şubat (-11,1ºC) ayında ölçülmüştür. Yağış en fazla Mart (109,2 mm) ayında düşerken yıllık ortalama yağış yaklaşık 496 mm olarak gözlemlenmiştir. Yıllık ortalama nisbi nem yaklaşık %77 iken, açık su yüzeyinde oluşan yıllık buharlaşma yaklaşık 688 mm olmuştur.

3.2. Yöntem

Tavar, Yağlıkızıl, Arapkızı, Elifli, Demir, Ekşi Elma, Gelin Elma ve Perhizoğlu yerel elma çeşitlerine ait pomolojik gözlem ve analizler 2004 Güz döneminde yapılmıştır. 2005 İlkbahar döneminden itibaren, tüm çeşitlerin fenolojik gözlemleri yapılmıştır. 2005

(29)

Yaz sezonu boyunca ise, 2004 yılında periyodisite göstermeleri nedeniyle gözlemleri yapılamayan Yer Elması ve Alyanak çeşitlerinin pomolojik gözlemleri tamamlanmıştır.

Yapılan gözlem ve ölçümler Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Laboratuarında değerlendirilmiştir.

Ayrıca çeşitler; meyve ağırlığı, meyve eni (çap), meyve eti sertliği, suda çözünebilir kuru madde ve titre edilebilir asitlik değerleri bakımından tartılı derecelendirme yapılarak kıyaslanmış ve üç sınıfa ayrılmıştır. Yöntem şu şekilde uygulanmıştır; Tartılı derecelendirmeye esas alınan bulgu değerlerinin, en alt ve en üst sınırı belirlenerek, bu değerlerin farkı alınmıştır. Ayrılacak grup sayısına göre bu değer (tezde biz üçe böldük) bölünmüştür. En üst değerden üçe bölünen değeri çıkardıktan sonra, en üst değerle çıkan bu değer 1. sınıf aralığını oluşturmuştur. Bulgulardaki rakamların büyüklüğüne göre alt sınırdan 0,1 yada 1 rakamı çıkartılarak bir sonraki grubun üst sınırı oluşturulmuştur. Böylece diğer sınıflarda ortaya çıkarılmıştır (Şen, 1986).

3.2.1. Fenolojik Özellikler

Aşağıdaki fenolojik gözlemler; Güleryüz ve Erçişli (1997), Özçağıran (1978), Akça ve Şen (1990a), Büyükyılmaz ve ark. (1983), Onur (1977)’dan yararlanılarak belirlenmiştir.

Tomurcukların Kabarması: Çiçek tomurcuklarının şişkinleştiği devredir.

Çiçeklenme Başlangıcı: Çiçeklerin %5-10’ unun açıldığı devredir.

(30)

Çiçeklenme Sonu: Çiçeklerin %95’ inin açıldığı ve taç yapraklarının dökülmeye başladığı devredir.

Tam Çiçeklenmeden Hasat Tarihine Kadar Geçen Gün Sayısı: Gün olarak belirlenmiştir.

Hasat Tarihi: İlk hasadın yapıldığı ağaç olumu devresidir.

Yaprak Döküm Tarihi: Yaprakların sararmaya başlaması ve ağaçta yaprakların %90’ ının döküldüğü devre dikkate alınmıştır.

3.2.2. Pomolojik Özellikler

Aşağıdaki tanımlamalara göre, çeşitlerin pomolojik özelliklerine ait ölçümler yapılmıştır (Oğuz ve Aşkın, 1993; Özbek, 1977; Büyükyılmaz ve ark., 1994; Akça ve Şen, 1990b).

Meyve ağırlığı (g): 10 adet meyve 0,01 hassasiyetindeki hassas terazide tartılarak ortalamaları alınmıştır.

Meyve boyutları (mm): 10 adet meyvenin eni ve boyu kumpas ile ölçülerek ortalamaları alınmıştır.

Meyvenin diğer özellikleri: 10 adet meyvede; meyve sapının uzunluğu ve çapı (mm), sap çukurunun genişliği ve derinliği (mm), çiçek çukurunun genişliği ve derinliği (mm), çekirdek evinin genişliği ve uzunluğu (mm) kumpas ile ölçülerek ortalamaları alınmıştır.

(31)

Tohum sayısı (adet/meyve) : 10 adet meyvedeki tohumlar sayılarak ortalaması alınmıştır.

Tohum ağırlığı (g): 10 adet meyvedeki tohumlar tartılarak ortalaması alınmıştır.

Meyve yoğunluğu (g/cm3): Meyve ağırlığı belirlendikten sonra, ölçü silindiri ile meyve hacimleri belirlenip, yoğunluk hesaplanmıştır.

Şekil İndeksi: 10 adet meyvede boy/en (1’e eşitse yuvarlak; 1’den büyükse uzun; 1’den küçükse basık şeklinde isimlendirilmiştir) olarak saptanarak, ortalamaları alınmıştır (Karaçalı, 1990).

Meyve Zemin ve Et Rengi: Göreceli olarak belirlenmiş ve ayrıca resimlenmiştir.

Meyve Eti Sertliği (Libre): El penetrometresi ile 11.1 mm’lik başlık kullanılarak ölçüm yapılmıştır (Westwood, 1978).

3.2.3. Kimyasal Özellikler

Suda Çözünebilir Kuru Madde (SÇKM - %): El refraktometresi ile % olarak 10 meyvede ölçümleri yapılmış ve ortalamaları alınmıştır (Anonim, 1986).

Titre Edilebilir Asitlik (g/l): Meyve suyundan malik asit cinsinden asitlik, pH metrik yöntemle g/l olarak saptanmıştır (Anonim, 1972).

pH Tayini: Ölçümü, pH metre ile yapılıp aletin göstergesinden okunan değer kaydedilmiştir (Cemeroğlu, 1976; Anonymous, 1973).

(32)

4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI

2004-2005 yılları arasında pomolojik ve fenolojik yönden araştırma yaptığımız 10 yerel elma çeşidine ait incelemeler, önce Çizelge 4.1 ve 4.2’de görüldüğü gibi toplu olarak, sonrada her çeşidin başlığı altında ayrıca sunulmuştur.

Çizelge 4.1. Yerel elma çeşitlerinin fenolojik özellikleri

Yapılan Fenolojik Gözlemler Çeşitler _T.K.T. _Ç.B.T. _T.Ç.Z. _Ç.S.T. _{T.Ç.H.T.K.G.G.S} . H.T. Y.D.T Tavar 22.03.05 09.04.05 14.04.05 19.04.05 157 18.09.05 25.11.05 Yağlıkızıl 22.03.05 12.04.05 16.04.05 21.04.05 155 18.09.05 20.11.05 Arapkızı 22.03.05 10.04.05 14.04.05 18.04.05 157 18.09.05 22.11.05 Elifli 22.03.05 09.04.05 14.04.05 19.04.05 157 18.09.05 15.11.05 Demir 28.03.05 11.04.05 16.04.05 21.04.05 155 18.09.05 20.11.05 Yer elması 18.03.05 05.04.05 09.04.05 13.04.05 108 26.07.05 10.11.05 Ekşi elma 27.03.05 18.04.05 21.04.05 25.04.05 150 18.09.05 17.11.05 Gelin elma 22.03.05 07.04.05 12.04.05 15.04.05 159 18.09.05 13.11.05 Alyanak 24.03.05 08.04.05 11.04.05 18.04.05 106 26.07.05 12.11.05 Pehrizoğlu 25.03.05 11.04.05 15.04.05 20.04.05 151 18.09.05 20.11.05

Çizelge 4.1.’de görüldüğü gibi tomurcukların kabarma tarihi en erken Yer elmasında, en geç Demir çeşidinde; çiçeklenme başlangıcı, tam çiçeklenme zamanı ve çiçeklenme sonu en erken Yer elması, en geç Ekşi elmada; tam çiçeklenmeden hasat tarihine kadar geçen gün sayısı en az Alyanak’ da, en fazla Gelin elmada gözlenmiştir. Yazlık çeşitlerin 26 Temmuz, güzlük çeşitlerin 18 Eylül’de hasadına başlanmıştır. En erken yaprağını döken çeşit Yer elması olurken, en geç döken Tavar çeşidi olmuştur.

(33)

Çizelge 4.2. Yerel elma çeşitlerinin pomolojik özellikleri Çeşitler Yapılan

Pomolojik

Çalışmalar Tavar Yağlıkızıl Arapkızı Elifli Demir M.A. (g) 210,87±29,53 151,54±12,73 183,42±15,36 142,63±10,70 99,39±7,22 M.H. (cm3) 204,50±30,04 146,50±12,03 183,00±17,51 140,00±10,80 98,50±7,09 M.Y. (g/cm3₎ _1,03±0,02 _1,04±0,03 _0,93±0,22 _1,02±0,01 _1,01±0,03 M.E. (mm) 87,38±5,12 74,93±2,20 79,21±2,23 68,93±2,77 58,42±1,57 M.B. (mm) 67,41±3,99 61,84±2,45 63,50±3,90 67,31±3,71 63,61±1,96 Ş.İ. 0,77±0,02 0,82±0,03 0,80±0,05 0,98±0,05 1,09±0,04 M.E.S. (libre) 19,46±1,47 15,88±0,63 21,90±1,81 21,84±1,35 21,66±1,87 M.S.U. (mm) 21,22±2,71 20,18±3,80 23,27±4,29 18,41±2,77 18,18±1,95 M.S.Ç. (mm) 2,65±0,48 2,38±0,18 2,52±0,26 2,98±0,37 2,31±0,19 S.Ç.G. (mm) 37,62±3,59 31,23±2,00 32,85±2,74 29,08±1,32 21,07±1,60 S.Ç.D. (mm) 18,09±1,96 15,99±2,26 14,48±1,22 14,44±1,48 9,60±1,52 Çiç.Ç.G. (mm) 31,33±2,70 26,53±4,16 29,17±2,17 22,92±0,81 20,71±1,17 Çiç.Ç.D. (mm) 14,41±3,45 16,17±1,90 16,24±1,51 12,07±2,58 9,99±1,15 Çek.E.G. (mm) 22,45±2,95 17,41±1,90 19,87±3,34 16,26±1,83 17,82±1,87 Çek.E.U. (mm) 17,67±2,32 17,65±1,72 17,33±2,56 17,80±2,17 18,19±1,75 Toh.S. 7,70±4,32 7,20±1,48 6,60±3,95 7,20±1,87 8,80±1,32 Toh.A. (g) 0,15±0,21 0,37±0,08 0,41±0,23 0,36±0,08 0,48±0,08

(34)

Çizelge 4.2.(Devamı): Yerel elma çeşitlerinin pomolojik özellikleri Çeşitler Yapılan Pomolojik Çalışmalar Yer Elması Ekşi Elma Gelin Elma Alyanak Pehrizoğlu M.A. (g) 48,03±6,74 73,98±5,66 112,86±24,93 311,02±44,97 160,41±8,11 M.H. (cm3) 48,00±5,37 69,00±5,68 111,00±25,25 309,50±45,00 156,50±7,84 M.Y. (g/cm3₎ _0,99±0,05 _1,07±0,02 _1,02±0,02 _1,01±3,65 _1,03±0,01 M.E. (mm) 51,77±2,64 58,70±2,04 63,99±4,84 97,50±6,19 70,62±1,74 M.B. (mm) 43,38±2,50 45,95±3,03 65,16±5,75 72,02±3,04 75,69±1,68 Ş.İ. 0,84±0,03 0,78±0,04 1,02±0,04 0,74±0,04 1,07±0,03 M.E.S. (libre) 19,62±2,93 28,15±0,53 27,68±1,11 20,56±1,28 18,12±0,83 M.S.U. (mm) 14,20±1,31 13,29±3,00 21,19±3,54 21,72±2,62 17,69±3,05 M.S.Ç. (mm) 2,66±0,33 2,81±0,57 2,42±0,33 4,29±0,39 2,72±0,23 S.Ç.G. (mm) 22,86±1,29 24,77±2,70 27,28±2,61 46,14±2,21 28,69±1,21 S.Ç.D. (mm) 10,46±3,05 8,30±0,73 15,78±2,13 18,18±1,24 15,50±1,70 Çiç.Ç.G. (mm) 17,59±2,47 16,92±3,90 21,24±1,82 40,51±4,08 24,42 ±1,96 Çiç.Ç.D. (mm) 10,02±1,32 6,40±0,88 12,79±1,65 25,47±2,77 16,05±1,57 Çek.E.G. (mm) 18,98±1,75 17,70±1,50 17,56±3,50 30,99±2,78 17,11±1,28 Çek.E.U. (mm) 15,23±1,12 14,92±0,85 15,65±1,26 20,83±1,64 19,49±1,18 Toh.S. 7,00±3,50 6,50±1,27 6,90±2,69 8,00±1,63 8,80±1,55 Toh.A. (g) 0,35±0,14 0,25±0,05 0,37±0,17 0,32±0,20 0,40±0,15

Çizelge 4.2.’de görüldüğü gibi en fazla meyve ağırlığına, meyve hacmine, meyve eni ve boyuna sahip yerel çeşit Alyanak olurken en az Yer Elması çeşidi olmuştur. Meyve eti sertliği en fazla Ekşi Elma çeşidi iken, en az Yağlıkızıl çeşidi; meyve sapının uzunluğu en fazla Ekşi Elma çeşidi iken en az Arapkızı çeşidi; meyve sapının çapı, sap çukuru genişliği ve çiçek çukuru genişliği en fazla Alyanak çeşidi iken en az Demir çeşidi; sap çukuru derinliği, çiçek çukuru derinliği ve çekirdek evi uzunluğu en fazla Alyanak çeşidi olurken en az Ekşi Elma çeşidi olmuştur. Çekirdek evi genişliği en fazla olan çeşit Alyanak çeşidi iken en az Elifli çeşidi; tohum sayısı en fazla Demir ve Pehrizoğlu çeşidi olurken en az Ekşi Elma çeşidi; tohum ağırlığı bakımından ise en fazla Demir çeşidinin en az ise Tavar çeşidinin olduğu gözlemlenmiştir.

(35)

Çizelge 4.3. Yerel elma çeşitlerinin bazı kimyasal özellikleri Çeşitler SÇKM (%) pH TA (g/l) Tavar 11,00 2,58 10,72 Yağlıkızıl 12,00 2,55 8,04 Arapkızı 9,00 2,39 8,04 Elifli 12,00 2,47 10,05 Demir 12,00 2,95 6,03 Yer Elması 11,50 4,48 4,02 Ekşi Elma 15,00 2,98 9,38 Gelin Elma 16,00 3,71 4,02 Alyanak 10,50 3,32 10,05 Pehrizoğlu 12,00 3,12 5,36

Çizelge 4.3.’de görüldüğü gibi suda çözünebilir kuru madde miktarı en fazla Gelin Elma çeşidi, en az Arapkızı çeşidi; pH’sı en yüksek olan çeşit Yer Elması çeşidi, en düşük Arapkızı çeşidi; titre edilebilir asitliği en fazla olan Tavar çeşidi, en az Yer Elması ve Gelin Elma çeşitlerinin olduğu belirlenmiştir.

Çeşitler; meyve ağırlığı, meyve eni (çap), meyve eti sertliği, suda çözünebilir kuru madde ve titre edilebilir asitlik değerleri bakımından (yöntem bölümünde belirtildiği gibi uygulanmıştır) tartılı derecelendirme yapılarak kıyaslanmış ve Çizelge 4.4.’de görüldüğü gibi üç sınıfa ayrılmıştır.

(36)

Çizelge 4.4. Çeşitlerin tartılı derecelendirme dikkate alınarak sınıflandırılması Tartılı Derecelendirme Uygulanan Gözlemler

Çeşitler M.A. (g) M.E.(mm) M.E.S.(libre) SÇKM(%) TA(g/l) Tavar 2. sınıf 1. sınıf 3. sınıf 3. sınıf 1. sınıf Yağlıkızıl 2. sınıf 2. sınıf 3. sınıf 2. sınıf 2. sınıf Arapkızı 2. sınıf 2. sınıf 2. sınıf 3. sınıf 2. sınıf Elifli 2. sınıf 2. sınıf 2. sınıf 2. sınıf 1. sınıf Demir 3. sınıf 3. sınıf 2. sınıf 2. sınıf 3. sınıf Yer elması 3. sınıf 3. sınıf 3. sınıf 2. sınıf 3. sınıf Ekşi elma 3. sınıf 3. sınıf 1. sınıf 1. sınıf 1. sınıf Gelin elma 3. sınıf 3. sınıf 1. sınıf 1. sınıf 3. sınıf Alyanak 1. sınıf 1. sınıf 2. sınıf 3. sınıf 1. sınıf Pehrizoğlu 2. sınıf 2. sınıf 3. sınıf 2. sınıf 3. sınıf

Bu kıyaslamaya göre; Alyanak çeşidi, meyve ağırlığı; Tavar ve Alyanak çeşitleri, meyve eni; Ekşi elma ve Gelin elma çeşitleri, meyve eti sertliği ve SÇKM miktarı; Tavar, Elifli, Ekşi elma ve Alyanak çeşitleri titre edilebilir asitlik bakımından 1. sınıfta yer almaktadır.

4.1. Tavar Elma Çeşidi

Bu çeşidi bahçesinde bulunduran yetiştiricilerden alınan bilgilere göre, çok tercih edilmesine karşılık, günümüzde yavaş yavaş kaybolmaya yüz tutmuş çeşitlerden biridir. Hem çeşidin iri meyveleri ve depoya dayanımı bakımından hem de pazar değeri açısından oldukça iyi bir çeşit olduğu gözlemlerimiz arasındadır. Hasat zamanı Eylül sonu olup, güzlük bir çeşittir.

(37)

Çalışmalarımız Tokat da sınırlı sayıda bulunan Tavar çeşidinin en iyi şartlarda bakımının yapıldığı gözlemlenen Geyraz mevkiinde bulunan Doğan İLHAN’ a ait bahçede yapılmıştır.

İncelediğimiz Tavar çeşidi kısmi periyodisite göstermektedir. Çift yıllarda (2004 gibi) az meyve vermektedir. Ağaç 15 yaşında olup, çöğür üzerine aşılıdır. Ayrıca bazı meyvelerde, çekirdek evinde iz şeklinde tohum olması veya hiç olmaması çekirdeksizliğe eğilimli bir çeşit olduğu düşüncesini vermektedir. Ağacın genel görünümü Şekil 4.1.1.’de verilmiştir.

4.1.1. Fenolojik Özellikleri

Tavar elma çeşidine ait fenolojik gözlemler Çizelge 4.1.1.’de verilmiştir.

(38)

Çizelge 4.1.1. Tavar elma çeşidine ait fenolojik gözlemler Tomurcukların Kabarma Tarihi 22 Mart Çiçeklenme Başlangıcı Tarihi 09 Nisan

Tam Çiçeklenme Zamanı 14 Nisan

Çiçeklenme Sonu Tarihi 19 Nisan

Tam Çiçeklenmeden Hasat

Tarihine Kadar Geçen Gün Sayısı 157

Hasat Tarihi 18 Eylül

Yaprak Döküm Tarihi 25 Kasım

Çizelge 4.1.1.’den anlaşılacağı gibi; tomurcukların kabarmasından çiçeklenme başlangıcına kadar 18 gün, çiçeklenme süresi ise 10 gün sürmüştür. En önemli hasat kriterlerinden olan tam çiçeklenmeden hasat tarihine kadar geçen gün sayısı ise 157 gün olarak tesbit edilmiştir.

4.1.2. Pomolojik Özellikleri

Hasat zamanında olgun meyvelerde yapılan analizler sonucunda ortalama meyve ağırlığı 210,87 g; ortalama meyve hacmi 204,5 cm3; ortalama meyve yoğunluğu 1,03 g/cm3; ortalama meyve eni 87,38 mm; ortalama meyve boyu 67,41 mm; ortalama şekil indeksi (boy/en) 0,77 (basık); ortalama meyve eti sertliği 19,46 Libre; ortalama meyve sapının uzunluğu 21,22 mm; ortalama meyve sapının çapı 2,65 mm; ortalama sap çukuru genişliği 37,62 mm; ortalama sap çukuru derinliği 18,09 mm; ortalama çiçek çukuru genişliği 31,33 mm; ortalama çiçek çukuru derinliği 14,41 mm; ortalama çekirdek evi genişliği 22,45 mm; ortalama çekirdek evi uzunluğu 17,67 mm; ortalama tohum sayısı 7,7; ortalama tohum ağırlığı 0,149 g olarak tesbit edilmiştir.

(39)

Ayrıca göreceli olarak tesbit edilen meyve zemin ve et rengi Şekil 4.1.3.’de görüldüğü gibi; açık yeşil zemin rengi, sarımsı yeşil et rengi olarak belirlenmiştir.

Meyvelerin, suda çözünebilir kuru madde miktarı %11; pH 2,58 ve titre edilebilir asitlik 10,72 g/l olarak tesbit edilmiştir.

(40)

Şekil 4.1.3. Tavar elma çeşidinin meyve görünümü

4.2. Yağlıkızıl Elma Çeşidi

Tokat yöresinde bağ ve ev bahçelerinde yetiştirilen bir çeşittir. Yöre halkından alınan bilgilere göre, Şeker hastalığına iyi gelmesi nedeniyle yörenin yaşlıları tarafından tercih edilmektedir.

İmamlık Bağı’ndan Mustafa Us’a ait bahçede bulunan çeşit periyodisite göstermemektedir. Çeşit çöğür üzerine aşılı olup, ağaç yaklaşık 12 yaşındadır (Şekil 4.2.1.). Hoş aromalı, ince kabuklu, az oranda kepekli bir meyve etine sahiptir. Hasat zamanı Eylül sonu olup, güzlük bir çeşittir.

(41)

Yağlıkızıl elma çeşidine ait fenolojik gözlemler Çizelge 4.2.1.’de verilmiştir.

Şekil 4.2.1. Yağlıkızıl elma çeşidinde ağacın genel görünümü

Çizelge 4.2.1. Yağlıkızıl elma çeşidine ait fenolojik gözlemler Tomurcukların Kabarma Tarihi 22 Mart Çiçeklenme Başlangıcı Tarihi 12 Nisan

(42)

Çizelge 4.2.1.’den anlaşılacağı gibi; tomurcukların kabarmasından çiçeklenme başlangıcına kadar 13 gün geçmiş, çiçeklenme süresi ise 9 gün sürmüştür. Tam çiçeklenmeden hasat tarihine kadar geçen gün sayısı ise 155 gün olmuştur.

Hasat zamanında olgun meyvelerde yapılan analizler sonucunda ortalama meyve ağırlığı 151,54 g; ortalama meyve hacmi 146,5 cm3; ortalama meyve yoğunluğu 1,04 g/cm3; ortalama meyve eni 74,93 mm; ortalama meyve boyu 61,84 mm; ortalama şekil indeksi (boy/en) 0,82 (basık); ortalama meyve eti sertliği 15,88 Libre; ortalama meyve sapının uzunluğu 20,18 mm; ortalama meyve sapının çapı 2,38 mm; ortalama sap çukuru genişliği 31,23 mm; ortalama sap çukuru derinliği 15,99 mm; ortalama çiçek çukuru genişliği 26,53 mm; ortalama çiçek çukuru derinliği 16,17 mm; ortalama çekirdek evi genişliği 17,41 mm; ortalama çekirdek evi uzunluğu 17,65 mm; ortalama tohum sayısı 7,2; ortalama tohum ağırlığı 0,373 g olarak tesbit edilmiştir.

Ayrıca meyve zemin renginin sarımsı yeşil zemin üzerine kırmızı alacalı; et renginin ise beyazımsı sarı olduğu belirlenmiştir.

Kimyasal analizler sonucunda ise, suda çözünebilir kuru madde miktarı %12; pH 2,55 ve titre edilebilir asitlik 8,04 g/l olarak tesbit edilmiştir.

Meyvenin ağaçtaki görünümü Şekil 4.2.2.’de, meyvenin görünümü ise Şekil 4.2.3.’da verilmiştir.

(43)

Şekil 4.2.2. Yağlıkızıl elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü

(44)

4.3. Arapkızı Elma Çeşidi

Yörede standart çeşitlerin yaygınlaşması nedeniyle sınırlı sayıda bulunan yerel çeşitlerden biridir. Raf ömrü kısadır. Meyvede kısa sürede unlaşma görüldüğünden muhafaza süresi de kısadır. Meyve de su oranı düşük, meyve kabuğu kalındır.

Kemal Paşa Kasabası’ndaki Mehmet Erkek’e ait bahçede bulunan çeşit periyodisite göstermemektedir. Ağaç yaklaşık 10 yaşındadır. Çöğür/ Golden/ Arapkızı şeklinde değiştirme aşısı yapılmıştır (Şekil 4.3.1.). Hasat zamanı Eylül sonu, olup güzlük bir çeşittir.

Arapkızı elma çeşidine ait fenolojik gözlemler Çizelge 4.3.1.’de verilmiştir.

(45)

Çizelge 4.3.1. Arapkızı elma çeşidine ait fenolojik gözlemler Tomurcukların Kabarma Tarihi 22 Mart Çiçeklenme Başlangıcı Tarihi 10 Nisan

Çizelge 4.3.1.’den anlaşılacağı gibi; tomurcukların kabarmasından çiçeklenme başlangıcına kadar 19 gün geçmiş, çiçeklenme süresi ise 8 gün sürmüştür. Tam çiçeklenmeden hasat tarihine kadar geçen gün sayısı ise 157 gün olmuştur.

Hasat zamanında olgun meyvelerde yapılan analizler sonucunda ortalama meyve ağırlığı 183,42 g; ortalama meyve hacmi 183 cm3; ortalama meyve yoğunluğu 0,93 g/cm3; ortalama meyve eni 79,21 mm; ortalama meyve boyu 63,50 mm; ortalama şekil indeksi (boy/en) 0,80 (basık); ortalama meyve eti sertliği 21,90 Libre; ortalama meyve sapının uzunluğu 23,27 mm; ortalama meyve sapının çapı 2,52 mm; ortalama sap çukuru genişliği 32,85 mm; ortalama sap çukuru derinliği 14,48 mm; ortalama çiçek çukuru genişliği 29,17 mm; ortalama çiçek çukuru derinliği 16,24 mm; ortalama çekirdek evi genişliği 19,87 mm; ortalama çekirdek evi uzunluğu 17,33 mm; ortalama tohum sayısı 6,6; ortalama tohum ağırlığı 0,407 g olarak tesbit edilmiştir.

Meyve zemin renginin sarımsı yeşil zemin üzerine sıvama koyu kırmızı çizgili; et renginin ise yeşilimsi sarı olduğu görülmüştür.

(46)

Kimyasal analizler sonucunda ise, suda çözünebilir kuru madde miktarı %9; pH 2,39 ve titre edilebilir asitlik 8,04 g/l olarak bulunmuştur.

Meyvenin ağaçtaki görünümü Şekil 4.3.2.’de, meyvenin görünümü Şekil 4.3.3.’ de verilmiştir.

(47)

Şekil 4.3.3. Arapkızı elma çeşidinin meyve görünümü

4.4. Elifli Elma Çeşidi

Aroması ve tadının son derece güzel olması nedeniyle yöre halkı tarafından çok beğenilmektedir. İnce kabuklu ve oldukça sert dokulu bir meyve etine sahiptir. Taze tüketim açısından ise oldukça iyi bir çeşit olduğu belirlenmiştir. Hasat zamanı Eylül sonu olup, güzlük bir çeşittir.

(48)

Bey Bağı’ndan Lütfü Danabaş’ın bahçesinde bulunan çeşit tek yıllarda (2005 gibi) periyodisite göstermektedir. Ağaç yaklaşık 20 yaşında olup, Çöğür / Starking / Elifli şeklinde değiştirme aşısı yapılmıştır.

Ağacın genel görünümü Şekil 4.4.1.’de verilmiştir.

Elifli elma çeşidine ait fenolojik gözlemler Çizelge 4.4.1.’de verilmiştir.

Çizelge 4.4.1. Elifli elma çeşidine ait fenolojik gözlemler Tomurcukların Kabarma Tarihi 22 Mart Çiçeklenme Başlangıcı Tarihi 09 Nisan

Çizelge 4.4.1.’den anlaşılacağı gibi; tomurcukların kabarmasından çiçeklenme başlangıcına kadar 18 gün, çiçeklenme süresi ise 10 gün sürmüştür. Tam çiçeklenmeden hasat tarihine kadar geçen gün sayısı ise 157 gün olmuştur.

(49)

Şekil 4.4.1. Elifli elma çeşidinde ağacın genel görünümü

Hasat zamanında olgun meyvelerde yapılan analizler sonucunda ortalama meyve ağırlığı 142,63 g; ortalama meyve hacmi 140 cm3; ortalama meyve yoğunluğu 1,02 g/cm3; ortalama meyve eni 68,93 mm; ortalama meyve boyu 67,31 mm; ortalama şekil indeksi (boy/en) 0,98 (yuvarlak); ortalama meyve eti sertliği 21,84 Libre; ortalama meyve sapının uzunluğu 18,41 mm; ortalama meyve sapının çapı 2,98 mm; ortalama sap çukuru genişliği 29,08 mm; ortalama sap çukuru derinliği 14,44 mm; ortalama çiçek çukuru genişliği 22,92 mm; ortalama çiçek çukuru derinliği 12,07 mm; ortalama çekirdek evi genişliği 16,26 mm; ortalama çekirdek evi uzunluğu 17,80 mm; ortalama tohum sayısı 7,2; ortalama tohum ağırlığı 0,363 g olarak tesbit edilmiştir.

(50)

Göreceli olarak tesbit edilen meyve zemin ve et rengi Şekil 4.4.3.’de görüldüğü gibi; yeşilimsi sarı üzerine kırmızı alacalı zemin rengi, yeşilimsi sarı et rengi olarak belirlenmiştir.

Kimyasal analizler sonucunda ise, suda çözünebilir kuru madde miktarı %12; pH 2,47 ve titre edilebilir asitlik 10,05 g/l olarak bulunmuştur.