Antidepresif ilaçlar
ı
n Yol Açt
ığı
Cinsel Yan Etkiler
ve Ba
ş
a Ç
ı
kma Yollar
ı
Cem
İ
NCESU *
ÖZET
Yap
ı
lan çal
ış
malar, cinsel i
ş
lev bozuklu
ğ
u saptanan olgular
ı
n üçte biri ile yar
ı
s
ı
aras
ı
ndaki bir bölümünde ba
ş
ta
depresyon ve anksiyete bozukluklar
ı
olmak üzere psikiyatrik bir hastal
ığı
n tabloya e
ş
lik etti
ğ
ini ortaya
koymak-tad
ı
r. Gerçekten de cinsel i
ş
lev bozukluklar
ı
ile depresyon aras
ı
nda çift yönlü bir ili
ş
ki vard
ı
r Bu durum, son
y
ı
llarda antidepresif ilaçlar
ı
n yüksek oranda cinsel i
ş
lev bozukluklar
ı
na yol açt
ı
klar
ı
n
ı
n saptanmas
ı
ile birlikte
daha da karma
şı
k hale gelmi
ş
tir Yap
ı
lan çal
ış
malar, trisiklik antidepresanlar ile MAO inhibitörlerinin yan
ı
s
ı
ra,
genelde yan etki potansiyeli daha dü
ş
ük olan SSRT lar
ı
n da s
ı
k olarak cinsel yan etkiler ortaya ç
ı
kard
ığı
n
ı
göster-mektedir Bu ilaçlar cinselli
ğ
in istek, uyar
ı
lma ve orgazm olmak üzere bütün a
ş
amalar
ı
n
ı
etkileyebilmektedirle
ı
-.
Bu yaz
ı
da, antidepresif ilaçlar
ı
n yol açt
ığı
cinsel yan etkilere de
ğ
inilerek, klinisyenle•in göz önünde
bulundurul-mas
ı
gereken noktalar vurgulam
ış
t
ı
,:
Anahtar kelimeler: Antidepresan, yan etki, cinsel i
ş
lev bozuklu
ğ
u
Dü
ş
ünen Adam; 2001, 14(4): 221-22
6
SUMMARY
It has been shown that from one third to half of the patients whose have a diangosis of sexual dysfunction, had
como
ı
•bid psychiatric disorders, especially depression and anxiety disorders. Actually, there is a bidirectional
relation between sexual dysfunctions and depression. This relation is now more complicated after the trials that
has shown the high rate of sexual side effects of antidepressants. Trials has shown that, besides tricyclic
antide-pressants and MAO inhibitors, SSRI's have alsa high rates of sexual side effects. SSRI's may effect all phases of
sexuallity like sexual desire, excitement and orgasm. In this article, sexual side effects of antidepressants and
cop-ing strategies for physicians is mentioned.
Key words: Antidepressant, side effect, sexual dysfunction
G
İ
R
İŞ
Son y
ı
llarda, depresyon ve anksiyete
bozukluklan-n
ı
n toplumlardaki yüksek prvalans
ı
n
ı
n yap
ı
lan
çe
ş
itli çal
ış
malarla ortaya ç
ı
kar
ı
lmas
ı
dikkatleri
özel-likle bu alanlara yöneltmi
ş
tir. Buna ek olarak,
özel-likle son 10 y
ı
lda bu hastal
ı
klann tedavisinde s
ı
k
olarak kullan
ı
lan antidepresif ilaçlarda sa
ğ
lanan
ge-li
ş
meler, bu gruptaki ilaçlar
ı
n yayg
ı
n biçimde kul-
lan
ı
lmaya ba
ş
lanmas
ı
na yol açm
ış
t
ı
r. Daha eski
ku-ş
akta yer alan trisiklik antidepresanlara oranla SSRI
ve RIMA gibi yeni ku
ş
ak antidepresanlar, dü
ş
ük yan
etki profillen ve tolerabiliteleri aç
ı
s
ı
ndan belirgin bir
üstünlük sergilemekte ve giderek daha yayg
ı
n
biçim-de kullan
ı
lmaktad
ı
rlar.
Cinsel i
ş
lev bozulduklann
ı
n genellikle psikolojik
kökenli olduklar
ı
kabul edilmektedir. Gerçi son y
ı
l-
* Bak
ı
rköy Ruh ve Sinir Hastal
ı
klar
ı
Hastanesi
A ntidepresil ilaçların Yol iktigı Cinsel Yan Etkiler ve Başa Çıkma İncesu Yolları
larda tibbi teknoloji ve görüntüleme sistemlerinde
görülen ba
ş
döndürücü ilerlemeler, ba
ş
ta erektil
dis-fonksiyon olmak üzere çe
ş
itli cinsel i
ş
lev
bozukluk-lar
ı
n
ı
n etyolojisinde, daha önceden saptanamayan
organik etkenlerin dü
ş
ünüldü
ğ
ünden daha yüksek
oranda rol oynad
ığı
n
ı
ortaya koymu
ş
tur. Ancak
gü-nümüzde halen psikolojik etken ya da hastal
ı
klar
ı
n,
birincil ya da ikincil süreçlerle cinsel i
ş
lev
bozukluk-lar
ı
n
ı
n ortaya ç
ı
kmas
ı
nda haz
ı
rlay
ı
c
ı
, ba
ş
lat
ı
c
ı
ve
sürdürücü olarak önemli i
ş
levler gördükleri genel bir
kanrd
ı
r.
Ba
ş
ta depresyon ve anksiyete bozukluklar
ı
olmak
üzere bir çok psikiyatrik hastal
ı
k, cinsel i
ş
levlerde
geçici ya da kal
ı
c
ı
kay
ı
plara neden olmaktad
ı
r. Öte
yandan, primer olarak ortaya ç
ı
kan cinsel i
ş
lev
bo-zuklu
ğ
u olgular
ı
nda da zamanla ikincil olarak
dep-resyon, anksiyete ve uyum bozukluklar
ı
geli
ş
mekte-dil-. Gerçekten de cinsel i
ş
lev bozukluklar
ı
ile
psiki-yatrik bozukluklar aras
ı
nda çift yönlü bir ili
ş
ki
vard
ı
r. Yukar
ı
da belirtildi
ğ
i gibi cinsel i
ş
lev
bozuk-luklar
ı
altta yatan depresyon gibi bir psikiyatrik
tablonun semptorr
ı
u olabilece
ğ
i gibi, primer olarak
ortaya ç
ı
kan bir cinsel i
ş
lev bozuklu
ğ
u, ki
ş
ide,
za-manla iki
ıı
cil olarak depresyon, anksiyete ya da
çe-ş
itli uyum bozukluklar
ı
ile ki
ş
iler aras
ı
ve aile içi
ili
ş
kilerin bozulmas
ı
na yol açabilmektedir. Sonuç
olarak, ülkemizde ve yurtd
ışı
nda yap
ı
lan çal
ış
malar,
cinsel i
ş
lev bozuklu
ğ
u saptanan olgular
ı
n .üçte biri
ile yar
ı
s
ı
aras
ı
ndaki bir bölümünde psikiyatrik bir
hastal
ığı
n tabloya e
ş
lik etti
ğ
ini ortaya koymaktad
ı
r
(I-7) .
Kapsaml
ı
ve ayr
ı
nt
ı
lara inen bir cinsel öykünün
öne-mi burada bir kez daha ortaya ç
ı
kmaktad
ı
r. Çünkü,
cinsel i
ş
lev bozuklu
ğ
una e
ş
lik eden psikiyatrik bir
bozukluk saptand
ığı
nda, psikiyatrik tablonun birincil
ve cinsel i
ş
lev bozuklu
ğ
unun ise bu tablonun bir
semptomu mu oldu
ğ
u, yoksa cinsel i
ş
lev bozuklu
ğ
u-nun birinci!, e
ş
lik eden psikiyatrik tablonun ikincil
olarak m
ı
ortaya ç
ı
kt
ığı
n
ı
anlaman
ı
n en etkin yolu
dikkatli bir cinsel öyküden ve psikiyatrik de
ğ
erlen-dirmeden geçme.ktedir. Birincisinde, do
ğ
rudan
psi-kiyatrik hastal
ığı
n tedavisine yönelinecek,
ikinci-sinde ise öncelikli olarak cinsel i
ş
lev bozuklu
ğ
unun
tedavisi ele al
ı
nacakt
ı
r. •
Sonuç olarak, cinsel i
ş
lev bozukluklar
ı
n
ı
n tedavi sü-
recinde antidepresif ve anksiyolitik tedavinin büyük
önemi vard
ı
r. Bu durum elbette cinsel terapilerin
önemini azaltmarnakta, tam tersine artt
ı
rmaktad
ı
r.
Ancak, cinsel terapilerin etkinli
ğ
i aç
ı
s
ı
ndan da
anti-depresif ve anksiyolitik tedavinin önemi
bulunmak-tad
ı
r, cinsel i
ş
lev bozukluklar
ı
nda kendine özgü
ku-rallar
ı
vard
ı
r ve her hekim bunlar
ı
dikkate almak
du-rumundad
ı
r.
Psikiyatrik tedavilerde kullan
ı
lan ilaçlar
ı
n önemli bir
bölümü yan etki olarak cinsel i
ş
lev bozukluklar
ı
na
yol açmaktad
ı
r
(8).Geçmi
ş
te s
ı
k olarak kullan
ı
lan
tri-siklik antidepresifler ile MAO inhibitörlerinin
yük-sek oranda cinsel i
ş
lev bozukluklar
ı
na yol açt
ı
klar
ı
yap
ı
lan çe
ş
itli çal
ış
malarla ortaya konmu
ş
tu. Ancak
genel olarak yan etkiler aç
ı
s
ı
ndan daha güvenilir ve
hastalar aç
ı
s
ı
ndan daha tolerabl olan ve bu nedenle
yayg
ı
n olarak kullan
ı
lan SSRI grubu
antidepresille-rin de, ba
ş
lang
ı
çta san
ı
ld
ığı
n
ı
n aksine, yüksek
oran-larda cinsel i
ş
lev bozukluklar
ı
na yol açt
ı
klar
ı
son y
ı
l-larda yap
ı
lan çal
ış
malarda saptanm
ış
t
ı
r
(9-13).SSRPla-nn ba
ş
lang
ı
çta cinsel yan etkilerinin çok dü
ş
ük
oran-da belirtilmesinin ve uzun süre bu yan etkilerin
gün-deme gelmemesinin, bu yan etkileri hastalar
ı
n
ken-dili
ğ
inden hekimlerine söyleyememeleinden
kay-nakland
ığı
dü
ş
ünülmektedir. Nitekim, yap
ı
lan bir
ça-l
ış
mada, SSRI grubu antidepresif kullanmakta olan
hastalar
ı
n kendili
ğ
inden belirttikleri cinsel yan etki
oran
ı
% 14 iken, bu oran hekimler bizzat cinsel yan
etkileri sorduklar
ı
nda % 58'e ç
ı
km
ış
t
ı
r
(9).Cinsel yan etkileri ve ilaçlar
ı
n cinsel i
ş
levler
üze-rindeki etkilerini anlat
ı
rken bu etkileri birincil ve
ikincil olarak ikiye ay
ı
rman
ı
n yarar
ı
vard
ı
r. ilaçlar
ı
n
cinsel istek, uyanIrr
ı
a ve orgazm a
ş
amalanna olan
do
ğ
rudan etkileri birincil, yol açt
ı
klar
ı
di
ğ
er yan
et-kiler arac
ı
l
ığı
yla cinsel i
ş
levler üzerindeki etkileri ise
ikincil yan etkilerdir.
Antidepresanlar
ı
n yol açt
ığı
do
ğ
rudan cinsel yan
etk-iler Tablo 1 'de verilmi
ş
tir. Görülece
ğ
i gibi,
antidc-presanlar cinsel i
ş
levin bütün a
ş
amalar
ı
n
ı
olumsuz
yönde etkileyebilmektedirler. Asl
ı
nda bu yan
etkile-rin bir ço
ğ
u birbiriyle do
ğ
rudan ba
ğ
lant
ı
l
ı
olup kar
şı
-l
ı
kl
ı
etkile
ş
im halinde cinsel i
ş
levleri
bozabilmekte-dirler. Lubrikasyon azalmas
ı
na ba
ğ
l
ı
vajinal kuruluk
disparoniye neden olabilmekte ya da cinsel istekteki
azalma ereksiyon güçlüklerine yol açabilmektedir.
Yap
ı
lan çal
ış
malar, antidepresanlar
ı
n en çok orgazm
ve istek a
ş
amalar
ı
n
ı
etkiledi
ğ
ini ortaya koymu
ş
tur
(8).Antidepresıf ilaçların Yol Açtığı Cinsel Yan Etkiler ve Başa Çıkma İncesu Yolları
'ralılıı 1. Antidepresanlara bağlı olarak gelişen cinsel yan etk-iler
Al Cinsel istek
- Cinsel istekte azalma B) Uyarılına
- Erektil disfonksiyon - Lubrikasyonda azalma - Vajinal kuruhığa bağlı disparoni C) Orgazın
- Aııorgazmi - Spontan orgazm - Orgazm sıklığında azalma - Orgazma ulaşmada güçlük
Retarde ejakülasyon - Anbedonik orgazm
Tablo 2. Antidepresanların ikincil cinsel yan etkileri.
A) Huzul-suluk hissi
- cilt. ağız. nıüköz membranlardaki kıırıımalara bağlı - konstipasyon - ödem - kilo alımı - lıazıııısızlık - bulanıı - döküntü, kaşıntı
- üriner problemler (retansiyon)'e bağlı B) Mizaç bozukluklarına bağlı olarak
- Anbedoni - Anksiyete - Sinirlilik - Depresyon - Yabancılaşma - Irritahilite - Mani C) Nörolojik bozukluklara bağlı - Analjezi - Kognitif.kaymlar - Baş dönmesi - Yorgunluk - Başağrısı - Hareket bozukluğu - Ağrı
Uylışma - Uyku bozukluğu - His kaybı - Tremor - Güçsüzlük D) Vaskülcr bozukluklara bağlı - Aritmiler - Başarısı - Periferik vazokonstriksiyon - Nefes darlığı
Antidepresanlar
ı
n yol açt
ığı
ikincil cinsel yan etkiler
ise Tablo 2'de verilmi
ş
tir
(8)
.Bu yan etkiler do
ğ
ru-dan cinsel i
ş
ievierle ilgili de
ğ
ildir. Ancak yol açt
ı
k-lar
ı
etkiler arac
ı
l
ığı
yla ki
ş
iyi ya da çifti rahats
ı
z et-
mekte, cinsel i
ş
levleri ve cinsel doyumu ikinci
ola-rak olumsuz yönde etkileyebilinektedider. Ilaçlar
ı
n
cinsel ya
ş
ama yönelik etkilerini incelerken bu tür
ikincil süreçleri de gözönünde tutmak
gerekmekte-dir.
Trisiklik antidepresanlar: Cinsel i
ş
levler
üzerinde-ki yan etüzerinde-kileri en iyi bilinen antidepresan grubudur.
Son 35 y
ı
l içerisinde yap
ı
lan çok say
ı
da ara
ş
t
ı
rma ve
olgu sunumu, bu grup ilaçlar
ı
n cinsel istek, uyar
ı
lma
ve orgazm a
ş
amalar
ı
n
ı
n her üçünü de olumsuz yönde
etkiledi
ğ
ini vurgulamaktad
ı
r. Trisiklik
antidepresan-lar aras
ı
nda en az cinsel yan etkilere neden olanlar
ı
dezipramin ve nortriptilin, orta derecede cinsel yan
etkilere neden olanlar
ı
n protriptilin ve imipramin; en
çok cinsel yan etkilere neden olanlar
ı
n ise
klomipra-min, amitriptilin ve doksepin oldu
ğ
u belirtilmektedir
(8).
Trisiklik antidepresanlar
ı
n, cinsel i
ş
levler üzerindeki
olumsuz etkilerini, kolinerjik ve beta-adrenerjik
ak-tivite ile histan
ı
in ve oksitosin düzeylerinde yol
aç-t
ı
klar
ı
azalma ile prolaktin ve serotonin düzeylerinde
yol açt
ı
klar
ı
art
ış
arac
ı
l
ığı
yla olu
ş
turduklar
ı
dü
ş
ünül-mektedir (8).
MAO
İ
nhibitörleri: Cinsel i
ş
levleri % 20-40
ora-n
ı
nda olumsuz yönde etkiledi
ğ
i belirtilmektedir
(14-'
6).
Özellikle 1980 'li y
ı
llar
ı
n ortalar
ı
nda yapt
ığı
iki
ayr
ı
sistematik çal
ış
mada Harrison, fenelzinin
imip-ramin ve plaseboya oranla daha yüksek oranda
cin-sel yan etkilerinin oldu
ğ
unu belirtmi
ş
tir ( 15 ' 16).
MAO inhibitörlerinin, cinsel i
ş
levler üzerindeki
olumsuz etkilerini, trisiklik antidepresanlara benzer
ş
ekilde kolinerjik ve beta-adrenerjik aktivitede yol
açt
ı
klar
ı
azalma ile prolaktin ve serotonin
düzeyle-rinde yol açt
ı
klar
ı
art
ış
a arac
ı
l
ığı
yla olu
ş
turduklar
ı
dü
ş
ünülmektedir
(8).SSR: SSRI grubu antidepressanlar genel olarak
cin-sel i
ş
levin bütün a
ş
amalar
ı
n
ı
olumsuz yönde
etkile-yebilmekle birlikte, esas olarak "organizn
ı
" a
ş
ama-s
ı
n
ı
etkilemektedirler
(13)
.Kad
ı
nlarda organzm
ola-mama ya da daha zor olma orgazm olma erkeklerde
ise ejakülasyonda gecikme, ejakülasyonda
inhibis-yon ya da anhedonik ejakülasinhibis-yon s
ı
k olarak kar
şı
la-şı
lan yak
ı
nmalard
ı
r ( 17,19).
pecya
Antidepresif ilaçların Yol Açtığı Cinsel Yan Etkiler ve Başa Çıkma İncesu Yollan
Tablo 3. Önerilen antidotlar.
• Amantadin: 100-200 mg (600 mg'a kadar çıkılabilir) • Betanekol: 30 mg (cinsel aktiviteden 1-2 saat önce) • Siproheptadin: 4-12 mg (cinsel aktiviteden 1-2 saat önce) • Buspiron: 15-300 ıng (cinsel aktiviteden 1-2 saat önce) • Dextroamfetamin: 2.5-10 mg, (cinsel aktiviteden 1-12 saat
önce ya da günde 1-2 kez, günde 40 mg'a kadar çıkılabilir). • Metilfenidat: 5-15 nıg (cinsel aktiviteden 1-12 saat önce ya da
günde 12 kez, günde 60 rng'a kadar çıkılabilir) • Yohimbin: 5 nıg (cinsel aktiviteden 2-4 saat önce) • Ginkgo biloba ekstresi: 60-120 mg/gün
• Bupropion: 75 nıg (cinsel aktiviteden 1-2 saat önce ya da günde 1-2 kez)
• Trazodon: 50-100 mg (cinsel aktiviteden 1-2 saat önce ya da günde 1-2 kez)
• Nefazodon: 100 mg (cinsel aktiviteden 1-2 saat önce ya da
günde 2 kez)
• Mirtazapin: 15-30 (cinsel aktiviteden 1-2 saat önce ya da günde 1 kez)
• Sildenafil: 50-100 mg (cinsel aktiviteden 1 saat önce)
SSRI'lar
ı
n cinsel i
şlevler üzerindeki olumsuz
etki-leri, esas olarak serotonin aktivitesinde yol açt
ı
kları
artış
ile yine kortizol, opioid ve prolaktin
düzeyle-rinde yol açt
ı
klar
ı
art
ış
a ba
ğ
lanmaktadır
(8).Cinsel i
ş
levleri olumsuz yönde en çok paroksetinin
etkiledi
ğini belirten yayınlar vardır
(8
•9).Bazı
çalış
-malar tersini belirtse de
(9),fluvoksaminin diğer
SSRI'lara oranla daha az cinsel yan etki yapt
ığına
dair yay
ı
nlar bulunmaktadır (20).
Özellikle
SSRI grubu antidepressanlar
ın diğer yan
etkilerinin fazla olmamas
ı
ama buna karşı
lık
"ejakü-lasyonda gecikme" yan etkilerinin olmas
ı
nedeniyle
"prematür ejakülasyon" sorunu olan erkeklerde bir
çözüm olarak önerilmiştir
(21).Ancak bu konudaki
çal
ışmalar henüz yeterli de
ğildir. Hangi
antidepre-sanlann tercih edilmesi gerekti
ğ
i, dozaj ve tedavi
sü-resi gibi noktalar netle
şmemiş
tir. Bu nedenle,
şimdi-lik bu konudaki görü
ş
ler tart
ış
maya açıktır. Ancak,
aşağı
da belirtilen nedenler yüzünden, prematür
eja-külasyonda antidepresan kullan
ımı
yeterli ve kal
ı
c
ı
bir çözüm gibi durmamaktadı
r:
• Bu yan etki oluşan kiş
ilerin birçoğu ejakülasyonun
ileri derecede gecikmesi hatta inhibisyonundan ya da
anhedonik bir ejakülasyon sürecinden yak
ınmak-tadırlar.
• Bu ilaçların cinsel işlevin diğ
er a
ş
amaları
üzerinde
de yan etkileri vard
ı
r. Yani cinsel iste
ği ve uyarılma-
Tablo 4. Cinsel işlev bozukluğu yan etkisi görece az olan
anti-depresanlar.
Halen ülkemizde Halen ülkemizde
bulunanlar bulunmayanlar
• Moklobemid • Bupropion
• Trazodon • Minaprin
• Mirtazapin • Nefazodon
yı
da olumsuz yönde eticileyebilmek edirler.
• Yalnızca istenilen yan etkiyi olu
şturduğu
durumlar-da bile ortadurumlar-da bir sorun vard
ır. O da, bu ilaçların
ke-silmesinden sonra sorunun kaldığı
yerden devam
et-mesidir. Çünkü prematür ejakülasyonda as
ıl çözüm
kişinin "ejakülasyon kontrolünü" öğrenmesidir.
Ko-nunun uzmanları
tarafından uygulanan
davranmı-kognitif terapi teknikleriyle bu, yüksek bir başarı
yüzdesiyle sa
ğlanabilmektedir.
Yine de, antidepresanlar cinsel terapinin çe
şitli
nedenlerle uygulanamad
ığı, ya da özellikle dirençli
olgularda terapiye ek olarak uygulanabilirler.
Antidepresif tedavi ve cinsel yan etkiler:
Anti-depresif tedavi uzun süreli bir tedavidir. Tedavi
süre-si aylar hatta yılları
bulabilir. Bu nedenle cinsel yan
etkilere gereken önemi vermek klinisyen aç
ısından
önem kazanmaktad
ır. Son yıllarda ba
şta SSRI'lar
olmak üzere, antidepresiflerin giderek yayg
ınlaşan
ölçüde kullan
ılmaya başladıkları
düşünüldüğünde bu
durum daha da önem kazanmaktad
ı
r. Hekimlerin
ge-nellikle aşağıdaki ilkelere dikkat etmeleri
önerilmek-tedir:
• Klinisyenler, antidepresif tedavi ba
şlarken diğer
semptomların yanı
sıra cinsel işlevleri de mutlaka
sorgulamal
ı, ilac
ı
baş
larken hastaya diğer yan
etki-lerinin yanısıra olası
cinsel yan etkilerden de
mutla-ka söz etmeli, bu konuda gerekli bilgileri vermeli ve
sonraki muayenelerde de cinsel yan etkileri hastaya
b
ı
rakmadan kendisi sormal
ı
d
ı
r.
• Antidepresif ilaçlar
ı
n cinsel i
ş
lev bozuklu
ğ
u yan
etkileri, depresyon ya da anksiyete bozuklu
ğunun
di-ğer birçok yan etkisiyle başetmek zorunda olan
has-talar için başlangıçta öncelikli bir sorun olarak
orta-ya çıkmamaktadır. Ancak, tedavinin ilerleyen a
şa-
Antidepresif ilaçların Yol Açlığı Cinsel Yan Etkiler ve Başa Çıkma İncesu Yollan
malar
ı
nda depresyon ya da anksiyete
semptomlan-n
ı
n gerilemesiyle birlikte cinsel i
ş
lev bozuklu
ğ
u
be-lirtileri sürüyorsa hastalar için zamanla giderek artan
biçimde sorun olmaya ba
ş
lamaktad
ı
r. Antidepresif
tedavinin, semptomlar
ı
n ortadan kalkmas
ı
ndan sonra
da aylar ve hatta bazen y
ı
llar boyu sürmesi gerekti
ğ
i
dü
ş
ünüldü
ğ
ünde, hastalar
ı
n tedaviyi
sürdürmemele-rinde bu durumun önemli bir etken olaca
ğı
aç
ı
kt
ı
r.
Psikiyatrik hastal
ı
k öncesinde düzenli ve sorunsuz
bir cinsel ya
ş
am
ı
olan, ancak antidepresif tedavi s
ı
ra-s
ı
nda di
ğ
er beliniterin ortadan kalkmas
ı
na ra
ğ
men
cinsel i
ş
lev bozuklu
ğ
undan hala yak
ı
nmaya devam
eden ya da sosyokültürel nedenlerle kendisi yak
ı
n-masa da cinsel i
ş
lev bozuklu
ğ
u hekim taraf
ı
ndan
saptanan olgularda bu durum büyük olas
ı
l
ı
kla
kul-lan
ı
lan ilaca ba
ğ
l
ı
bir yan etki olarak kabul edilmeli
ve gereken önlemler "beklenmeden" al
ı
nmal
ı
d
ı
r.
Gereken önlemlerin "beklenmeden" al
ı
nmas
ı
ifadesi
özellikle konulmu
ş
tur. Çünkü san
ı
ld
ığı
n
ı
n aksine,
son zamanlarda yap
ı
lan çal
ış
malar, zaman içerisinde
ilaçlara ba
ğ
l
ı
cinsel i
ş
lev bozukluklar
ı
na ço
ğ
unlukla
tolerans geli
ş
medi
ğ
ini ortaya koymaktad
ı
r (9,1922)
.
Ilginç bir gözlem de, antidepresif tedaviye ba
ğ
l
ı
cin-sel i
ş
lev bozuklu
ğ
u geli
ş
en birçok hastan
ı
n,
bil-gilendirilmemi
ş
olmas
ı
nedeniyle bu durumu do
ğ
al
olarak kulland
ığı
ilaçla ba
ğ
lant
ı
land
ı
rmayarak,
"va-jinal kuruluk" ya da "sertle
ş
me sorunu" gibi yak
ı
n-malarla kendi hekimleri d
ışı
nda ayr
ı
ca ba
ş
ka hekim-
lere ba
ş
vurduklar
ı
ş
eklindedir. Burada önemli olan
bir nokta, baz
ı
hekimlerin de gerçekten ki
ş
ide primer
bir cinsel i
ş
lev bozuklu
ğ
u oldu
ğ
u dü
ş
üncesiyle
ay-r
ı
nt
ı
l
ı
tetkik ve tedavi çabalar
ı
na yönelmesidir. Bu,
hasta için gereksiz bir zaman ve kaynak kayb
ı
olma-n
ı
n ötesinde, kendisinde gerçekten bir cinsel i
ş
lev
bozuklu
ğ
u oldu
ğ
u yan
ı
lg
ı
s
ı
na yol açmas
ı
aç
ı
s
ı
ndan
sak
ı
n
ı
lmas
ı
gereken bir durumdur. Baz
ı
ki
ş
ilerde,
hekim taraf
ı
ndan istenmeden de olsa olu
ş
turulan bu
yan
ı
lg
ı
n
ı
n saplant
ı
ya ve performans anksiyetesine
dönü
ş
mesi ile primer bir cinsel i
ş
lev bozukluuna
dö-nü
ş
ebilmekte, daha sonra ilac
ı
n kesilmesi ya da
de-ğ
i
ş
tirilmesi durumunda bile sorun devam
edebilmek-tedi r.
• Antidepressanlar
ı
n olu
ş
turdu
ğ
u cinsel i
ş
lev
bozuk-luklar
ı
yla ba
ş
etme konusunda son y
ı
llarda birçok
çal
ış
ma yap
ı
lmaktad
ı
r. Çözüm önerileri aras
ı
nda
tol-erans geli
ş
imi için bir süre bekleme (23,24), ilac
ı
n
dozunu azaltma (25,26), cinsel yan etki yapmayan
ba
ş
ka bir antidepressanla de
ğ
i
ş
tirme
(927 .28) ,
hafta
sonlar
ı
ara verme ya da tedaviye yohimbin (29,313)
,
buspiron ( 8), amantadin
(31 .32),
ciproheptadin
( 33,35) ,
bupropion
(36) ,
psikostimülanlar
(37,38) ,
ginkgo
bilo-ba
(39)
vb eklenmesi bulunmaktad
ı
r (Tablo 3). Bu
alandaki çal
ış
malar henüz yeni olup kesin bir sonuca
ula
ş
mam
ış
t
ı
r. Bugün için en etkili çözüm, ilk a
ş
ama-da ilac
ı
n dozunu azaltmak, yine de yan etki ortadan
kalkm
ı
yorsa kullan
ı
lan anticlepresan
ı
de
ğ
i
ş
tirmek
gibi durmaktad
ı
r.
• Tablo 4'de belirtilen antidepresanlar, cinsel i
ş
levler
aç
ı
s
ı
ndan görece daha güvenilir oldu
ğ
u belirtilen
antidepresanlard
ı
r
(8).
Yap
ı
lan çok merkezli, çift-kör
bir çal
ış
mada SSRI kullan
ı
m
ı
na ba
ğ
l
ı
geli
ş
en cinsel
i
ş
lev bozuklu
ğ
u olgular
ı
nda, SSRI'
ı
n kesilip yerine
moklobemid ba
ş
lanan olgular
ı
n % 80'inde ve
ami-neptin ba
ş
lanan olgular
ı
n ise % 60'
ı
nda cinsel i
ş
lev
bozukluklar
ı
tamamen ortadan kalkm
ış
t
ı
r (9)
.
Ger-çekten de, moklobemid ve amineptinin cinsel i
ş
lev-ler üzerinde görece az yan etkisi bulunmaktad
ı
r (40-
43).
Yine serotonerjik sistem üzerinden etki eden
ancak cinsel yan etkileri az olan trazodon ve
nefa-zodonun da cinsel i
ş
lev bozukluklar
ı
olu
ş
turmama
aç
ı
s
ı
ndan önemli birer alternatif olduklar
ı
belir-tilmektedir (8,44-46)
.
• Anksiyolitik/Sedatif-Hipnotik ilaçlar aç
ı
s
ı
ndan
söylenmesi gereken birkaç önemli nokta vard
ı
r. Bir 5
HT1A agonisti olan buspironun cinsel i
ş
levler
üze-rinde olumsuz bir etkisi olmad
ığı
bildirilmektedir
( 8) .
Ba
ş
ta alprozolam ve• diazepam olmak üzere bütün
benzodiazepinlerin cinsel i
ş
levler üzerindeki etkisi
paradoksaldir. Cinsel i
ş
levler üzerinde olumsuz
etki-leri oldu
ğ
u bilinmektedir fakat öte yandan
anksiyoli-tik etkileri arac
ı
l
ığı
yla olumlu etkileri de oldu
ğ
u
belirtilmektedir (8)
.
Ancak ye
ş
il reçeteye tabi olan bu
grup ilaçlar geçmi
ş
te ve halen, s
ı
k olarak hastalar
taraf
ı
ndan kötüye kullan
ı
lm
ış
t
ı
r. Bir bölümü ise ilaca
ba
ğı
ml
ı
l
ı
k geli
ş
tirmi
ş
lerdir. Bu nedenle bu alanda
çok dikkatli ve ancak gerekli oldu
ğ
unda, k
ı
sa süreli
kullan
ı
lmal
ı
d
ı
rlar.
KAYNAKLAR
1. Maurice WL, Guze SB: Sexual dysfunction and associated
psy-chiatric disorders. Comprehensive Psychiatry I 1(6):539-543,
1970.
2. Derogatis LR, Meyer JK, King KM: Psycl
ı
opathology in
indi-viduals with sexual dysf
ıı
nction. Am J of Psychiatry I 38(6):757-
pecya
Anildepresif ilaçların Yol Açtığı Cinsel Yan Etkiler re Başa Çıkma incesi( Yolları
763, 1981.
3. Catalan J, :Hawton K, pay Couples referı\ad to a sexual dys- function outpatient Psychological and Pkysical Morbidity, Britislı Journat of PSychiatry 156:61-67,1990..
4. Fıtgan Pj,Schmidt CW, Wise TN, et al: Sexual dysfunction and dual psychiatric diagnosis. Comprehensive Psychiatry 29(3):278- 284, 1988.
5. Sungur M: Evaluation of couples referred to a sexual dysfun-tim] unit and prognostiç factors ip sexual and marital therapy. Sexual and Marital Therafıj, 9(3):251=265, 1994.
6. Yetkin N, Incesu C: Assessment of 200 subjects referred to a sexual dysfunction outpatient clinic and Tıırkey. 13th World Congress of Sexology, Valencia, 1997, Abstract Book, 101. 7. Taştan U: Erkek cinsel işlev bozukluklarında anksiyete ve depresyon. Uzmanlık Tezi, Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi 9. Psikiyatri Biriıııi, İstanbul, 1996.
8. Crenshaım TL, Goldsberg JP: Sexual aspects of neurochemistry. Goldberg JP (ed) Sexual Plıarmacology. New York, WW Norton & Conıpany 1996: 273-307.
9. Montejo-Gonzales AL, Liorca G, Izquierdo JA, et al: SSRI-Induced sexual dysfunction: Fluoxetine, paroxetine, sertraline and
rıtıvoxamine in a prospective, multicenter and descriptive clinical study of 344 patients. Journal of Sex & Marital Therapy 23(3):176-194, 1997.
Aslıton AK. Hamer R, Rosen RC: Serotonin reuptake inhibitor-induced sexual dysfunction and its treatment: A Large-scale reirospective study of 596 psychiatric outpatients. Journal of Sex & Marital Therapy 23(3):I65-175, 1997.
Il. Margolese HC and Assalian P: Sexual side effects of antide-pressitıns: A Review. Journal of Sex & Marital Therapy 22(3):209-217, 1996.
12. Waldinger MD, Olivier B: SSRI-Induced sexual dysfunction: Clinical and research considerations. Int Clinical Psychopharınacology 13(6):27-33, 1998.
13. Labbate LA, Grimes J, Hines A, et al: Sexual dysfunction induced by serotonin reuptake antidepressants. Journal of Sex 8c Marital Therapy 24:3-12, 1998.
14. Buigues .1, Vallejo J: Therapeutic response to phenelsine in patients with panic disorders and agoraphobia with panic attacts. J of Clin Psychiatry 48:55-59, 1987.
15. Harrison WM, Stewart J, Ehrhardt AA, et al: A controlled study of the effects of antidepressants on sexual function. Psychopharmacology B ul leti n 21:65-85, 1985.
16. Harrison WM, Stewart J, Ehrhardt AA, et al: Effects of anti-depressant medication on sexual function. A Controlled Study. J of Clin Psychopharmacology 6:144-49, 1986.
17. Jani NN, Wise TN: Antidepressants and inhibited female organzın: A Literature Review. Journal of Sex & Marital Therapy
14(4):279-284, 1988.
18. Zajecka J, Fawcett J; Schaff M. et al: Tlıe Role of serotonin in sexual ılysfunction: fluxetine-associated orgasııı dysfunction. J of Cliıı Psychiatry 52(2):66-68, 1991.
19. Moilterio WO, Noshiryani HF, Marks IM, et al: Anorgasmia from clomipramine in obsessive-compulsive disorder. A Controlled Trial. Brit J of Psychiatry 151:107-112, 1987. 20. Waldinger MD, Olivier B: Selective serotonin reuptake inhibitor-induced sexual dysfunction: clinical and researclı con-siderations. International Clinical Psychopharmacology 13(Suppl 6):27-33, 1998. -
2 I . Balon R: Antidepressants in the treatment of premature ejac ıı-lation. Journal of Sex & Marital Therapy, 22(2):85-96, 1998. 22. Aslıton AK, Rosen RC: Accommodation to serotonin reuptake inhibitor-induced sexual dysfunction. Journal of Sex & Marital Therapy 24:191-192, 1998.
23. Nurnberu HG, Leyhte PE: Spontaneous remisson of MA01- 1nduced anorgasmia. Am J Psychiat 144:805-807, 1987.
24. Karp JE Frank E, Ritenour A, et al: imipramine and sexual dysfunction during long-tenn treatment of recrurent depression. Neuropsychopharmacology 11:21-27, 1994.
25. Gitliıı MJ: Psychotropic Medicationsa nd Tlıcir Effects on sex-ual function: diagnosis, biology, and treatment approaches. J Clin Psychiat 55:406-413, 1994.
26. Aizenberg D, Zeminshlany Z, Herınesh H. et al: Painful ejac-ulation associated with antidepressants in four patients. J Clin Psychiatr 52:461-463, 1991.
27. Sovner R: Anorgasmia associated with imipramine but not desipramine: Case Report J Clin Psychiat 44:345-346, 1983. 28. Gardner EA, Johnston JA: Bupropion: An antidepressant without sexual pathophysiological action. J Clin Psychopharmacol 5:24-29, 1985.
29. Jacobsen FM: Fluoxetine-induced sexual dysfunction and an open trial of yohimbine. J Cliıı Psychiat 53:119-122, 1992. 30. Hollander E, McCarley A: Yohimbine treatment of sexual side effects induced by serotonin reuptake blockers. J Clin Psychiat 52:207-209, 1992.
31. Balon R: Intermittent amantadine for fluoxetine-induced anorgasmia. Journal of Sex & Marital Therapy 22(4):290-292,
1996.
32. Balogh S, Hendricks SE, Kang J: Treatment of fluoxetine-induced anorgasmia with amantadine. J Clin Psychiat 53:212-213.
1992.
33. McCormick S, Oliıı J, Brotman AW: Reversal of fluoxetine-induced anorgasmia by cyprolıeptadine in two patients. 'J Clin Psychiat 51:383-384, 1990.
34. Arnott S, Nııtt D: Successful treatment of fluvoxamine-induced anorgasmia by cyproheptadine. Br J Psychiat 164:838- 839, 1994.
35. Feder R: Reversal of Antidepressant activity of fluoxetine by cyproheptadine in tlıree patients. J Clin Psychiat 52:163-164,
1991.
36. Walker PW, Cole JO, Gardner EA, et al: Improvement in flu-oxetine associated sexual dysfunctions in patients switched to bupropion. J Clin Psychiat 54:459-465, 1993.
37. Gitlin MJ: Treatment of sexual side effects with dopaminergic agents. J Clin Psychiat 56:124, 1995.
38. Bartlik B. KAplan P, Kaplan HS: Psychostimulants apparent-Iy reverse sexual dysfunction secondary to SSR Vs. Journal of Sex & Marital Therapy, 21:264-271, 1995.
39. Cohen AJ, Bartlik B: Gingko biloba for antidepressant-induced sexual dysfunction. Journal of Sex & Marital Therapy, 24(2):139-143, 1998.
40. Phillipp M, Kohhneıı R, Benkert O: Comparison study of moclobernide and doxepine with special reference to the effects on sexual dysfunction. Neuropsychopharmacology 10(35:2):845,
1994.
41. Kennedy SH, Ravelski E, Davis C, et al: Tlıe effects of moclobemide on sexual desire and function in health voluııteers. European Neuropsychopharmacology, 6:177-181, 1996. 42. Tatarelli R, Giraldi P, Vella G: Syıııptonıes-cibles des antide-presseurs L'Encephale 10:29-32, 1984.
43. De Leo D, Dalla Barba G: Amineptine versus amitriptiline: Effects on depression, sex drive, and prolactin levels. Cıırrent Therapeutic Research, 40:124-132, 1986.
44. Feiger A, Kiew A, Shrivastava RK, et al: Nefazodone versus sertraline in outpatients with major depression: Focus on efficacy, tolerability, and effects on sexual function and saticfaction. J Clin Psychiat 57(Suppl 2):53-62, 1996.
45. Fontaine R, Ontiveros A, Elie R, et al: A double-blind com-parison of nefazodone, imipramine and placebo in major depres-sion. J Clin Psychiat 55:234-241, 1994.
46. Rickels K, Schweizer E. Clary C, et al: Nefazodone and imipramine in major depression: A placebo controlled trial. Br J Psychiat 164:802-805, 1994.
