Din görevlilerinin hadis bilgilerinin mahiyeti üzerine bir alan araştırması (Niğde ve Mersin örneği)

(1)

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI

HADİS BİLİM DALI

DİN GÖREVLİLERİNİN HADİS BİLGİLERİNİN

MAHİYETİ ÜZERİNE BİR ALAN ARAŞTIRMASI

(NİĞDE VE MERSİN ÖRNEĞİ)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman

Doç. Dr. Adil YAVUZ

Hazırlayan

Ahmet GÜR

(2)

GİRİŞ

Toplumsal hayatımızda halkımızın manevi eğitim alanında etkin rol alanların başında din görevlileri gelmektedir. Türkiye'de yaygın din eğitiminin en önemli yerleri arasında Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı olan camiler ve Kur'an Kursları gösterilebilir. 80.636 cami, 8164 öğretime açık Kur'an Kursu vardır. Buralarda görev yapan 58.839 imam, 9.442 müezzin ve 4.381 Kur'an Kursu öğreticisi bulunmaktadır. 273.876 kişi Kur'an Kurslarına devam ederken 192.868 kişi mezun olmuştur.1 Buralarda eğitim gören insanların miktarına bakıldığında çok ciddi bir sayı ile karşılaşırız. Bu insanlar, genelde dini bilgilerini okumaktan çok dinleme ve görme yollarıyla elde eden, kendilerine öğretilen ve telkin edilen bu bilgileri çoğu zaman olduğu gibi kabullendikleri görülen kimselerdir.2 İşte bu noktada bütün sorumluluk bu insanlara din eğitimi veren kimselerde olmaktadır.

Cami ve cemaat yoluyla dini bilgi almak isteyen insanların doğrudan irtibat kurduğu kişiler öncellikle erkekler için imamlar veya müezzinler, bayanlar için Kur'an Kursu öğreticileridir. Din hizmetlerinin temelini bu kimseler teşkil eder. Hal böyleyken bu mesleğin mensupları bir bakıma Diyanet İşleri Başkanlığı'nın halkın içindeki en önemli temsilcileri durumundadır. Başkanlığın başarılı ve saygın bir konuma gelmesinde imamlar başta olmak üzere müezzinler ve Kur'an Kursu hocalarının verimli bir din hizmeti vermeleri etkili olacaktır.3

Din görevlilerinin toplumun hâlihazırdaki din anlayışına sahip olmasında çok etkili bir yerleri vardır. Bu nedenle bu kimselerin sağlam ve doğru bir dinî bilgiye sahip olmaları gerekmektedir. Bu da onların Kuran’a ve hadis merkezli ilmi birikime vâkıf olmalarıyla mümkündür.

Çalışmamız din görevlilerinin Niğde ve Mersin illeri özelinde dinimizin ikinci kaynağı olan hadis bilgilerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Birinci bölümde din 1_{http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dy/Diyanet-Isleri-Baskanligi-AnaMenu-sayisal-bilgiler-65.aspx (Erişim} Tarihi: 17–11–2010), Bu bilgiler 1 Haziran 2010 tarihinde 2009 istatistik bilgileri olarak yayınlanmıştır. Buradaki kursiyerler ile ilgili 2008–2009 öğretim yılı sonundaki bilgiler verilmektedir.

2_{Bkz. Karaman, Hayrettin, “Türkiye’de Dini Bilginin Kaynak ve Metodu Üzerine”, Diyanet İşleri} Başkanlığı Dergisi, 10.cilt, 112–113. sayı, s. 352, Ankara, 1971

3_{Bkz. Şentürk, Habil, “İmam-Hatiplerin Din Hizmetlerinde Karşılaştığı Problemler ve Çözüm Önerileri} (Isparta Örneği)”, I.Din Hizmetleri Sempozyumu, II, 63, DİB Yayınları, Ankara, 2007

(3)

görevliliği üzerine kısa bilgi verildikten sonra araştırmamızla ilgili bulgular etraflıca değerlendirilecektir.

(4)

İÇİNDEKİLER

Giriş……….………...……..……….2

İçindekiler……….……….4

Önsöz………...….……….6

Tez Kabul Formu………...8

Özet………...9 Summary………..10 Kısaltmalar………...11 Tablolar Listesi………12 BİRİNCİ BÖLÜM ÇALIŞMANIN METODOLOJİSİ………..25

Çalışmanın Amacı Ve Önemi………..25

Ölçme Aracının Özellikleri………...25

Varsayımlar…..……….……...27

Çalışmanın Sınırlılıkları……….…...28

Evren Ve Örneklem………..…...28

Konu Hakkında Yapılmış Çalışmalar………..………28

İKİNCİ BÖLÜM KURAMSAL ÇERÇEVE ………29

1.1.Din Görevlileri Hakkında Genel Bilgi……….……….………29

1.1.1. İmam………...29

1.1.2. Müezzin………...31

1.1.3. Kuran Kursu Öğreticisi………32

1.1.4. Kullanılan Kavramlar………..………33

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BULGULAR VE YORUMLAR……….35

2.1. Din Görevlilerinin Görev Unvanları………35

2.2. Din Görevlilerinin Yaş Dağılımları……….35

2.3. Din Görevlilerinin Hizmet Yılları………...36

2.4. Din Görevlilerinin Eğitim Durumları………..37

2.5. Din Görevlilerinin Görev Yeri Türleri……… ………38

2.6. Din Görevlilerinin Kaynak Bilgileri………38

2.7. Din Görevlilerinin Hadis Bilgilerinin Mahiyeti ve Sıhhati………..43

2.7.1. Din Görevlilerinin Hadis Usulü İle İlgili Çoktan Seçmeli Sorulara Verdikleri Cevaplar……….……….43

1.Soru: Hadisleri rivayet eden râvilerin isimlerinin yer aldığı kısma ne denir?...43

2. Soru: Hadis ilminde râvilerin güvenirliliğini inceleyen disipline ne denir?…..47

3. Soru: Aşağıdakilerden hangisi günümüze kadar gelmiş en eski orjinal hadis mecmuasıdır?………...50

4. Soru: Aşağıdakilerden hangisi kütüb-i sitte içinde yer almaz? ………....53

5. Soru: Anlamı Allah’a (c.c.), lafzı Hz. Peygamber’e ait olan hadislere ne denir?...57

(5)

2.7.2. Din Görevlilerinin Hadis Usulü İle İlgili Açık Uçlu Sorulara Verdikleri

Cevaplar……….………61

1. Soru: Sahih ve hasen hadiste bulunması gereken şartları taşımayan, fakat uydurma olarak da isimlendirilmeyen hadislere ne denir? ……...61

2. Soru: Hz. Peygamber adına uydurulmuş sözlere ne denir?………65

3. Soru: Hadis rivayet eden kişinin güvenilir olmasına ne denir?………68

4. Soru: Râvinin duyduğu hadisi başka bir râviye nakledinceye kadar iyi bir şekilde muhafaza etmesine ne denir? ………..72

5. Soru : Fethu’l-Bârî hangi hadis kitabının şerhidir ? ….… ………..75

2.7.3. Din Görevlilerinin Karışık Olarak Yöneltilen İfadelere Verdikleri Cevaplar ..………..78

2.7.3.1. İmanla İlgili İfadeler ………....……….78

İmanla İlgili İfadelerin Değerlendirilmesi………..…...109

2.7.3.2. Ahkâmla İlgili İfadeler………..… ……….110

Ahkâmla İlgili İfadelerin Değerlendirilmesi ……….……….141

2.7.3.3. Kadın ve Aile İle İlgili İfadeler………..……….141

Kadın ve Aile İle İlgili İfadelerin Değerlendirilmesi…….……….172

2.7.3.4. Yeme-İçme İle İlgili İfadeler……….……….173

Yeme-İçme İle İlgili İfadelerin Değerlendirilmesi……….204

2.7.3.5. İlimle İlgili İfadeler……….204

İlimle İlgili İfadelerin Değerlendirilmesi……….………...235

2.7.3.6. Faziletlerle İlgili İfadeler………...………….235

Faziletlerle İlgili İfadelerin Değerlendirilmesi………..………….266

2.7.3.7. Ölüm, Cennet-Cehennemle İlgili İfadeler……….……….266

Ölüm, Cennet-Cehennemle İlgili İfadelerin Değerlendirilmesi...297

2.7.3.8. Zühdle İlgili İfadeler………..297

Zühdle İlgili İfadelerin Değerlendirilmesi……….………327

2.7.3.9. Toplumsal İlişkilerle İlgili İfadeler………328

Toplumsal İlişkilerle İlgili İfadelerin Değerlendirilmesi……...359

SONUÇ VE ÖNERİLER……….360

KAYNAKÇA………..….…………367 EK-1: ANKET SORULARI

(6)

ÖNSÖZ

İslam dininin ikinci kaynağı olarak Hz. Peygamber'in hadisleri gelir. İslam tarihi boyunca Müslümanlar dini bilgilerini öğrenmek için ilk aşamada din görevlilerine müracaat etmişlerdir. Din görevlilerinin gerek kendilerine birebir sorulan sorulara verdikleri cevaplarda, gerekse de yaptıkları sohbet ve vaaz gibi irşat ve tebliğ faaliyetlerinde İslam'da bu kadar önemli bir yere sahip olan hadislere yer vermemeleri düşünülemez. Hadisler, İslam'ı öğrenmek ve öğretmek için vazgeçilmez bir kaynak ve dayanak durumundadır. Bu nedenle din görevlilerinin hadis bilgileri ne kadar sıhhatli olursa aktardıkları dini bilgiler de o derece sıhhatli olur.

Çalışmamız, ilk planda din görevlilerinin ayet, hadis, mevzu rivayet ve atasözlerinden oluşan ifadeler arasındaki farkı ne ölçüde bildiklerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. İkinci olarak da onların hadisle ilgili kaynak bilgileri ölçülmek istenmiştir.

Öncelikle her biri 4 sahih hadis, 4 mevzu rivayet, 1 ayet ve 1 atasözü olmak üzere 10’ar ifadeden oluşan konularına göre toplam 9 bölüm tertip edilmiştir. Ancak denekleri yönlendirmemek için konu başlıkları çıkarılmıştır. Din görevlilerinin hadis usulü ile ilgili bilgilerini tespit etmek için 5 tane çoktan seçmeli ve 5 tane de açık uçlu soru yöneltilmiştir. Böylece ankette 90 adet konu başlıkları çıkarılmış ifade ve 10 adet usul sorusuyla birlikte 100 soru yer almıştır. Din görevlilerinin kaynak bilgilerinin ortaya konması için varsa okudukları hadis kitapları ile usul kitapları sorusu da yöneltilmiştir.

Niğde merkez ve Bor ilçe müftülüğü ile Mersin ili merkez ilçelerinden Toroslar ve Akdeniz müftülüğü ile bağlantı kurularak buralardan anket yapmak için izin alınmıştır. Müftülüklerce belirtilen toplantı günlerinde hazır bulunulmuş ve din görevlilerine anket hakkında bilgi verilerek anketi doldurmaları istenmiştir.

Çalışmanın şekillenmesinde Mehmet Bilen'in "T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı`na

Bağlı Camilerde Görev Yapan İmamların Hadis Bilgilerinin Mahiyeti Üzerine Tecrübî Bir Araştırma (Ankara, Şırnak Örneklemi)" adlı yüksek lisans tezinden esinlenilmiştir.

Ancak adı geçen yüksek lisans tezini inceleme imkânımız olmamıştır. Bu tezin yazarı tarafından özeti mahiyetindeki konuyla ilgili makalesi (İslâmiyât IV -2001- sayı 1, s.73–

(7)

88) ile aynı yazarın “Din Görevlilerinin Hadis Bilgileri Üzerine” (İslami İlimler Dergisi, Yıl 2, Sayı 2, Güz 2007 s. 81-104) adlı makalesi incelenmiştir. Bir takım değişiklik ve eklemelerle orada takip edilen yöntemlerden faydalanılmıştır. Sonuç kısmında bu iki makaledeki bulgularla yaptığımız çalışmadan ortaya çıkan sonuçları karşılaştıracağız.

Araştırma üç bölümden oluşmaktadır: Birinci bölümde; çalışmanın amacı ve önemi, çalışmada uyulacak yöntem, varsayımlar, çalışmanın sınırlılıkları, evren ve örneklem ve konu hakkında yapılmış çalışmalardan bahsedilmektedir.

İkinci bölümde, din görevliliği hakkında kısa bir giriş yapıldıktan sonra alt başlık olarak imamlık, müezzinlik, Kur'an Kursu öğreticiliği ve araştırmada geçen kavramlar hakkında özet bilgiler verilmektedir.

Üçüncü bölümde, alan araştırması neticesinde elde edilen istatistiksel bulgulara ve bulguların yorumuna yer verilmektedir.

Sonuç ve öneriler bölümünde ise, araştırmada ulaştığımız bulguların değerlendirmesi yapılmaktadır. Ekler ve kaynaklar bölümleriyle çalışma noktalanmıştır.

Çalışmamızın şekillenmesinde ve anket sorularının tespitinde büyük emekleri olan danışman hocam muhterem Doç. Dr. Adil Yavuz’a, bana böyle bir çalışma yapmam hususunda fikir veren Ahmet Ağralı’ya, anketlerin yapılmasında yardımcı olan Niğde, Bor, Akdeniz ve Toroslar müftülüğüne, bu çalışmada büyük emekleri olan Nuri Birinci’ye, Oğuzhan Yalçınkaya’ya, Zeki Durmaz’a ve Kemal Gürler’e en içten saygı ve teşekkürlerimi sunmayı borç bilirim.

Gayret bizden, tevfik Allah’tandır.

Ahmet GÜR Niğde–2011

(8)

YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU

Ö

ğrencinin

Adı Soyadı Ahmet Gür

Numarası 084244021006

Ana Bilim / Bilim

Dalı Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı / Hadis Bilim Dalı

Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı _{Doç. Dr. Adil Yavuz}

Tezin Adı Din Görevlilerinin Hadis Bilgilerinin Mahiyeti Üzerine Bir Alan _{Araştırması (Niğde Ve Mersin Örneği)} Yukarıda adı geçen öğrenci tarafından hazırlanan “Din Görevlilerinin Hadis

Bilgilerinin Mahiyeti Üzerine Bir Alan Araştırması (Niğde Ve Mersin Örneği)” başlıklı

bu çalışma 06/06/2011 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

Unvanı, Adı Soyadı Danışman ve Üyeler İmza

Doç. Dr. Adil Yavuz Danışman

Doç. Dr. Fikret Karapınar Üye

(9)

ÖZET

GÜR, Ahmet, “Din Görevlilerinin Hadis Bilgilerinin Mahiyeti Üzerine Bir Alan Araştırması (Niğde Ve Mersin Örneği)”, Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2011.

Bu tez, T.C. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır.

Araştırma üç bölümden oluşmaktadır:

Birinci bölümde, araştırmanın amacı ve önemi, araştırmada uyulacak yöntem, varsayımlar, araştırmanın sınırlılıkları, evren ve örneklemi ve konu hakkında yapılan çalışmalardan bahsedilmiştir.

İkinci bölümde, din görevliliği ve araştırmada kullanılan kavramlar hakkında bilgi verilmiştir.

Üçüncü bölümde, araştırmada edilen bulgular tablolar halinde gösterilmiş, verilen cevaplar doğrultusunda yorumlar yapılmıştır.

Son olarak araştırmadan çıkan sonuç ve araştırmaya bağlı bir takım öneriler sunulmuştur.

Anahtar Sözcükler: Din Görevlileri, Hadis Bilgisi, Alan Araştırması

Ö

ğrencinin

Numarası 084244021006

Ana Bilim / Bilim

(10)

SUMMARY

Gur, Ahmed "A Field Study on the Nature of Religious Officials Information Hadith (Niğde and Mersin Example)", Master Thesis, Konya, 2011.

This thesis has been prepared as a master’s thesis at T.C. Selcuk University Social Sciences Institute.

The research consists of three parts:

In the first section, the purpose and importance of research, research methodology to be followed, assumptions, limitations of the study, the universe and sample.

In the second part, the studies on the subject have been mentioned besides there is information about religion.

In the third part a number the findings shown in tables, comments were made in accordance with the answers given.

Information of suggestions in accordance with the research and the result of research have been presented

Keywords: Religious Officers, Hadith Sciences, Field Research

Ö

ğrencinin

Numarası 084244021006

Ana Bilim / Bilim

(11)

KISALTMALAR .: e . g . a :. y . g . a .: F . B . E . Ü . A .: Bkz .: c .: Çev .: A . İ . D .: B . İ . D .: B . A . K . D .: L . H . İ .: B . E . M . s : s.a. .: V . D . T .: Yay

adı geçen eser adı geçen yer

Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Bakınız

Cilt Çeviren

Diyanet İslam Ansiklopedisi Diyanet İşleri Başkanlığı Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi İmam Hatip Lisesi

Milli Eğitim Bakanlığı Sayfa

Sallallahu Aleyhi ve Sellem Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Yayınevi

(12)

TABLOLAR

Tablo No Sayfa No

Tablo 1. 2008–2009 Öğretim Yılı Sonu İtibariyle Kurs ve Kursiyer Sayısı ………..33

Tablo 2. Din Görevlilerinin Görev Unvanları……….35

Tablo 3. Din Görevlilerinin Yaş Dağılımları……….……..35

Tablo 4. Din Görevlilerinin Hizmet Yılları……….36

Tablo 5. Din Görevlilerinin Eğitim Durumları………37

Tablo 6. Din Görevlilerinin Görev Yeri Türleri……….……….38

Tablo 7. Din Görevlilerinin Okudukları Kitaplara Göre Dağılımları……….……….40

Tablo 8. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle İlgili1i 1. Soruya Verdikleri Cevaplar………..43

Tablo 9. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle İlgili1i 1. Soruya Verdikleri Cevaplar………..44

Tablo 10. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle İlgili1i 1. Soruya Verdikleri Cevaplar………..44

Tablo 11. Hizmet Yılına Göre Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle İlgili1i 1. Soruya Verdikleri Cevaplar……….………..45

Tablo 12. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle İlgili1i 1. Soruya Verdikleri Cevaplar………..45

Tablo 13. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle İlgili1i 1. Soruya Verdikleri Cevaplar………..46

Tablo 14. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle İlgili1i 2. Soruya Verdikleri Cevaplar………47

Tablo 15. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle İlgili1i 2. Soruya Verdikleri Cevaplar………47

Tablo 16. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle İlgili1i 2. Soruya Verdikleri Cevaplar……….…48

Tablo 17. Hizmet Yılına Göre Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle İlgili1i 2. Soruya Verdikleri Cevaplar………48

Tablo 18. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle İlgili1i 2. Soruya Verdikleri Cevaplar………49

Tablo 19. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle İlgili1i 2. Soruya Verdikleri Cevaplar………49

Tablo 20. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle İlgili1i 3. Soruya Verdikleri Cevaplar………50

Tablo 21. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle İlgili1i 3. Soruya Verdikleri Cevaplar………51

(13)

3. Soruya Verdikleri Cevaplar………51

Tablo 23. Hizmet Yılına Göre Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle

İlgili1i 3. Soruya Verdikleri Cevaplar………52

Tablo 24. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle

Tablo 25. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle

Tablo 26. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle

Tablo 27. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle

Tablo 28. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle

İlgili1i 4. Soruya Verdikleri Cevaplar……….………..55

İlgili1i 4. Soruya Verdikleri Cevaplar………..56

İlgili1i 4. Soruya Verdikleri Cevaplar……….……..………..56

Tablo 32. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü

İle İlgili1i 5. Soruya Verdikleri Cevaplar………57

Tablo 33. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle

İlgili1i 5. Soruya Verdikleri Cevaplar……….………58

Tablo 34. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin Çoktan Seçmeli Hadis Usulü İle

İlgili1i 5. Soruya Verdikleri Cevaplar………..………..59

Tablo 38. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin İmanla İlgili 3. Sıradaki

Ayete Verdikleri Cevaplar………78

Tablo 39. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin İmanla İlgili 3. Sıradaki

Ayete Verdikleri Cevaplar……….79

Tablo 40. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin İmanla İlgili 3. Sıradaki Ayete

Verdikleri Cevaplar………..……….79

Tablo 42. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin İmanla İlgili 3. Sıradaki Ayete

Verdikleri Cevaplar………..……….80

Tablo 43. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin İmanla İlgili 3. Sıradaki Ayete

(14)

Tablo 44. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin İmanla İlgili 1, 4, 8 ve 10.

sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar……….82

Tablo 45. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin İmanla İlgili 1, 4, 8 ve 10.

sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar………84

Tablo 46. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin İmanla İlgili 1, 4, 8 ve 10.

Tablo 47. Hizmet Yıllarına Göre Din Görevlilerinin İmanla İlgili 1, 4, 8 ve 10.

Tablo 48. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin İmanla İlgili 1, 4, 8 ve 10.

Tablo 49. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin İmanla İlgili 1, 4, 8 ve 10.

sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar……….………..92

Tablo 50. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin İmanla İlgili 2, 5, 6 ve 9.

sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar……….………94

Tablo 51. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin İmanla İlgili 2, 5, 6 ve 9.

sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar………96

Tablo 52. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin İmanla İlgili 2, 5, 6 ve 9.

sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar………..………..98

Tablo 53. Hizmet Yılına Göre Din Görevlilerinin İmanla İlgili 2, 5, 6 ve 9.

sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar………..100

Tablo 54. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin İmanla İlgili 2, 5, 6 ve 9.

sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar……….………….102

Tablo 55. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin İmanla İlgili 2, 5, 6 ve 9.

sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar………..104

Tablo 56. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin İmanla İlgili 7.

sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar………..106

Tablo 57. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin İmanla İlgili 7. sıradaki

Atasözüne Verdikleri Cevaplar………...106

Tablo 58. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin İmanla İlgili 7. sıradaki

Atasözüne Verdikleri Cevaplar………107

Tablo 59. Hizmet Yılına Göre Din Görevlilerinin İmanla İlgili 7. sıradaki

Atasözüne Verdikleri Cevaplar………...107

Tablo 60. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin İmanla İlgili 7. sıradaki

Tablo 61. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin İmanla İlgili 7. sıradaki

Atasözüne Verdikleri Cevaplar………...………108

Tablo 62. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 17.

Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar………110

Tablo 63. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 17. Sıradaki

(15)

Tablo 64. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 17. Sıradaki

Ayete Verdikleri Cevaplar……….……….…………111

Tablo 65. Hizmet Yılına Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 17. Sıradaki

Ayete Verdikleri Cevaplar………..………112

Tablo 66. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 17.

Tablo 67. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 17.

Tablo 68. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 12, 15, 16 ve 19.

Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar………114

Tablo 69. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 12, 15, 16 ve 19.

Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar……….………116

Tablo 70. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 12, 15, 16 ve 19.

Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar……….………118

Tablo 71. Hizmet Yılına Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 12, 15, 16 ve 19.

Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar………120 .

Tablo 72. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 12, 15, 16 ve 19.

Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar………..………..…122

Tablo 73. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 12, 15, 16 ve 19.

Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar………..……….…124

Tablo 74. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 11, 14, 18 ve

20. Sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar…………..………126

Tablo 75. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 11, 14, 18 ve

20. Sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar………..………128

Tablo 76. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 11, 14, 18 ve

20. Sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar………130

Tablo 77. Hizmet Yılına Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 11, 14, 18 ve

20. Sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar………..….………132

Tablo 78. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 11, 14, 18 ve

20. Sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar………134

Tablo 79. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 11, 14, 18 ve

20. Sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar……….136

Tablo 80. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili

13. Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar………..……….138

Tablo 81. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili

13. Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar……….……….…….138

Tablo 82. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili

13. Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar………..…….139

Tablo 83. Hizmet Yılına Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili

(16)

Tablo 84. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 13. Sıradaki

Tablo 85. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin Ahkâmla İlgili 13. Sıradaki

Tablo 86. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin Kadın ve Aile İle İlgili

23. Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar……….142

Tablo 87. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin Kadın ve Aile İle İlgili

23. Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar………..142

Tablo 88. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin Kadın ve Aile İle İlgili

23. Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar……….………143

Tablo 89. Hizmet Yılına Göre Din Görevlilerinin Kadın ve Aile İle İlgili

23. Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar………143

Tablo 90. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin Kadın ve Aile İle İlgili

Tablo 91. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin Kadın ve Aile İle İlgili

21, 24, 28 ve 30. Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar………..……….145

21, 24, 28 ve 30. Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar………147

21, 24, 28 ve 30. Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar………..………..149

21, 24, 28 ve 30. Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar……….153

21, 24, 28 ve 30. Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar……….………155

22, 25, 26 ve 29. Sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar………..………157

22, 25, 26 ve 29. Sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar……….………159

22, 25, 26 ve 29. Sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar………161

22, 25, 26 ve 29. Sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar……….165

(17)

27. Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar……….………..169

27. Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar………..170

27. Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar………..………170

27. Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar……….171

27. Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar………171

Tablo 110. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin Yeme-İçme İle İlgili

37. Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar………...174

Tablo 111. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin Yeme-İçme İle İlgili

37. Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar………..……….174

Tablo 112. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin Yeme-İçme İle İlgili

Tablo 113. Hizmet Yılına Göre Din Görevlilerinin Yeme-İçme İle İlgili

Tablo 114. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin Yeme-İçme İle İlgili

Tablo 115. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin Yeme-İçme İle İlgili

37. Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar……….……….176

32, 35, 36 ve 39. Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar………..………177

32, 35, 36 ve 39. Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar……….………..181

32, 35, 36 ve 39. Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar……….…….183

(18)

31, 34, 38 ve 40. Sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar………..197

Tablo 128. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin Yeme-İçme İle

İlgili 33. Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar………..201

Tablo 129. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin Yeme-İçme İle

İlgili 33. Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar……….201

Tablo 130. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin Yeme-İçme İle

İlgili 33. Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar………..202

Tablo 131. Hizmet Yılına Göre Din Görevlilerinin Yeme-İçme İle İlgili 33. Sıradaki

Atasözüne Verdikleri Cevaplar……….202

Tablo 132. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin Yeme-İçme İle İlgili 33.

Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar………..203

Tablo 133. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin Yeme-İçme İle İlgili 33.

Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar………..203

Tablo 134. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin İlimle İlgili 43.

Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar……….205

Tablo 135. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin İlimle İlgili 43.

Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar………...205

Tablo 136. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin İlimle İlgili 43.

Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar………...206

Tablo 137. Hizmet Yılına Göre Din Görevlilerinin İlimle İlgili 43.

Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar………...………206

Tablo 138. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin İlimle İlgili 43.

Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar………...………207

Tablo 139. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin İlimle İlgili 43.

Tablo 140. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin İlimle İlgili

Tablo 141. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin İlimle İlgili

Tablo 142. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin İlimle İlgili

Tablo 143. Hizmet Yılına Göre Din Görevlilerinin İlimle İlgili

(19)

Tablo 144. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin İlimle İlgili

Tablo 145. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin İlimle İlgili

42, 45, 46 ve 49. Sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar………...………220

Tablo 158. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin Faziletlerle İlgili

Tablo 159. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin Faziletlerle İlgili

57. Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar……….………236

Tablo 160. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin Faziletlerle İlgili

57. Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar………..………237

Tablo 161. Hizmet Yılına Göre Din Görevlilerinin Faziletlerle İlgili

Tablo 162. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin Faziletlerle İlgili

57. Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar………..………238

Tablo 163. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin Faziletlerle İlgili

(20)

52, 55, 56 ve 59. Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar………..247

52, 55, 56 ve 59. Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar………..249

51, 54, 58 ve 60. Sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar………..………253

53. Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar………….………263

Tablo 182. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin Ölüm, Cennet ve

Cehennemle İlgili 63. Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar………..266

Tablo 183. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin Ölüm, Cennet ve

(21)

Tablo 184. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin Ölüm, Cennet ve

Cehennemle İlgili 63. Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar………...267

Tablo 185. Hizmet Yılına Göre Din Görevlilerinin Ölüm, Cennet ve

Cehennemle İlgili 63. Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar………..………...268

Tablo 186. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin Ölüm, Cennet ve

Cehennemle İlgili 63. Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar………268

Tablo 187. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin Ölüm, Cennet ve

Cehennemle İlgili 63. Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar………..………269

Cehennemle İlgili 61, 64, 68 ve 70. Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar……….270

Cehennemle İlgili 61, 64, 68 ve 70. Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar………272

Cehennemle İlgili 61, 64, 68 ve 70. Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar……….274

Cehennemle İlgili 62, 65, 66 ve 69. Sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar………282

Cehennemle İlgili 62, 65, 66 ve 69. Sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar………..286

Cehennemle İlgili 62, 65, 66 ve 69. Sıradaki Mevzu Hadislere Verdikleri Cevaplar………..288

Cehennemle İlgili 67. Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar………294

Cehennemle İlgili 67. Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar……….294

Cehennemle İlgili 67. Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar………295

(22)

Cehennemle İlgili 67. Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar………..……….296

Tablo 206. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin Zühd İle İlgili

77. Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar………..………..297

Tablo 207. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin Zühd İle İlgili

77. Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar………...298

Tablo 208. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin Zühd İle İlgili

Tablo 209. Hizmet Yılına Göre Din Görevlilerinin Zühd İle İlgili

Tablo 210. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin Zühd İle İlgili

Tablo 211. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin Zühd İle İlgili

(23)

73. Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar……….…...325

73. Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar……….…...326

Tablo 230. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin Toplumsal İlişkilerle

İlgili 83. Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar……….328

Tablo 231. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin Toplumsal İlişkilerle

İlgili 83. Sıradaki Ayete Verdikleri Cevaplar……….329

Tablo 232. Yaş Gruplarına Göre Din Görevlilerinin Toplumsal İlişkilerle İlgili

Tablo 233. Hizmet Yılına Göre Din Görevlilerinin Toplumsal İlişkilerle İlgili

Tablo 234. Eğitim Durumlarına Göre Din Görevlilerinin Toplumsal İlişkilerle İlgili

Tablo 235. Görev Yeri Türüne Göre Din Görevlilerinin Toplumsal İlişkilerle İlgili

Tablo 236. Niğde ve Mersin'de Görev Yapan Din Görevlilerinin Toplumsal İlişkilerle İlgili

81, 84, 88 ve 90. Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar………..………332

Tablo 237. Görev Unvanlarına Göre Din Görevlilerinin Toplumsal İlişkilerle İlgili

81, 84, 88 ve 90. Sıradaki Sahih Hadislere Verdikleri Cevaplar……….…334

(24)

87. Sıradaki Atasözüne Verdikleri Cevaplar……….………..357

(25)

BİRİNCİ BÖLÜM

ÇALIŞMANIN METODOLOJİSİ

1. ÇALIŞMANIN AMACI VE ÖNEMİ

Din görevlilerinin İslam'ın ikinci kaynağı durumundaki hadis bilgilerinin mahiyetini Niğde ve Mersin illeri özelinde öğrenmeye çalışılmıştır. Tek tek bu illerimizdeki halkın hadis bilgilerini öğrenmek mümkün değildir. Ancak bu illerde görev yapan din görevlilerinin hadis bilgileri bize büyük oranda orada yaşayan insanların dini bilgi seviyeleri hakkında ipuçları verecektir.

2. ÖLÇME ARACININ ÖZELLİKLERİ

Araştırmamızda kullanılmak üzere dört farklı soru türü hazırlanmıştır: 1. Ankete katılan kişilerin olgusal durumları ile ilgili sorular,

2. Din görevlilerinin kaynak bilgileri ile ilgili sorular,

3. Verilen karışık ve konu başlıkları çıkarılmış ifadelerin (ayet, sahih hadis, mevzu hadis ve atasözü) hangi alana dâhil oldukları ile ilgili sorular,

4. Hadis usulü ile ilgili test türü ve açık uçlu bilgi sorularıdır.

Araştırmada bu dört bölümün tamamı anket tekniği ile oluşturulmuştur. Araştırmada bağımlı değişken din görevlilerinin hadis bilgileri, bağımsız değişken ise görev türü, yaş, hizmet yılı, eğitim durumu ve görev yaptıkları yerin türüdür.

Anketimizde ayetler, sahih hadisler, mevzu hadisler ve atasözleri yer almaktadır. Bunun yanında din görevlilerinin görev unvanları, hizmet yılları gibi kişisel bilgileri ile onların kaynak ve usül bilgileri hakkında bilgi toplanması amaçlanmıştır. Anketimiz buna göre şekillendirilmiştir. Konu başlıkları çıkarılmıştır. Konular din görevlilerinin hizmet alanlarıyla ilgili olanlar ve vaazlarında sundukları bilgilerden seçilmiştir. Bu konular sırasıyla; iman, ahkâm, kadın-aile, yeme-içme, ilim, faziletler, ölüm, cennet-cehennem, zühd ve toplumsal ilişkilerle ilgili olmak üzere 9 konu belirlenmiştir. Her konu 10 ifadeden oluşmuştur. Çalışmamız din görevlilerinin hadis bilgileri üzerine yoğunlaştığından bu on ifadenin dağılımı; 1 ayet, 1 atasözü, 4 sahih hadis ve 4 mevzu

(26)

hadis şeklinde olmuştur. Böylece toplamda 36 sahih hadis, 36 mevzu rivayet, 9 ayet ve 9 atasözü ortaya çıkmıştır. Din görevlilerine 5 açık uçlu ve 5 de çoktan seçmeli olmak üzere 10 tane de hadis usulü sorusu yöneltilmiştir. Veriler programa işlenirken, aynı soruya iki veya daha fazla işaretleme yapılmışsa o soru cevapsız olarak kabul edilmiştir.

Sonuçlar tablo olarak verilmiştir. Her değerlendirmede altı kıyaslama çeşidi kullanılmıştır. Bunlar:

1- Niğde ve Mersin'de görev yapan din görevlileri, 2- Görev unvanları,

3- Yaş grupları, 4- Hizmet yılı, 5- Eğitim durumları, 6- Görev yeri türleridir.

Kolaylık olması için, her tablonun en üst kısmına ifadeler yazılmış, cevaplar da koyu yazıyla gösterilmiştir. Her bölümün sonunda da kısa değerlendirmeler yapılmıştır.

Sahih hadisler, belirlenen konulara uygun olarak metni fazla uzun olmayan (genellikle bir, bir buçuk satırı geçmeyen) hadislerden tercih edilmiştir. Sahih hadisleri seçerken ümmetin genel çoğunluğu tarafından kabul görmesinden dolayı4Sahih-i Buhari

ve Sahih-i Müslim (sahihayn) esas alınmıştır. Ancak sahihaynda aradığımız şartlara uygun hadis bulunamamış ise ilk olarak Sahih-i Buhari'de orada da yoksa Sahih-i Müslim'de olmasına özen gösterilmiştir.

Mevzu hadisler, fazla tenkide uğramamasından dolayı Aliyyu'l-Kârî'nin

el-Esrâru'l-Merfûa isimli kitabından alınmıştır. Bunun yanında İbn Arrâk'ın Tenzihu'ş-Şeri'a, İbnu'l-Cevzî'nin el-Mevdu'at ve Şevkâni'nin el-Fevâidü'l-Mecmûa adlı

eserlerinden yararlanılmıştır. Bunların yanında halk arasında hadis diye meşhur olmuş sözleri derleyen Sehâvî'nin el-Makâsıdu'l-Hasene ile Aclûnî'nin Keşfu'l-Hafâ adlı eserlerinden de istifade edilmiştir.

4

Bkz. Kandemir, Yaşar, “Sahihayn'e Yöneltilen Tenkitlerin Değeri”, Sünnetin Dindeki Değeri, s. 367–371, Ensar Neşriyat, İstanbul, 1998

(27)

Ayrıca din görevlilerine varsa okudukları hadis usulü kitapları sorulmuştur. Yine kaynak bilgilerini ölçmek için Sahih-i Buhari, Sahih-i Müslim, Sünen-i Ebu Davud,

Sünen-i Tirmizi, Sünen-iNesai, Sünen-i İbn Mace, Riyazü's-Sâlihîn ve Râmuzu'l-Ehadis

gibi hadis kitaplarından hangisini veya hangilerini okudukları sorusu yöneltilmiştir. Bu kitapların dışında varsa okudukları hadis kitaplarının belirtilmesi istenmiştir.

Âlimlerin ve sufilerin sözlerine yer verilmesi düşünülmüş, ama ortalama din görevlilerinin İmam-Hatip Lisesi mezunu olduğu göz önünde bulundurularak bundan vazgeçilmiştir. Çünkü İmam-Hatip Liselerinde Hadis dersinin 11. sınıflarda haftada iki ders saati olmasından dolayı hadis uydurmacılığı faaliyetleri hakkında yeterince bilgi verilemeyeceği düşünülmüştür.

Araştırmamızda verilerin işlenmesi, bilgisayara girilmesi ve istatistik analizler konusunda SPSS 13 programı kullanılmıştır.

3. VARSAYIMLAR

1- Açık uçlu hadis usulü ile ilgili sorulara verilen cevaplar oldukça az olacaktır. 2- Din görevlilerinin hadis usulü ile ilgili kitapları okuma oranları oldukça düşük olacaktır.

3- İmamlar, sohbet ve vaaz konusunda müezzinlerden ve Kur’an Kursu öğreticilerinden daha aktif olduklarından sahih ve mevzu hadisleri bilme oranları daha fazla olacaktır.

4- Kadın ve aile ile ilgili hadislerinin doğru bilinme oranları, bayan din görevlilerinde daha fazla olacaktır.

5- Görev süresi 1-5 yıl aralığında olan din görevlileri, diğer meslektaşlarına göre yeni mezun olduklarından hadisleri bilme oranları daha fazla olacaktır.

6- Yüksek öğretim mezunlarının hadisleri bilme oranı daha fazla olacaktır.

7- İl ve ilçe merkezinde görev yapan din görevlilerinin hadisleri bilme oranları kasaba ve köylerde görev yapan din görevlilerine göre daha fazladır.

8- Din görevlileri kudsi hadis şeklinde gelmiş mevzu rivayetlere yüksek oranda ayet diyeceklerdir.

(28)

4.ÇALIŞMANIN SINIRLILIKLARI

Bu araştırma:

1- 2010 yılı itibariyle Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı imam, müezzin ve Kur'an Kursu öğreticilerinden müteşekkil din görevlilerinin anketimize verdikleri cevaplarla, 2- Mersin ili merkez ilçelerinden olan Akdeniz ve Toroslar ilçe müftülüğüne bağlı din görevlileriyle; Niğde il müftülüğü ile Bor ilçe müftülüğüne bağlı din görevlileriyle, 3- Buralardaki 309 din görevlisiyle,

4- Anketin uygulandığı 2010 yılı ile sınırlıdır.

Araştırmanın asıl konusu din görevlilerinin hadis bilgilerinin mahiyeti olduğundan birinci bölümde din görevliliği hakkında verilen bilgiler kısıtlı olmuştur. Her bölümün sonunda ayet ve atasözlerine verilen cevapların değerlendirilmesinden ziyade, en fazla ve en az bilinen sahih ve mevzu rivayetlere verilen cevaplar değerlendirilecektir.

5. EVREN VE ÖRNEKLEM

Çalışmanın evrenini Mersin ve Niğde illerinde görev yapan din görevlileri oluşturmaktadır. Niğde ili, merkez ilçe dışında beş ilçeden; Mersin ili ise, dört merkez ilçeden oluşmaktadır. Çalışmanın örneklemini Mersin ilinin en büyük iki merkez ilçeleri olan Toroslar ve Akdeniz müftülüğüne bağlı din görevlileri ve Niğde il müftülüğü ile Bor ilçe müftülüğüne bağlı din görevlileri oluşturmaktadır. Niğde’de 210, Bor’da 71, Toroslar’da 120 ve Akdeniz’de 118 din görevlisi vardır. Araştırma sahası olarak bu iki ilin seçilmesinin nedeni bir iç şehir olan Niğde ile bir kıyı şehri olan Mersin illerinin kıyaslanması düşüncesidir. Nitekim genel kanaat; iç şehirlerin kıyı şehirlerine göre daha muhafazakâr bir yapı arz etmesidir.

6. KONU HAKKINDA YAPILMIŞ ÇALIŞMALAR

- Recep Yılmaz'ın "Din Görevlilerinin Hadis Birikim Seviyeleri Üzerine Tecrübî

Bir Araştırma" (AÜİF, Ankara 1994) adlı yayımlanmamış yüksek lisans tezi.

- Mehmet Bilen'in "T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı`na Bağlı Camilerde Görev

Yapan İmamların Hadis Bilgilerinin Mahiyeti Üzerine Tecrübî Bir Araştırma (Ankara, Şırnak Örneklemi)" (AÜİF, Ankara 1996) adlı yayınlanmamış yüksek lisans tezi.

(29)

İKİNCİ BÖLÜM KURAMSAL ÇERÇEVE

2. DİN GÖREVLİLİĞİ

2.1. DİN GÖREVLİLERİ HAKKINDA GENEL BİLGİ

Günümüzde kullandığımız "din görevlisi" sözü 1960'lı yıllardan sonra kullanılmaya başlanmıştır. Bu yıllara kadar din görevlisi yerine cami görevlilerinin maddi ve manevi hizmetlerle mabetlerin koruyuculuğunun yapıldığını ifade eden "hademe-i hayrat" kavramı kullanılmıştır.5

Halka dini bilgileri öğretmek ve birlikte yapılması gereken ibadetlerde önderlik etmek amacıyla hizmet veren kişilere, din görevlileri denir. Halkın dini bilgilerini öğrenmek ve öğrendikleri bu bilgileri yaşama hususunda kendilerinden yararlandığı bu kişilerin başında; Diyanet İşleri Başkanlığı Merkez Teşkilatında görevli bulunan Diyanet İşleri Başkanı, yardımcıları, Din İşleri Yüksek Kurulu üyeleri ve bu kuruluşun bazı bölümlerinin üyeleri yer alır. Taşra Teşkilatında ise, müftüler, vaizler, imamlar, müezzinler, Kur’an Kursu öğreticileri, bazı şehirlerde belediyelere bağlı cenaze teşkilatı mensupları sayılabilir. Bugün ülkemizde din hizmetlerini verenlerin başında, Müslümanlarla her gün iç içe olan başta vaiz, imam-hatip, müezzin ve Kur'an Kursu öğreticileri gelmektedir. Yaygın din eğitimi vaiz, imam, müezzin ve Kur'an Kursu öğreticileri tarafından yürütülmektedir. 6

Çalışmamızın konusu gereği, din görevlilerinden imam, müezzin ve Kur'an Kursu öğreticileri hakkında kısa açıklamadan sonra, dini tebliğ görevini üstlenen bu insanların hadis bilgilerinin mahiyetiyle ilgili bilgiler verilecektir.

2.1.1. İMAM

İmam kelimesi sözlükte önder, rehber, lider, halife ve ordu komutanı gibi manalara gelen "emm" kelimesinden türemiştir.7Kur’an-ı Kerim’de yedi defa tekil, beş defa çoğul olarak geçer.8Orada, numune, işaret, misal ve rehber manalarını ifade eder.9

5

Bkz. Bulut, Mehmet, Din Görevlileri Üzerine Bazı Tespitler, Diyanet İlmi Dergisi, c. 41, sayı 3, s. 56–57 6

Bkz. Nihat Akyürek; Yaşar Çelik; Enver Şahinarslan, Diyanet İşleri Başkanlığı Teşkilat Tarihçesi, (1924–1987 ), s. 72–75, Ankara, 1987

7

İbn Manzûr, Lisânu'l-Arab, Emm md.,c.I, s. 133 8_{el-Mu'cemü'l-Müfehres li Elfâzi'l-Kur'an}_,_s.80–81

(30)

Terim olarak; bir topluluğun kendilerini ister hakka ister bâtıla götürüp, rehber kabul ederek etrafında toplandıkları kimse demektir.10Fıkıhta ise imamlık şartlarını kendisinde toplayan şahsın, insanlar önüne geçerek onlara topluca namaz kıldırmasına “imamlık”, bu görevi yapana da ‘‘imam’’denir.11

Hz. Peygamber (s.a.v.), İslam toplumunun hem lideri, hem de namaz kıldırmak anlamında imamı idi. İslam toprakları genişledikçe bölgelerin yöneticileri, tebliğciler, âlimler esas görevlerinin yanında halka imamlık da yaparlardı. Özellikle Emeviler'den itibaren ve daha sonraki dönemlerde hazineden maaşı ödenen imamlar tayin edilmeye başlanmıştır.12

Osmanlı devleti döneminde din görevlileri medreseden yetişmekte idi. Devletin son döneminde genel ve mesleki amaçlı olarak açılmış okulların karşısında kendisini zayıflamış ve ikinci plana düşmüş hisseden medreseler için Maarif Nazırları (Milli Eğitim Bakanları) ve Şeyhülislâmlar tarafından “ıslah” amaçlı nizamnameler (kanunlar) hazırlanıp yürürlüğe konulmuştur. Bu dönemde yalnızca din görevlisi yetiştirmek gibi özel amaçla hazırlanıp yürürlüğe konulan bir de “Tevcih-i Cihat Nizamnameleri” vardır. Bu Nizamnameler ile 1913’te imam, hatip ve müezzin yetiştirmek maksadıyla “Medresetü’l-Eimme ve’l-Huteba” (Hatipler ve İmamlar Medresesi) kurulmuştur.13

Bugün imam-hatiplik yapan görevlilerin, D.İ.B. tarafından açılan imamlık tespit imtihanında başarı göstererek atanmış olma şartı vardır. Belli şartları yerine getirenler, ihtiyaca göre zaman zaman, D.İ.B.’nın uygun gördüğü müftülüklerde açılan imtihana katılırlar. Bu imtihanlarda, başta Kur’an-ı Kerim ve dini bilgilerden başarılı olanlar imam-hatip olarak tayin edilirler.14 Diyanet İşleri Başkanlığı Merkez ve Taşra Teşkilatı 9_{W. Ivanov, “İmam ”,İslam Ansiklopedisi, M.E.B., c.5/2, s. 980, Eskişehir, 2001}

10_{Er-Râğıb el-İsfehânî, el-Müfredât fî Garîbi'l-Kur'ân, Çev.: Yusuf Türker, Pınar Yay., İstanbul, 2010} 11

Yavuz, Fikri, İslam İlmihali, Çile Yay., s. 141-143, İstanbul, 1977 12

Bkz. Küçükaşçı, Mustafa Sabri, "İmam", DİA, XXII, 178

13_{Öcal, Mustafa, “Türkiye’de Din Politikaları Etkisinde Din Görevlisi Yetiştirme Sorunu”, Dem Dergi, Yıl} 1, Sayı 2

14_{Yılgın, Mehmet, Din Eğitimi Açısından Din Görevlilerinin Mesleki Yeterlilikleri ve Cemaatle Olan} İlişkileri, s. 27, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun, 1997

(31)

Görev ve Çalışma Yönergesinin 63. maddesi camideki hizmetlerin yürütülmesinden sorumlu imamların görev, yetki ve sorumluluklarını düzenlemiştir.15

2.1.2. MÜEZZİN

Sözlükte, ‘‘bildirmek, duyurmak, çağrıda bulunmak, ilan etmek’’ anlamına gelmektedir.16 _{Ezan okuyan ve namaz vakitlerini bildiren kişiye verilen isimdir.} Kullanılan terim olarak farz namazların vakti geldiğini, nassla belirtilen sözlerle özel şekilde, müminlere duyurmayı ifade eden sözlere ‘‘ezan’’aynı kökten gelen müezzin ‘‘ezan okuyan kimse’’, minare de ‘‘ezan okunan yer’’ demektir.17

Müezzinlik müessesesinin bizzat kurucusu Hz. Peygamber'dir.18 Hz. Peygamber’in (s.a.v.) Mekke’den Medine’ye hicretinin birinci yılında, Müslümanlara namaz vakitlerini ilan etme ihtiyacı hâsıl olmuştu. Yapılan istişarede, namaz vaktini ilan şeklinde bir karara varılamadı. Abdullah bin Zeyd’e rüyasında bugünkü ezan sözleri ezberlettirildi. Aynı sözler Peygamberimize de vahiyle bildirilmişti. Bunun üzerine Hz. Peygamberimiz (s.a.v.) namaz vakitlerini müslümanlara ilan etmek ve duyurmak üzere -günümüzde de minarelerde okunan- ezanı emretti.19

Müslümanları namaza çağırmak için hicretin ilk yılında ezan meşru kılınınca, Hz. Peygamber (s.a.v.) Bilal-i Habeşî'yi ilk müezzin olarak görevlendirmiştir. Abdullah İbn Ümm-i Mektum, Sevban, Ziyad b. Hâris, Ebû Mahzura (r.anhüm) müezzinlik görevi yapan sahabelerden bazılarıdır. Resulullah'ın bazı yerlere namaz kıldırmak için imam gibi müezzin tayin ettiği de bilinmektedir. Ezanın, İslamî bir davet özelliği taşımasından ötürü, güzel okunması gerekirdi. Bunun için müezzinlerin, sesi güzel olanlar arasından seçilmesine dikkat edilirdi.20

15

DİB Görevleri Hakkındaki Kanun, Diyanet İsleri Başkanlığı Mevzuatı, Ankara 2002, Sayı, 12038, k-1/1, Ayrıca Bkz. DİB Merkez ve Taşra Teşkilatı Görev ve Çalışma Yönergesi, s, 71-72, Ankara, 1985

16

İbn Manzûr, a.g.e. ,I, 53

17_{Çetin, Abdurrahman, ‘‘ Ezan’’, DİA, XII, 35–37, İstanbul, 1995}

18_{Hamidullah, Muhammed, İslam Müesseselerine Giriş, Çev. İhsan Süreyya Sırma , s. 84, Bir Yay.,} İstanbul, 1984

19_{Ebû Davud, Salât, 28,30; Tirmizi, Salât,}₁₃₉ 20