Batı demokrasileri ve biz

ııı0HiıııııııııımımıııııımımıııiiHHiıııııiiiuiiıiiiıiiuiiiııuııııııiiiıımmııııınıuHiıiiiıuıiimi|!Uf

¡

D Ü Ş Ü N C E L E R

r_S;

/¡T, é,

Bail demokrasileri ve biz

Ç eçen y azım ız­ d a ( i ) T d rk iy e n in S o sy al v e p o litik d o k u su h a k k ın d a , S a b a h a ttin b ey in f ik ir le rin d e n b a h ­

s e tm iştik . O nun b ü tü n f ik ir le rin in ö zeti ş u d u r:

H ü rriy e t. D em o k rasi, M e şru ti­ y e t gibi k a v r a m la r b e lli b ir sos­ y a l d o k u n u n e s e rid ir. O to p lu m d a k iş ilik ön p lâ n d a ise in san h a y si­ y e ti, in san h u k u k u ve n ih a y e t in ­ san ira d e s i d e v le ti y ö n e tle m e k te te s irli o lu r. B ir k elim e ile siyasi o to rite n in v a sıf v e k a r a k te r in i f e rd le r in d e ğ e rle ri v e d e ğ e r ö lçü ­ le r i tâ y in ed er.

S a b a h a ttin bey, şah si te ş e b b ü s ü ön p lâ n a a lm a k s u re tiy le , b a tıd a R ö n e sa n s'tan itib a re n o rta y a ç ık a n b ir fik rin sa v u n m a s ın ı y a p ıy o rd u . Bu f ik ir şu idi:

İn san için ö n em li o lan , a sa le t, u n v a n d e ğ ild ir. D o ğ u ştan , m ira s y o lu y la g elen d e ğ e rle n d irm e le r sa ç m a d ır. M ü k em m el in san : k e n ­ di g ü c ü y le , k e n d i y e tile r iy le h a ­ y a tta b a ş a rı sa ğ lıy a n , güç ve em e­ ğ iy le s e r v e t sa h ib i o lan in s a n d ır.

S o n ra d a n . 1789 F ra n sız ih tilâ li­ n i h a z ırlıy a n bu d ü şü n c e de. O r­ ta ç a ğ sosyal ve p o litik y a p ıs ın a k a rşı b ir te p k i v a rd ı. Y eni çağla b ir lik te yeni b ir insan tip i o r ta ­ ya ç ık ıy o rd u .

O rta ç a ğ ın m ü lk iy e t tem e lin i to p r a k te ş k il e d iy o rd u . Ü re tim in (is tih s a l) an a u n s u ru to p r a k tı. Ye n i çağ, a y n ı z am an d a, b ir b u lu ş ­ l a r çağı idi. İn sa n zekâsı, İn c ilin ç e v re sin d e m ey d a n a g elen sko­ lâ s tik d ü şü n c e y i y ık m ış ta n r ıy ı v e o n u n y e ry ü z ü n d e tem silcisi o- la n k ilise y i d ü n y a işle rin d e n azad e tm iş ti. D ü şü n ce a r tık k u ts a l k i­ ta b ın d o ğ m a la rım «tefsir» e tm i­ y o r, Som ta b ia ti a n la m ıy a , on u n p re n s ip v e k a n u n la rın ı b u lm ıy a ç a lışıy o rd u .

Y en içağ in sa n ın d a ü ç tip ik ça­ tış m a ile k a rş ı k a rş ıy a k a lıy o ru z. 1— D ü şü n ce n in ta n r ıd a n ta b ia te y ö n e lm e si. D a h a b a şk a b ir d e y im ­ le, h a k ik a tle r v e g e rç e k le r k u ts a l k ita b ın için d e d e ğ ild ir: v e o n d an ç ık a rıla m a z .

B u d ü şü n c e k e n d iliğ in d e n , g er­ ç e k le ri b u lm a k için, y e n i b ir me- to d g e tird i. B u n u Y eni çağ ın ik i filo z o fu n d a k e sin o la ra k g ö rü rü z B iri D e s c a rte s ; o d iy o rd u k i: b ü ­ tü n b ild ik le rim d e n şü p h e ed iy o ­ ru m . G e le n e k te n g elen b ü tü n b il­ g ile rd e n so y u n u y o ru m . «Y alnız b i r şe y d e n şü p h e e tm iy o ru m o da: şü p h e e tm iş d a m a m d a n » . Ç ü n k ü d iy o rd u D e sc arte s, şü p h e e ttiğ im ­ d en şü p h e e tm e m e im k â n y o k tu r . B u b i r v a k ıa d ır, D e s c a rte s ’in ö- n e m li o la n ih tilâ lc i b u lu ş u ; b u h a r e k e t n o k ta s ın d a n : « D ü şü n ü y e- ' m m • , h a ld e v a rım * s o n u c u n a v a r

i

m ası d e ğ ild ir. T am te rs in e , şü p h e e tm e sin d e k i k e s in lik te n v e g erçe­ ğe say g ıd an « v a r o lm ası so n u eu n a v a rm a s ı, o n u n b i r O rta ç a ğ m a n tı­ ğ ın ın v e rim siz v e s p e k ü lâ tif ağ ın a d ü şm e s id ir. N itek im de, o n d a n son r a y a p m ış o ld u ğ u b ü tü n is tid la l v e k ıy a s la r, siste m in i b ir ç ık m a ­ za g ö tü r m ü ş tü r : ç ü n k ü a r tı k g er­ ç ek le b a ğ la n tıla r ı k e s ilm iş tir

B u n u n la b e r a b e r D e sc arte s'in b ilg i k o n u su n d a , g e le n e k te n gelen b ü tü n b ilg ile ri re d d e d e re k b iz z a t in s a n ın k e n d is in e sığ ın m ası. Y e­ n i çağ ın en b ü y ü k ih tilâ lle r in d e n

Y azan :

•

m

9

1

\

Cahit Tanyol

j

t ır . B u y ü z d e n d ir k i F r a n s a a a i h ti ­ lâ l b i r t ü r lü d u r u l ­ m a m ış v e g a y e le ­ r in i y itire c e k b ir b u r ju v a d e m o k r a ­ b ir id ir . Ç ü n k ü g e le n e k te n g e le n

b ilg i ile b e ra b e r, g e le n e k te n g elen b ü tü n sosyal v e p o litik k u r a m l a r ­ da şü p h e ve te h lik e y e d ü şm ü ş b u ­ lu n u y o rd u . A rtık «nas» l a n te fs ir y o lu y la g erçeğ e u la ş m a k m eto d u y e rin e o la y la rı çö zü m le ( ta h lil - a n a liz ) v e b ile ş tirm e ( te r k ip - sen ­ te z ) y o lu y la in ce lem e m eto d u . Y e­ n i çağın tip ik d a v ra n ış ı idi. Boy- lece o la y la rı en k ü ç ü k u n s u r la r ı­ n a a y ırm a k v e so n ra t e k r a r b i r ­ le ş tirm e k . açık seçik b ilg iy e k a ­ v u şm a n ın b iric ik y o lu o ld u .

O rta ç a ğ d ü şü n c e sin i k esin o la­ r a k k a p a y a n flo z o fla rd a n b ir i d e G a lile o id i. O d a : « Ö ıoûnün b u lu n ­ m a d ığ ı y e rd e b ilim j-oktur» d iy o r­ du. İn a n ç a la n ın a , g e le n e k te n g elen b ilg i a la n ın a , ölçü u y g u la n a m a z ­ dı. A n cak g e rç e k le r a la n ı ö lçü le ­ b ilird i. B öyjece O rta ç a ğ d ü n y a sın ın dü ­ şü n ce te m e lle r i s a rs ılm ış tı. Y en i d ü şü n ce, y en i b ir in sa n tip i y a r a t ­ m ış tı, E lb e tte b u in sa n , g e le n e k ­ le r in d ış a rd a n te s b it e ttiğ i b i r in ­ san o lm a k ta n çok k e n d i k e n d is i­ ni y a r a ta n b i r in şa n d ı.

2— D ü şü n ce d e v e b ilim a la n ın ­ d a o rta y a ç ık a n b u d e v rim k e n d i­ liğ in d e n sosval v e p o litik y a p ıy ı s a r s a c a k tı. İn s a n d ü ş ü n c e n in te ­ m e lin e o tu r a n c a , in s a n ın so sy al v e p o litik d ü z en iç in d e k i tu tu m u d a d e ğ iş ti. M iras y o lu y la t u tu n ­ m u ş h iy e r a r ş ik b ir a s a le t k a d ro su n u n k a rşısın d a in sa n ın e şitliğ i v e d e ğ e rie rin in sa n ın k e n d is i ta r a f ın ­ d an y a r a tıld ığ ı d ü şü n c e si y e r a l­ dı. K a n a s a le tin d e in s a n h a y s iy e ­ tin e a y k ırı t a r a f la r g ö rü lm e y e b aş la n d ı. B ö y lece r u h la r d a , siy asî o- to r ite y i e lle rin d e tu ta n a s a le t sı­ n ıf la r ın a k a rş ı b ir te p k i m ey d a n a g e ld i. D e v le ti b i r v e y a b irk a ç sı­ n ıfın v e y a o sın ıfa naensup k ir a lın id a re e tm e si, d ü şü n c e y e, m a n tığ a v e a h lâ k a a y k ırı g ö rü ld ü . B u d ü ş ü n c e le rd e y e n i çağ ın po­ litik y a p ıs ı se z iliy o rd u . B e lli sı­ n ıf la r ın id a re s i y e rin e , h a lk ın k e n ­ d isin i, k e n d is in in id a re e tm e si fik r i b u g ü n k ü çağ d aş d e m o k ra s ile rin an a p re n s ip i o ld u . İ n s a n a n c a k k e n d i ira d e s in e tâ b i o ld u ğ u « am an h ü r o lu r d e n iy o rd u . D e v le t u m u m î i r a ­ d e n in b i r e s e ri o lm a lıd ır, d e n iy o r, d u . 3 — Y en i çağ ın b ilim , te k n ik a- la n d a k i g elişm esi, O rta ç a ğ d ü n y a ­ sın ın e k o n o m ik y a p ış ın ı a lt ü s t e t­ m işti. B u h a rın s a n a y ie ta tb ik i, b ü ­ y ü k e n d ü s trin in d o ğ m ası, çağa

d a m g a sın ı b a sm ış , to p r a k m ü lk iy e ­ tin i v e o n a d a y a n a n siy a sî d ü şü n ­ c e le r i b i r O rta e ş ğ k a lm a s ı haU ne g e tirm iş ti. B ö y lece p o litik , a h lâ k î, h u k u i î v e ek o n o m ik d ü şü n c e siy le b i r b ü tü n te ş k il e d en y e n i b i r in ­ san tip i sa h n e d e idi- B u in s a n ın b e lir li v a s ıfla rın d a n b ir i, f e rd i te ­ şe b b ü s a la n ın d a k i b a ş a rıy ı in s a n a ö lçü o la ra k g e tirm iş o lm a sıy d ı. S e r v e t b u n la r ın e lin d e id i. O h a ld e d e v le t de b u n la r ın e lin d e o lm a lıy ­ dı. Ü s te lik b u n la r ın , f e rd î te ş e b ­ b ü s a la n ım g e n iş le tm e k için geniş p a z a r la r a , h a m m ad d e k a y n a k la ­ r ın a ih tiy a ç la r ı v a rd ı. D a h a çok k â r e tm e k , d a h a ço k p a r a k a z a n ­ m a k a n c a k d e v le ti v e o n u n sa h ip o ld u ğ u b ü tü n k u d r e t v e y e tk iy i e le g e ç irm e k le m ü m k ü n d ü r. B u d ü şü n c e v e b u d ü n y a g ö rü ­ şü ç e v re sin d e k ü m e le n e n bu y e n i in sa n tip in e , b a tı d ille r in d e , b u r ju ­ v a ; k u r d u k la r ı p o litik sistm ein a- d ın a d a b u r j u v a d e m o k ra sisi d e n ­ m ek te d ir-F a k a t b u r ju v a d e d iğ im iz y e n i in sa n tip i, p o litik b a ş a rıs ı n e o lu r , s-a o lsu n , b a tı to p lu m la r ın ın b ü tü n in s a n ta b a k a la r ın ı için e a la n b ir ö rn e k d e ğ il, sad ece b ir' s ın ıftır. Ç ü n k ü e n d ü s tri ç ağ ın ın d oğm ası, y a ln ız b u r ju v a y ı y a ra tm a m ış , a y n ı z am an d a , o n u n y a n ın d a v e k a r ş ı­ sın d a . y in e e n d ü s tr i ç ağ ın ın y a r a t­ tığ ı b i r b a ş k a sın ıf, b i r işçi sın ıfı o rta y a ç ık a rm ış tır. 1789 F ra n s ız ih tilâ lin d e , h e r n e k a d a r b ü tü n s ın ıf la r ih tilâ le iş tir a k e tm iş ise de, siy a si o to rite y i b u r » ju v a sın ıfı e le g e ç irm iş tir. İşç i v e k ö y lü s ın ıfla rı o r ta k lık ta n a tılım

ş-sisin e in k ılâ p e tm iş tir.

G erçi, d o k u v e y a p ıs ı itib a riy le , b u r ju v a s ın ıfın ın a ğ ır b a s tığ ı b u dc m o k ra s id e te m e l f ik ir le rd e n b*ri d e, h a lk ın o y u o ld u ğ u için , siy asî o to rite y i tâ y in d e d iğ e r s ın ıfla rın v e b ilh a s s a İŞÇİ sın ıfın ın İk tid a r a m ü d a h a le v e y a ik tid a r a geçm e h a k k ı k a ld ırılm ış d e ğ ild ir. İ k tid a r a ta lip siy asî p a r ti l e r o la r a k b ü tü n s ı­ n ıf la r ın h a lk o y u ile iş b a ş ın a g e l­ m esi, b u r ju v a d e m o k ra s ile rin in K a ­

ra k te r is tiğ id ir . E n d ü s tri ç ağ ın ın sık ı n e tic e s i o la r a k m e y d a n a ge - ]en b u gınıf m ü c a d e le si sa y e sin d e, is ç ile r o rg a n iz e o îm u ş, b ö y lec e d e ­ m o k ra tik y a p ı içim lo so s y al a d a - le t v e in sa n e m e ğ in in d e ğ e rle n d i­ rilm e s i, b irin c i p lâ n d a d e v le ti u ğ ­ r a ş tır a n ö n e m li d â v a la r ın b a ş ın d a y e r a lm ış tır. S o s y a list p re n s ip le r, b iz z a t d e v le t v e m ü esse se o la ra k is t e r istem e z b e n im s e n m iş ; v e d e ­ m o k ras i, so sy al s ın ıfla ra d a y a n a n ve so sy al s ın ıfla rın m e n f a a tle r in i u z la ş tır a n k a r m a b i r siste m o l - m u ş tu r. İşçi sın ıfın ın k o y u v e a ğ ır b a s - k ışı v e M a r x ’cı p re n s ip le r, 19 u n ­ cu a s ır d e m o k ra sisin i v e o n u n i - n a n d ığ ı id e a lle ri b u g ü n a r tık o r ­ ta d a n k a ld ırm ış g ö r ü n ü y o r Sos - y a l s ın ıfla ra g ö re o rg a n iz e e d ile n siy a sî p a r tile r in çağım ız d e m o k ra ­ sisin d e ön p lâ n a geçm esi R ous - s e a u ’n u n , siy a sî o to rite y i tâ y in d e , « genel h a lk irad e si» k a v r a m ın ı t e ­ m e lin d e n y ık m ış re y e lin e « h a lk ın m ü ş te re k m en fa ati» k a v ra m ın ı g e ­ ç irm iş tir.

G ö rü lü y o r ki, b u rju v a d e m o k ra ­ s ile ri k e n d i için d e , k e n d i p re n s ip ­ le r iy le d a h i tu tu n a m ıy o r la r . D e - v a m lı o la ra k so sy alizm d e n b iı çok ş e y le ri ö d ü n ç a lm a k z o ru n d a k a ­ lıy o r la r . Ç ü n k ü , g e rçe k , o n la rı goı lu y o r. İç tim a î s ın ıfla ra d a y a n a n si­ y a sî p a r tile r in b u d e m o k ra s ile rd e v a zg e çilm e z h a le g elm esi, b u rju v a d e m o k ra s ile rin in d o k u v e y a p ıs ın • d a n ile ri g e lm iy o r. T am te rs in e , so= y a liz m in b a s k ıs ın d a n M a rx ’rılığ ın b ü tü n o la r a k d e v le ti e le g eçirm esi e n d iş es in d e n d o ğ u y o r. B u g ü n b u r ju v a d e m o k ra s ile ri ■ n in d u ru m u , 1789 F ra n s ız ih tilâ lin ­ d e k i k ı r a llık la r m d u r u m u n d a n d a ­ h a z ay ıf v e d a h a çok te h lik e d e - d ir. B u r ju v a B a tı d e m o k ra s ile ri, bu te h lik e y i ço k y a k ın d a n h is s e ttik le ­ r i iç in d ir k i, M a r x ’cı p re n s ip le ri, d e v le t so sy alizm in e g itm e d e n , po • l it i k y a p ıy ı b o z m a d an g e rç e k le ş - tir m e y e ç a lış m a k ta d ır la r ,

B ize g e lin c e, b ü y ü k e n d ü s triy i k u r a c a k şah sî te ş e b b ü s e rb a b ın ı y i tiş tirm e m iş iz . Y’a n i, A v rııp a d a o l­ d u ğ u gib i, n e e n d ü s tr i çağı b a ş la ­ m ış v e n e d e o n a b a ğ lı o la r a k b iı B u r ju v a sın ıfı d o ğm uş. H a lb u k i y ü z y ıla y a k ın b ir z a m a n d a n b e ri, u y g u la n m a s ın ı a rz u la d ığ ım : : d e -m o k ra s i, b u b u r ju v a d e -m o k ra s i - m id ir. Ö y le b ir çık m a za s a p la n m ışız ki. b u r ju v a s ı y o k ; v* f a k a t d e m o k ra - sisi v a r . B u r ju v a o k a d a r y o k ki şa h sî te ş e b b ü s ü n y a p m a sı g e rek li iş le rin ço ğ u n u d e v le t y a p m ış. B u r­ ju v a o lm a y ın ea , B a tı a n la m ın d a b ir işçi sın ıfı d a y o k . İş ç ile rin b ü ' y ü k b ir k ısm ı, d e v le t iş le tm e le rin , de, işçi sın ıfı k im e k a r ş ı o rganize o lac ak ?

F a k a t b u r ju v a s ı y o k d em ek , z en g in i y o k d e m e k d e ğ ild ir. Y a l - n ız, h e r zen g in , b u r ju v a say ılm az, A ğa H a n z e n g in d ir. A m a, b u r ju v a d e ğ ild ir ; b u r ju v a h a y a tı y aşa sa d a h i... B u rju v a s ı v ü c u t b u lm a m ış b iı m e m le k e tte b u r ju v a d e m o k ra s is i - n in k a lıp la r ın ı u y g u la m a ğ a k a l k ­ m ak , h a lk ın d e ğ il, a n c a k A ğa H an l a r ın işin e y a r a r . H a lk ın d e ğ il, a n ­ c a k A ğ a H a n la r ın a rz u v e ir a d e le ­ r in i g e rç e k le ş tirir. ♦ Ş ah sî teşeb b ü s* d iy e ç ırp ın a n S a b a h a ttin B ey, n e k a d a r h a k lı i- m iş. B e lk i d e d ik le ri y in e o lm a z d ı; a m a g e rç e k le a ra m ız d a b u k a d a r b ü y ü k u ç u ru m d a a çıl - m azd ı. G e rçe k d e m o k ra siy i, g e r ­ ç e k h ü r r iy e ti g e tirm iy e n k im s en in n iy e ti o lm a z sa, d e m o k ra s in in ş a r t - la r ın ı sö y iiy e n a d a m ın lâ fın a k im k u la k v e r ir . H e le b u r ju v a o lm a - d a n zen g in o lm a k , b u r ju v a o lm a - d a n d e m o k ra t o lm a k v e 'd e v l e t i z a p te tm e k v a rk e n ... Biz d e m o k ra s iy e b a ş k a k a y n a k b a ş k a te m e l a ra m a lıy ız . B u k a y ­ n a k m e v c u ttu r ; y e te r k i g e rç e k le ­ r e y ö n e le lim .. (1 ) S a b a h a ttin b ey ve D em ok- re s i. C u m h u riy e t 8' h a z ira n 196Î c u m a .

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleç Taha Toros Arşivi