Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ'lerde Etik Yönetimin İncelenmesi

(1)

(2)

ULUSAL VE ULUSLARARASI DÜZEYDE FAALİYET GÖSTEREN KOBİLERDE ETİK YÖNETİMİN İNCELENMESİ

Hacı ÇELEĞEN

YÜKSEK LİSANS

DIŞ TİCARET EĞİTİMİ ANABİLİM DALI

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

(3)

i

TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU

YAZARIN Adı : Hacı Soyadı : ÇELEĞEN Bölümü : Dış Ticaret Eğitimi İmza: Teslim tarihi: TEZİN

Türkçe Adı: Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ'lerde Etik Yönetimin İncelenmesi

İngilizce Adı: Examining of the Ethical Management at National and International Running SMEs Enterprises

(4)

ii

ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI

Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim.

Yazar Adı Soyadı: Hacı ÇELEĞEN İmza: ………..

(5)

iii

Jüri Onay Sayfası

Hacı ÇELEĞEN tarafından hazırlanan “Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren Kobilerde Etik Yönetimin İncelenmesi” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından OY BİRLİĞİ / OY ÇOKLUĞU ile Gazi Üniversitesi Dış İlişkiler Eğitimi Ana Bilim Dalında Yüksek Lisans/Doktora Tezi olarak kabul edilmiştir.

Danışman: Yrd.Doç.Dr.Ercan YAVUZ

(Anabilim Dalı, Üniversite Adı) ………

Başkan: (Unvanı Adı Soyadı)

Üye: (Unvanı Adı Soyadı)

Tez Savunma Tarihi: …../…../……….

Bu tezin Dış İlişkiler Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans/ Doktora tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.

Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürü

(6)

iv

TEŞEKKÜR

Uzun soluklu geçen tez çalışmamda zaman zaman duraklamalar olsada bana devamlı şevk ve heyacan veren danışmanlarım Prof.Dr. Muharrem TUNA ve Yrd.Doç.Dr.Ercan YAVUZ hocalarıma ayrı ayrı teşekkür ediyorum.

Hiç bir zaman desteklerini esirgemeyen canım aileme ve ailem kadar sevdiğim Gazi Üniversitesinin koruma ve güvenlik personeli arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunarım. Alan çalışmamda yardımlarını yadsıyamayacağım ostim bölgesinde faaliyet gösteren kobilerimizde çalışan personellerede ayrı ayrı şükranlarımı sunuyorum.

(7)

v

ULUSAL VE ULUSLARARASI DÜZEYDE FAALİYET GÖSTEREN

KOBİLERDE ETİK YÖNETİMİN İNCELENMESİ

(Yüksek Lisans Tezi)

Hacı ÇELEĞEN

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Ocak 2016

ÖZ

Bu araştırmada ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren küçük ve orta büyüklükteki işletme (KOBİ) çalışanlarının işletmelerinde etik kuralların uygulanmasına ilişkin görüşlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma kapsamında ayrıca çalışanların (cinsiyet, yaş, kurumda çalışma süresi gibi) ve işletmelerinin (faaliyet alanı, yeri gibi) bazı özelliklerine göre de çalışanların etik kuralların uygulanmasına ilişkin görüşlerinin anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğinin incelenmesi gerçekleştirilmiştir. Araştırma 2013-2014 yılında Ankara ili OSTİM Sanayi Bölgesi'nde faaliyet gösteren toplam 314 çalışanı ile yürütülmüştür. Araştırma kapsamında KOBİ çalışanlarının etik algılarını belirlemek üzere ölçek geliştirilmiş ve 90 çalışana ön uygulamada ulaşılarak veri toplama aracının geçerlik ve güvenirliği hesaplanmıştır. Ardından görüşleri alınan 224 çalışanın görüşleri doğrultusunda bulgular elde edilmiştir. Veri toplama aracının geçerlik ve güvenirlik çalışması sonrasında oluşturulan taslak maddelerin işletme etiği, yönetici etiği, satış etiği ve işyerinin sosyal yaşamı desteklemesi olmak üzere dört başlık altında toplandığı belirlenmiştir. Araştırmaya katılan KOBİ çalışanlarının görüşlerinin incelenmesi amacıyla betimsel istatistikler, frekans ve yüzde hesaplamalarından yararlanılmıştır. Çalışan ve işyerinin özelliklerine göre çalışanların etik algılarının farklılık gösterip göstermediğinin tespit edilmesi amacıyla da ilişkisiz ölçümlerde t testi, Levene homojenlik testi, tek yönlü varyans analizi ve çoklu karşılaştırma LSD testi hesaplanmış; sonuçlar tablolaştırılarak yorumlanmıştır. Ayrıca çalışanların işletmelerindeki farklı uygulamalara yönelik etik algıları arasındaki ilişkilerin belirlenmesi amacıyla Pearson korelasyon katsayısı hesaplanmıştır. Araştırmanın sonucunda, KOBİ çalışanlarının söz konusu alt boyutların tamamında işletmelerindeki uygulamaların etik kurallara genel olarak uygun olduğu şeklinde görüş belirttikleri tespit edilmiştir. Çalışanların işletmelerinin işletme etiği, yönetici

(8)

vi

etiği, satış etiği ve işletmelerinin sosyal yaşamı desteklemesine yönelik algılarının cinsiyetlerine göre anlamlı bir farklılık göstermediği saptanmıştır. Bununla birlikte işyerinde yönetici/işyeri sahibi olarak çalışanların şef/ustabaşı/işçi olarak çalışanlara göre etik algılarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Çalışanların işletme etiği ile işyerlerinin sosyal yaşamı destekleme algıları arasında pozitif yönde ve yüksek düzeyde ilişkiler olduğu; diğer etik algıları arasında görece daha düşük düzeyde ilişkiler bulunduğu saptanmıştır.

Bilim Kodu :

Anahtar Kelimeler : Etik Yönetimi, İşletme Etiği, Yönetici Etiği, Satış Etiği, İşletmenin Sosyal Yaşam Desteği, KOBİ

Sayfa Adedi : 171

(9)

vii

EXAMINING OF THE ETHICAL MANAGEMENT AT NATIONAL

AND INTERNATIONAL RUNNING SMEs ENTERPRISES

(M.S Thesis)

Hacı ÇELEĞEN

GAZI UNIVERSITY

INSTITUTE OF EDUCATIONAL SCIENCES

JANUARY 2016

ABSTRACT

In this study, small- and medium-sized national and international level operations (SMEs) in the company aimed to determine the opinions of its employees regarding the implementation of ethics.Also the employees covered by the study (gender, age, such as working time in the institution) and the enterprise (business area, such as the location) of opinion concerning the application of the rules of ethics of the employees according to certain characteristics was performed to examine whether there is a significant difference. Research was conducted in the 2013-2014 year with a total of 314 employees operating in the Industrial Zone OSTIM Ankara province. Research under the SME employees scale was developed to determine the ethical perception and practice reaching 90 employees in front of the validity and reliability of the data collection tool was calculated. Then findings in accordance with the opinion of the employee received 224 opinions were obtained. The validity of data collection and business ethics of the draft article was created after the reliability study, ethical manager, sales support, including ethics and social life of the establishment is determined to be grouped under four headings. Descriptive statistics to examine the views of SME employees participated in the study, frequencies and percentages were used in the calculations. Employees and employers based on the characteristics of the unrelated measures in order to determine whether the employees of ethical perception, varies t test, Levene's homogeneity test, one-way analysis of variance and multiple comparison test LSD calculated; results are interpreted in tables. In addition, to determine the relationships between different perceptions of ethical practices in the business of employees to Pearson's correlation coefficient was calculated. In the survey, SMEs in all of these dimensions of the working rules of ethical practices in the business have been identified as they expressed the

(10)

viii

opinion that the overall fit. Business ethics of the business of the employee, manager ethics, sales ethics and social life of the perception of support for business There was no significant difference according to gender. However, in the workplace manager / owner of employees in the workplace supervisor / foreman / workers as employees according to the perception of ethics has been found to be higher. Perceptions of social life to promote ethical business establishments with employees and the positive relationship between high levels; relations at lower levels relative has been found, among other ethical perceptions.

Science Code

:

Key Words : Etik Yönetimi, İşletme Etiği, Yönetici Etiği, Satış Etiği, İşletmenin Sosyal Yaşam Desteği, KOBİ

Page

Number : 171

(11)

ix

İÇİNDEKİLER

TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU ... i

ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI ... ii

JÜRİ ONAY SAYFASI ... iii

TEŞEKKÜR SAYFASI ... iv

ÖZ ... v

ABSTRACT ... vii

İÇİNDEKİLER ... ix

TABLOLAR LİSTESİ... xvi

ŞEKİLLER LİSTESİ ... xxiii

SİMGELER VE KISALTMALAR ... xxiv

BÖLÜM I ... 1

GİRİŞ ... 1

1.1. Problem Durumu/ Konunun Tanımı ... 1

1.2. Araştırmanın Amacı ... 3 1.3. Alt Amaçlar ... 3 1.4. Araştırmanın Önemi ... 6 1.5. Varsayımlar ... 7 1.6. Sınırlılıklar ... 7 1.7. Tanımlar ... 7 BÖLÜM II ... 9

KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR ... 9

2.1. Etik ... 9

2.1.1. Etik Kavramı ve Özellikleri ... 9

(12)

x

2.1.3. Etik Türleri ... 11

2.1.4. Meslek ve İş Etiği ... 13

2.2. KOBİ ... 17

2.2.2. KOBİ'lerin Genel Özellikleri ... 17

2.2.4. KOBİ'lerin Ekonomideki Yeri ve Önemi ... 20

2.2.5. KOBİ'lerin Avantaj ve Dezavantajları ... 30

2.2.6. KOBİ'lerde Etiğin Önemi ... 33

2.3. İlgili Araştırmalar ... 36

2.3.1. Yurt İçinde Yapılan Araştırmalar ... 36

2.3.2. Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar ... 40

BÖLÜM III ... 44

YÖNTEM... 44

3.1. Araştırmanın Modeli ... 44

3.2. Evren ve Örneklem ... 44

3.3. Veri Toplama Araçları ... 48

3.3.1. Ölçeklerin Geliştirilmesi ... 48

3.3.2. İşletme Etiğine Yönelik Algı Ölçeği ... 50

3.3.3. Yönetici Etiğine Yönelik Algı Ölçeği ... 52

3.3.4. Satış Etiğine Yönelik Algı Ölçeği ... 53

3.3.5. Sosyal Yaşam Desteğine Yönelik Algı Ölçeği ... 55

3.3.6. Ölçeklerin Geçerlik ve Güvenirlikleri ... 56

3.3.7. Kişisel Bilgi Formu ... 57

3.4. Verilerin Çözümlenmesi ... 58

BÖLÜM IV ... 60

BULGULAR VE YORUM ... 60

4.1. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları Ne Düzeydedir? ... 60

4.2. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Görüşleri Nelerdir? ... 61

4.3. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Demografik Özelliklerine Göre Farklılık Göstermekte Midir? ... 64

(13)

xi

4.3.1. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Cinsiyetlerine Göre Farklılık Göstermez. ... 64 4.3.2. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Yaşlarına Göre Farklılık Göstermez. ... 65 4.3.3. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Eğitim Durumlarına Göre Farklılık Gösterir. ... 66 4.3.4. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Medeni Durumlarına Göre Farklılık Göstermez. ... 66 4.3.5. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Kurumlarında Çalışma Sürelerine Göre Farklılık Gösterir. ... 67 4.3.6. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Görevlerine Göre Farklılık Gösterir. ... 68 4.3.7. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinin Büyüklüğüne Göre Farklılık Gösterir. ... 69 4.3.8. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinin Faaliyet Yerine Göre Farklılık Göstermez. ... 70 4.3.9. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinin Faaliyet Alanına Göre Farklılık Göstermez. ... 70 4.3.10. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinde Etik Konulu Seminer Verilmesine Göre Farklılık Gösterir. ... 72 4.3.11. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinde Daha Önce Etik İhlali Olması Durumuna Göre Farklılık Gösterir. ... 72 4.3.12. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinde Çalışanların İş Etiğine Uygun Davranmasına Göre Farklılık Göstermez. ... 73 4.4. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları Ne Düzeydedir? ... 74

(14)

xii

4.5. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Görüşleri Nelerdir? ... 75 4.6. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Demografik Özelliklerine Göre Farklılık Göstermekte Midir? ... 79 4.6.1. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Cinsiyetlerine Göre Farklılık Göstermez. ... 79 4.6.2. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren Kobi Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Yaşlarına Göre Farklılık Gösterir. ... 80 4.6.3. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Eğitim Durumlarına Göre Farklılık Göstermez. ... 81 4.6.4. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Medeni Durumlarına Göre Farklılık Gösterir. ... 82 4.6.5. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Kurumlarında Çalışma Sürelerine Göre Farklılık Gösterir. ... 82 4.6.6. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Görevlerine Göre Farklılık Gösterir. ... 84 4.6.7. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinin Büyüklüğüne Göre Farklılık Göstermez. ... 84 4.6.8. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinin Faaliyet Yerine Göre Farklılık Gösterir. ... 85 4.6.9. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinin Faaliyet Alanına Göre Farklılık Gösterir. ... 86 4.6.10. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinde Etik Konulu Seminer Verilmesine Göre Farklılık Göstermez. ... 87 4.6.11. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinde Daha Önce Etik İhlali Olması Durumuna Göre Farklılık Göstermez. ... 88

(15)

xiii

4.6.12. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinde Çalışanların İş Etiğine Uygun Davranmasına Göre Farklılık Gösterir. ... 88 4.7. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları Ne Düzeydedir? ... 90 4.8. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Görüşleri Nelerdir? ... 90 4.9. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Demografik Özelliklerine Göre Farklılık Göstermekte Midir? ... 94 4.9.1. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış

Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Cinsiyetlerine Göre Farklılık Göstermez. ... 94

4.9.2. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Yaşlarına Göre Farklılık Gösterir. ... 95 4.9.3. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Eğitim Durumlarına Göre Farklılık Gösterir. ... 96 4.9.4. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Medeni Durumlarına Göre Farklılık Gösterir. ... 97 4.9.5. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Kurumlarında Çalışma Sürelerine Göre Farklılık Gösterir. ... 97 4.9.6. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış

Etiğine İlişkin Algıları Çalışanların Görevlerine Göre Farklılık Gösterir. ... 99

4.9.7. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinin Büyüklüğüne Göre Farklılık Gösterir. ... 99 4.9.8. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinin Faaliyet Yerine Göre Farklılık Gösterir. ... 100 4.9.9. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinin Faaliyet Alanına Göre Farklılık Gösterir. ... 101

(16)

xiv

4.9.10. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinde Etik Konulu Seminer Verilmesine Göre Farklılık Gösterir. ... 102 4.9.11. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinde Daha Önce Etik İhlali Olması Durumuna Göre Farklılık Göstermez. ... 103 4.9.12. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinde Çalışanların İş Etiğine Uygun Davranmasına Göre Farklılık Göstermez. ... 103 4.10. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Sosyal Yaşam Desteğine İlişkin Algıları Ne Düzeydedir? ... 105 4.11. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Sosyal Yaşam Desteğine İlişkin Görüşleri Nelerdir? ... 105 4.12. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları Çalışanların Demografik Özelliklerine Göre Farklılık Göstermekte Midir? ... 109 4.12.1. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları Çalışanların Cinsiyetlerine Göre Farklılık Göstermez. ... 109 4.12.2. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları Çalışanların Yaşlarına Göre Farklılık Gösterir. ... 110 4.12.3. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları Çalışanların Eğitim Durumlarına Göre Farklılık Gösterir. ... 111 4.12.4. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları Çalışanların Medeni Durumlarına Göre Farklılık Gösterir. ... 112 4.12.5. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları Çalışanların Kurumlarında Çalışma Sürelerine Göre Farklılık Gösterir. ... 112 4.12.6. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları Çalışanların Görevlerine Göre Farklılık Gösterir. ... 114 4.12.7. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinin Büyüklüğüne Göre Farklılık Göstermez. ... 115

(17)

xv

4.12.8. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinin

Faaliyet Yerine Göre Farklılık Göstermez. ... 115

4.12.9. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinin Faaliyet Alanına Göre Farklılık Göstermez. ... 116

4.12.10. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinde Etik Konulu Seminer Verilmesine Göre Farklılık Gösterir. ... 117

4.12.11. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinde Daha Önce Etik İhlali Olması Durumuna Göre Farklılık Gösterir. ... 118

4.12.12. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları Çalıştıkları İşyerinde Çalışanların İş Etiğine Uygun Davranmasına Göre Farklılık Gösterir. ... 119

4.13 Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine, Yönetici Etiğine, Satış Etiğine ve Sosyal Yaşamın Desteklenmesine İlişkin Algıları Arasında Ne Düzeyde İlişkiler Bulunmaktadır? ... 121

BÖLÜM V... 123

SONUÇ VE TARTIŞMA ... 123

6.1. Sonuç ve Tartışma ... 123

6.2. Öneriler ... 133

6.2.1. Araştırmanın Sonuçlarına İlişkin Öneriler ... 133

6.2.2. Gelecek Çalışmalara İlişkin Öneriler ... 134

KAYNAKLAR ... 135

EKLER... 140

EK-1 Araştırma da Kullanılan Ölçme Aracı……….146

(18)

xvi

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 2.1. KSEP Tanımına Göre KOBİ'lerin Sınıflandırılması ... 18

Tablo 2.2. AB Tanımına Göre KOBİ Sınıflandırması ... 18

Tablo 2.3. KOBİ'lerin İstihdamlarına Yönelik Veriler ... 22

Tablo 2.4. KOBİ'lerin Üretimlerine Yönelik Veriler ... 24

Tablo 2.5.Türkiye'de Girişimin Ana Faaliyetine ve Çalışan Sayısına Göre Dış Ticaret-İhracat 2009-2011 ... 25

Tablo 2.6. Türkiye'de Girişimin Ana Faaliyetine ve Çalışan Sayısına Göre Dış Ticaret-İthalat 2009-2011 ... 27

Tablo 3.1. Araştırmaya Katılan Çalışanların Demografik Özellikleri ... 46

Tablo 3.2. İşletme Etiğine Yönelik Maddelerin Faktör Yük Değerleri ... 51

Tablo 3.3. Yönetici Etiğine Yönelik Maddelerin Faktör Yük Değerleri ... 53

Tablo 3.4. Satış Etiğine Yönelik Maddelerin Faktör Yük Değerleri ... 54

Tablo 3.5. Sosyal Yaşam Desteğine Yönelik Maddelerin Faktör Yük Değerleri ... 56

Tablo 3.6. Ölçeklere İlişkin Madde Sayıları, Açıklanan Varyans Oranları ve Güvenirlik Katsayısı ... 56

Tablo 3.7. Verilerin Çözümlenmesinde Kullanılan İstatistiki İşlemler ... 58

Tablo 4.1. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Betimsel İstatistikler ... 60

Tablo 4.2. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Görüşleri-Frekans ve Yüzde Değerleri ... 62

Tablo 4.3. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları- Cinsiyete Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları . 64 Tablo 4.4. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları- Yaşa Göre Betimsel İstatistikler ... 65

Tablo 4.5. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları- Yaşa Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları ... 65

(19)

xvii

Tablo 4.6. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları- Eğitim Durumuna Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 66 Tablo 4.7. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları- Medeni Duruma Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 67 Tablo 4.8. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları- Kurumda Çalışma Süresine Göre Betimsel İstatistikler67 Tablo 4.9. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları- Kurumda Çalışma Süresine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları ... 68 Tablo 4.10. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları- Görevine Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları.. 69 Tablo 4.11. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları- İşyerinin Büyüklüğüne Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 69 Tablo 4.12. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları- İşyerinin Faaliyet Yerine Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 70 Tablo 4.13. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları- İşyerinin Faaliyet Alanına Göre Betimsel İstatistikler . 71 Tablo 4.14. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları- İşyerlerinin Faaliyet Alanına Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları ... 71 Tablo 4.15. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları- Etik Konulu Seminer Alma Durumlarına Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 72 Tablo 4.16. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları- İşyerinde Daha Önce Etik İhlali Olması Durumuna Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 73 Tablo 4.17. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları- İşyerindeki Çalışanların İş Etiğine Uygun Davranmasına Göre Betimsel İstatistikler ... 73

(20)

xviii

Tablo 4.18. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine İlişkin Algıları- İşyerindeki Çalışanların İş Etiğine Uygun Davranmasına Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları ... 74 Tablo 4.19. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Betimsel İstatistikleri ... 75 Tablo 4.20. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Görüşleri-Frekans Ve Yüzde Değerleri ... 77 Tablo 4.21. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları- Cinsiyete Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları . 79 Tablo 4.22. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları- Yaşa Göre Betimsel İstatistikler ... 80 Tablo 4.23. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları- Yaşa Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları ... 80 Tablo 4.24. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları- Eğitim Durumuna Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 81 Tablo 4.25. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları- Medeni Duruma Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 82 Tablo 4.26. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları- Kurumda Çalışma Süresine Göre Betimsel İstatistikler83 Tablo 4.27. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları- Kurumda Çalışma Süresine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları ... 83 Tablo 4.28. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları- Görevine Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları.. 84 Tablo 4.29. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları- İşyerinin Büyüklüğüne Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 85 Tablo 4.30. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları- İşyerinin Faaliyet Yerine Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 85 Tablo 4.31. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları- İşyerinin Faaliyet Alanına Göre Betimsel İstatistikler . 86

(21)

xix

Tablo 4.32. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları- İşyerlerinin Faaliyet Alanına Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları ... 86 Tablo 4.33. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları- Etik Konulu Seminer Alma Durumlarına Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 87 Tablo 4.34. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları- İşyerinde Daha Önce Etik İhlali Olması Durumuna Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 88 Tablo 4.35. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğine İlişkin Algıları- İşyerindeki Çalışanların İş Etiğine Uygun Davranmasına Göre Betimsel İstatistikler ... 89 Tablo 4.36. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiğinr İlişkin Algıları- İşyerindeki Çalışanların İş Etiğine Uygun Davranmasına Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları ... 89 Tablo 4.37. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Betimsel İstatistikleri ... 90 Tablo 4.38. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Görüşleri-Frekans ve Yüzde Değerleri ... 92 Tablo 4.39. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları- Cinsiyete Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları . 94 Tablo 4.40. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları- Yaşa Göre Betimsel İstatistikler ... 95 Tablo 4.41. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları- Yaşa Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları ... 95 Tablo 4.42. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları- Eğitim Durumuna Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 96 Tablo 4.43. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları- Medeni Duruma Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 97 Tablo 4.44. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları- Kurumda Çalışma Süresine Göre Betimsel İstatistikler98

(22)

xx

Tablo 4.45. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları- Kurumda Çalışma Süresine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları ... 98 Tablo 4.46. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları- Görevine Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları.. 99 Tablo 4.47. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları- İşyerinin Büyüklüğüne Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 100 Tablo 4.48. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları- İşyerinin Faaliyet Yerine Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 100 Tablo 4.49. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları- İşyerinin Faaliyet Alanına Göre Betimsel İstatistikler 101 Tablo 4.50. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları- İşyerlerinin Faaliyet Alanına Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları ... 101 Tablo 4.51. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları- Etik Konulu Seminer Alma Durumlarına Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 102 Tablo 4.52. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Satış Etiğine İlişkin Algıları- İşyerinde Daha Önce Etik İhlali Olması Durumuna Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 103 Tablo 4.53. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları- İşyerindeki Çalışanların İş Etiğine Uygun Davranmasına Göre Betimsel İstatistikler ... 104 Tablo 4.54. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiğine İlişkin Algıları- İşyerindeki Çalışanların İş Etiğine Uygun Davranmasına Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları ... 104 Tablo 4.55. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Sosyal Yaşam Desteğine İlişkin Betimsel İstatistikleri ... 105 Tablo 4.56. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Görüşleri-Frekans ve Yüzde Değerleri ... 107

(23)

xxi

Tablo 4.57. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları- Cinsiyete Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 109 Tablo 4.58. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları- Yaşa Göre Betimsel İstatistikler ... 110 Tablo 4.59. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları- Yaşa Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 110 Tablo 4.60. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları- Eğitim Durumuna Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 111 Tablo 4.61. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları- Medeni Duruma Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 112 Tablo 4.62. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları- Kurumda Çalışma Süresine Göre Betimsel İstatistikler ... 113 Tablo 4.63. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları- Kurumda Çalışma Süresine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 113 Tablo 4.64. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları- Görevine Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 114 Tablo 4.65. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları- İşyerinin Büyüklüğüne Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 115 Tablo 4.66. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları- İşyerinin Faaliyet Yerine Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 116 Tablo 4.67. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları- İşyerinin Faaliyet Alanına Göre Betimsel İstatistikler ... 116

(24)

xxii

Tablo 4.68. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları- İşyerlerinin Faaliyet Alanına Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları ... 117 Tablo 4.69. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları- Etik Konulu Seminer Alma Durumlarına Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 118 Tablo 4.70. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Sosyal yaşamın desteklenmesine İlişkin Algıları- İşyerinde Daha Önce Etik İhlali Olması Durumuna Göre İlişkisiz Ölçümlerde t Testi Sonuçları ... 118 Tablo 4.71. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanları İşletmelerinin Sosyal Yaşamı Desteklemesine İlişkin Algıları- İşyerindeki Çalışanların İş Etiğine Uygun Davranmasına Göre Betimsel İstatistikler ... 119 Tablo 4.72. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Sosyal Yaşam Desteğine İlişkin Algıları- İşyerindeki Çalışanların İş Etiğine Uygun Davranmasına Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları ... 120 Tablo 4.73. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine, Yönetici Etiğine, Satış Etiğine ve Sosyal Yaşamın Desteklenmesine İlişkin Algıları Arasındaki İlişkiler-Pearson Korelasyon Katsayısı ... 121 Tablo 5.1. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiğine, Yönetici Etiğine, Satış Etiğine ve Sosyal Yaşamın Desteklenmesine İlişkin Görüşlerinin Bazı Özelliklere Göre İnceleme Sonuçları ... 127

(25)

xxiii

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 2.1. Etik Türleri ve Genel Özellikleri ... 12 Şekil 3.1. İşletme Etiğine Yönelik Algı Ölçeğine İlişkin Scree-Plot ... 51 Şekil 3.2. Yönetici Etiğine Yönelik Algı Ölçeğine İlişkin Scree-Plot ... 52 Şekil 3.3. Satış Etiğine Yönelik Algı Ölçeğine İlişkin Scree-Plot ... 54 Şekil 3.4. Sosyal Yaşam Desteğine Yönelik Algı Ölçeğine İlişkin Scree-Plot ... 55 Şekil 4.1. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının İşletme Etiği Maddelerine Katılma-Kararsız Olma ve Katılmama Eğilimleri (%) ... 63 Şekil 4.2. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Yönetici Etiği Maddelerine Katılma-Kararsız Olma ve Katılmama Eğilimleri (%) ... 78 Şekil 4.3. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Satış Etiği Maddelerine Katılma-Kararsız Olma ve Katılmama Eğilimleri (%) ... 93 Şekil 4.4. Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Faaliyet Gösteren KOBİ Çalışanlarının Sosyal Yaşam Desteği Maddelerine Katılma-Kararsız Olma ve Katılmama Eğilimleri (%) ... 108

(26)

xxiv

SİMGELER VE KISALTMALAR

X̅ Aritmetik ortalama

KOBİ Küçük ve orta büyüklükteki işletmeler AFA Açımlayıcı faktör analizi

KMO Kaiser Meyer Olkin SS Standart sapma Sd Serbestlik derecesi

(27)

1

BÖLÜM I

GİRİŞ

Bu bölümde araştırmanın problem durumuna, problem cümlesine, araştırmanın amacı ve önemine, sayıltı ve sınırlılıklarına ve tanımlamalara yer verilmiştir.

1.1. Problem Durumu/ Konunun Tanımı

Etik; insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerlerin, kuralların doğru veya yanlışlığını; iyi veya kötülüğünü ahlâksal bağlamda araştıran bir felsefe disiplinidir. Bu bakımdan, toplumsal ve bireysel her türlü tercihi, kararları, eylemleri, tavırları ve bunları belirleyen ilkelerin, değerlerin bilgisi olarak da yaşamın merkezinde yer almaktadır (Tutan, 2006). Söz konusu merkez içinde bireylerin sosyal, siyasi yaşamları gibi ekonomik hayatları da etik kurallar çerçevesinde şekillenmekte ve düzenlenmektedir. Ekonomik hayat; bireylerin bir arada bulunmasını, temel ve ileri düzey ihtiyaçlarının giderilmesini sağlayan bir faaliyet alanını içine almaktadır. Temel olarak toplumlardaki ahlaki değeri ifade eden etik kavramı; iş yaşamındaki uyulması gereken ahlaki değerleri ya da kuralları belirttiği zaman "iş etiği" olarak adlandırılmaktadır.

İşletmelerin çocuğunun amacı kâr elde etmektir ve işletmelerin de kâr ederken toplumun değer yargılarını göz ardı etmemesi gerekmektedir. Bu durumda yöneticilerin ve çalışanların verdikleri kararlarla, uygulamalarla işletmelerine sağlayacakları faydaları ve değerleri göz önüne alarak hukuka ve etik değerlere uygun davranışlar sergilemeleri önem kazanmaktadır (Gözener, 2008). Örneğin işletmelerine kısa dönemde kâr getirecek olmasına karşın işletme tarafından müşteriye satılan ürün ya da sunulan hizmet için doğruluktan uzak beyanlarda bulunulmamalı; ürün ya da hizmetin kalitesine özen gösterilmelidir.

(28)

2

Son yıllarda etik kavramı, işletmecilik dünyasının en önemli konuları arasında yer almaya başlamıştır. İşletmeler örgüt içinde ve dışında iş etiği bakış açısını yaymak için etik değerlerini geliştirmeye yönelik faaliyetlerde bulunmaktadırlar. Bu durum, etik değerlerin önemli ahlaki konular karşısında benimsenecek tutumları ifade etmesinden ve farklı iş uygulamalarının yönetiminde de yol gösterici bir rol oynamasından kaynaklanmaktadır (Aydınlık ve Dönmez, 2007). Çünkü günümüzde değerlere dayalı davranış ve yönetim biçimleri, işletmelerin var olabilmeleri ve yaşamlarını sürdürebilmeleri için ön koşullardan biri haline gelmiştir. İşletmelerin uluslararası iş standartlarına uyum sağlayabilmelerinde mücadeleci ve yenilikçi olmaları, topluma karşı sosyal sorumluluk üstlenmeleri ve etik değerleri benimsemeleri, son yıllarda önemi artan konular olarak ortaya çıkmaktadır (Reich’den aktaran Gök, 2008).

İşletmelerde önemli bir yeri olan küçük ve orta büyüklükteki işletmeler (KOBİ'ler), genellikle işletme sahipleri tarafından yönetilen ve aile işletmesi olan, daha çok yerel faaliyetler gösteren, finansman kaynakları kısıtlı, az sermaye ve az personel ile çalışan iktisadi teşebbüslerdir. KOBİ'ler, ülkede istihdamı sağlama, iş imkanı oluşturma, girişimciliği teşvik etme, bölgesel kalkınmayı hızlandırma, ekonomiye süreklilik kazandırma rolleri bakımından ülke ekonomisinde önemli bir yeri olan işletmelerdir (Keklik, 2007).

Türkiye'de faaliyet gösteren işletmelerin neredeyse tamamı (%99,5) 1-150 arasında işçi çalıştıran küçük veya orta boy işletmelerden oluşmaktadır. Ülke işletmesi için önem teşkil eden KOBİ'lerin ekonomik istikrarsızlık, ekonomik kaynaklara erişim güçlüğü, eleman yetiştirme ve kalifiye eleman temininde yaşanan sıkıntılar, modern üretim teknolojilerinin eksikliği, yönetim sorunları, kalite ve standart eksikliği, yenilikçi sistemlerin yokluğu, bilgi kaynaklarına erişim güçlüğü, rekabetçi düzenin neden olduğu kısıtlamaları ve siyasi engeller ile prosedürleri KOBİ'lerin dezavantajları arasında gösterilebilir (KOSGEB, 2011). Söz konusu dezavantajların yanı sıra KOBİ'lerde çalışan sayısının az olması nedeni ile çalışanların sürekliliğinin sağlanması da bir problem olarak görülebilir.

Ülkenin işletmesi ve faaliyetleri üzerinde önemli bir etkisi olan KOBİ'lerin kâr elde edip büyürken aynı zamanda etik ilkelere bağlı kalması önem taşımaktadır. İşletmelerin etik kurallara bağlı kararlar almasının personelin örgütsel bağlılığın, müşteri memnuniyetinin, performansın artışına olumlu katkı sağladığı belirlenmiştir (Schwepker, 1999; Saylı, Ağca, Kızıldağ ve Uğurlu, 2009; Altun, 2013).

(29)

3

Bu bağlamda araştırma kapsamında KOBİ'lerde görev yapan çalışanların işletme etiğine ve işletme eğitini oluşturan unsurlara (yönetici etiği, satış etiği, sosyal yaşam desteği etiği) ilişkin görüşlerinin belirlenmesi ve bu doğrultuda yeni KOBİ modelleri oluşturulması ya da mevcut durum üzerinde geliştirici faaliyetlerin düzenlenmesi için öneriler sunulması amaçlanmaktadır.

1.2. Araştırmanın Amacı

Bu araştırmada işletmelerin var olabilmeleri, devamlılıklarını sağlayabilmeleri ve gelecek vaat etmeleri için önemli bir yapı taşı olan etik konusunda, KOBİ çalışanlarının görüşlerinin irdelenmiş amaçlanmıştır. Bu doğrultuda ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren KOBİ çalışanlarının işletmelerinde etik kurallarının uygulanmasına yönelik görüşleri belirlenmiştir. Aynı zamanda çalışanların cinsiyetlerine, yaşlarına, eğitim durumlarına, medeni durumlarına, kurumda çalışma sürelerine, kurumdaki pozisyonlarına ve işyerlerinin büyüklüğüne, işyerlerinin faaliyet yerine, işyerlerinin faaliyet alanına, işyerlerinde etik konulu seminer alma durumuna, işyerlerinde etik ihlali yapılma durumuna, işyerlerindeki çalışanların etik ihlaline ne derece uygun davrandıklarına yönelik düşüncelerine göre çalışanların etik konusuna ilişkin algılarının anlamlı bir farklılık gösterip göstermediği üzerinde de incelemeler gerçekleştirilmesi amaçlanmıştır.

1.3. Alt Amaçlar

 Ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren KOBİ çalışanlarının işletme etiğine ilişkin algıları ne düzeydedir?

 Ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren KOBİ çalışanlarının işletme etiğine ilişkin görüşleri nelerdir?

 Ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren KOBİ çalışanlarının işletme etiğine ilişkin algıları çalışanların

o cinsiyetlerine, o yaşlarına,

o eğitim durumlarına o medeni durumlarına,

o kurumda çalışma sürelerine, o kurumdaki pozisyonlarına

(30)

4 o işyerlerinin büyüklüğüne, o işyerlerinin faaliyet yerine, o işyerlerinin faaliyet alanına,

o işyerlerinde etik konulu seminer alma durumuna, o işyerlerinde etik ihlali yapılma durumuna

o işyerlerindeki çalışanların etik ihlaline ne derece uygun davrandıklarına yönelik görüşlerine

göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

 Ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren KOBİ çalışanlarının yönetici etiğine ilişkin algıları ne düzeydedir?

 Ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren KOBİ çalışanlarının yönetici etiğine ilişkin görüşleri nelerdir?

 Ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren KOBİ çalışanlarının yönetici etiğine ilişkin algıları çalışanların

o kurumda çalışma sürelerine, o kurumdaki pozisyonlarına o işyerlerinin büyüklüğüne, o işyerlerinin faaliyet yerine, o işyerlerinin faaliyet alanına,

 Ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren KOBİ çalışanlarının satış etiğine ilişkin algıları ne düzeydedir?

 Ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren KOBİ çalışanlarının satış etiğine ilişkin görüşleri nelerdir?

(31)

5

 Ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren KOBİ çalışanlarının satış etiğine ilişkin algıları çalışanların

 Ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren KOBİ çalışanlarının sosyal yaşam desteğine ilişkin algıları ne düzeydedir?

 Ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren KOBİ çalışanlarının sosyal yaşam desteğine ilişkin görüşleri nelerdir?

 Ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren KOBİ çalışanlarının sosyal yaşam desteğine ilişkin algıları çalışanların

(32)

6

 Ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren KOBİ çalışanlarının işletme etiğine, yönetici etiğine, satış etiğine ve sosyal yaşam desteğine ilişkin algıları arasında ne düzeyde ilişkiler bulunmaktadır?

1.4. Araştırmanın Önemi

Özellikle son 40 yılda küreselleşme, artan toplumsal duyarlılık, müşterilerin ve çalışanların istek ve beklentilerinin yükselmesi gibi nedenler sonucunda işletmelerin iktisadi birimler içinde olduğu kadar sosyal birimlerin kapsamında da yer aldığı kabul görmüştür. Bu bağlamda, işletmelerin etik ve sosyal sorumluluğu ile paydaşlara (müşteriler, çalışanlar, tedarikçiler, dağıtımcılar, hissedarlar, toplum, çevre, ilgili ulusal ve uluslararası kamu ve özel sektör kuruluşları) yönelik yeni sorumlulukları tanımlanmaya başlanmış, yöneticilerden “paydaş” ya da “etkileşenler” yönetimini uygulamaları beklenir olmuştur. 2000’li yıllara gelindiğinde iş etiği konusu ile yakından ilgilenmeyen - etkilenmeyen firma ve yönetici kalmamış, hemen hemen tüm kuruluşlarda iş etiğine yönelik “kurumsal nitelikte” çeşitli düzenlemeler ve süreçler oluşturulmuştur.

İşletmeler ürün üreterek ve hizmet düzenleyerek, toplumda refah ve zenginlik yaratmayı amaçlamaktadırlar. Dolayısıyla, işletmelerin verimli ve başarılı olması, toplum refahının ve zenginliğinin artması anlamına gelmektedir. Bu bağlamda, ülkemiz işletmelerinin, gerek ulusal gerekse uluslararası platformlarda daha başarılı olmaları için serbest piyasa rekabetini gözeten, kayıt dışı ekonomiye fırsat vermeyen, fikri hakları koruyan, hukuki ve etik altyapılarını oluşturması gerekmektedir.

İş etiği konuları ve sorunları, yeni sektörler, teknolojiler, buluşlar, ürünler, hizmetler ve yeni yaklaşımlar nedeniyle sürekli yeni boyutlar ve duyarlılık kazanmaktadır. Biyomedikal etik ve özel sağlık kuruluşları, internet üzerinden ticaret, rakipler hakkında değişik yöntemlerle bilgi toplama, çalışanların yeni beklentileri, CEO’ların tazminatları, yatırımcıların korunmasına yönelik kamusal tedbirler ve sosyal sorumluluk projelerinin Sivil Toplum Kuruluşları ile birlikte yürütülmesi, söz konusu yeni boyutlara verilebilecek bazı örneklerdir. Bu bakımdan da firmaların ve işletme çalışanlarının bu gelişmeleri değerlendirmeye almaları

(33)

7

ve iktisadi parametreler ile etik sorumluluklar arasında uyum sağlamaları önem kazanmaktadır.

Bu araştırma ile ülkemiz ekonomisinde önemli bir yeri bulunan KOBİ'lerde görev yapan çalışanların işletmelerinin etik kurallara ne derece uygun faaliyetlerde bulunduklarının belirlenmesi ve çalışanların görüşlerinin derinlemesine incelenmesinin hem KOBİ'lerin uygulamaları hakkında bilgi vereceği hem de gelecek çalışmalara yön vereceği düşünülmektedir.

1.5. Varsayımlar

Bu araştırmada;

 KOBİ çalışanlarının ölçekte yer alan maddelere içten ve doğru cevap verdikleri,  Araştırmaya katılan KOBİ çalışanlarının araştırma kapsamında ulaşılamayan KOBİ

çalışanları ile benzer özelliklerini taşıdığı varsayılmıştır.

1.6. Sınırlılıklar

Bu araştırma;

 Araştırmada kullanılan veri toplama araçlarıyla,

 Araştırmada kullanılacak olan istatistiksel yöntemlerle,

 OSTİM Sanayi Bölgesinde 2013-2014 yılında ulusal ve uluslararası faaliyet gösteren KOBİ çalışanları ile

sınırlıdır.

1.7. Tanımlar

Etik: Etik kavramı Yunanca, karakter ve davranış anlamına gelen “etos” sözcüğünden

türetilmiş olup felsefenin, ahlaki değerleri inceleyen dalıdır. Ahlak kavramının İngilizce karşılığı olan “morality” ise Latince “moralis” sözcüğünden türetilmiş olup görgü ve gelenek anlamlarına gelmektedir (Tepe, 2000).

(34)

8

Etik, insana ne yapması ya da ne yapmaması gerektiğini öneren bir dizi değerler bütünüdür. Bu değerleri ödevler, erdemler, ilkeler ve toplumun çıkarları olarak dört kümede incelemek mümkündür. Ödev, kişinin işgal ettiği rolden beklenen davranışlardır. Erdem, iyi bir insanı tanımlayan özelliklerin tümüdür. İlke, davranışları biçimlendiren temel doğrulardır. Toplumun çıkarı ise toplumun genelinin yararına olan her türlü eylemdir (Tepe, 2000).

KOBİ (Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler): 250 kişiden az yıllık çalışan istihdam

eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu 25.000.000 (Yirmibeşmilyon) TL'yi aşmayan ve bu yönetmelikte mikro işletme, küçük işletme ve orta büyüklükteki işletme olarak sınıflandırılan ekonomik birimdir (KOSGEB, 2011). Günümüzde KOBİ tanımı sadece üretim sektörünü değil, aynı zamanda tüm hizmet sektörünü de kapsamaktadır. Bu aynen Kalite Güvence Sistemlerinin öncelikle üretim sektöründe başlayıp sonradan servis sektörüne de yayılması gibidir.

Ulusal İşletmeler: Ülke sınırları içinde kurulmuş, kapital ve yönetim açısından başka bir

ülkeye bağlı olmayan işletmelerdir. Bu niteliği gösteren her türlü işletme, ulusal işletme niteliği göstermektedir.

Uluslararası işletmeler: Yalnızca kendi ülkesinde değil, başka ülkelerde de çeşitli dallarda

uğraşta bulunan işletmelerdir. Bunların kapital yatırımları sınırlıdır ve yönetimleri ana işletme yurttaşlarının elindedir. Bu işletmeler sanayi, ticaret, ulaştırma, pazarlama alanlarında yer alırlar.

(35)

9

BÖLÜM II

KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

Bu bölümde araştırmanın kuramsal çerçevesi içerisinde etik kavramı ve özellikleri, etik ilkeler, etik türleri, meslek ve iş etiği ile KOBİ'ler ve KOBİ'lerde etiğin önemi üzerinde durulmuştur. Alan yazında gerçekleştirilen yurt içi ve yurt dışı ilgili araştırmalara yer verilmiştir.

2.1. Etik

Bireylerin davranışlarına yerleşen ahlaki prensipler ve standartlar sistemi olarak tanımlanabilen etik kavramının özellikleri, ilkeleri, türlerine başlıklar çerçevesinde yer verilmiştir.

2.1.1. Etik Kavramı ve Özellikleri

Yunanca “ethos”, anlamı “karakter” olan, yani “töre” sözcüğünden türemiş ve töre bilimi olarak da tanımlanan etik kavramı, yanlışı doğrudan ayırabilmek amacıyla ahlâkın üzerinde yeniden düşünülerek varılan sonuçlarla, lokal bir kavram olarak daha evrensel bir yapı sergilenmesidir (Gözener, 2008).

Türk Dil Kurumu (2014) tarafından etik kavramı "çeşitli meslek kolları arasında tarafların uyması veya kaçınması gereken davranışlar bütünü" ve "ahlaki, ahlakla ilgili" olarak tanımlanmaktadır.

Ural (2003) iyi ve kötünün, doğru ve yanlışın ne olduğunu araştırmanın etik olduğunu vurgulamaktadır. Bu doğrultuda etiğin insan eylemlerini yöneten ilkeleri, iyi, mutluluk, erdem, özgürlük gibi kavramları incelediğini belirtmektedir.

(36)

10

Pehlivan (1998) etiği; insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları, kuralları, doğru-yanlış ya da iyi kötü gibi ahlaksal açıdan araştıran bir felsefe disiplini olarak tanımlamaktadır. Etik basit bir tanımla, doğru-yanlış ölçütleridir (Pehlivan,1998).

Ateş ve Oral (2003), etik kavramının tarihsel süreç içerisinde önceleri daha çok siyaset düşüncesiyle işlendiğini ve yönetici kişilerin ahlakı ile ilgili olduğunu belirtmektedirler. Etik; geçmiş ve bugüne ilişkin doğru ve yanlış ölçülerin anlatımıdır. İnsanların töresel ya da ahlâksal ilişkilerini, davranış biçimlerini ve görüşlerini anlatan bir felsefe dalıdır. Kullanılan ahlâk terimlerini ya da ahlâki yargıların statüsünü analiz eden etik, takılan ahlâki tutumların ardında yatan yargıları ele almaktadır (Acar, 2000).

Etik, bir etkinlik alanı olarak ahlaki olanın özünü ve temellerini araştıran bir felsefe etkinliğidir. İnsanların kişisel ve sosyal yaşamındaki ahlaki sorunları ele alıp bunları incelemektedir. Aynı zamanda etik, ahlaki nitelikteki davranış, eylem ve yargıları ilgilendiren bir konu olarak felsefenin bir çalışma alanını oluşturmaktadır (Aydın, 2006). Özlem (2004) etik kavramının toplum hayatını derinden etkilediğini; ahlaksal bilinci geliştirerek kavramlara yeni ve somut anlamlar yüklediğini belirtmektedir. Etiğin görevi herhangi bir ahlak geliştirmek, ahlaklar çokluğuna bir yenisini eklemek ve insanlara bu ahlaka uyulmasını öğütlemek değildir. Etik, ahlak kavramının kendisini incelemeli ve uygulamalıdır (Özlem, 2004).

Etik, insan eylemleri ile birlikte, bir eylemi ahlaki açıdan iyi bir eylem yapan niteliksel durumu sorgulayarak ahlak, iyi, ödev, gereklilik, müsaade gibi kavramları ele almaktadır. Bu bağlamda, etiğin konusunu ahlaki eylem ve yargılar oluşturmaktadır. Bu bağlamda etik, sorumluluklarının bilincinde olan insanların davranışlarını şekillendirmesinde etkilidir.

2.1.2. Etik İlkeler

Bir toplumdan diğerine çok büyük değişiklik göstermeyen temel ve üst etik değerlerin ve ilkelerin adalet, doğruluk dürüstlük, tarafsızlık, sorumluluk olmak üzere etik ilkelerinin dört başlıkta toplanması mümkündür: Toplumsal, ekonomik, fiziki ve teknolojik koşullar. Söz konusu etik ilkeler, toplumdaki egemen ilkeleri ve uygulama kurallarını belirlemektedir. Ancak, zamanla bu koşullardaki değişikliklere paralel olarak ilkeler ve uygulamalar da gelişme ve değişim göstermektedir (Arslan ve Berkman, 2009). Etik davranış kuralları

(37)

11

öncelikle bir ülkenin uluslararası arenadaki itibari ile ilgili olan, ülkeler arası değerlendirmelerde öncelikle bakılan bir parametredir (Alıcı, 2008).

Etik ilkelerin geliştirilmesinde genellikle temel alınan yaklaşımlar hakkaniyet ilkesi, insan hakları, faydacılık veya bireysellik ilkesidir (Pehlivan,1998).

Hakkaniyet ilkesi, bütün kararların tutarlı, tarafsız ve gerçeklere dayalı olması üzerinde odaklaşmaktadır. Örneğin bu ilkeyi kullanan bir yöneticinin karar vereceği duruma ilişkin bütün gerçeklerden emin olması gerekmektedir. İnsan hakları ilkesi, bireylerin varlığı, bütünlüğü ve temel insan hakları üzerine odaklanmaktadır. Bu ilkeyi benimseyen bir yöneticinin, iş görenlerden örneğin dinsel inançlarına aykırı davranışlar yapmalarını asla beklememesi gerekmektedir. Faydacılık ilkesi, herkes için en iyi olacak kararın verilmesini yüklenmektedir. Bireysellik ilkesi, bireylerin temel amaçlarının uzun dönemli olarak kişisel kazançlarını artırmak olduğunu vurgulamaktadır. Burada uzun dönemli terimi anahtar kavramdır. Bireysellik ilkesi kısa dönemde fazla kazanç sağlamak için yapılan yanlış eylemleri içermemektedir (Pehlivan, 1998).

Görüldüğü gibi etik ilkeleri doğru ve güzel davranış ve yönelimleri içermektedir. Ancak belirli bir koşulda uygun davranışın gerçekleşmesi için yalnızca etik ilkeleri yazmak yeterli değildir. Bir meslek dalı için geliştirilen iş etiği kurallarının etkili olabilmesinin ön koşul, kurallara tüm paydaşlarca gereksinim duyulmasıdır. İlke ve kuralların tarafsız, adil ve kapsamlı bir biçimde, herkesin yararına olacak düzenlemeleri içereceği konusunda ortak bir görüşün olması gerekir. Bu nedenle, öncelikle ilgili meslek dalında paydaşların, etik ilkelerin oluşma sürecine dahil edilmesi gerekmektedir (Gözener, 2008).

2.1.3. Etik Türleri

Etik alanındaki çalışmalar üç başlık çerçevesinde şekillendirilmektedir: betimleyici etik, normatif etik ve meta etik (Pieper, 1999).

Betimleyici etik, ahlak ve ahlaki eylem bağlamında, olan ya da olması gereken olgularla ilgilenmektedir. Ahlak alanındaki bilimsel yaklaşımı tanımlayan bu etik anlayışı norm bildirmek ya da kural koymak yerine, sadece insan eylemlerini gözlemleyerek eylemlerin sonuçlarını betimlemektedir. Ahlaki inançlarla ilgili sosyolojik ve psikolojik olguları ifade etmektedir (Cevizci, 2008).

(38)

12

Normatif etik, nasıl eylemde bulunmalı, nasıl yaşamalı ya da nasıl bir insan olmalı soruları ile ilgilenmektedir. Bu doğrultuda insan varlıklarına neyin doğru ve neyin yanlış, neyin kötü ve neyin iyi olduğu ve belli durumlarda insanların neyi yapması ve neyi yapmaması konusunda, hangi nihai amaçların peşinden koşulması ve insanların hayatlarını nasıl sürdürmesi gerektiği ile ilgili bilgi vermekte ve insanların ahlaki eylemleri için norm ve düzenleyici ilkeler getirmektedir (Cevizci, 2008).

Meta etik, normatif etiğin ortaya koyduğu ahlaki yargıların içerikleri ve birbiri ile ilişkilerini incelemektedir. Ahlaki kavramların anlamını dil ve ahlak ilişkisi içinde analiz etmektedir. Başka bir ifadeyle meta etik, normatif etiğin koymuş olduğu ahlaki yargılar üzerine tartışmakta ve bu yargılarda geçen kavramları analiz etmektedir. (Cevizci, 2008).

Alan yazında yer alan etik türleri ve etik türlerinin temel özellikleri ayrıca Şekil 1.1'de gösterilmiştir.

(39)

13

2.1.4. Meslek ve İş Etiği

Kamu görevlilerinin davranışlarında iki temel etken rol oynamaktadır. Bunlardan biri yasalar, diğeri ise etik değerlerdir. Yasalar, kamu görevlilerinin davranışlarını dışsal olarak belirlemekte ve denetlemekte iken, etik değerler, davranışı içsel olarak yönetmekte ve denetlemektedir (Cooper vd.’den aktaran Özdemir, 2008).

Tarih boyunca, ekonomik, politik ve sosyal alanlarda yaşanan gelişmelerin, toplumların ve toplumsal değerlerin dönüşümüne neden olduğu görülmektedir. İnsanların beklenti ve gereksinimleri, toplumsal değerlere yüklenen anlam, iş yaşamındaki ahlak ve etik anlayışı, gelişmelere bağlı olarak şekillenmektedir (Gök, 2008).

İş etiği kavramı, toplumsal modernleşme ve demokratikleşmeyle birlikte ahlak felsefesinin yerini büyük ölçüde hukuka ve hukuk felsefesine bıraktığı bir dönemde ortaya çıkmıştır (Hegel 1991). 20. yüzyılın son çeyreğinden itibaren de daha sık kullanılmaya başlanmış, iş etiği bilincinin artmış ve iş etiği ayrı bir çalışma alanı haline gelmiştir (Serbest 2002). Yönetsel etik, yönetsel kararların verilmesinde, tutarlı, tarafsız ve gerçeklere dayalı olmalıdır. Başka bir anlatımla bireylerin varlık ve kişiliklerine saygı duyulmasını, herkes için en iyi olacak eylemlerin seçilmesini ve bu eylemlerde adalet eşitlik, tarafsızlık, dürüstlük, sorumluluk, açıklık, sevgi, hoşgörü gösterme gibi evrensel değerleri temel alınmasını sağlamalı ve yöneticilere kamu hizmetlerini sunarken eylemlerinde yol gösterici, rehber olan davranış ilkelerini içermelidir (Aydın, 2005).

İş ahlakının ortaya çıkışı, insanlık tarihi kadar geriye götürülebilir. Ancak 19. yüzyılda Sanayi Devrimi ile birlikte ticaretin yaygınlaşarak uluslararası sınırları zorlaması ve bunun sonucu ortaya çıkan sorunlar, iş yaşamında iş ahlakını en çok tartışılan konulardan biri haline getirmiştir (Özgener, 2002). Türk kamu yönetiminin en büyük sorunlarından biri etik dışı faaliyetlerin yaygın olmasıdır. Türkiye’de etik dışı faaliyetler, bireysel boyutları aşıp kurumsallaşmaya başlamıştır. Bu durum vatandaşların devlete olan güvenini zedelemektedir (Özdemir, 2008).

İş etiği, iş dünyasındaki davranışları yönlendiren, onlara rehberlik eden etik prensipler ve standartların toplamı olarak tanımlanabilir. İş etiğini açıklamaya çalışan tüm tanımlar, belirli bir durumdaki yanlış ve doğrunun ne olduğu konusundaki var olan kuralları, standartları ve etik ilkeleri içine almaktadır. Spesifik bir davranışın etiğe uygun olup olmadığı, yalnızca bireylerin kişisel etik ve değerleri tarafından değil, kitle iletişim çıkar grupları ve örgütleri de içine alan toplum tarafından belirlenmektedir. Bu yargılar örgütlerin etkinliklerinin