Müşir Deli Fuad Paşa
t j ALK lisanında ve milli ta- * * rihlerim izde 193 M uharebe si) diye anılan 1878 Osmanlı-Rus harbinde kahram anlığı ile. m a h a re t ve cesaretiyle şö h ret bulan kum andanlarım ızdan biri de Mü şir Fuad Paşadır.
Evvelce bir çol; isyanları bastı ran. K aradağ M uharebesinde y a rarlığı ile um um un dik k atin i çe ken. Tuna boyunda Rusları boz guna u ğratan Fuad Paşa bilhassa i Elena kahram anı unvanını almış ■ ve Rus H arbindeki m ütevali kah-,
ram anlık ve m uvaffakiyetleri üze- . rine M üşirlik rütbesini alm ıştı.
Bununla berab er Fuad Paşanın cesareti, yalnız harp sahasında^ ve askerlikte tecelli eden bir haslet değildi. 0. sivil h a y a tta da sözünü sakınm az: m ütecellid ve medenî cesaret sahibi bir k a ra k te re m a likti. Fuad Paşa, fıtri olan bu has letini gösterm ek için önüne gelen h ^r fjrse^+e.r etm esini bi lirdi. S ultan Abdülham id II. nin m utlakıyet idaresinin en ziyade hükm ünü göst^jdiği zam anlarda yalnız pervasızca konuşm akla kal mam ış. b ir kaç defa da evini ta ra ssu t eden veya kendisini takip eden hafiyeleri adam ları ve uşak ları vasıtasiyle dövdürm üştü. Bu h areket. Padişahın istipdadm a a- çık bir isyan, hiç olm azsa bir pro testo m ânasını tazam m un ediyor du. N itekim Sultan H am id’in en yakın adam larından esvapçıbaşısı ve sütkardeşi İsmet Beyin oğlu ve H ünkâr yaverlerinden m eşhur Fehim Paşanın hafiyeleriyle Fuad Paşanın adam ları d ö nüştüklerin den Fuad Paşa Şam 'a sürülm üştü. Müşir Fuad P aşaya deli denilm e sinin sebebi de bu gibi serâzad ha reketlerinden ileri geliyordu.
1908 M eşrutiyetinin ilânı üzeri ne İstan b u l’a dönen Fuad Paşa; Âvan Meclisine tâyin edilen bu eski ve şanlı Müşirin şahsiyeti e t rafında çok d ik k ate şayan v a k ’a- lar ve m erakı çekecek hâdiseler vardır. B unlardan bir kaçını bu ray a nakletm ekle yakın tarih im i zin çok m ühim bir çehresi, şöh retli bir asker ve kum an d an ' h ak kında okuyucularım a germ ise a it orijinal bir savfa daha okutm ağa im kân verece ğrıyı,
* * *
Müşir Fuad Paşa tam doksan altı yaşında öldüğü gibi babası İn- cirköylü Müşir H aşan Paşa da 108 yıl yaşam ış bir askerdi.
Baba ile ojjlun uzun öm ürlü ol m aları hu ailenin yaş bakım ından m esut olduklarına delâlet eder. Bununla berab er Incirköylü H a şan Paşa, oğlu Fuad P aşadan e
Balkan ve Birinci Umumî Harpte Çanakkale-
de, üç oğlunu şehit veren Müşir Fuat Paşa,
çocuklarının vatan uğrundaki bu elim akıbet
lerine rağmen metanetini muhafaza etmiş bir
kahraman, bir vatanperverdi
YAZAN:
*
M E H M E D R E Ş İ D
ki, habanm Müşirliğe teriii de oğ lun Padişah nezdinde vâki olan m ü racaat ve iltim ası ile vuku bul m uştur.
Hâdiseyi hikâye edeyim: Fuad Paşa. 93 H arbinde büyük k ahram anlık göstererek şö h ret bul duğu için devletin askerî erkânı arasında çok m aruftu. Lâkin ba bası încirköylü Haşan Paşa bu derece yükselm e ye şöhret, h 'm a talihine erm em işti. H aşan Paşa, sırada bulunan askerî erkândan sayılırdı. Lâkin ih tiy ar asker, oğ lunun Müşirliğe terfi etm esine rağm en kendisinin hâlâ Ferik r ü t besinde (1) kalm ış olm asından ü- zülüyor, bu hal âd eta izzeti nef sine dokunuyordu. Hele H aşan Paşa. (Bâb-ı Seraskeri) de Askeri Teşrifat N azırı olduktan sonra ye ni vazifesinin icabettirdiği zaru ret ve icaplar yüzünden büsbütün si nirlenecek bir hale gelmişti: 0 zam an m evcut bir usule göre Se rasker kapısına gelen Müşirler, F erikten itibaren en küçük rü tb e li bütün kum andan ve zabitler ta rafından karşılanırdı. Yalnız dai rede M üşirler bu kaideden m üs tesna idiler. İşte bu usule d ay an a rak < Bâb-ı S eraskeri ı ye gelen bir M üşirin binaya yaklaştığı görülür görülm ez cümle kapısındaki nö betçi borazan “Müşir borusu., ça lar ve bu suretle dairedeki bütün askeri erk ân ve zabitler rü tb e sı- rasivle dizilir ve gelen Müşiri se lâm larlarm ış.
İşte henüz Ferik rütbesinde bu lunan tncirköylü H aşan Paşa da boru sesini işitince hem en koşarak. - diğer Feriklerle berab er - m ev ki tutarm ış. Fakat hazan daireye geldiği veya bizza' selâm d u rm a ğa m ecbur olduğu M üşirin ken di oğlu olduğunu görünce h id d et lenir ve bu hiddetini de Fuad P a şayı te k d ir etm ek suretiyle çıka rırmış!.
Bu halden çok üzülen Eler.a kahram anı, babasını kendisine se lâm durm ak vazivprinden k u r ta r - , mak üzere Sultan H auvd'e is tir ham da bulunm uş ve babasını da Müşirliğe terfi e*t;rm işti.
B alkan ve Birinci U m um î H arp te Ç anakkale'de üç oğlunu şehit veren M üşir Fuad Paşa, çocukla rının v a ta n uğrundaki bu elim âkibetlerine rağm en m etanetini m uhafaza etm iş bir kahram an, bir vatanperverdi.
Müşir Fuad Paşa, Çanakkale m uhasarasının en nazik ve teh li keli bir zam anında cepheye git m iş , ye sipere ŞİK:iek ..“M ehm et çik., ile b erab er elindeki m avzerle düşm anla h arbetm iştir. Seksen yaşında ih tiy ar Müşirin bu su re t le v atan m üdafaasına fiilen iştirâk etm esi Ç anakkale’nin m üdafaası hususunda çok ehem m iyetli ve m üessir olm uştu.
Müşir Fuad Paşanın hususi h a y atı da çok dikkate şayan bazı safhaları ihtiva ederdi. Ve bunlar, bazı garabetleri haizdi. Bir misal vereyim:
Fuad Paşa köşkünün bahçesin de bir kuyu kazdırtm ıştı. K uyucu ya vereceği parayı cebinden çı karm ış ve elindeki güm üş m eci diyeleri sayarak kuyuya atm ış ve sonra:
— K uyuya g ir? A ttığım p a ra la rı topla!., demiş.
K uyunun sağlam ve m untazam o larak yapılıp yapılm adığını d ene mek için Paşanın bu em rine k u yucunun ses çıkarm ası m üm kün olm am ıştı. "t
* * *
Birinci Cihan Tarbi M ütareke sinde E renköy istasyonunda b an liyö tren in e binen Fuad Paşa, bir genç Fransız Yüzbaşısının ayak ayak üstüne a ta ra k oturduğunu görünce birdenbire hiddetlenm iş ve Fransız zabitinin ayağına elin de bulunan Çerkez kırbaciyle vu runca ak saçlı bir ih tiy arın bu h a reketinden öfkelenen, fa k a t ne yapm ak lâzım geldiğini bir türlü tâyin edem iyen Fransız Lejyon donör zabiti - gayet selis söyle diği b ir fransızca ile - Fuad Paşaıim sözlerine m u h atap ol m uş ve sonunda da özür dileye rek h ü rm et ve tazim le ih tiy ar
Fuad Paşa Fransız Yüzbaşısına şöyle bitap etm işti:
— Ben. beynelm ilel en kıdem li ve ih tiy a r bir M areşalim ! Fazla o- larak da başta Lejyon Donör ol m ak üzere F ransa devletinin ec büyük nişanlarını hâmilim. Yer yüzünde hiç bir ask erin - böyle sivil kıyafetli olduğum halde tale beni tanım am ası ayıptır. Bunun i- çindir ki ayağını indir! Bana se lâm vaziyeti a l? ..„
Müşir Fuad Paşa, askeri h a y a t ta n uzun m üddet çekildiği, Ayan âzası olduğu halde h e r a n kendisi n i ask er telâkki eder ve - m üna sebeti olsun olm asın - bütün h â diseleri askerlik çerçevesi içinde görürdü. Umumi H arp ve M üta rekesinde bir gün - gazetecilik m ünasebetiyle - Ayan Meclisine, A yan Meclisi m em u rların d an a r kadaşım m erhum Sala ha ı ü n Enis! ziyarete gitm iştim ; konuşuyorduk. B irdenbire bina dahilinde bir gü rültü kopm uştu. D ışarıya fırla mıştık... M anzara şuydu.
Müşir Fuad Paşa, Meclis a rk a daşlarından A zaryan Efendiyi e- linde bastonla kovalıyordu!..
A zaryan Efendi. biraz tetik davranm am ış olsaydı Paşanın d a yağını yiyecekti!.
Sonradan işin aslını öğrenm iş - tik: Müşir Fuad ve M üşir T atar Osman Paşalarla A zaryan Efendi bir encüm en odasında k onuşurlar ken - çok şakacı olan - Osman Pasa. Azaryan Efendiyi kızdırır ken Azaryan Efendi de:
- H altediyorsun; P aşa?.. Deyince iki a rk ad aş arasın d a bu şakalaşm ağa taham m ül edem i yen Fuad Pasa, dışarıya seslenm iş ve - odacı vasıtasiyle çağırttığı - Meclis Muhafız k u m an d an ın a şu em ri verm işti:
— En kıdem li M üşir sıfatiyle e- m ir veriy o ru m ? içerdeki odada, ikinci bir em ir verinceye kadar, Osman Paşayı hapset! Bir askerin bir sivil tarafın d an ta h k ir edil m esine hiç bir zam an m üsaade e- demem.,,
M üşir Osman Paşa, çok h ü rm e t ettiği Fuad P aşanın kalbini k ıra- mazdı. Derhal askerce bir selâm verdi ve m uhafız k u m an d an ın ın arkasından odadan uzaklaştı.
Diğer ta ra fta n Osman Paşanın hapsini em reden Fuad Paşa b un dan sonra A zaryan 'Efendiyi döv mek üzere kovalam ıştı.
M eb m ed R eşid (1) Birinci Feriklik yani Orge nerallik daha sonra ihdas edildl-d n t k n TTfti K nM İB
