m a n ii
p a ra to rlu ğ u n d a
V e z ir
Midhat Cemal KUNTAY
O
smanlı Impa -ratorluğun u n XS uncu asrım ya pan 5 vezirden 3 ün cüsü Keçeci zade şa ir İzzet Mollanın oğ
lu Sadrazam Fuat
Paşadır.
Çocukluğunda Mol la, gençliğinde he -
kim, olgunluğunda
sadrazam olan Fuat Paşanm en keskin çehre çizgisi îstan- fcula Avrupayı sok masıdır. Onun bu fa rikası Tanzimat ta
rihçilerinin elinde
rneziyyetidir, düş - inanlarının elinde ku
surudur. Fuat Pa
şanın demirbaş düş
manlarından Ziya
Paşa,
Milliyeti nisyan e- derek her işimizde, Efkârı firenge te- baiyet yeni çıkdı. Ve
İslâm imiş Dev lete pâbend-i, te rakki, Evvel yok idi işbu rivayet yeni çıktı, beyitlerini yazar -
nen Fuat Paşayı söyler. Eu beyitlere
göre Fuat Paşa Avrupalı değildir,
gâvurdur, ve ölümü, hattâ iflâsı bile gâ vur...
Evvelâ ölümü frenktir. Fuad Paşa öldüğü zaman Ziya Paşa şunları ya zar (1): Hasta Fuat Paşa tedavi için Nis’e giderken Romada Papaya uğra dı, hayır duasını aldı. Ve hasta Fuat Paşa Nis’de ölünce Nis patriki papanın hayır duasını alan ölüyü katolik âyini İle gömeceğim diye tutturdu. Pariste Osmanlı elçisi Cemil Paşa, Fuat Paşa nın îstanbulda gömülmek için vasiyeti olduğunu söyledi. Ve patrikle elçi şun da sulh oldular: Katolik âyini Fuat
Pa-...
.......
... .... ... • < "»w u ı s r i "
Fuat Paşanın yalısında verilen bu gar denparti idi.
Halbuki bu yalıda sade balo verilme mişti. Kanlıca muahedesi de yapılmış tı: Fuat Paşanın Kalbaka’daki savaşta canını bir nefer kadar esirgemiyerek ka zandığı zaferin muahedesi.
Fakat «fena yeni» nin remzi olmak Fuat Paşa için kaderdi, ve, terekesi bi
le alafrangaydı : « Müteveffa » mu
«Fransa bankasında otuz milyon fran gı» olduğunu söylüyorlardı (3). Ve iflâsı bile frenkçeydi: «Bir nice milyon para sı» îngilterede «Orient Graner Kumpan yasında» batmıştı (4). Ve yine düşman
larına göre Fuat Paşa frenk olmadığı şanın yatağında yapılmıyacaktı. Zaten zaman bile frenkçiydl: Sultanî mektebi-; ihya Paşanın hicvine göre Fuar Paşa
son nefesini Fransızca vermişti. Bu, zekâsız bir hicivdi. Yalnız doğ ru olan bir şey vardı: Üçüncü Napol- yon Konar adlı beylik vapurunda tür be şeklinde yapılan, ve kandillerle do natılan bir yere koydurm.V. Istanbula bu heyetle göndermişti. Ve Ziya Paşa nın sözleri, zannımca, hu «katafalk» m fena edebiyatıydı.
Zaten Fuat Paşanın düşmanlarınca
en büyük suçu olan «frenkliği» başka mefhumun fena seçilmiş kelimesidir ve
paşanın aleyhindeki «frenk» kelimesi
«Yeni adam» ın tercümesidir.
Fuat Paşa, Knnlıcadaki yalısında ilk bahçe balosu veren Türk olduğu için «gâvur» du; ve bu baloda harem kadın larının frenkler]e dansettiklerinin riva yet edilmesi Fuat Paşanm gâvurluğu nu çoğaltıyordu. Ziya Paşanın yazdığı gibi (2)
«Çini çıplak fistanlarla kol kola
frenklerle dansetmek» ten maksad hep (1) Hürriyet gazetesi. No. 35 (2) Hürriyet gazetesi. No. 35
ni açmaktan maksadı «evrakı resmiye- «de neşredilen menafii milliye olmayıp «yalmz Fransız elçisini susturmak» tı (5). Ve zaten bu düşmanlarına göre Fuat Paşayı Sultan Aziz sadrazam yap mamıştı, Fransız elçisi Mösyö Bureé
Devlet adamları
için en kolay leke pa radır; ve Fuat Paşa aleyhinde de düşman larının hatırına ilk gelecek çamurun pa ra olması gayet ta biî idi. B ir taraftan da o devirde Mısır li rası o kadar kilise bir lekeydi ki bu lekeden Sultan Azizin surat: görünmüyordu; bu it tiradan Fuat Paşanın mı yüzü kurtulacak tı? Ve Fuat Paşanın düşmanları onun yü züne koskocaman Mı sır Hidivini bir leke olarak siirüyordular Bu iftirayı da kâfi görmiyen düşmanları iki suç daha buluyor lardı: Şam isyanını bastırmak için döktü ğü haksız kan ve he sapsız para (bunun kararı gazete sütun larına sığmıyan tarih sayfalarına aittir.)
Devlet adamlarının kaderine iftira kadar zararı dokunan bir şey de vesikasız riva yetlerdir. Ve hu riva yetlerin en korkunç kaynağı kütledir Edebiyattaki «Lâedri» nin iftirası olan rivayetleri bir tarafa bırakırsak Fuat
Paşanın sahici yüzünü bütün celâde- .
tile gösteren iki hâdise vardır ki biı j devlet adamının bütün hayatim doldu rur.
Biri şudur:
Abdülâziz Mısır Hidivi îsmailin kızı İle evlenmek istediği zaman iki ikbai koltuğunda (Hem sadrazam hem ser asker olarak) birden oturan Fuat Paşa padişalia itiraz etti. Ve hülâsatan bir kâğıda şunu yazdı, padişaha gönderdi: «İnsan olarak her emrinize itaat ede rim. Fakat sadrazam olarak mÖtalea- j mı söylerim.» Fuat Paşanın adı bu ka hir bavrak gibi sarılarak konahi ıgıda
lir. Ve bu kâğdı padişaha yolladığı içm j Fuat Paşa sadrazamlıktan da, serasker likten de atıldı.
Fuat Paşanın ikinci hâdisesi de şu dur:
Kaimeyi kaldıracağı zaman Fuat Pa yapmıştı. Ve bir defasında, Fuat Paşa- şa herkesin elindeki altın ve gümüşü
Paşanın
nm istifasını padişah kabul edeceği
zaman, bu elçi, Abdülâzize, — Olmaz, Fransa gücenir! Demişti.
Düşmanlarının elinde Fuat
sallanıp dalgalanan ikinci suçu da dev lete varidat "kaynağı olarak bula bula borç imkânını bulmasıydı. Devlet borcu Fuat Paşaya izafeten o derece şahsîleş« mişdi ki, Paşanın «1» numaralı düş ita nı Ziya Paşa Hürriyet gazetesinde şu sözleri yazacaktı: «Devlet borçsuz va- «şamaz sözünü biz Fuat Paşadan ziya- «de Rusya Hariciye Nazın Gorçakof'un ağzından işitmek isterdik (6).
(3) Hürriyet gazetesi, No. 35 (4) Hürriyet gazetesi, No. 38 (5) Ayni gazete, No. 9 (6) Ayni gazete, No. 22.
devlete vermesini istedi. Sultan Aziz: — Nasıl olur? Dedi; Saray kadınla rının seyir yerlerinde su içtikleri gümüş taslar da alınır mı?
Fuat Paşa cevap verdi:
__ Onlar da alınır efendimiz. Alınma sm da devleti aliyyeye bir fenalık gelip efendimiz Konyaya doğru gittiğiniz za man saray kadınları bu taslarla -ayrılık çeşmesinden su mu içsinler (7)?
Fakat bütün bu seçkin taraflarına
rağmen Fuat Paşa mütemadiyen İnkâr edilen adamdır. Açtırdığı caddeleri beğe
nen birine şu cevabı verecek:
__ Bu caddeleri bana atılan taşlaıla yaptırdım!
M it had Cemal Kunt ay
(7) Ali Fuat, «Ricali mühinımel siya siye».
Taha Toros Arşivi
