rakam›n yaklafl›k 10 milyon olmas› bek-lenmektedir (1). Türkiye, kifli bafl›na düflen sigara tüketimi yönünden Avrupa’da Yuna-nistan’dan sonra ikinci s›rada
bulunmak-L‹SE Ö⁄RENC‹LER‹N‹N S‹GARA ALIfiKANLIKLARINI
ETK‹LEYEN FAKTÖRLER
FACTORS AFFECTING THE CIGARETTE SMOKING HABITS AMONG
HIGH SCHOOL STUDENTS
Sibel Öktem AYIK Nilgün TAVUSBAY Serpil ALPTEK‹N Önen CEYHAN Mert AYDIN ‹pek COfiKUNOL
Eflrefpafla Verem Savafl Dispanseri, ‹zmir
Anahtar sözcükler: Sigara içimi, lise ö¤rencileri, prevalans Key words: Smoking, high school students, prevalence
ÖZET
‹zmir’deki lise ö¤rencileri aras› ndaki sigara içme prevalans› ile bunu etkileyen faktörleri belirle-mek amac›yla planlanan bu çal›flma kapsam›nda lise 1.s›n›fta okuyan 710 ö¤renciye (319’i erkek, 391’i k›z; yafl ortalamas› 15.7±0.8) ayr›nt›l› bir anket uyguland›. Sigara içme prevalans›n›n %26.7 (erkeklerde %28.8, k›zlarda %25.1) oldu¤u izlen-di. Ö¤rencilerin %82’i sigaraya özenti nedeniyle bafllam›fl, %24.8’u sigaray› b›rakm›fl, %47.4’i b›rakmay› düflünüyordu. Ö¤rencilerin sigaraya bafllama yafl› düfltükce ya da sigara içme süresi artt›kça, bir günde tüketilen sigara miktar› artmak-tayd› (p<0.01). Anne-babalar›n e¤itim durumu ile çocuklar›n sigara içme oranlar› aras›nda istatis-tiksel olarak bir anlaml›l›k saptand› (p<0.05). Ö¤rencilerin sigara içmesinde annenin ve evde-ki kardeflin önemli bir etken oldu¤u belirlendi (p<0.05). Sonuç olarak çoçuklar›n sigara içme yayg›nl›¤›nda aile içi etkileflimin önemli bir fak-tör oldu¤u söylenebilir.
SUMMARY
This study was planned to determine the prevalence of smoking and factors affecting the smoking habit among the high school students in ‹zmir. A detailed questionnaire was applied to 710 students (319 were male, 391 were female; mean age was 15.7±0.8), who were at the first class of the high school. The prevalence of smoking was 26.7% (for males 28.8%, for females 25.1%). 82% of the students had begun smoking because of imitation.24.8% had quitted and 47.4% intended to quit. The amount of cigarettes that were daily smoked increased as the ages of students were getting younger or smoking habit durations were getting longer. There was a statis-tically significant relation between the education status of parents and smoking rates of children (p<0.05). The effects of mothers and siblings were determined to be important for the smoking habits of students. It may be concluded that, the interaction between family members is an important factor on the prevalence of smoking habits of students.
G‹R‹fi
Dünya Sa¤l›k Örgütü (DSÖ) verilerine göre her y›l 4 milyon kifli sigaraya ba¤l› hasta-l›klar nedeni ile ölmektedir, 2030 y›l›nda bu
Tablo 1. Okul tipleri ve sigara içme oranlar›.
Sigara içen (%) Sigara içmeyen (%) Toplam
K›z meslek lisesi 28 (30.1) 65 (69.9) 93
Erkek meslek lisesi 75 (31.3) 165 (68.7) 240
Genel lise 78 (27.7) 204 (72.3) 282
Anadolu lisesi 9 (9.5)* 86(90.5) 95
* P<0.05
tad›r (2). Günümüzde eriflkin sigara içici-lerinin %80’inden fazlas› sigara içmeye 18 yafl›ndan önce bafllamaktad›r (3). Bu neden-le sigara ineden-le mücadeneden-lenin en etkin yolu, gençlerin sigaraya bafllamas›n› önlemek ya da bu yafllarda b›rakmas›n› sa¤lamakt›r. Bu nedenle sigaraya bafllama yafl›n›, bafllama nedenlerini bilmek, çocuklarda ve gençler-de içm e oranlar›n› saptamak, sigara ile mü-cadelede yard›mc› olacakt›r.
Bu çal›flm a; ‹zmir Konak bölgesinde farkl› kategorideki lise ö¤rencilerinin sigara içme oranlar›n› ve bunu etkileyen faktörleri belir-lemek amac› ile planland›.
GEREÇ VE YÖNTEM
2003-2004 ö¤retim y›l›nda; ‹zmir Konak bölgesinde ö¤renci yo¤unlu¤unun en fazla oldu¤u erkek meslek lisesi, k›z meslek lise-si, normal lise ve anadolu lisesi olarak dört farkl› gruptaki okullar›n lise 1 s›n›f›nda oku-yan ö¤renciler rastgele örnekleme yöntemiy-le anket çal›flmas›na al›nd›.
Anket formunun ilk 13 sorusu kimlik, okul bilgileri ve ailenin sosyokültürel durumu ile ilgili, di¤er 15 sorusu ise sigaraya bafllama nedenleri, tiryakilik durumlar›, b›rakmaya bak›fllar› ve ailenin sigara al›flkanl›¤› ile ilgili idi.
‹statistiksel de¤erlendirme χ2 ve t testi yön-temleri kullan›larak gerçeklefltirildi.
BULGULAR
Ankete toplam 722 ö¤renci kat›ld›. De¤er-lendirmeye al›nan 710 ö¤rencinin 319’u erkek, 391’i k›z, yafl ortalamas› 15.7±0.8 idi. Ö¤rencilerin 190’› (%26.7) hayatlar›nda en az 1 kez ve 81’i (%11.4) bir ay boyunca düzenli sigara içmiflti. Her gün sigara içen 31 (%4.4), arada bir sigara içen 66(%9.3) ö¤renci mevcuttu. Sigara içen ö¤rencilerin 47’i (%24.8) sigaray› b›rakm›fl ve 90’› (%47.4) b›rakmay› düflünüyordu.
Erkek ö¤rencilerin 92’i (%28.8) sigara içmifl, 49’u (%15.4) düzenli sigara içiyor, k›zlardan 98’i (%25.1) sigara içmifl ve 32’i (%8.2) düzenli içiyordu. Sigara içme oranlar› aç›-s›ndan k›z ve erkekler aras›nda istatistiksel bir fark saptanmazken, düzenli sigara içimi erkek ö¤rencilerde daha s›kt› (p<0.05). ‹lk kez sigaray› deneme yafl› 13.3±2.6 iken ortalama sigara içme süresi 25.1±22.7 ay olarak bulundu. Ö¤rencilerin 102’i günde 1-10 adet sigara içerken 18’i 11adet/gün ve üzerinde sigara içiyordu. Günde 11 adet ve üzerinde sigara içen grupta, sigaraya baflla-ma yafl› daha düflük ve sigara içme süresi daha uzun olarak bulundu (p<0.05).
Okullara göre sigara içme oranlar› de¤er-lendirildi¤inde anadolu lisesinde sigara içme prevelans›n›n di¤er okullara göre daha dü-flük oldu¤u gözlendi (Tablo 1).
Sigaraya bafllama nedenleri sorguland›¤›nda ö¤rencilerin %82’si (156 ö¤renci) özenti ne-deniyle sigaraya bafllad›¤›n› belirtti (Grafik 1).
Tablo 2. Aile bireylerinin ve arkadafllar›n sigara al›flkanl›klar›.
Sigara içen ö¤renciler (n=190) Sigara içmeyen ö¤renciler (n=520)
‹çiyor (%) ‹çmiyor (%) ‹çiyor (%) ‹çmiyor (%)
Baba 102 (53.7) 88 (46.3) 280 (53.8) 240 (46.2)
Anne 56 (29.5)** 134 (70.5) 124 (23.8)** 396 (76.2)
Kardefl 32 (16.8)* 158 (83.2) 43 (8.3)* 477 (91.7)
Arkadafl 167 (92.8)* 13 (7.2) 313 (65.6)* 164 (34.4)
*p<0.05,** p=0.05
Tablo 3. Aile bireylerinin e¤itim durumu.
Grup 1 (%) Grup 2 (%)
Sigara içen ö¤renciler Baba 103 (54.3)* 87 (45.8)
Anne 129 (67.9)* 61 (32.1)
Sigara içmeyen ö¤renciler Baba 234 (45) 286 (55)
Anne 306 (58.8) 214 (41.2)
*p<0.05 Grup 1: okur yazar de¤il, okur yazar, ilkokul Grup 2: ortaokul, lise, üniversite
cilerin si gara içme oran›n› art›r›rken (Tablo 3) ailede yaflayan kifli say›s›, ev ortam›n›n durumu sigara içme üzerinde etkili olma-maktayd›.
Ö¤rencilerin sigaraya karfl› tutumunu arafl-t›ran sorular de¤erlendirildi¤inde; ö¤renci-lerin 69 3’ü (%97.6) aktif sigara içicili¤inin, 537’i (%75.6) pasif sigara içicili¤inin sa¤l›¤a zararl› oldu¤unu belirtti. Sigara içmemifl veya sigaray› b›rakm›fl ö¤rencilerin %63.7’i koku ve tad›n› sevmedi¤ini, %57.3’ü zararl› oldu¤unu ve %6.6’› ailesinin uyar›lar› nede-ni ile sigara içmedi¤inede-ni belirtti.
TARTIfiMA
Bir sa¤l›k sorunu olan sigara al›flkanl›¤›, çocukluk-gençlik dönemlerinde kazan›lmak-tad›r. Genç yafl grubunda yap›lm›fl pek çok prevelans çal›flmas› mevcuttur. Ülkemizde 1980-1990’l› y›llarda bu konuda yap›lan çal›fl-malarda ö¤rencilerde sigara içme s›kl›¤› %18-43 aras›nda de¤iflmektedir (4-7). Genifl kapsaml› bir çal›flma olan "Sigara
Al›flkan-Grafik 1. Ö¤rencilerin sigaraya bafllama nedenleri.
Aile bireylerinin sigara al›flkanl›klar› sorgu-land›¤›nda, evde kardeflin sigara içiyor olma-s› istatistiksel olarak anlaml›, annenin sigara içiyor olmas› s›n›rda anlaml› bulundu. Arka-dafl›n sigara içiyor olmas› da ö¤rencinin sigara içmesini istatistiksel olarak etkilemek-teydi (Tablo 2).
Ö¤rencilerin sigara içme al›flkanl›klar›n› etki-leyen faktörler araflt›r›ld›¤›nda; anne baba-lar›n e¤itim düzeyinin düflük olmas›,
ö¤ren-l›klar› ve Sigarayla Mücadele Kampanyas› Kamuoyu Araflt›rmas›"nda 15 yafl üstü nüfus-ta sigara içme yayg›nl›¤› erkeklerde %62.8, kad›nlarda %24.3 ve 15-18 yafl grubunda %30 olarak saptanm›flt›r (8).
‹zmir’de 1999 y›l›nda 16.3±0.7 yafl grubu lise 2. s›n›f ö¤rencilerinde yap›lan anket ça-l›flmas›nda sigara içme prevalans› %23.2 (9) iken ayn› dönemde Manisa’da 16.1±1.3 yafl grubunda %29.1 (10) oldu¤u gözlenmifltir. Edirne’de 1992’de prevalans %27 (11) iken 2001 y›l›nda %37.7 bulunmufltur (12). Afyon-da ise 2001 y›l›nAfyon-da 12-18 yafl grubunAfyon-da sigara içme oran› %28.8 (erkek %19.6, k›z %9.2) olarak bildirilmifltir (13). Bizim çal›fl-mam›zda yafl ortalamas› 15.7±0.8 lise 1. s›n›f ö¤rencilerinde sigara içme prevalans› %26.7 olarak bulunmufltur. Befl y›ll›k bir dönemde bölgemizin eski verileri ile de¤er-lendirildi¤inde sigara içme oran›nda belirgin bir art›fl olmad›¤› söylenebilir.
‹talya’da lise ö¤rencileri aras›nda sigara içme s›kl›¤› 1998’de %24 (14), iken 2005 y›l›nda yay›nlanan bir çal›flmada %40.2 düzeyinde bildirilmifltir (15). Amerika’da lise ö¤rencilerinde sigara içme oran› 1990’l› y›llarda artmaya bafllam›fl 1991’de %27.5 iken 1997’de %36.4’e ç›kt›¤› gözlenmifltir (16,17).
Sigaraya bafllama olas›l›¤› 11-14 yafllar›nda %43-50’dir (5,6,11). Sigaraya bafllama yafl› bizim çal›flmam›zda 13.3±2.6 iken, Manisa’ daki çal›flmada 13.2±2.7(10), ‹zmir’deki çal›fl-mada 13.3 (9), Edirne’deki çal›flçal›fl-mada 13.2±2.7 (11), Afyon’dakinde ise 12.4±2.59 y›l olup (13) benzerdir. Bu çal›flmalarda oldu¤u gibi bizim çal›flmam›zda da, sigaraya bafllama yafl› küçüldükçe günlük tüketilen sigara mik-tar› artmakta ve sigara içme süresi uzamak-tad›r.
Cinsiyete göre sigara içme durumu incelen-di¤inde Kocabafl ve ark.(5)'n›n 1986 y›l›nda
yapt›¤› çal›flmada sigara içme h›z› erkek-lerde %31.2, k›zlarda %4.9, Çelik ve ark. (10)'n›n çal›flmas›nda erkeklerde %17.2, k›zlarda %7.1, Karl›kaya (12)’n›n çal›flma-s›nda erkeklerde %46.3, k›zlarda %25.5, Orman ve ark. (13)'n›n çal›flmas›nda erkek-lerde %19.6, k›zlarda %9.2 olup erkek ö¤-rencilerin k›z ö¤rencilere göre daha yüksek oranlarda sigara içtikleri görülmektedir. Bizim çal›flmam›zda erkeklerde %28.8, k›z-larda %25.1 sigara içme oran› saptanm›fl ve ‹zmir’de daha önce de tespit edildi¤i gibi sigara içme oran›nda cinsiyet fark›n›n orta-dan kalkt›¤› görülmüfltür.
Lise özelliklerine göre sigara içme durumu de¤erlendirildi¤inde, Göksel ve ark. (9)'n›n çal›flmas›nda sadece fen lisesi ö¤rencile-rinde sigaraya e¤ilimin daha az oldu¤u bulunmufltur. Bizim çal›flmam›zda fen lisesi ö¤rencilerinde anket uygulanmam›fl, ankete kat›lan okullar içinde anadolu lisesi ö¤ren-cilerinde sigara içme oran›n›n daha düflük oldu¤u gözlenmifltir.
Araflt›rmalar, sigaraya bafllamada ve devam etmede, arkadafl etkisinin göz ard› edile-mez oldu¤unu göstermektedir. Gencin top-lumda kendine yer bulma iste¤i ya da grup bask›s›, sigaraya bafllamas›n› kolaylaflt›rmak-tad›r (18,19). Birçok araflt›rma aile birey-lerinin sigara içme al›flkanl›¤›n›n, gençlerin hem sigaraya bafllamas›nda, hem de düzen-li sigara içimini sürdürmede rolünü ortaya koymaktad›r (16,17). Özellikle kardefllerin sigara içiyor olmas› gençlerin sigaraya bafl-lamas›nda özendirici rol oynamaktad›r. Bi-zim çal›flmam›z arkadafllar›n, kardefllerin ve annenin sigara al›flkanl›¤›n›n, ö¤rencinin sigara içmesinde etkili oldu¤unu göstermek-tedir.
Ailenin e¤itim düzeyi de sigara al›flkanl›¤› edinmede etkili faktörlerden biridir. Baz› çal›flmalar annenin e¤itim düzeyinin etkisiz oldu¤unu, ancak baban›n e¤itim düzeyinin
ö¤rencinin sigara kullanmas›nda etkili oldu-¤unu belirtirken (20-22) baz›lar› hem anne-nin hem de baban›n e¤itim düzeyianne-nin bu duruma etkisi oldu¤unu belirtmektedir (23). E¤itim düzeyinin etkisiz bulan çal›flmalar da mevcuttur (9,13). Bizim çal›flmam›zda hem annenin hem de baban›n e¤itim durumu-nun düflük olmas› ö¤rencinin sigara içme-sini etkilemektedir.
Ö¤rencilerin sigaraya bafllama nedenleri sor-guland›¤›nda merak (16,22), yaln›zl›k (17), özenti (24) ön s›ralarda say›lmaktad›r. Bu çal›flmada %82 ö¤renci özenti nedeni ile, %35.8 merak nedeni ile sigaraya bafllad›¤›-n› belirtmifltir.
Sigaran›n zararlar› konusunda bilgi düzeyi sorguland›¤›nda, ö¤rencilerin %97.6’› aktif sigara içicili¤inin, %75.6’› pasif sigara
içici-li¤inin s a¤l›¤a zararl› oldu¤unu belirtmiflti. Sigara içmemifl veya sigaray› b›rakm›fl ö¤-rencilerde sigaran›n sa¤l›¤a zararl› olmas›-n›n cayd›r›c›l›k oran› %57.3 bulunmufltur. Ö¤rencilerin %63.7’i koku ve tad›n› sev-medi¤ini için ve %6.6’› ailesinin uyar›lar› nedeni ile sigara içmemektedir.
Sonuç olarak, befl y›ll›k bir dönemde ilimiz-de lise 1. s›n›f ö¤rencilerinilimiz-de sigara içme oranlar›nda belirgin bir art›fl›n olmamas› sevindiricidir. Sigara al›flkanl›¤› çocuk-genç dönemde bafllamaktad›r. Hem devlet hem de toplum olarak sigaray› özendirici eylem-lere ve koflullara karfl› kararl›l›kla mücade-le, okullarda genifl kapsaml› sigara karfl›t› kampanyalar›n yo¤un bir flekilde devam etmesi, aile içi sigara içiminin azalt›lmas› çocuklar›n sigaraya bafllamas›n› azaltacakt›r. KAYNAKLAR
1. World Health Report 1999. 1999 Geneva, WHO.
2. Aflut Ö. Hekim ve Sigara. Türk Tabipleri Birli¤i Yay›nlar›, Maya matbaac›l›k Yay›nc›l›k Ltd. fiti. Ankara I. Bask› 1993; 45 – 52. 3. OoSaH, editors US Depertment of Health
and Human Services. Preventing tobacco use among young people. A report of the Surgeon General. US Depertment of Healt and Human Promotion. Atlanta, Georgia, CDC 1994.
4. Önder R, Egemen A. Lise ça¤› gençli¤inin sigara içme durumu. Türk Hij Den Biyol Derg 1987; 44: 121-30.
5. Kocabafl A. Orta dereceli okul ö¤rencilerinde sigara içme al›flkanl›¤›. Ankara T›p Mecmuas› 1988; 41: 9-22.
6. Tümerdem Y, Ayhan B, Emekli U ve ark. ‹stanbul kentinde ö¤renim gençli¤inde sigara içme olay› etkinliklerinin araflt›r›lmas›. Solunum II 1986; 412-6.
7. Sezer RE, Öztürk fiZ, Bilgin N ve ark. Elaz›¤’da Lise ve dengi okul üçüncü s›n›f ö¤rencilerinde sigara içme durumu-1989. F›rat Üniv Derg 1990; 5: 121-33.
8. Sigara al›flkanl›klar› ve sigara ile mücadele kampanyas› kamuoyu araflt›rmas› raporu. P‹AR Araflt›rma Ltd. fiti. Ocak 1988.
9. Göksel T, Cirit M, Bay›nd›r Ü. ‹zmir ‹li lise ö¤rencilerinin sigara al›flkanl›¤›n› etkileyen faktörler. Toraks Dergisi, 2001; 2(3): 49-53. 10. Çelik P, Esen A, Yorganc›o¤lu A, fien FS,
Topcu F. Manisa ilinde lise ö¤rencilerinin sigaraya karfl› tutumlar›. Toraks Dergisi 2000; 1: 61-6.
11. Salt›k A, Y›lmaz T, Yorulmaz F, Spor Y. Edirne merkezinde 5100 orta-lise ö¤ren-cisinde sigara içme davran›fl› ve Spielberger testi ile ölçülen kayg› düzeyinin incelenmesi. Ege T›p Dergisi 1992; 31: 53-9.
12. Karl›kaya C. Edirne’de lise ö¤rencilerinde sigara içme prevalans›. Kaçakc›l›k, reklamlar ve ergenlerin sigaraya ulaflmas›? Toraks Dergisi 2002; 3(1): 6-12.
13. Orman A, fien TA, Do¤an N, Tuncer GZ. Factors affecting the cigarette smoking habits among students in Afyon-Turkey Akci¤er Arflivi: 2004; 1: 15-19.
14. Gaeta G, Del Castello E, Cuomo S, et al. Personal, familial and environmental factors
influencing the inclination of smoking in adolescents: differences between sexes and between city and small-town dwellers. Cardiologia 1998; 43: 417-26.
15. Miada A, Solinas G, Mosia MD, et al. Epidemiological survey on smoking habit among young students in Sardinia. A cross sectional study. Ann Ig 2005; 17(3): 209-13. 16. Centers for Disease Control. Tobacco use
among high school students- United States 1997. MMWR 1998; 47: 229-33.
17. Coogan PF, Adams M, Geller AC, et al. Factors associated with smoking among children and adolescents in Connecticut. Am J Prev Med 1998; 15: 17-24.
18. Da¤c› T, Dinç G, Özcan C. Celal Bayar Üniversitesi ö¤rencilerinin sigara kullanma s›kl›¤› ve kullan›m›n› etkileyen faktörler. Solunum Hastal›klar› 1998; 9: 607-17. 19. Demircan C, Önder Y, Emirler N, Deniz R,
Oktar F, fiahin B. Ondokuz May›s Üniver-sitesi çal›flanlar›nda sigara içme s›kl›¤› ve nedenlerinin incelenmesi. Ondokuz May›s Üniversitesi T›p Dergisi 1994; 11: 165-72. 20. Aykut M, Öztürk Y. Erciyes Üniversitesi’nin
çeflitli fakültelerinde okuyan ö¤rencilerin sigara içme durumu ve bunu etkileyen fak-törler. Sa¤l›k Dergisi 1989; 61: 60-72.
21. Metintafl S, Kalyoncu C, Etiz S. ‹ki ilçemizde lise ça¤›ndaki gençlerde sigara kullanman›n mediko-sosyal yönü. Anadolu T›p Dergisi 1991; 13: 63-74.
22. Metintafl S, Sar›boyac› MA, Nuhofllu S, Özdemir N, Aktafl C, Kalyoncu C, Etiz S. Eskiflehir ilindeki üniversite ö¤rencilerinde sigara içme al›flkanl›¤›na ait özellikler. Tüber-küloz ve Torks 1996; 44: 77-83.
23. fiahin Ü, Öztürk M, Uskun E. Üniversite ö¤rencilerinin sigara kullan›m ve ba¤›ml›l›k düzeylerini etkileyen faktörlerin irdelenmesi. Akci¤er Arflivi 20001(2); 1-6.
24. Yüksel EG, Kunt AE, Özyard›mc› N, Özcan T, Ediger D, Gediz R. Uluda¤ Üniversitesi men-suplar› ve çevre halk›na uygulanan anket sonuçlar›. Tüberküloz ve Toraks 1995; 43: 66-74.
Yaz›flma Adresi:
Dr. Sibel Öktem AYIK
Gö¤üs Hastal›klar› ve Cerrahisi E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi
Yeniflehir/‹ZM‹R
Tel: 0232 433 33 33/375
