KAYNARCA MUAHEDESINDEN SONRAKI DURUM
ICABI KARADEN~Z BO~AZININ TAHKIMI
ISMAIL HAKKI UZUNÇARSILI GiRi~~
Ondördüncü as~r ba~lar~nda Osmanl~~ devleti kurulurken denizle münasebeti Marmara idi. S~n~r~~ geni~ledikçe Karadeniz ve Ege Denizi de k~smen hudut oldu. Osmanl~larla beraber bu denizlere sahip olan ba~ka devletler de vard~.
Osmanl~~ devleti Onbe~inci asr~n Fatih Sultan Mehmed zaman~nda (1451-1481) Karadeniz'in güney sahiline sahip olan Candar O~ullar~~ beyli~ini ilhak ile Trabzon Rum Imparatorlu~u'nu i~gal ve güneyde K~r~m Hanl~~~n~~ da nüfuzu alt~na alup Kefe, Amasra ve di~er sahillerdeki Ceneviz müstemlekelerine son verdikten sonra daha evvel Sultan Murad Hüdavendigâr (1361-1389) zama-n~nda elde edilmi~~ olan Bulgaristan'~n do~usundaki Karadeniz Osmanl~~ idaresi alt~na girmi~~ ve Onalt~nc~~ as~rdaki fütuhatla Bo~dan'~n sahil k~sm~~ al~nm~~~ ve Bat~~ Kafkasya'da siyasi rab~talarla Osmanl~~ nüfuzu alt~na girmi~ti.
I~te bu suretle hemen bir Osmanl~~ gölü haline gelen Karadeniz Onsekizinci as~r ortalar~na kadar ikibuçuk as~r bu durumu muhafaza ederek 1768 de ba~layup att~~ sene süren Osmanl~~ - Rus muharebesi 1774 deki Kaynarca muahedesiyle Kerç, .Yenikale ve Azak Denizi'nin Ruslara terkiyle Karadeniz'deki Osmanl~~ hâkimiyeti elden ç~karak Karadeniz'de Ruslar'~n da hissesi oldu~unu kabule mecbur olmu~tur.
* *
1768 muharebesinde Ruslar'~n donanmalanyle Karadenizde Osmanl~~ donanmas~na kar~~~ faaliyetleri ve ba~ar~lar elde etmeleri neticesinde Karadeniz'in Anadolu ve Rumeli sahillerinden Istanbul'a zahire ve ihtiyaca elzem olan e~ya gelmesi kesilerek darl~k husule getir-di~inden Payitahtm ia~e durumu sebebiyle huzursuzluk ve dedikodu ba~~ gösterdi~inden ve muharebede üst üste vukua gelen ma~lübiyet ve üzüntü üzerine bir de yiyecek gailesi ortaya ç~k~nca hükümet durumu tehlikeye dü~mü~tü.
512 t. H. UZUNÇARSILI
. Hal böyle olunca Osmanl~~ devleti kendi denizinin elden ç~kt~~~n~~ görerek ve bu arada bilhassa devletin can damar~~ ve ba~~ ~ehri olan Istanbul'u muhafaza için ciddi tedbir alma~a mecbur olmu~tur. Yine bu durum neticesinde Karadeniz'deki ~ehir, kasaba ve iskele-lerden Istanbul ia~esine elzem bu~day, arpa, dar~, pirinç, ya~, ve fasulye, nohud, mercimek ve benzeri hububat ve e~ya ile meyve ser-bestce gelemedi~inden bu hususta önemli tedbir alma~a lüzum vard~.
Istanbul'u besleyen bu e~ya ve hububat vesaireyi devlet mer-kezine Karadeniz sahillerinden getiren bir hayh gemi ve kay~k mevcut olup bunlar binbir tehlikeyi göze alup bu e~yalar~~ mümkün oldu~u kadar Istanbul'a getiriyorlard~. Getirdikleri e~ya ile oldukça Istanbul ia~esini temin eden bu deniz vas~talar~~ ~unlard~ :
Kay~klar:
Uzaktan yak~ndan e~ya getiren muhtelif eb'adda kay~klar vard~. Bunlar~n mahalline ve yap~l~~lar~ na göre her birisi birer isim alm~~t~. Ere~li Kay~~~, Inebolu Kay~~~, Sile Kay~k?, Istanbul Kay~~~, Üsküdar Kay~~~, Sivri k~ fl~~ kay~k, Kereste kay~~~, .Kapul~~ ka_y~~~.
Volik :
Bo~azla Istanbul aras~nda nakil vas~tas~~ olup iki kürekli yelkenli idi.
Ç'~rn~k :
Bu~day nakleden iki ba~~~ çahk Karadeniz zahire kay~~~. Melekse yahut Mekelsel :
E~ya nakline mahsus kay~k. Tombaz:
Alt~~ düz, güvertesiz nehirlerde çal~~an kay~k. Sefine :
Marmara'da Mudanya ve Band~ rma'da i~leyen nakil vas~tas~. I K~r~m canibinde alt~~ limandan yetmi~~ k~t'a top çeker elli zira karib bir k~t'a moskov sefine korsanl~k için ç~kup K~r~m önlerinde bir k~t'a melekseye rast gelüp zabt ile içinde olanlar~~ ba~ka bir gemiye nakledüp ve bir ki~iyi sefineye alup giderken rüzgar~n ~iddetiyle seren ve sütunu k~r~lup bo~az sahiline gelince o tarafta muha-fazada bulunanlar sefineyi zabt ile bo~azdan içeri Kavaklar önüne getirüp içinde ikiyüz ~noskov askeriyle kapudan ve mayorunu esir alup tersaneye götürmü~lerdir. (Topkap~~ Saray~~ Ar~ivi No. 7171 evrak).
KAYNARCA MUAHEDES~NDEN SONRA BO~AZ~N TAHK~ M~~ 513 ~ayka :
Alt~~ düz büyük kay~k, Karadeniz ile Özi ve Tuna nehirlerinde i~lerdi. Kazaklar da kullanm~~lard~r.
Çekelve :
~ki dirckli yük gemisi. Mavuna : malûm. Kütük:
Mavunadan küçük altlar~~ düz, ba~lar~~ kalk~k, s~~~ sularda kul-lan~lan kay~k. Ayanc~k, Abana, Bart~n, Zonguldak havalisinden odun, kömür ve meyve nakleden kay~klardand~.
Kaynarca muahedesiyle Karadeniz hâkimiyetini kaybeden Os-manl~~ devleti bu hâkimiyeti tekrar temin etmek ve elden ç~kan K~r~m Hanl~~~n~~ geri almak ümidiyle haz~rl~~~n~~ tamamlamadan Ingiltere devletinin te~vikiyle harbe karar verdi~i zaman Ruslar ondan daha evvel vakit kazanm~~lard~.
Ruslar'~n 1774 muahedesinden sonra Azak Denizi'nde donanma yapmalar~~ ve Karadeniz'deki faaliyetleri Istanbul Bo~az~n~n Osmanl~~ Devletince s~k~~ surette tahkim edilmesine mecburiyet has~l olmu~~ ve bunun için 1195 H., 1781 M. de Sultan Birinci Abdülhamid zaman~nda bo~az~n medhalinde ilk olarak be~~ kalenin in~asiyle tahkimata ba~lanm~~t~~ ki, bunu daha a~a~~da k~s~m k~s~m görece~iz.
* *
Birinci Abdülhamid zaman~nda (1774-1789) Sadr-~~ âzam Halil Hamid Pa~ a'n~n yerine getirilen ~ ahin Ali Pa~ a'dan sonra Sadr-~~ âzam Gürcü Yusuf Pa~ a, K~r~m'~~ geri almak heye-caniyle Ruslar'la harbe karar vererek Halil Hamid Pa~ a'n~n bir harp halinde Ruslara kar~~~ yapt~~~~ haz~rl~k henüz tamamlanmadan
1201 H., 1787 M. Ruslarla harbe kalk~~mas~~ neticesindeki
ma~lû-biyet üzerine 1206 H., 1792 M. deki Ta~~ muahedesiyle özi ve hayali-sinin elden ç~kmas~~ ve Rus donanmas~n~n Karadeniz'deki üstün faaliyeti sonunda Karadeniz Bo~az~~ tehdit alt~na girdi~inden evvelce basit surette tahkim edilen Karadeniz bo~az~na mevcuda ilave olarak yeni kale ve tabiyeler yapt~r~lup müdafaa tertibat~~ artt~r~lm~~t~r.
514 t. H. UZUNÇAR~ILI BO~AZ KALELER~~
Karadeniz Bo~az~~ kaleleri duruma göre muhtelif tahkim tarz~~ arzeder. Bunlardan birincisi devletin Azak Denizi ve özi nehri hava-lisine sahip olmas~~ ve kazaklarla u~ra~masiyle ba~lar.
Karadeniz Türk denizi halinde iken bo~az~n a~z~nda baz~~ tab-yalar ve içerisinde Rumeli ve Anadolu Kava~~~ kaleleri yap~larak müdafaa tertibat~~ al~nm~~~ olup sahillerinde köylerde iskân sahalar~~ mevcut idise de, bunlar daha ziyade Bal~kç~~ köyleri ve dalyanlard~. Yaln~z Onyedinci as~rda çapulcu kazaklarm sahil köy ve kasaba-lar~na taarruzlariyle bir müddet emniyet bozulmu~~ ve hatta bu kazak ~aykalar~~ reniköy önlerine kadar gelüp ya~ma yapm~~lard~ ; fakat hükümet bunlar hakk~nda ~iddetli takibat yapt~~~ndan kazak çapul-culu~u bertaraf olmu~tu.
1774 Kaynarca muahedesininden sonra Istanbul'un muhafazas~~ için ilk olarak bo~az~n a~z~nda K~ld-~~ Hamse ad~~ verilen be~~ kale yap~lm~~t~r. Bu kalelerin ikisi bo~az~n d~~~nda Ba~dadc~k ismi verilen Kilyos kalesiyle yine bo~az~n d~~~nda fakat a~z~na yak~n olarak Ava mevkiinde Revanc~k kalesi olup 2 iki d~~~ kale bir addedilmi~tir.
Yap~lacak be~~ akleden ikincisi bo~az~n kap~s~~ olan Rumeli Feneri ve üçüncüsü Anadolu Feneri'dir. Yap~lan kalelerin dördüncüsü bo~az~n Rumeli sahilinde Garibce, be~incisi de bo~az~n Anadolu sahilinde Poyraz kalesidir.
Bu be~~ kaleye müstahf~z olarak timarl~~ sipahi ayr~lm~~t~. Bu müstahf~z efrad~n ilk defada ~~ 196 H., 1782 M. senesinde Rumeli, özi, Anadolu, Sivas, Adana, Mara~~ sancaklar~ ndaki ~ikâri (Avc~) s~n~f~na mensup Çak~r, ~ahin ve Atmaca götürücü ve do~anc~~ timarldar~ndan olmas~na ve her bir kaleye ellibir nefer verilmesine karar verilmi~~ ise de 3, sonradan bu tertipten vaz geçilerek müstahf~z efrad ile dizdar, kethüda, topçuba~~~ ve cephanecisinin e~kinci timarklar~ndan olmas~~ münasip görülerek 22 ca 2199 ve Nisan 1785 de o suretle yap~lm~~-t~r.
2 Karadeniz bo~az~n~n Anadolu yakas~nda irva nam mahalde müceddeden bina ve in~a olunan Revanc~k kalesinin topu olmad~~~ndan yedi~er, be~er, üçer çap-lar~nda olmak üzere on k~t'a tunç top gönderilmesi. 25 Zilkade 1195 (Topkap~~ Saray~~
Ar~ivi No. 10864.
KAYNARCA MUAHEDESINDEN SONRA BO~AZIN TAHK/Mt 515 Olaylar~n gidi~ine bak~lacak olursa bu be~~ kale müdafaas~n~n kâfi gelmiyece~i anla~~ld~~~ndan 1202 H., 1788 M. de müdafaa kale-leri Liman-~~ kebir ile techizat~~ ikmal edilen irvade Revanc~k kalekale-lerinin ilâvesiyle sdbaa ismiyle müdafaa kaleleri yediye ç~kar~lm~~t~r.
Elimizdeki belgeye göre kala'-i sdbaa tertibat~~ ~öyledir 4 : Cemaat-i müstahfizan-~~ yerlûyan Der kalei Ba~dadc~k (Kilyos) hâriç-i bo~az~~ bahr-i siyah mevcudu 192.
Cemaat-~~ müstahf~zân-~~ yerlûyan Der kalei Revanc~k (irva) Der sahil-i bo~az~~ Bahr-i siyah mevcudu 84.
Cemaat-~~ müstahfizan-~~ yerlûyan Der Kalei Fenar-~~ Rumeli Der sahil-i bo~az-~~ Bahr-i siyah mevcudu 164. Bu kalenin dizdar, kethüda, Sertopi, cebeci, çavu~, bevvab (kapucu), odaba~~~ gibi zabitleri ve elli alt~~ akçe yevmiyeli müstahfizlar~~ vard~.
Cemaât-i müstahfizan-~~ Fener-i Anadolu der sahil-i bo~az-~~ Bahr-i siyah, mevcudu 112.
Cemaât-i müstal~f~zan-~~ Garibce. Bu kalenin dizdar, kethüda, sertopi, cebehaneci vesair zabitleri vard~. Müstahfiz efrad~~ 165 dir. Cemaât-~~ müstahfizan-~~ yerlûyan, Der Kalei Liman-~~ kebir. Dizdar, kethüda, sertopi, cebehaneci vard~r. Mevcudu 69 dur.
Cemaât-i müstehfizan-~~ yerlûyan, Der Kalei Poyraz liman~. Der sahil-i bo~az-~~ Bahr-i siyah mevcudu 182 dir.
Cemaât-i kâtib-i sâbaa ve hademei cevami'i ~erif (Bir kâtib, iki cami imam ve hatibi, iki müezzin iki kayyum).
Cemaât-i kay~kciyan-~~ yerlûyan der k~la'-~~ seb'a 13. Cemaât-i hademei rah-~~ âbi (suyolcu) 3 ki~idir.
Mecmu-u müstahf~zan 993
Osmanl~~ devleti K~r~m'~~ geri almak için açt~~~~ harpte de (1787-1791) ma~lûb olup Rus donanmas~~ üstün rol oynama~a ba~-lad~~~ndan, ~stanbu bo~az~n~n durumu daha ziyade tahkime ihtiyaç gösterdi~inden, bo~az kaleleri'nin artt~r~lmas~~ zaruri görülerek mev-cut k~la'-~~ tis'a resmi adiyle dokuza ç~kar~lm~~t~r. K~la'-~~ Hakani ismi de verilen bu dokuz kal'a yukar~dan a~a~~ya ~unlard~r:
516 t. H. UZUNÇARSILI
Kal' ai Ba~dadc~k di~er ad~yle Kilyos kalesi (Bo~az d~~~ nda Rumeli
sahilinde)
Kal' ai Revanc~k di~er ad~yle irva kalesi (Bo~az d~~~nda Anadolu
sahilinde)
Kal' ai Rumeli Feneri (Karadeniz bo~az~n~n Rumeli sahilinde.
Kal' ai Anadolu Feneri (Karadeniz bo~az~n~n Anadolu sahilinde)
Kal'a-i Garibce (Karadeniz bo~az~n~n Rumeli sahilinde)
Kal'ai Tersanei Liman-~~ Kebir (Karadeniz bo~az~n~n Rumeli
sahi-linde)
Poyraz Liman~~ Kal' as~~ (Karadeniz Bo~az~n~n Anadolu sahilinde)
Telli Burun Tabyesi (Telli tabye) (Karadeniz Bo~az~n~n Rumeli
sahilinde)
n~a Burun di~er adiyle Macar Tabyas~~ (Karadeniz bo~az~n~n
Anadolu sahilinde).
Müdafaa tertibat~~ daha sonra Ondokuzuncu çeyrek as~rda
Kara-burun Tabyas~~ ve Papas Burnu Tabyas~, Fil Burnu ve bo~az~n Rumeli
sahilinde yukarda ad~~ geçen Telli Tabya'dan sonra yeni ilave edilen
~brahim Pa~a Tabyas~, Kefeli köyiyle Eireçburizu aras~nda A~açaltz Tabyas~,
Yeniköy'de Köyba~~~ Tabyas~~ yap~lm~~~ ve onlar~~ müteakip Balta Liman~~ tabyas~~ in~a edilmi~tir.
Anadolu sahilindeki kalelere Itâ~a' Burnu di~er adiyle Macar
tabyas~'ndan sonra ilave olarak Servi Burnu ve Çakal Burnu tabyalar~~
yap~ lm~~t~r.
BO~AZ KALE NEZARETLER~~
Bo~az kalelerinin nezareti evvelce do~rudan do~ruya ~stanbul Bostanc~~ ba~~s~na ait olup, Anadolu Kava~~~ ve Rumeli Kava~~nda Bostanc~~ Ba~~l~~a ba~l~~ Usta denilen bir zabit bulunuyordu.
~~ 774 Kaynarca Muahedesinden sonra Bo~az~n ehemmiyet kesbedüp tahkimi icap eylediginden 1780 senesinde kapudan-~~ derya Cezayirli Gazi Hasan Pa~ a zaman~nda Kavaklar'dan yukar~~ Karadeniz'e kadar yedi kalenin idaresi tersaneye al~narak Bo~az Naz~r~~ ismiyle bir naz~ra b~rak~lm~~t~r 5. Daha sonraki tarihlerde yani 1203 H., 5 1 223 H., 18o8 M. de Bo~az Naz~r~~ Kabakç~~ Mustafa'n~n katli üzerine sadaret kaymakamm~n Sultan Dördüncü Mustafa'ya takdim etti~i arizas~nda "filas1 mütad oldu~u veçhile Rumeli ve Anadolu Kavaklanyle Telli Tabya ve n~a tabyas~~ ve Kireçbu~nu tabyas~~ nam be~~ mahal Bostanc~ba~~'ya ihale olunmak... Kavaklar
KAYNARCA MUAHEDES~NDEN SONRA BO~AZIN TAHK~M~~ 517
1788 M. den sonra .Karaburun, Papaz Burnu, Fil Burnu tabyalar~~ yap~-larak bunlar da tersane idaresine verilmi~tir 6.
KILA' - I TIS'A TE~K~LATI
Dokuz Kale'nin te~kilât~~ hakk~nda Sdr-~~ âzam'~n Defterdarl~ktan bilgi istemesi hakk~ nda buyruldusu:
"Bahr-i Siyah bo~az~ nda vaki `.K~la'~~ Tis'a muhafazas~na memur müstahf~z ve topçu vesair cemaatin efrad ve a~avat ve zabitan ve neferat~~ ne miktard~r? Ulüfeleri ne kadard~r? Sakin olduklar~~ K~la' ve tabyalar~n isim ve ~öhretleri beyan olunarak büyük kale kalemin- den ve zabitan ve neferat-~~ merkumeden mezbur muhafazas~na memur ne miktar timar ve zeâmetlisi vard~r? Defterhaneden ve zabitan ve neferat~n nan vesair ecnas-~~ tayinatlar~~ dahi Ba~~ Muha-sebeden ba~ka ba~ka serian derkenar oluna.
Bu buyruldunun alt~na dokuz kale halk~n~n zabitleri, maa~lar~, neferleri miktar~~ ve bunlar~n yevmiyeleri Ba~defterdar taraf~ndan ayr~~ ayr~~ kaleleriyle beraber gösterilmi~~ olup a~a~~ya aynen naklolundu:
Kal'ai Ba~dadc~k (Kilyos) Der hariçi Bo~az-~~ Bahr-i Siyah
Kal'ai Revanc~k (irva) sahil-i Bo~az~~ Bahr-i Siyah
Nefer Akçe Nefer Akçe
. Dizdar ~~ ~~20 Dizdar
~~ 8o Kethüda ~~ 8o Kethuda
~~ 8o Ser topi ~~ 8o Ser-topi
~~ 6o Cebehaneci ~~ 6o Cebehaneci
3 220 4 340
75 3000 Neferat Il 40 47 2350 neferat fi. 50
~~ 30 Meremmetci — —
79 3250 51 2690
Kal'ai Fenar-~~ Rumeli Der Sahil-i Bo~az~~ Bahr-i Siyah Nefer Akçe Dizdar timarl~~ 8o Kethüda 8o Sertopil 6o Cebehaneci 3 220 56 2800 Neferât fi 50 50 Neccar 6o 3070
dan yukar~~ k~la'~~ sab'an~n dahi Cezayirli Hasan Pasa kapudanl~~u~da veriler nizam-~~ müstahsen iade olunup ona göre zabitan ve yamakan uydurulmak... (Mühi~nme defteri 227 S. 82).
4.) c_~~ 000000 N CO CO (.0 d-, O Cs") CO N 4.) 4.) Z M <el c.U> 1. 4-; cL.) Z 1..) .'...1 Z t; -Ft; ,..2 o.) Q c~) U o O O O CO CO O O N I O 0-) C,t CO ~•-• ~~ 00 I N N 518 I. H. UZUNÇAR~ILI 5 'bn N O 4 d O 4 En ‹,1 q -5 L 4-) 1. Z Q • d O d :O t: ~~ -o 2 Q) c~) O O O CO CO (.0 ~-~~ O N N tr) <1;:l O O CO O N O 0.) 1---• ne fe ren fi 5 o O O <-0 re") o 1 N 01 ct~~ o o M <O o Z tr) 1-6 000000 N CO tr~~ N O cn o D
E 'bn Ka l'ai Rume li Fen ar i Ka l 'ai Revanc ~k ( irv a) Ne fe r 6o y evm iy e 3 07 0 Ka l 'ai Ba ~da dc ~k ( Ki ly os ) Diz dar Ma hmu d ki .. .... c-) ca . u •-• ,ön e: 'ii ...0 01 Cd 2'S â) 1 •-•• -C) :d d ,..d r,s : ,c Q., „, <L, ,... ,.., c.-. <1.) ,.. a.) 4.) Z ›-~~ 75 k ~r kar a kç e c.) 79 y evm iy e 3 280
KAYNARCA MUAHEDES~NDEN SONRA BO~AZIN TAHK~MI 519
G., c~r, (•;! ,‹ -1-, • • CL) "O '—' • el ,9 C.) ,-. •.-- 7C73 ›-' C.) i-~~ S-~~ $7.,' c' c• .. :... .., O N I_Y, ''.' U d : (*I N t) d O INI •-1 O a.> "C -o 'O 4-4 .4,f-• E -~-, ezt .-- CCS :C) e3 • '-' ,-. N 03 "cn •-c, 4 a.) .-- ... E''‘,7"-' • -. 7.3 ._, •g •-,: ,.«. CS) >, c'' * > O-) ›•• '"" C.) 7,z; tf.. • • .. * >•-• ,..• -. • '-' :0 . ,-, C -. . ...• "Ci .~z•Cd••• I * ›• • ^~~ ›. c6 >-• •••• cd ›-. ,••• s. '"0 d N N 5 :-,5" c, -- ,4 ,be (.3 cd o.) ... 0 (D:1 c~.) • ~;+ "v] ,__ N 1.) • . : .... .. cd s.. >-• , s-, .. 0.) • N ,-›-~‘ ^d ',1 ,2-_, .-, .. c't '—' Sl~~ N .-- .. c.) 1.) • ,-, .., 5 44 t, .-
520 I. H. UZUNÇAR~ILI o.) u, liman-1 ke bir ca 1. g..), 9 CO $.4 0-> c.) Ka l 'ai Te rs ane D Ta by ei Ne fe ra t 24 y evm iy e 13 10 a kç e C4 v-2, • •—• CC3 3-1 "O 4 03 03 scri 4 O E-1 Z 03 gu U^ ,4 Ta by ei Te lli Bu run Ka l 'ai Ga ribce 4 O O O CO CO CO .>-. C,) Ka l 'ai Liman -1 Poy raz Ne fe r 6o Yev m 79 y ev m iy e 4 02 0 Ka l'a i Ana do lu Fen ar i E > .. cu g M o u ,C I. "C 4 03 c_~, cc :O O 4 0," 33 . . . 0.> A1:2 (Z1 H C.3 7.>
o Ka va ~ ~~ Ka le sin de 4.4 C1) 0.) C.5 C A:5 4 •(t) ZtL.' CD 1-1 •-• 0) N C,1 0".) nt 0 C.0 KAYNARCA MUAHEDES~NDEN SONRA BO~AZIN TAHKIMI 521
O °.), a~~ >... >-.. d 4 >, >-• >, ,4 ..9 - -. a~~ O ..k.' .E E -- . .-) ,~-, u-) co : ccs c.~~ ,,,, $. ..ro a.) • — .2 o 7, . e~~ > ,~) O o .>. s >tin ''.;) ,_>> :E ,,s et cct 5 '''' — 7u' 5 Z c 2) <01 .--. CS) t' c Cr~~ ..., csre td ,.<.) o c.) o ca CC3 r~~~ >En, • (4--i d C-1 O 5 C.Z! C,7 0 s:c1 cu "zs cs:s 7. ccs Ru me li Kav a~~~ Ka lesin de mev cu t top la r An ado lu Kav a ~ ~~ Ka les in de mevcu t top lar
15 top 15 noksan
oo 3 21
Yüsa Burnu Tabyas~~ Anadolu Kava~~~
45 top 36 nak~s 09 Yekün 18 top 39 top 15 nak~s nak~s 522 I. H. UZUNÇAR~ILI KALELER~N ToPLARI
Kale ve tabyalar~n büyük ve küçük olu~lar~na, mevkilerinin ehemmiyetine, top ve topçu miktar~na göre tahkim ve müdafaa tertibat~~ oldu~undan gerek top ve gerek mustahf~z adedi ona göre ayarlanm~~t~. Vesikada tarihi gösterilmeden yap~lan bir yoklamada mevcut toplar~n ne kadar~n~n yerinde olup ne kadar~n~n noksan oldu~u görülmü~~ ve top adedi noksan~~ olan kaleye verilecek fazla top adedi i~aret edilmi~tir.
Rumeli taraf~ndaki Kale toplar~~ yoklamas~nda:
Kilyos (Ba~cladok) Kalesi Rumeli Feneri Kalesi
44 top cümlesi on okkadan noksand~. 19 K~ta top
Havanlardan maada, havanlar on 14 nak~s
sekizer kwyedir. 05
40 noksan
04
Liman-~~ Kebir Tersane Garibce kalesi Telli Burun Tabyas~~
Top Top Top
15 — top 22 — top
'o nak~s 20 — nak~s 7 — nak~s
05 2 I 15
Rumeli Kava~~~ Kalesi Top
47 — Top On k~yyeden ziyade olup elyevm Rumeli
23 — nak~s taraf~ndan mevcut olan toplar 74 adettir.
24
Anadolu taraf~ndaki Kalelerde bulunan toplar:
Revanc~k (Irva) Poyraz Liman~~ Anadolu Feneri
Kalesi Fener kalesi Kalesi Kalesi
15 top
3 nak~s 47 top 23 nak~s
188 Rumeli 179 Anadolu
12 24
Rumeli taraf~nda on k~yyeden ziyade olup mevcut olan toplar 74 adet.
Anadolu taraf~ndan da on k~yyeden ziyade olup mevcut olan toplar 45 adet.
~. H. Uzunçar~~l~~
2-1> ,..!;.; ~~ • IT—,
u•••••,.• &ak«, ...!;‘;> c,~Ut~1.›, • • .1 .>
L.4 .>15 4'3/ ~.1 --t~-‘: • LV.:•; :<>•••5 d'-;! A:S ;> ,1);4 ‘+' 4‘ :tr.5 • •24,,~*:' 04,..;jk" >k.-4 .4.> &J, ‘` /3 s ~i c;';" ;U:??, ‘,;;Ii*.~% 1J J:5 :k1~ f .;`, • .• or!:a~i.d.r.'-'4,41)-;.''c>L dilk?t • -V.tj 4•1-"‘••4. , ,2>.;•; .},\,8~~` c?>4`,.1-` 4,4;g" • 14U' ,>..).«,..j> j, i5,?!•~~ t~k—‘• t~'J` A:,`J.'~~ 43.4' i. g ;v:4: 4).; 4%4, &.,›; • c".~ CX0Y .‘~•'. e),;4 ' 0.>:;
4%.),:"%kij:?;. 4i. ' X! &_,. A> d.:
• j; ,1¥'; :t; •-•!' !"...1.3‘ c)La.).
.t> J'gsr *-1:u
,S)". UlY :3,40> &~,O) • LIS•Av
“.-4;j‘; ~~ ~&~.; if~, .•< 2.:,` • 3 • • e•os ppi5 J11 'f?'"
3-V3' • ....ki ..‹.» !;-,"0.0 c- APP •P: •+' <%-f
eS--4>;'Lrarlr ejj 4,>;
t-6
5., e.;-407, 4#: ?•••'5 '14; ,p‘ \''‘ • 71`'. ‘.2.t;?....; ~k,,, • c>.;),V.,s,9,. -*); 1-,‘1,5)* 4,;» .;› t> V, .1>‘ a: "L);~. b.1‘ G."-(.)->1‘ 4M' c1. 4)1.% 4/0; tirf J‘04j1g.r Uy 1:0, a;to:jit dr..? O•~i~i:-:•!'c~l;~? kt);v., J% 6415' 'f
, •+.
E. 40 78 / I~. H. Uzunçar~~l~~
i
‘'''<4"/,,4 " .... • ~~ . t '' ..ti~: .•;,5». _ V'° '<' ff° '' . 4-;£:,'„, • '' ''''7-,--,- - •
."
-
.4), • , _. .,::,6
.<:?,1..), ">. •,),'. . . •
4,,t.<,;,, -
-
.11),-
'11`4
i 4 (2phe„,-_,'
. ,,4.4,:~,,..i., ---c- t4.:_-i_, • .--4" _.--- 4• -t., S., :'•T' , -, -:' N;•:-""•''-'• -• -''''`-•...„...,•,.-N-,,-_-,- -''''''~r•Pl~r~t~,../.•>...'•.!•,..:..,...~~~ . t - ...".• ,;‹..444.~.~yt~b - tk„,:,.•,...: .: '''•:',-- Z ' ' ,../4'4i'l,,•4?;;W>444 ,,,,,„—,,„•~'-'- c~.... ,•••., • • -‘ ,,,,...,-,---
.''..,.'"4'...'..2•,-;;;~.W''':
E. 4078/3 ön yuzü----.... _ .. • .z.„,-. , . .... ce.,,,, -:'..;77'....t.., .41k. •...~~ '' .."-i---,:---. --3--,:.- -,„----...". k....
:_.4...:„....,.
,f 11.-,...-
,..., -
‘, .‘ ,7,..4..., .,.. ..., :1. 15 ... - '-') ',«-s =,',_•--.• ..~.c , » ‘ • '. ‘t . '4,t' .. s' "'-.-4k--'
--
::
':-.---:----:---` .'4r , e,. ‘. -"'"`---.' ,k-
-5 ` •-• ''''''•' ''' --4'. ..; ..~c. ; ..c .,. C C q'4•-•.d.." • • ~s. . - ...,_ '~~ ... - .14 ...k. ~- ----..., 1 -..., t 1. H. Uzunçar~~l~~~
e.P
"-<.<)•'"
-~~r k; ; ,‹ E. 4078/3 arkas~~'t•>•—• ". • -\ • '‘~~ • , .1; '•'‘ • :4•>,_ • j J "••-- k, • ~lk-J& '4. • • • e • ". . L ••-',":* ~. H. Uzunçar~~l~~ 44'.;01; C>.? , ..:"•';•••:„. A • • ;'~~ •••••• S.. • • J :f ~~ 3 4. :,•••••• • ~• S. • - • .‘• 1/4 1. • , , - •••• • '. • ~- 254/..ii‘..;J„ J: \ ‘•;i l • „.• . ; ~ya 1 •-• k•••,' ;. •• 2,—••••;1;<„... • ' • • , 3 <44-1/4> • t4,3‘ \ • • • . " • •••• ~~ • N ‹G•-":" E. 4978/4
„ C>
~
. H. Uzunçar~~l~~
• .-
' A
-
\
—re? • •*••••4-4.-....„
o • - • to.$ k -• - ° • E. 4o78/51. IL Uz unç arp l ~~ • IVO~na 08 ,1a Y 311,W ,,,,l ~v~ El ,IYIV33 PIS:t ' 5 C),(7!>/ `\ Yglw 2olow
J
e
e ~ \ ,.: ,~ . 2 , . . . . r t ; il `1 4 !t~~ < • :'. vt• at . .> ... '.'.? . t~~ . 2.z -
<
4..
...
k ,.., i». ~~ t Zi k k'' - Z 4' .`' :-.....*
I,--'-'
o
...
:
.
...,
..1
,:::.
. 21 Y ~~. 'k' '. .' ~~Q •••.. ...?. I 4 ..., z., \A
-.
0 Z : 0. '2 ss. bi *t d 4:. ri < .~~ 1 ' .. :i~)
z\-•
KAYNARCA MUAHEDES~NDEN SONRA BO~AZIN TAHK~M~~ 523 K~la'i tis'a (Dokuz kale) n~n ne kadar topu oldu~u hakk~nda 205 H., 1790 M. tarihinde sorulan bir sual üzerine alâkadar dairesi taraf~ndan her kalede mevcut toplar~n miktar~~ ve a~~rl~klar~~ hakk~nda verilen cevap a~a~~da gösterilmi~tir:
Bo~az kalelerinin ve tabyalar~n her birinde ne miktar top vard~ r?
Ba~muhasebeden derkenar oluna. >4 jy.).5 15k;
ty.0
14,P51; j.k; JZ:4.5 3L El'mevcut derk~la'i tis'a der bo~az-~~ Bahr-i Siyah bermucib-i defteri naz~r-~~ k~laaha ve yoklamai atik sene 1205.
Mevcut Der kal'ai Fenar'~~ Rumeli
Top k~yye 16 top k~yye ii top k~yye 7
K~t'a kar~~~ ~~ 14 kar~~~ 3 14 kar~~~
3 14 ~~ ~~ o " ~~ 12 " 2 I I 2 ~~~ I 13 6 Top k~yye 5 13— kar~~~ 13 " top t ~~ k~yye 3 2 ~~ kar~~~ 10" ~~ o " 2 12- ~~~ 21 16 ~~~ Yekün 6 K~t'a 19
Mevcut Kal'ai Revanc~k (~rva)
Top k~yye 7 Top k~yye 5 top k~yye 3
K~ta ~~ kar~~~ 1 ~~ k~ta
2 kar~~~ ii 5 5) 16
4 6
Top k~yye ~ — Top bilâkwye (okkas~z)
k~ta kar~~~ k~ta
2
Yekün
kar~~~ ~~ 6
524 I. H. UZUNÇAR~ILI Mevcut Liman-1 Tabyei Kebir Tunç top
K~t'a kar~~~ k~yye top! tunç
I 17 44 K~t'a kar~~~ 3 14 16 ~~ 21 ~~ 17 9 Top tunç 3 ii 9 K~t'a kar~~~ ~~ 21 3 ~~ ~~ 3 9 2
Kebir timur top k~yye ~ l
K~t'a Kar~~~
2 Il
Yekûn K~t'a 14
Mevcut Kal'ai Garipce
Top tunç k~yye 16 Top tunç k~yye ii
K~t'a kar~~~ K~t'a kar~~~
3 15 ~~ 8 13
Top tunç k~yye 3 Top tunç k~yye 3
K~t'a kar~~~ K~t'a kar~~~
7 13 1 21 IO 13 Top k~yye — K~t'a Kar~~~ 2 3 Yekûn K~t'a 41 Mevcut Liman-1 Poyraz
Top k~yye 16 Top k~yye ~~ I Top k~yye 7
K~t'a kar~~~ k~t'a kar~~~ k~t'a kar~~~
7 14 ~~ 8 13 6 13
Top k~yye 3 Top k~yye ~~
K~ t'a ~ah i k~t'a
IO 2
Yekün k~t'a 39
KAYNARCA MUAHEDESINDEN SONRA BO~AZIN TAHK/ MI 525 Mevcut Fenar-i Anadolu
Top k~yye ~~ I Top k~yye 7 Top k~yye 5
K~t'a kar~~~ k~t'a kar~~~ k~t'a kar~~~
2 14 1 14 I 2 I
1 IO 1 IO I 16
3 2 2 13
5 ~~ o
9
Top k~yye 3 Top k~yye ~~ Top k~yye 5
k~ t'a kar~~~ K~t'a ~ahi K~t'a kar~~~
~~ 21 ~~ 2 1 13
~~ ~~ 6
2
Yekün K~t'a ~~ 9
Mevcut Kal'ai Bagdadc~k (Kilyos)
Top k~yye 7 Top k~yye
K~t'a kar~~~ K~t'a kar~~~
5 2! 13 ~~ 6
Top k~yye 22 ~ayka Top
k~t'a kar~~~ ~ahi
2 15 k~t'a 6 5 Top k~yye 3 K~t'a kar~~~ 14 16 k~yye ~~ o
Top~~ Havan k~yye 18 k~t'a
4 Yekün K~t'at~~ top 44
Mevcut Tabyei Telli Dalyan
Top~~ tunç k~yye 14 top k~yye ~~ ~~
k~t'a kar~~~ k~t'a kar~~~
3 14 12 Il
Top k~yye 5 âhen Top k~yye —
K~t'a kar~~~ Sahi k~t'a kar~~~
3 9 2 9
2 4
4 Yekün
526 I. H. UZUNÇAR~ILI Mevcut Tabyei Yü~a Burnu
Top kwye 14 Timur top kwye ii top~~ tunç
k~t'a kar~~~ k~t'a kar~~~ k~t'a kar~~~
2 ~~ 6 ~~ o 14 3 9 Yekün k~taat 15 K~la'~~ Tabye 9 Tophai K~taât 228
Bahr-i Siyah (Karadeniz) bo~az~nda vâki' tis'a da mezkûr ül'miktar kebir ve ~ahi, tunç ve timur ve havan toplar~~ mevcut oldu~u cerideden derkenar olunmu~tur. Ferman Devletlû inayetlû Sultan~m hazretlerinindir 7.
21 ~evval sene 1207
Defterdar~n kuyruksuz imzas~~
Sureti daha evvel yukar~da zikredilen Sadr-~~ âzam~n buyruldusu üzerine ~ 2o7 H., 1793 M. tarihli olarak Ba~defterdar~n k~la'~~ tis'an~n tahkimine dair takdim etmi~~ oldu~u mufassal rapor aynen ~öyledir:
"Bahr-~~ Siyah bo~az~nda vaki' k~la'~~ tis'a muhafazas~na memur müstahfiz ve topçu vesair cemaatin dizdar ve agvat ve zab~tan ve neferat~~ ve yevmiyeleri ve sakin olduklar~~ k~ta' ve tabyan~n isim ve ~öhretleri beyan olunarak ba~ka ve zabitan ve neferat-~~ merkumeden k~la'~~ merkume muhafazas~na memur ne miktar timar ve zeâmetlû vard~r. Ba~ka ve zabitan ve neferata lahm ve nân vesair tayinatlar~~ ba~ka kalemlerinden derkenar olunmak bab~nda ferman-~~ âfileri sad~r olunma~la mucibince kuyudat tetebbü' ettirildikte salif'ül-beyan tis'adan Ba~dadc~k Kalesi muhafazas~nda olan bir nefer bilâ yev-miye timarlu dizdar~~ ve bir nefer kethüda ve bir nefer-i topçuba~~n~n seksener akçe ve bir nefer cebehanecinin altm~~~ akçe ve bir nefer meremmetcinin otuz ve yetmi~be~~ neferin beherine k~rk akçeden yevmiye üçbin akçe ki cem'an maa zabitan yetmi~~ dokuz neferin üçbin ikiyüz elli akçe ve Ret~anc~k Kalesinin dizdar~mn yüzyirmi akçe ve kethüda ve topçuba~~n~n kezalik seksener akçe ve cebehanecinin
KAYNARCA MUAHEDES~NDEN SONRA BO~AZIN TAHK/M/ 527 altm~~~ akçe ve k~rkyedi neferin elli~er akçeden ikibin üçyüzelli akçe ki, cem'an ellibir neferin yevmiye ikibin alt~yüz doksan akçe ve Fener-i Rumeli Kalesi'nin gayri ez timarlu dizdar ve kethüda ve topçuba~~n~n kezalik seksener ve cebehanecinin altm~~~ ve ellialt~~ neferin beherine elli~er akçeden ikibin sekizyüz akçe ve bir nefer neccar~n alt~~ akçe ki, cem'an altm~~~ neferin üçbinyetmi~~ akçe ve Fenar-~~ Anadolu Kalesinin kezalik dizdar~n yüzyirmi ve kethüda ve topçuba~~ n~n seksener ve cebehanecinin altm~~~ ve elli alt~~ neferin elli~er akçeden ikibin sekizyüz akçe ki cem'an altm~~~ neferin üçbin yüz k~rk akçe ve Garibçe Kalesinin bir nefer timarl~~ bil â yevmiye dizdar~~ olup kethüda ve topçu ba~~n~n seksener ve cebehanecinin altm~~~ ve yetmi~~ sekiz neferin elli~er akçe-den üçbin dokuzyüz akçe ki, cem'an maa zabitan seksenbir neferin dörtbin yüzyirmi akçe ve Poyraz Liman Kalesinin dahi bir nefer bilâ yevmiye dizdar~~ olup kethüda ve topçuba~~n~n seksener ve cebehane-cinin altm~~~ ve yetmi~~ ~lt~~ neferin elli~er akçeden üçbin sekizyüz akçe ki, cem'an maa zabitan yetmi~dokuz neferin dörtbin yirmi akçe ve Liman-~~ Kebir Kalesi dizdar~n~n yüz yirmi ve kethüdan~n seksen ve cebehanecinin altm~~~ ve yirmibir neferin elli~erden bin elli akçe ki cem'an maa zabitan yirmi dört neferin ‘binüçyüz on akçe ve Til~a' Burnu Tabyas~n~n dahi bir nefer yevmiyesiz timarl~~ dizdar~~ olup, topçu-ba~~sm~n altm~~be~~ ve yirmidokuz neferin k~rkar akçeden binyüz altm~~~ akçe ki cem'an otuz neferin binikiyüz yirmibe~~ akçe ve Telli Dalyan Tabyesi dizdarm~n yüz akçe ve kethüdas~n~n altm~~~ akçe ve yirmi dokuz neferin k~rkardan binyüz altm~~~ akçe ki cem'an maa dizdar ve kethüda otuzbir neferin binüçyüz yirmi akçe ve k~la'~~ ham-senin üç nefer su yolcular~n~n otuzüçer akçe birer sülüsden yüz akçe ve k~la'~~ tis'an~n bir nefer kâtibinin yüz akçe ki min hays'el-mecmu' k~la'~~ tis'a~~ merkume muhafazas~nda olan dörtyüz doksan dokuz nefer müstahf~zan-~~ yerlûyan cemaatinin yirmidört bin üçyüz k~rkbe~~ akçe yevmiyeleri oldu~u ve k~la'~~ mezbure neferat ve zabitan meva-cibleri cizyei kübran mal~ndan beher üç mahda bir defa ahz ve istifa eylemeleri ~artiyle dört k~t'a ocakl~k beratlar~~ verilmi~~ idügi büyük kale kaleminden ve Bahr-i Siyah bo~az~nda bina olunan be~~ adet k~la' muhafazas~na mukaddema tertip olunan Çak~rc~yan ve ~ahinciyan timarlar~ndan ikiyüz on be~~ adet timar bâ hatt-~~ tevkil k~lâ'~~ merkumeye doksan alt~~ (1196 H.) tarihinde tashih olunup badehû halet-i ulâlarma icra'~~ lâz~m geldi~ine binaen tekrar bâ hatt-~~ tevkil kemafi's-sâblk çak~rc~~ ve ~ahinci timarlar~~ olmak üzere
528 I. H. UZUNÇAR~ILI
yüzdoksan dokuz (~~ gg) tarihinde tashih olunduktan sonra der-kenarda mastûr dokuz adet timarlar~~ elviyye dahillerinde olan e~kincü timarlar~ndan olmak üzere Ba~cladak ve Fenar-~~ Rumeli ve Poyraz Liman~~ Kebir ve Garibce kaleleri ve Bahr-i Siyah Bo~az~~ ve Tii~a' Burnu ve Telli Dalyan tabyeleri dizdarlar~na ve kethüda ve topçuba~~sma tayin ve bermucib-i tashih olunmu~~ olmakla elyevm berevât-~~ âliye ile üzerlerinde oldu~u defter-i hakaniden ve k~la'~~ tis'ai merkume naz~rm~n defteri ve ikiyüzbe~~ (1205) tarihinde olan yoklama mûci-bince Fenar-~~ Rumeli kalesinde ondokuz k~t'a ve Revanc~k kalesinde onbe~~ k~t'a ve Liman-~~ Kebir tabyesinde kezalik onbe~~ k~t'a ve Gribce kalesinde k~rkbir k~t'a ve Poyraz liman~nda otuz dokuz k~t'a ve Ana-dolu fenar~nda onsekiz k~t'a ve Ba~dadc~k (Kilyos) kalesinde k~ rkdört k~t'a ve Telli Dalyan Tabyesinde yirmi iki k~t'a ve r~l~a Burnu tabye-sinde onbe~~ k~t'a ki cem'an kebir ve ~ahi tunç ve timur ve havan olarak k~la'~~ merkumede ikiyüz yirmidokuz k~t'a ecnâs toplar mevcut olmak iktiza eyledi~i ve k~lâ'~~ merkume naz~ r~~ dergâh-~~ Mi gedük-lilerinden E tmekciba~~~ Z ade Mehmed A~a kullar~ n~n matbah-~~ âmire Emini taraf~ndan almak üzere yevmi on çift nân-~~ aziz (ekmek) ve iki vak~yye ruvgan-~~ sade ve üç kwye Erz (pirinç) ve kasab ba~~~ A~a taraf~ndan yevmiye üç k~yye gi'~~t (et) ve Arpa Emini taraf~ndan yevmiye iki kile ~air (arpa) tayinatlar~~ i~bu senei mübareke cemazi'yel ûlâs~nda üç k~t'a suretleri verildi~i mukayyet olub sair zabitan ve neferat~n lahm ve nân tayinatlar~~ kayd~~ bulunmad~~~~ Ba~muhasebe-den derkenar olunmu~tur.
K~lâ'~~ mezkûre neferat ve zabitanm~n miktar ve yevmiyeleri ve muhassas olan timarlar~~ ve mevaciblerinin berveçhi ocakl~k muayyen olan mahalli ve mevcut toplar~~ ve naz~r~~ tayinat~mn kemmiyet ve keyfiyetleri ihraç olunan kuyuddan manzur ve malûm-~~ devletleri buyruldukta emr-ü ferman devletlû sultamm hazretlerinindir.
Sadr-~~ âzam bu mufassal takriri 8.
"Defterdar Efendi kullar~mn takriridir" cümlesiyle, Sultan Üçüncü Selim'e takdim ile bilgi vermi~tir.
BO~AZ KALELER~N~N MÜSTAHFIZ EFRADI
Bo~az kaleleri müstahf~z efrad~~ tersaneye ve bostanc~~ oca~~na ba~l~~ olarak iki s~n~ft~.
KAYNARCA MUAHEDES~NDEN SONRA BO~AZIN TAHK~M~~ 529 Tersaneye ba~l~~ müstahfizlara yamak ve di~erine bostanc~~ deni-lirdi. Daha yukar~larda söylendi~i gibi evvelce yani On sekinci as~r sonlar~na i195 H., 1780 M. tarihlerine kadar bo~az~n idare ve inzi-bat~~ bostanc~~ ba~~l~~a ait iken Karadenizde Rus donanmas~n~n faa-liyeti neticesinde meydana ç~kan tehlike üzerine Istanbul bo~az~n~n Karadeniz'e ç~kacak mahalline kale ve tabyeler yap~larak Cezayirli Hasan Pa~a'n~n kapudan-~~ deryal~~~~ zaman~nda bunlar~n idaresi tersaneye verilmi~~ ve buralara konan müstahf~zlar~n idaresi de Bo~az Naz~r~~ denilen bir naz~ra b~rak~lm~~t~r.
Karadeniz Bo~az~n~n tersane idaresine b~rak~lan kaleler ~unlard~r 9 : Bo~az~n Rumeli sahilinde bo~az d~~~nda Ba,~'dadc~k (Kilyos) Rumeli feneri, Garibce, Büyük Liman Tabyesi, Telli Tabye°°.
Karadeniz Bo~az~n~n Anadolu taraf~nda tersane idaresine b~rak~lan kaleler de ~unlard~r:
Revanc~k (irva), Anadolu Feneri, Fil Burnu, Papas Burnu, ra~a' (Macar) tabyas~.
Bu on kale ve yamaklar~~ Bo~az Naz~r~~ taraf~ndan idare olunub Ya~a' tabyas~~ daha sonra Telli Tabyas~~ ile beraber bostanc~~ oca~~na verilmi~tir. Durum kab~~ tersaneye b~rak~lan kalelerin adedi sonradan artt~r~lm~~t~r.
Ondokuzuncu asr~n ilk çeyrek senelerinde tersaneye ba~l~~ kaleler de 1238 H., 1822 M. senesinde bo~az muhafiz~~ tersane yamaklar~mn bulunduklar~~ kale ve yamaklar~n efrad~~ a~a~~da gösterilmi~tir. Tabii olarak her kalenin dizdar, zabitan, topcu, humbarac~s~~ ve cebehane-cisi vard~.
Ba'~dad Kilyos Kalesi ~rva (Revanc~k) Garibce tabyas~~
Nefer ~~ 55 Nefer ~oo Nefer 224
Liman-~~ Kebir Tabyas~~ Karaburun Tabyas~ "
Nefer ~~ 75 Nefer 50
Rumeli Feneri Anadolu feneri Poyraz feneri Fil burnu tabyas~~ nefer 204 nefer ~~ 59 nefer 209 nefer go Elmas tabya Papas Burnu tabyas~~
nefer 40 nefer 125
Mecmua' neferat Çavu~~ Kay~kc~yan Hademe
1531 25 24 21
9 Topkap~~ Saray~~ Ar~ivi No. 10718.
10 Telli Tabya ile Anadolu sahilindeki Yû~a' (Macar tabyas~, sonradan Bos-tanc~~ Oca~~~ idaresine verilmi~tir).
II Karaburun, Papas burnu, Fil burnu, Kireçburnu tabyalar~~ sonradan yap~ld~~~~ için tersane oca~~na ba~lanm~~t~r. (Topkap~~ Saray~~ Ar~ivi 10718).
530 t. H. UZUNÇARSILI
BOSTANCILARIN MUHAFAZASINDAK~~ KALE VE TABYALAR
Anadolu kava~~~ kalesi Rumeli kava~~~ kalesi Yû~a' kalesi tabyas~~
nefer 550 nefer 340 Nefer 560
Telli tabya Kireçburnu tabyas~~
nefer 300 nefer 174
Servi burnu Çakal burnu tabyas~~ 12 Köy ba~~ndaki yeni tabya "
nefer ~~~ 5 nefer ~o6 nefer 112
Nakka~da yeni yap~lan tabya I 2 Balta liman~~ tabyas~~ 12
nefer 200 nefer ~o6
Bayka palas önündeki tabya I 2 mecmu' neferat
neferat 202 2565
Bo~az kalesi mevcudunun daha sonralar~~ ~stanbul ve Üsküdar m~nt~kalar~~ halk~ndan al~nd~~~~ görülmekte ise de, vesikada tarihi gösterilmemi~tir. Bunun Yeniçeri Oca~~n~n lagv~~ ve yeni nizam askeri te~kilat~n~n ba~lamasiyle 1826 tarihinden itibaren olmas~~ muhtemeldir.
Yeni al~nacak müstahf~z askerin sür'atle vazifelerinde bulun-malar~n~~ temin etmek ve deniz yoluyla gelüp gitmelerinde vakit kaybetmemek için bunlardan Anadolu sahilinden al~nacak müstah-f~zlar~n esküdar'll efraddan ve Rumeli sahil kalelerine verilen efrad~n da ~stanbul ve c~var halk~ndan olmalar~~ dü~ünülmü~tür. Bu suretle ~stanbullu müstahf~zlar bo~a= Rumeli sahil kaleleri ve üsküdarl~~ efrad bo~az~n Anadolu sahil kale hizmetlerine verilmi~lerdir.
Karadeniz Bo~az~n~n Anadolu taraf~nda vaki' k~la'~~ hakaniyede mevcut asakir müstahf~z ve topcu ve humbarac~~ neferat~~ miktar~~ ~öyledir":
~rva (Revanc~k) kalesinde Kütahya askeri 53 arabac~~ nefer 35 Anadolu Feneri kalesi Usküdar'i müstahf~z nefer 50 Arabac~~ nefer 84 Poyraz Liman~~ - üsküdari müstahf~z nefer 50 Arabac~~ 8o
Fil Burnu 33 9) f> 30 zam
22
arabac~~ nefer 47 100
zam 23 70
12 Bu i~aretli tabyalar daha sonraki tarihlerde lüzum üzerine yeni yap~lm~~-
t~r.
13 Ondokuzuncu as~r ortalar~na do~ru Yû~a' Burnu yerine Macar Tabyas~~
KAYNARCA MUAHEDES~NDEN SONRA BOCAZIN TAHK~M~~ 531 Kayak kalesi - Üsküdar' müstahfiz nefer ~ oo Topcu nefer 63
Humbarac~~ 26 zam 37
~oo Macar _Kalesi" ---- Üsküdar' müstahfiz ~ oo Topcu nefer 64
Humbarac~~ 13 zam 36
~oo Servi Burnu —Üsküdar! müstahf~z nefer 50
Çakal Burnu —Üsküdar! müstahf~z nefer 50 Mütekaidin
topu nefer 13 zam 23 Cem'an Neferat
Müstahfiz asker Üsküdar! 483
Topcu ve arabac~~ 386
Humbarac~~ 39
Cem'an inzimam (ilave) '39
1047
Bo~az~n Rumeli tarafindaki k~ld' ~~ hakaniyede mevcut sakir-i müstahf~za ve topçu ve humbarac~~ neferat miktar~ :
_Kilyos (Ba~dadc~k) Bu kalede müstahf~z ve di~er vazifeliler yoktur. Rumeli Feneri Kalesi - ~stanbul müstahf~z nefer ~ oo topçu 65 Papas Burnu — ~stanbul müstahf~z~~ 70 topçu 45
Garibce Kalesi - ~stanbul müstahf~z~~ 8o Arabac~, topçu 65 zam 35
I 00
Büyük Liman Kalesi — ~stanbul müstahf~z~~ 8o Arabac~~ ve topçu 45
Muallim nefer 8 zam 35
8o Rumeli Kava~~~ — ~stanbul müstahf~z neferi ~ oo topçu nefer 96
Humbarac~~ 21 zam 24
1 20 14 Topkap~~ Saray~~ Ar~ivi 407815.
532 I. H. UZUNÇAR~ILI
Telli Tabya — ~stanbul müstahf~z~~ 100 mütekait topçu 50
muallem 6 zam 30
8o ~brahim Pa~a Tabyas~~ —Mütekaidin topçu 34
A~açalt~~ Tabyas~~ — Mütekaid topçular. 20
zan~~ ~~ o 30 Kireç Burnu Tabyas~~ — Mütekaid topçu 43 zam 27 70
Yeniköy Tabyas~~ —Bolu Sanca~~~ askeri 21 ~stinyede ~~ ~~
Balta liman~~ ve hisar~~ 35
Müstahf~zan~~ ~stanbul cem'an neferat~~
530
Mualleman topçu ve arabac~~ Mütekaidin topçu ve maiyyeti
204 muallem nefer 14
Mütekaid humbarac~~ Bolu askeri
2 I 56 zam olunan ~~ 6 ~~ Yekûn 1119 KALELERDEK~~ TOPLAR
Kale ve tabyalar~ n büyük ve küçük olu~larma, mevkilerinin ehemmiyetine, top ve topçu miktar~na göre tahkim ve müdafaa tertibat~~ oldu~undan top ve müstahf~z adedi ona göre ayarlanm~~t~. Tarihi gösterilmeyerek yap~lan bir yoklamada mevcut toplar~n ne kadar~n~n mevcut ve ne kadar~n~n noksan oldu~u görülmü~~ ve top adadi noksan olan kaleye verilecek fazla top adedi i~aret edilmi~tir 14.
Bo~az~n Rumeli taraf~ndaki kale toplar~~ yoklamas~nda: Kilyos (Ba~dadc~k) Kalesi:
44 top. Cümlesi on okkadan noksand~r. Havanlardan maada Havanlar onsekizer k~yyedir.
40 noksan 4 mevcut
KAYNARCA MUAHEDESINDEN SONRA BO~AZIN TAHKIM~~ 533
Fener Kalesi — top 19 Garibcc kalesi 41
14 nak~s 20 nak~s
05 mevcut 21
Limân-~~ Kebir Tersane — Top 15 Telli Burun Tabyas~~ 22
~~ o noksan 7 nak~s
05 mevcut 15 mevcut
Rumeli Kava~~~ kalesi — Top nak~s mevcut
47 On kwyeden ziyade olup elyevm Ru-
23 meli taraf~nda mevcut olan toplar
24 74 adettir.
Bo~az~n Anadolu taraf~nvaki kalelerde bulunan tofilar :
Revanc~k (~rva) Kalesi — top 15 Fener Kalesi — top 18
~~ 5 15 noksan 15 noksan
oo yok 03 mevcut
Poyraz Liman~~ Kalesi top 39 Anadolu Kava~~~ Kalesi Top 45
nak~s 36 nak~s
21 mevcut 09 mevcut
Yûsa Burnu (Macar) Tabyas~~ top 15 On kwyeden ziyade elyevm Ana-
nak~s dolu taraf~nda mevcut olan top 45
12 Yekün 188 Rumeli 122 Anadolu 310 - 119 191
