Üç buçuk yaşındayken İlk bestesini vermiş olan
Cemal Reşit o zamandan beri birçok kompo
zisyon yapmış, fakat kendince henüz en olgun
eserini vermemiştir.
Yazan: Oğuz Özdeş
F o to ğ ra fla r: R üçhan ARIKAN
b ü tü n h ü zü n ifadesi k a y b o lu v er- m işti.
— B ü y ü k b ir sev in ç d u y a ra k sö y liy ey im k i , . bu ışık belirm eye b aşlam ıştır bile. B irk a ç sen e z a r fında, m em leketim izde, m u sikiden b aşk a h iç b ir sahada, bu derece ile rle m e k ay d ed ilm em iştir. B u n dan so n ra y etişecek m u sik işin as z ü m re le rin in , Bach, B eethoven, C hopin gib i ü s ta d la rm e se rle riy le h aşır n e şir olacağına in an ıy o ru m E lb e t ki, o n lara a r tık çalgıcı d e n m iy ecek tir. Ve göreceksiniz, b u n la r say esin d e. Itrîle r, Hafız P o stlar, m ey h an e m u h itin d e n k u r tu la c a k tır. B u n a k a n a a t g etirild iğ i gün, T ü rk aileleri, e v lâ tla rın a m u sik i m esleği sevgisini aşılıy ab ile- cek tir,
M
u sik i ta h s ilin i İsviçrede ve F ra n s a d a yapan, hocası m eş h u r b e s te k â r R aoul L a p a rre olan C em al R eşit R ey ’in k o n u ş m a la rd a n çıkan m âna. T ü rk m u si kisinin, a n c a k g arp m u sik isi ile b e ra b e r ilerliy eceğ i ve g arp m u sik isin in m em lek etim izd e m u tlak a y ay ılm ası ve b ilin m esi icabettiği m erk ezin d e idi. T ü rk m u sik isin in k a b a rık d in ley ici k itle si yanında, g a rp m u sik isin in , T ü rk iy e d e beş on bin k a d a r b ir d in ley iciy e sahip o lm asının v erd iğ i azap içinde d i y o r ki:— T am y irm i yedi senedir, b ir d in ley ici n ü v esi vü cu d a ge tirm e k için çalıştım . Çok şü
k ü r, b u n a b u g ü n m u v affak oldum . B irk a ç a rk a d a ş la d ö rt sene evvel k u rd u ğ u m u z F ilâ rm o n i D e r neğim i' b u g ü n aza adedi 600 ü a ş m a k ta d ır.
H ani bazan y azın h a v a nasıl k a ra rır. İnsan, sem ada to p lan an b u lu tla r a b a k a ra k şid d etli b ir
y a ğ m u ru n yağacağım , o r t a k l ı se l le rin k a p lıy acağ ın ı zan n ed er. H al b u k i b iraz so n ra h a v a açılır, güneş te k r a r gülüm sem eğe başlar. İşte. C em al R eşit R ey le olan k o n u şm a m ız da böyle oldu. B u ra y a k ad ar, o ld u k ça b ed b in b ir h av a içinde dev am ed en m ü lâk atım ız, b u n d a n so n ra b ird e n b ire ta tlı m ev zu lara, neşeli b a h is le re in tik a l etti.
C
em al R eşit R cy'in, b irço k h u su siy e tle ri ve b irta k ım f i k ir le ri v a r ki, h a k ik a te n in san. onu din led ik çe, d ah a d o ğrusu ona su al so rd u k ça açılıyor.
1904 te İs ta n b u ld a doğan s a n a tk â r, 26 se n e d ir İsta n b u l K on- s e r v a tu v a rın d a m u a llim lik ve o r k e stra şefliği y ap m ak ta, a y n ı z a m an d a İs ta n b u l R ad y o su n u n m ü zik y a y ın la rı şefi b u lu n m a k ta d ır. E vli d eğ ild ir, kısm et ve m u k a d d e ra ta in an d ığ ı için, b u n d a n son ra da ev len ip ev len m iy eceğ in i bi m iyor,
H em en h em e n h iç b ir şeye t ’ y a k iliğ i yok.
— M aam afih, diyor, kah çay ve sig ara içerim . H ele s a n r ve neşeli d o stla r arasın d a, a ra s b ir iki k ad eh içm ek k a d a r ze b ir şey olmaz!
C em al R eşit R ey’in, gü h a y a tın ın bilan ço su şöyle:
S ab ah ley in y ed id e k a lk a r . g iy in m esi o ld u k ça u zu n sü rer. S a a t d o k u zd a d e rsle ri v a rd ır. 11 ile 1.30 a ra s ın d a R adyoda b u lu n u r. Ö ğle yem eğ in d en so n ra y in e d e rs leri v a rd ır. 4.30 dan so n ra te k r a r R adyoya gelir. G eceleri ise o ld u k ça geç y a ta r.
A y lık kazancı, aşağı y u k a rı 500-550 lira a ra s ın d a d ır. K o n ser- v a tu v a rd a k i h o calık ve o rk e stra şefliğinden. R ad y o d ak i v a zifesin den ve v erd iğ i k o n se rle rd e n
aldı-D
o ld u ğ u n d a n beri, e n b ü y ü k a şk ın ın m u sik isi o ld u ğ u n u sö y liy en ve ilk b estesin i h e nüz üç b u ç u k y aşın d a v eren C em al R e şit R eyle, İsta n b u l R a d y o su n d a k i o d asın d a k a rş ı k arşı- yayız.B azan m u s ta rip , bazan üm itli, b azan da n eşeli b ir sesle, daha su alim izin ilk in d e bize içini d öktü. — M usiki, h en ü z m e m le k e ti m izde b ir m eslek h a lin e gelm em iş tir. Bizde, b ir an n e, e v lâd ın ı m ü zisyen y a p m a k için uğraşm az. Ş im diye k a d a r m aalesef, m usiki â leti ç a la n la ra çalgıcı d e n ir ve m u siki, a v u k a tlık , h ek im lik , a s k e rlik gibi, itib a r lı b ir m eslek a d dedilem ezdi. B u n u n seb eb i de, çalgıcı o la ra k ta v s if ed ilen z e v a tın h a re k e tle riy d i. B u n la rın b ü y ü k b ir e k se riy e ti, b ir m usikişinasa
12
has olm ası lâzım gelen ru h asaleti ve cid d iy e tin d e n m a h ru m b u lu n - m asıydı. B ir de k u lla n d ık la rı saz la r ın ip tid ailiğ i v e y a h u t kem an gibi b ü y ü k ve m ed en i b ir sazın p ek ip tid a î b ir şek ild e k u llan ılışı,, çarnafçar, ç a ld ık la rı m u s ik in in s a n a t k ıy m e tin i pek çok d ü ş ü rü y o r du. Bu s u k u t neticesin d e, b ugün m aalesef I t r i ’nin veya m eselâ H a fız P o s tu n eserleri, m e m le k e tim i zin m u h te lif m e y h a n e le rin d e ç a lınıp d in len iy o r. B u z ü m rey e ç a l gıcı denm esin, de 1 ne densin?
M u h atab ım ın b u acı k o n u ş m asının, m ü la k a tım ız ı a ğ ır bir h ava için d e b ıra k a c a ğ ın d a n k o rk a ra k sordum :
— P ek i, m u sik im izd e h iç b ir ü m it ışığı g ö rm ü y o r m usunuz?
ğı p a ra n ın y e k û n u b u tu tu y o r. H a k ik a te n id e a list b ir san atk âr!
B estelediği e s e rle rin m ik ta rım sordum :
— B ir k o m p o zitö rü n h a k ik i e- scrleri, ile rid e b irta k ım is tih a le le r g eçirecek o lan şa h siy e tin i b u l d u k ta n so n ra o rta y a ç ık a n dedi. B u şah siy eti b uluş, kom pozitöre gö re değişil.
C
em al R eşit Rey, h en ü z h a k ik î e se rle rin i v e rm e d iğ in i söyle m ek istiy o rd u . M aam afih. biz h e m e n . h a b e r v erelim . 1925 y ılın da. gözlerini, d ah a d o ğ ru su k u la k larım bizim h a lk n ağm elerim ize tev cih etm iş olduğu zam a n lard a besteled iğ i «-Sarı Z e y b e k - tü r k ü sü, b u g ü n b ile' h â lâ d illerd ed ir. K a rd e şi E k re m R eşitle b irlik te m ey d an a g e tird : ';i, geçen lerd e fil m e de a lm a n <?Lüküs H a y a t - op e re tin i, h em en h em en h e rk e s bilir. O n la rd a n .e v v e l, y an i üç b u ç u k ile y irm i y a şla rı a ra s ın d a 5-6 opera, ■birçok senfoni, poem .senfonik so n a tla r, m elo d iler, oda m ü zik leri yazm ıştır. Ö yle a n la şılıy o r ki. Ce m al R eşit Rey, m üziğe gözlerini d ü n y a y a a çtığ ı a n d a n itib a re n başlam ış.— V alidem g a y e t iyi piyano çalardı, diyor. B en de. pek k ü çü k y a şlarım d a ik en ak o rd eo n d a m a hird im . F a k a t çok geçm eden a k e r- d ıo n u n m a h d u t im k â n la rı beni tatm in etm em iş olacak ki, b ir gün ken d im i p iy a n o n u n iskem lesinde b u ld u m İşte, o zam andan. 1925 y ılın a k ad ar b eştelem is ve y a z m ış olduğum p a rç a la rı, b ire r te m rin addederim . Z ira o nlarda, y o lu m u n istikam eti, h en ü z k a tiy e tle çizilm iş değildi.
C em al R eşit R ey’in. 1925 te n so n ra v ücuda g etirm iş o lduğu c- s e rlc ri o ldukça ço k tu r. B u n la rın en m ühim m i, K arueşı E k re m R eşit R ey ’le b irlik te yazdığı ve h alen o rk e stra sy o n u ile m eşgul olduğu .-Çelebi- isim li o p erasıd ır. Bu o- p e ra n ın m evzuu, L âle d ev rin d e yaşam ış o lan m eşh u r h an e n d e ve b e ste k â r K ü çü k M üezzin Ç elebi M ehm et E fen d in in h a y a tın d a n a- lınm ıştır.
C em al R eşit R ey, y en i n eslin zek âsın a h a y ra n . H iç rü y a görüp g ö rm ediğini ve rü y a la rın ın h a y a tın a te s ir edip etm ed iğ in i sordum . — B ence, h a y a t esasen b ir rü y a d ır, dedi. R ü y a n ın b ir rü y a y a te s ir etm esi eğ er m ü m k ü n se, b e nim de bazı rü y a la rım ın h a y a tım a te s ir etm esin i k ab u l edebileceğim .
R enk, y em e k ve k a d ın b a h sinde:
— D o ğ ru su n u isterseniz, dedi, te k b aşın a b ir re n g in sev ileb ilece- ğini ak lım alm ıyor. T ıp k ı m u sik i de te k başına b ir a k o ru n sevile- m iyeceği gibi. R esim de an cak kom poze edilm iş re n k le r, m u s ik i ce b irço k a k o rla rın silsilesi b ir ,nâna taşıy ab ileceğ i için, te k b ir re n g i sevm ek benim için m evzuu b ahis olam az. .Y em ek ve k ad ın ı da bu zav iy ed en g ö rü rü m .
K
onuşm am ız esn asın d a o k a d a r çok F ran sızca k elim e k u lla n m ıştı ki, kendisine:— F ra n sız c a d a n b aşk a b ild i ğiniz. lisan lar?
D iye sorm ak m e c b u riy e tin d e k aldım . G ü lü m siy erek , A lm anca- yı da b iraz a n lad ığ ın ı söyledi.
C em al R eşit Rey, d o stla rıy la g ö rü şü rk en , neşeleniyor, coşuyor ve k ah k a h a sı ç o ğ alıy o rd u .'
— G aliba, dedim , gülm eyi çok seviyorsunuz?
— H a k ik a te n öyle. dedi. Fi- g aro gibi .ağ lam am ak için ben de m ü te m a d iy e n gülerim .
AMERİKAN USULÜ
BİR GENÇ Kil KAMPI
A m erik a n L isan ve S anat ders hanesi tarafından, genç kızlar için C addebostan’da bir k a m p açılmıştır. K a m p orijinal A m erika n usulleriyle idare edilm ektedir. Bir hafta süren ka m p a her yedi günde bir yen i elli k işilik ğruplar gelm ektedir. G aye gen: kızdan d isiplinli ve sportm en bir hava içinde dinlendirm ektir.
G ü n lü k program bir hayli d o l gundur. Sabahleyin erkenden kalkan kızlar ilk iş olarak şortlarını giyip jim n a stik yapm aktadırlar. B a yra k direğe çe kild ik ten ve ka h v a ltı y e n d ik ten so n ra teftişler, lisan ve y ü z m e dersleriyle çarçabuk öğle o l m aktadır. Öğle yem eğini istirahat, oyunlar, m üsabakalar, çay ve yeni bir bayrak m erasim i ta k ib stm e kte - dir. Gece eğlencelerinden sonra sa baha kadar nasıl bir d eliksiz u y k u çekildiğini artık varın siz düşünün.
K a m p ta k i yegâne erkek d o n d u r macıdır. Zerin şeyler sattığı için ta- ' i dondurm acı b ü tü n kızların ¿öz deşidir. K a m p a A nadolu'dan geldiği gibi Suriye, İsrail, L ü bnan ve M ı sır d a n galen geni kızlar da iştirak < m ektedir.
t Foto: Burhan T a n )
13
