ajSfiiB
m
S
zcıcle is the
rıerıt o f m y
ship, a n d the
sm eyjycıniye o f m y
joıırneym ctttship, b u t the
Selim iye is m y mc^prpiece.
M im a r Sinati^i
By T O N Y R E O M A IE R Phutus A R A G ^ - E I
“Şehzade Camii,
^
çıraklık dönemimin,n
Süleymaniye kalfalı^(|^n
eseridir. SelimiyeŞijjiimii ise
benim baş^pıtımdır. ”
* Mimar Sinan.
E
dirne’ye Doğu yönünden gelen yolcuları önce Selimiye Camii karşılar. Şehir merkezine gelmeden kilometrelerce uzaktan göze çar pan iki muazzam minaresi şehrin giriş kapı sını koruyan muhafızlar gibidir. Osmanlı Im- paratorluğu’nun en büyük mimarı Mimar Sinan’ın inşa ettiği Selimiye Cami’nin dört minaresinden iki tanesidir görülen. Osmanlı mimarisinin ulaştığı en yetkin nokta olarak kabul edilen Selimiye Camii, 1566-1574 yılları arasında Sinan tarafından Sultan Selim için yapıldı.Sinan, Kayseri yakınlarında Kapadokya’da 1491 yı lında doğdu ve yaklaşık 100 yaşına kadar da yaşadı. Bir devşirme olan Sinan, Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı’nda eğitildi, ardından orduda baş teknisyen olarak çalıştı, köprüler, kışlalar, su kemerleri inşa etti. Yaklaşık 50 yaşında iken Saray Baş Mimarı ol mayı başaran Sinan, bundan sonra da mimarlık yaşamını bir elli yıl daha sürdürdü. Bu uzun mimar lık yaşamı boyunca 318 esere imza attı. Bütün eser leri üstün yeteneğinin izlerini taşımakla birlikte, inşa ettiği camilerin, eserleri arasında özel bir yeri vardır.
Sultan Selim için inşa edilecek caminin yeri olarak Edirne’nin seçilmesi dikkat çekicidir. Edirne’nin se çilmesinin esas nedeni kesin olarak bilinmiyor. An cak, yörenin çok düz bir arazi yapısına sahip olması
traveller arriving in Edime from the east, while still m any kilometres distant fro m the city, notices two lofty spires piercing the sky like sen tinels standing guard. These are two o f the four minarets o f Selimiye Mosque built by the master a rch itec t o f the O ttom an Empire, M im a r Sin a n . Considered by m any to be the highest attainm ent o f Ottoman architecture, the Selimiye was built fo r Sultan Selim II between 1566 and 1574, when Sinan was 84 years old.
Sinan was bom near Kayseri in Cappadocia in 1491 and lived to be almost 100. Having completed his edu cation, he made his career in the army as an engineer constructing bridges and barracks, aqueducts and siege works. He was about 50 years o f age when he was appointed court architect and continued working and designing fo r another h a lf century. Over the span o f Sinan’s lengthy career, he designed and constructed 318 buildings. Though his secular buildings also attest to his talent as an architect, his true genius manifests itself in his mosques.
It is noteworthy that Edime was chosen as the site fo r the mosque o f Sultan Selim. Not fo r over a hundred years, prior to the conquest o f Istanbul by Sultan Mehmet II in 1453, had a mosque been built fo r a sultan in Edime. The reason fo r choosing Edirne as the location is not known, but the actual choice o f site on a slight rise o f
24
T T -K O
bâ$
ve biraz yüksekçe bir yere yapılan caminin belli bir uzaklıktan bile kolayca görülebilmesi bu seçimde etkili olmuş olabilir.
Sinan her zaman özel bir ilgi duyduğu “kubbe” ko nusunda, Ayasofya Camii’nde olduğu gibi hep inşa edilmesi çok zor olduğu iddia edilen biçimleri de nemiştir. Yapıtları içinde, yapı itibarıyla, Selimiye Camii’nin kubbesi, onun tüm tutku ve özlemlerinin dışavurumudur. Selimiye Camii, Ayasofya’nınkinden biraz daha büyük olan, 31 metre çapında m uh teşem bir kubbeye sahiptir. Ölçüleri, bu camiyi Os manlI mimarisinin en önemli eserlerinden biri ya pan özelliklerden sadece biridir.
Selimiye Camii, bir tepenin üzerine inşa edilmiş ol masının yanısıra, kendisine bağlı binalarla da hey betli bir yapıdır. Bu binalardan günümüze ulaşan lar, şimdi Türk ve İslam Eserleri Müzesi olarak kul lanılan medrese, hastane ve çarşıdır. Bu yapılar, hâlâ, 400 yıl önce inşa edildikleri günün amaçlarına hizmet etmekte. Buralardan elde edilen kira gelirle ri Selimiye Camii’nin yaşatılması için kullanılmakta dır.
Selimiye Camii esas olarak uçuk pembe renkli taş lardan inşa edilmiştir. Detaylarda, süsleme amacıy la, Edirne’ye özgü kırmızı kumtaşları kullanılmıştır. Caminin üçer balkonlu dört minaresi Türkiye cami lerindeki minarelerin en uzunlarıdır. Bu minareler
S K Y L IF E O C A K
ground in what is generally a very low-lying region, could not have been better made, as it perm its the mosque to be seen from all directions and from a con siderable distance.
Sinan had always entertained the ambition o f one day surpassing the dimensions o f Haghia Sophia, particu larly in respect to the dome, a task considered impossi ble by earlier mosque builders. O f the 318 buildings designed by Sinan, the Selimiye Mosque, his crowning achievement, was to fulfill his desire. The dome o f the Selimiye rises 148 feet from the floor and has a diameter o f 31.28 metres making it slightly wider than that o f Haghia Sophia. Sheer dimension, however, is but one o f the m a n y aspects o f this mosque w hich m ake it a supreme example o f Ottoman architecture.
As well as its location on an elevation, the mosque makes even further impact in terms o f immensity by having its dependent institutions built on a lower level and more modest scale. The surviving structures o f the complex include a medrese (college), now housing a museum o f Turkish and Islamic arts, a hospital, and an arasta (row o f adjoining shops) set under the raised forecourt o f the mosque. The purpose o f the arasta fo r the past 400 years was, and still is, to provide rent to meet the maintenance expenses o f the mosque. The shell o f the building is made o f a warm pale-rose coloured stone, with decorative detail picked out in red Edime
cam inin ana b ö lü m ü nün etrafını çevreleye rek yapının ululuğunu d e ste k ler n iteliktedir. Minarelerin bir özelliği de h e r m in a red e , üç balkona çıkan, üç ayrı m erdivenin olmasıdır. Onsekiz kubbesi ve yi ne kırmızı kumtaşı ile dekore edilmiş olan ke merli damı ile Selimiye Camii Ispanya’daki El- hamra Sarayı’m çağrıştı rır. Caminin avlusunda gri mermerden yapılmış se k iz g e n b ir çeşm e, g ö k y ü z ü n ü n altın da sonsuz boşluk duygusu nu zedelemeyen bir gö rünüme sahiptir. Cami nin yine mermerden ya pılmış olan ve sütunlar la süslü ana kapısı da çeşmeyle karşı karşıya dır.
Caminin içi, sekiz sütun üzerine binen muazzam bir yarım kubbenin yan sıttığı tartışm asız bir boşluk hissi ile insanı şa şırtırk e n , b in an ın dışında bulunan ve tüm ağırlığını taşıyan sekiz
adet payanda da boşluğun korunmasına ve pence relerin kesintisiz kullanımına izin verir. Renksiz ca mın kullanıldığı çift sıra pencereler duvarların içeri sinde adeta kaybolarak, gün ışığının güçlü bir bi çimde içeri dolmasına ve pastel renkli duvarlara yansımasına olanak vererek insanlarda aydınlık ve boşluk duygusu yaratır. Bazı pencerelerde kullanı lan şişe camına benzer camlar, Islamın ilk yıllanna özgü bir geleneği yansıtır. Iç dekorasyonda, genel likle sadelik egemense de, bazı yerler renk ve de taylarla zenginleştirilmiştir. Bunlardan biri mermer den yapılmış olan görkemli “minber”dir. Mavi, yeşi lin tonlarıyla bezeli en güzel İznik çinileriyle süs lenmiş olan mihrab ve sultan galerisi sadelikten uzaklaşılan diğer köşeleri oluşturur.
Camiyi gezen Lady Mary Wortley Montagu, 17 Ma yıs 1717’de kaleme aldığı bir mektubunda Selimiye Camii’nden söz ederken, bunun şimdiye kadar gör düğü “en muhteşem yapı” olduğunu vurgulamıştır. Keza Lady Montagu’ya göre bu cami daha sonraki dönemlerde inşa edilen camilerden de üstün nite
liklere sahiptir. •
sandstone. The fo u r fluted minarets with three bal conies are the tallest in T urkey at a h eig h t o f 70.89 metres, and serve to fram e the central core o f
the mosque and reinforce the strong upward move ment o f the building. The three b alconies are reached by three separate spiral staircases intertwin ing within the shaft. The breadth o f the mosque is accentuated by the fo re court, with its 18 cupolas and arcaded roof decorat ed w ith red sandstone, re m in isc e n t o f the A lh a m b ra p a la c e in Spain. In the centre o f the courtyard is a fo u n ta in fo r ablutions (şadırvan) m ade o f grey marble, octagonal in shape a n d open to the sky so that the fu ll flow o f space is unin
terrupted. The fo u n ta in fa ces the majestic m ain portal, also made o f mar ble a n d decorated with stalactites.
The interior o f the mosque leaves one awestruck by an overwhelming sense o f absolute space, conveyed by the immense floating dome supported on eight columns, while eight buttresses take the weight o f the entire build ing from the outside, so permitting the extensive use o f o f windows in the walls. A sense o f luminosity and space is created by double courses o f windows glazed with circular panes o f plain glass, which have the effect o f dissolving the walls and permitting strong light to enter and illuminate the softly coloured stone. The inte rior has a pleasing simplicity in its vastness, yet in selected areas there are flourishes o f colour and detail. One object that reflects this is the delicate marble mim- ber or pulpit with its completely pierced fretwork sides a n d tapering conical cap. Another is the area sur rounding the mihrab and the sultan’s gallery, where exquisite İznik tiles with a pattern o f blue and green on a white ground create an intensely cool effect against the background o f the warm tones o f the walls.
Lady Mary Wortley Montagu, in a letter dated 17 May 1717 wrote that this mosque was “the noblest building she ever saw, ” not to be compared even with “mosques built much after the same manner. ” •
26
S K Y L IF E O C A K J A N U A R Y 1 9 9 4
Taha Toros Arşivi
