Kutluğ Ataman, bienale Semiha Berksoy'un yaşamöyküsünü aktaran video çalışmasıyla katılıyor:"Acı bana, gel sevgilim, acı bana...", Bekrsoy'la 7.5 saat

Berksoy’la 7.5 saat

yaşam öyküsünü aktaran video çalışm asıyla katılıyor. Bu belgeselle gösterm ek istediği, S em iha Berksoy gerçeği değil, kendisinin S em iha B erksoy’la olan ilişkisi. “ B urada ortaklaşa bir şey yaratıyoruz. Ben ona kareyi veriyorum , o içini ... dolduruyor. Sanatıyla, şarkılarıyla, yaptığı resim lerle,

perform ansıyla, hayatıyla, öyküleriyle... Seyircinin seyretm esi gereken bu ikili ilişkidir.” ■

12. Sayfada

SAYFA CUMHURİYET

KÜLTÜR

Kutluğ Ataman, bienale Semiha Berksoy’un yaşamöyküsünü aktaran video çalışmasıyla katılıyor

4A cı bana, gel sevgilim, acı bana.

K

LUtluğ Ataman’ın

bu belgeselde

göstermek istediği

Semiha Berksoy

gerçeği değil,

kendisinin Semiha

Berksoy’la olan ilişkisi.

“Burada ortaklaşa bir

şey yaratıyoruz. Ben

ona kareyi veriyorum, o

içini dolduruyor.

Sanatıyla şarkılarıyla,

yaptığı resimlerle,

performansıyla,

hayatıyla, öyküleriyle.

Seyircinin seyretmesi

gereken bu ikili

ilişkidir.”

Belgesel, 7 saat 42 dakika sürüyor­ muş. Kutluğ Ataman’m evinde filmi iz­ lemeye başlıyorum. Birinci bölüm, “Ey, Hindistan”. Ataman, “Bu bölüm uvertür niteliğinde” diyor. Semiha Berksoy, mak­ yajını yapıyor. Hazırlanıyor. İncilerini ta­ kıyor. Wagner’den olduğunu söylediği bir aryaya başlıyor. “Fem İst mein He- imaL.” Hazırlanırken, Kutluğ Ataman’a soruyor, “ Bu nasıl oldu? Yakıştı değil

m i? ”

İkinci bölüm, “Die Kunst-1” Semiha Berksoy; “Bu sesin belgeseli” diyor ve filme dışarıdan Aygaz’m sesi giriyor. Si­ nirlenip sövmeye başlıyor Berksoy. Dı- şardakiyle ilgilenmekten vazgeçiyor. Ay­ naya bakıyor, “Türk operasının dünya çapında primadonnası... Allah vergisi.” Çizdiği grotesk resimlerin önünde du­ ran ve kendini çizen grotesk bir yaratık o. Bir opera sahnesinde uyuyor. Kürklü kocaman şapkası, elinde bir “pistole”. Fidelo’nun bir aryasını seslendirmeye başlıyor.

Üçüncü bölüm; “Bir Ölüyle Yatan Ka­ dın”. Bir sopranonun, en tiz sesi çıkardı­ ğı sürece ölmeyeceğine inanıyor. Ve öl­ meyeceğini gösteriyor. Cemal Reşit Rey’le olan aşkından bahsediyor. “Rüyalara ina­ nıyorum, dedi bana.”

Dördüncü bölüm, “ OK-YAY” , Ata­ tü rk ’le olan karşılaşmalarım,

BediaMu-vahhit’e olan kızgınlığını anlattığı bö­ lüm.

Beşinci bölüm, “Mezardan Gelen Mek­ tup” Nâzım Hikmet’le yaşadığı aşkı an­ lattığı bölüm. “Aşk neyle ispatlanır” di­ ye soruyor, Berksoy, Atam an’a. Sonra kendisi cevaplıyor; “Eserle.” Hikmet’in onun için yazdığı şiirleri okuyor. “Yıl, 1934,23 yaşındayım.” İri taşlı yüzüğü, si­ yah dantelden olan şapkasının yüzlüğü­

ne takılıyor. Büyük bir keyifle Nâzım Hikmet’i Kutluğ Atam an’a anlatırken, aynı zamanda yüzüğünü kurtarmaya ça­ lışıyor. “Nâzım Hikmet saat 5’te çaya ge­ lecek.” Heyecandan gözleri pırıl pırıl. “Beni bir telaş aldı. Beyoğlu bebeği diyor, babam bana.” Kıkırdıyor. “Sırfogüniçin çarşıya gidip bir sarı çaydanlık aldım, bir de kırmızı elbise.” Anlatılanı çok özel ya­ pan nedir, diye düşünüyorum. Aslında

genelde herkesin yaşamış olduğu belki de... “Nâzım’dan olan çocuğu aldırdım.” Mavi boncuk gözlü oyuncak bebeği elin­ de tutuyor. B ü onların bebeğiymiş, Nâ­ zım Hikmet’le Semiha Berksoy’un. Sa­ natı sembolize ettiğini söylüyor. “Bizim dallarımız göklerde buluşacak. Bizim ço­ cuğumuz sanattır, hayatımız da.”

Altıncı Bölüm; “Halının Püskülü”, Er­ cüment Siyavuşoğlu, yani kocasıyla ev­

lenmesini anlattığı bölüm. “Yüzükleri takıyorum, resmi olarak kabul ediyorum.” Yedinci bölüm; “Mezarda Bile Bulu­ şamadık.” Nâzım Hikmet’ in mezarını zi­ yaret edişini anlatıyor... Yatağına sevgi­ lisini / bir mankeni alıyor ve onunla se­ vişirken konuşuyor: “Ölümün dosyasını verdim, ölümü yendim. Siz gidin, siz yal­ nız gidin, gelmeyeceğim. Sizinle gelmeye­ ceğim, ben burada kalacağım. Gidin siz. Yok, ben gelmem.”

Sekizinci bölüm; “Aşk İntihan”, ilk mil­ li atletimiz Haydar Aşan’la olan büyük aşkını konu alıyor.

Ve sonuncu bölüm; “ Ey Hindistan”. “Benim politikam; sanatımdır. Ben sos­ yalist bir sanatçıyım.” Kutluğ Ataman ıs­ rarla soruyor; “Şimdi neredesin, anlat” Berksoy da ısrarla söylemek istediğine dö­ nüyor. “Üstün kişileri öldürmek imkân­ sızdır. Beni öldüreceklerini sandılar. Öl- düremediler. Rol çıkarmıyorlar. Bu ne demek, bir sanatçıyı öldürmek demek.” Film gereği bile olsa bir türlü, mezara gir­ miyor. Kutluğ Atam an’la tartışıyorlar. Ataman; “Bu üstündeki ne? Siz ne yapı­ yorsunuz?” Berksoy; “Bizimkilerde kül­ tür yok.” Sürekli tekrarlıyor. “Bizimkiler­ de kültür vok. Bu öldürmenin ta kendi­ si” Yönetmenin ne sorduğunu hatırl ıyor: “Burası opera binası. Şimdi burası çukur, operaya beni gömüyorlar. Beni operaya gömmek istediler. Şurası mezar, üstüm­ deki de kefen...”

Aramızdaki ilişkiye bakın!

- Semiha Berksoy üzerine bir belgesel yapmak fikri nasıl orta­ ya çıktı?

KUTLUĞ ATAMAN - Ben “Karanlık Sular”ı çektiğim va­ kit, Semiha H anım ’la çalışm ış­ tım. O zamandan beri kendisiyle görüşüyorum. Bana, “Yazdığım kısa hikâyeler var, onlarla bir film yapalım” diyordu. Düşünm eye başladım, ne yapabiliriz diye... Aynı zam anda da Sem iha H a­ nım ’in özellikleri bir yerde kay­ dolmuş olsun istedim. Film, çekim başladıktan sonra ortaya çıkmaya başladı. Sonunda bir perform ans filmi çekmeye karar verdik. Ekim 96’da çalışmalara başladık.

- Çekimler nasıl oluyordu? Bel­ li konseptler üzerinden mi gidi­ yordunuz?

- Anka kuşu konsepti tamamen ona ait. Bu konsept üzerine m e­ tinler yazmış, resim ler yapmış. Fakat bunu bir format içerisine oturtmak gerekiyordu. Yaptığın her işin mutlaka çatısını kurmak zorundasın. Yoksa, belgesel bir anı koleksiyonu olurdu. Bunun için ben bu 9 bölüm fikrini geliş­ tirdim. iyi de oldu, çünkü seyir­ cinin kafasında bir plan dahilin­ de gidiyor. ________________

K endini hicveden ö z g ü rd ü r

- Belgeseli izlerken büyük bir ironi ile karşılaştığımı düşündüm. “Karanlık Sular”da da vardı bu.

- Bu genel olarak benim tüm iş­ lerime yansıyan bir şey. Çünkü yaptığın bir işi yüzde yüz ciddi­ ye alamazsın. Hayatın kendisi tra- ji-komik aslında. Örneğin şu Lady Diana’nın ölümü ve sonrasında yaşanan olaylar kısaca; traji-ko- mik. Bundan sonra çekeceğim filmde de trajedi ve komedi üst üs­ te binm iş durumda. Zeliha Berk­ soy’un kendine bakışında deği­ şik açılar ve gözlemler var. “Ben artistim” diyor, sonra da “Şu evin

haline bak” deyip kendine gülü­ yor. Örneğin, aynaya bakıyor, “Na­ sıl ama dolma değil mi” diyor, sonra da “Dolma olmam lazım, Josephine Baker da böyle çıkıp söylüyor” diyor. İnsanların kendi kendilerini hicive almaları, onla­ rı değerli kılan özelliklerinden bi­ ridir. Kendini hicive alan bir in­ san aslında özgür bir insandır.

- Belgeselin her karesi neredey­ se kendi başına tablo ve plastik sa­ natlara çok yakın bir yerde duru­ yor. Aynı zamanda da m üzikalite- si var. Belgesel nedir sizce?

- Biri, bir olayı çeker ve bilile­ ri de izler. Eğer bu bir belgesel ise bu üçü arasındaki ilişki oldukça problematik bir ilişki. Nesnellik, belgesel sinemanın her zaman baş sorunsalı olmuş. Birçok sanatçı farklı savlar üreterek bu sorunsa­ lı çözmeye çalışmışlar. Gerçeği olduğu gibi aktarabilir miyiz? Za­ manımızda bu sorunun gelip da­ yandığı nokta, televizyon haber­ leri olmuş. Bir kameraman gidip,

gördüğünü çeker. Ancak belki de en fazla yönlendirme orada var. Bence artık bu soruyu sormak yanlış.

Cinema Verite’de bile -ki bunu çözdüğünü iddia eder- mümkün değil, çjinkü kamerayı yine belli bir yere koyuyorsun, mutlaka ve mutlaka bir aracı var ve gerçek de­ ğil. Gerçeklik ve doğru haberci­ lik sorusu, yanlış bir soru. Benim bu belgeselde seyirciye göster­ mek istediğim Semiha Berksoy gerçeği değil, benim Semiha Berk­ soy’la olan ilişkim. Burada ortak­ laşa bir şey yaratıyoruz. Ben ona o kareyi veriyorum, o içini doldu­ ruyor. Sanatıyla, şarkılarıyla, yap­ tığı resim lerle, perform ansıyla, kendisine söyledikleriyle, hayatıy­ la, öyküleriyle... Seyircinin sey­ retmesi gereken bu ikili ilişkidir. Tek başına Semiha Berksoy bel­ geseli olarak bakılırsa, o zaman bu filmle kurulan ilişki bence yanlış olur.

- Filmde sesinizi ve yönetimini­

zi duymamız, bu ilişki biçiminin al­ tının çizilmesini sağlıyor, öyleyse... - Mutlaka, benim yönlendirme­ lerim var. Öncelikle yönetiyorum. İkincisi kareleri kuran benim , üçüncüsü yerleştiren benim. O b­ jeleri yaratan o, kendisini yara­ tan o. Sonunda videoyu ortaya çı­ karan benim. Arada bir ilişki var. Bana ‘kes” diyor. O da bana mü­ dahale ediyor, aynen benim ona m üdahale ettiğim gibi. Seyirci­ nin bakması gereken, ikimiz ara­ sındaki ilişki.

- Ne zaman izlersen başka bir şey olma gücüne sahip bir film bu?

- Çok doğal, çünkü çok insani bir şey görüyorsun. Çok rahatsız edici yanları var. 7 saat 42 daki­ kanın hiçbir anı sıkılmadan izle­ niyor. içinde vahşet, var.-eksihiz- yonizm var. Bazı yerlerinde katı­ la katıla gülüyorsun, bazı yerlerin­ de fena oluyorsun. Tümünde in­ sani bir deneyim var. Neden rahat­ sız oluyorsun? Çünkü kendinde yansımasını görüyorsun. Onu ora­ da bir kuklayla yatmış sevişirken görünce, aslında kendini onun ye­ rine koymaya başlıyorsun. Uta­ nıyorsun, çekiniyorsun, bütün bun­ ları yaşadığın sürece de aslında bir terapiden geçiyorsun. Ve rahatlı­ yorsun. Benim üstümdeki etkisi bu oldu.________________________

Soru değil bir ikilem

- Filminizde bir opera sanatçı­ sının mezara girip mezardan çık­ ması, bir anlamda bu anlattıkla­ rınızı; yani kişisel, sanatsal üreti­ minizi mi anlatıyor?

- Evet, ama yaparken, sana söy­ lediğim gibi farkında değildim. Türkiye’de yaşadığım tıkanıklı­ ğın sıkıntısını çekerken bu sanat­ çıyla birlikte yalnız olmadığımı hissettim. Bunu yapmak zorunday­ dım, yoksa hastalanırdım herhal­ de.

- Oyuncularla olan ilişkinizi me­

rak ediy orum. Siz oyuncu olmayan­ larla çalışan bir yönetmensiniz.

- Oyuncuyu yönlendirmek ge­ rekir, eğer oyuncu kendi kendine bir yorum getiriyorsa, bu yönet­ men için büyük bir kolaylık. O zaman yalnızca yontman gerekir. Oyuncuyu kendi oyunundan çıkar­ tıp kendi oyununa sokmak gere­ kiyor. Hiç oyunculuk eğitimi al­ mamış insanlar da çok iyi oyun­ cu olabilir aslında. Semiha Berk- soy’u ise izlerken düşünüyorsun, oyunculuk mu yapıyor yoksa ger­ çekten mi böyle? Soru sorm ak zorunda kalıyorsun. Tablolarına bakıp nasılmışım diye kendini bo- yuyor. Resimleri o yaratıyor, son­ ra da resimler onu yaratıyor. Ken­ di yarattığıyla döngüsel bir ilişki içinde. Sanat mı hayatı taklit eder, hayat mı sanatı? En temel sorular­ dan biri yine. Bu soruya cevap bulm anın hiçb ir önem i yok. Önemli olan o sorunun anlaşıl­ ması. Çünkü o bir soru değil, bir ikilem.

xstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi

F o to ğ ra f: K AAN SAĞ AN AK )