KÖK KANAL TEDAV NS DANSININ YA , C NS YET VE
D GRUPLARINA GÖRE NCELENMES
Yrd. Doç. Dr. Funda KONT ÇOBANKARA* Dr. Hasan ORUÇO&LU§
ÖZET
Bu çal mada, bir e itim y l boyunca Selçuk Üniversitesi Di Hekimli i Fakültesi Endodonti Klini inde ö renciler taraf ndan yap lan kök kanal tedavisi insidanslar ya , cinsiyet, di ve lokasyona göre de erlendirildi. 3ncelemede yer alan 2024 hastan n toplam 2237 di ine kök kanal tedavisi yap ld . Endodontik tedavi yap lan kad n hasta say s (% 51.1) erkeklerden (% 48.9) fazlayd . Her ya grubunda üst çenede yap lan endodontik tedavi say s (% 57) alt çeneden (% 43) fazlayd . En s kl kla tedavi gerektiren ya grubu 20-29 ya lar yd . Bu tip epidemiyolojik çal malardan elde edilen veriler hem endodonti e itim program n formüle etmede hem de tedavi sonuçlar üzerine etkili olan faktörlerin toplumlararas kar la t r lmalar için yap lacak ileri çal malara k tutmalar aç s ndan faydal olacakt r.
Anahtar kelimeler: Kök kanal tedavisi, ya , cinsiyet, di gruplar , insidans
SUMMARY
In this study, incidences of root canal treatment performed by undergraduate students were evaluated in depending on the age, sex, tooth and location along an education year at the Endodontic Department, Faculty of Dentistry, and University of Selcuk. The 2024 patients in the study had total number of 2237 teeth which required root canal treatment. Female patients (51.1 %) received endodontic therapy higher than male patients (48.9 %). In every age group, endodontic treatment performed in the maxilla (57 %) was more than in the mandible (43 %). In the age group between 20 and 29 was needed the most frequency for root canal treatment. Such datas will be useful in helpful in formulating endodontic curriculum and will be directed toward more research that compares among population of factors which affect treatment outcomes.
Key words: Root canal treatment, age, sex, tooth groups, incidence
G R
A z ve di sa l bireyin ya am kalitesini ve rahat n direkt olarak etkileyen önemli bir faktördür. Çürük, bütün dünya ülkeleri ile birlikte bizim toplumumuzda da en yayg n hastal k olup, a z ve di sa l n belirleyen etkenlerin ba nda di çürükleri ilk s ralarda yer almaktad r. Di çürü ünün da l m na; ya , cinsiyet, fiziksel ve mental yetersizlik, düzenli oral hijyen, sosyoekonomik düzey ve ilaç kullan m gibi bir çok faktör etkili olmaktad r.1 3nsan ömrünün eskiye
oranla artmas dolay s yla hastalar n hekimlerden beklentilerinin daha fazla olaca gerçe inden yola ç karak di hekimli i alan nda da en iyiye ula mak ad na sürekli bir geli im izlenmektedir. Ülkemizde a z ve di
sa l n koruma konusundaki bilinçlenmeye paralel olarak, di lerin dental ark n fonksiyonel bir üyesi olarak sorunsuz bir ekilde a zda kalmas n sa lamak amac na yönelik olarak hizmet veren endodonti biliminin önemini de gün geçtikçe artmaktad r.
Endodonti; di hekimli inin, insan di i pulpas ve periradiküler dokular n n morfoloji, fizyoloji ve patolojisini ilgilendiren, normal pulpan n biyolojisini içeren temel ve klinik bilimleri içine alan, pulpa ve ili kili periradiküler dokular n hastal k ve yaralanmalar n n etyoloji, te his, koruma ve tedavilerini içeren dal d r.2
Üniversite endodonti dental e itiminin esas amac ise, genel di hekimli i prati inde kök kanal tedavisi gerektiren vakalar tedavi etmek için bilgi ve beceri
kazanmada ö rencilere yard m etmektir.3 Yeterli bir
endodonti e itiminde, ö rencilerin endodontik tedavinin teknik ve mekanik yönlerini iyi bir ekilde ö renebilmelerine yönelik olarak teorik bilgiler klinik pratikle dikkatli bir ekilde ili kilendirilmelidir.4
Endodontik tedavi uygulanan di lerin de erlendirilmesi amac yla yap lan epidemiyolojik çal malar klinik pratik e itimi için de erli veriler elde edilmesini sa layabilir. Ö rencilerin genel di hekimli i prati inde s kl kla kar la abilecekleri vakalar konusunda bilgi sahibi olmalar yan s ra e itim sirkülasyonunu düzenlemede de fayda sa layacak olan bu tür çal malar n de i ik bölgelerde yap lmas nedeniyle elde edilen sonuçlarda farkl l klar görülmektedir. 4-9
Bu çal man n amac , toplumumuzdaki kök kanal tedavisi uygulamalar n n cinsiyete, di ve ya gruplar na göre da l mlar n n kar la t rmal olarak incelenmesidir.
MATERYAL ve METOT
Çal mada Selçuk Üniversitesi Di hekimli i Fakültesi Endodonti Anabilim Dal ’n n mezuniyet öncesi klini inde 2003-2004 e itim y l nda ö renciler taraf ndan kök kanal tedavileri yap lan hastalar de erlendirilmi tir. Bu süre içerisinde, 12-60 ya ve yukar s toplam 2024 hastan n 2237 di ine kök kanal tedavisi uygulanm t r. Çal mada, klini e ba vuran ve kök kanal tedavisi yap lan hastalar n;
-Cinsiyet -Ya grubu
-Kök kanal tedavisi gören di gruplar ve lokalizasyonlar kaydedildi.
Elde edilen veriler Ki-kare ( 2) istatistik testiyle
%95 anlaml l k seviyesine göre de erlendirildi. BULGULAR
Çal mada yer alan 2024 hastan n cinsiyete göre da l m Grafik 1’de görülmektedir. Hastalar n 1144 adedini kad n (% 51.1), 1093 adedini (% 48.9) erkek hastalar olu turmu tur. Çal mada kök kanal tedavisi yap lan toplam 2237 di in 1275 adedi üst çenede (% 57), 962 adedi alt çenede (% 43) bulunmaktad r.
Cinsiyete Göre Da l m
51.1%
48.9% Erkek
Kad n
Grafik 1: Kök kanal tedavisi uygulanan hastalar n cinsiyete göre da l m yüzdeleri
Di lerin ya gruplar na göre da l m Tablo 1 ve Grafik 2’de verilmi tir. Yap lan 2 istatistiksel analizi
sonucu ya gruplar aras ndaki istatistiksel da l m anlaml bulunmu tur ( 2=280.717, p<0.05). Da l mda
en fazla kök kanal tedavisi gören hasta grubunun tüm di gruplar içindeki oranlamalar na bak ld nda %30.8’le 20-29 ya grubu oldu u, bunu s ras yla 30-39, 40-49, 12-19 ve 50-59 ya gruplar n n takip etti i ve en az kök kanal tedavisi gören ya grubunun ise %2.1’lik oranla 60 ya ve üzeri hasta grubuna ait oldu u tespit edilmi tir.
Üst çene Alt çene Toplam Ya
Gruplar Say (%) Say (%) Say (%) 12-19 215 6 145 6,5 360 16,1 20-29 403 18 286 12,8 689 30,8 30-39 291 13 212 9,5 503 22,5 40-49 269 12 211 9,4 480 21,4 50-59 72 3,2 87 3,9 159 7,1 60 25 1,1 21 0,9 46 2 Toplam 1275 56,9 962 43 2237 100
Tablo I: Alt ve üst çenede kök kanal tedavisi uygulanan di lerin ya gruplar na göre da l m
12-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60< 12-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60<
Grafik 2: Kök kanal tedavisi uygulanan hastalar n ya gruplar na göre da l m
Kök kanal tedavisi uygulanan di lerin ya gruplar na göre alt ve üst çenedeki da l mlar Grafik 3 ve Grafik 4’de ayr ayr verilmi tir. Kök kanal tedavisi uygulanan di lerin tümünün da l m ise Tablo 2’de verilmi tir. Tablodaki toplam di say lar da l m n n 2 analiziyle
istatistiksel de erlendirmesinde fark önemli bulunmu tur ( 2=280.717, p<0.05). Da l mda tüm di gruplar göz
önüne al narak yap lan de erlendirmede alt ve üst 1. büyük az di lerinin %35.2 oran yla en fazla kök kanal tedavisi gören di grubu oldu u yine alt ve üst 3. büyük az di lerinin %1.3 oran yla en az tedavi gören di grubu oldu u belirlenmi tir.
Grafik 3: Üst çene di lerine kök kanal tedavisi uygulanan hastalar n ya gruplar na göre da l m
Grafik 4: Alt çene di lerine kök kanal tedavisi uygulanan hastalar n ya gruplar na göre da l m
Üst çene Alt çene Toplam
Di ler
Say (%) Say (%) Say (%)
Orta keser 121 5,4 37 1,7 158 7,1 Yan keser 98 4,4 35 1,6 133 6 Kanin 73 3,3 37 1,7 110 5 1.Küçükaz 183 8,2 92 4,1 275 12,3 2.Küçükaz 230 10,3 156 7 386 17,3 1.Büyükaz 380 17 407 18,2 787 35,2 2.Büyükaz 184 8,2 175 7,8 359 16 3.Büyükaz 6 0,3 23 1 29 1,3 Toplam 1275 57 962 43 2237 100
Tablo II: Kök kanal tedavisi uygulanan di lerin alt ve üst çenede di gruplar na göre da l m
( 2=280.717, p<0.05)
Kök kanal tedavisi yap lan di gruplar n n cinsiyete göre da l mlar Tablo 3’de görülmektedir. Tabloda kad n ve erkek hastalarda yap lan kök kanal tedavilerinin di gruplar na göre da l mlar istatistiksel olarak anlaml bulunmu tur ( 2=25.202, p<0.05).
Kad nlarda %35.0, erkeklerde ise %35.3’lik oranla en fazla kök kanal tedavisi gören di grubu alt ve üst 1. büyükaz di ler olarak belirlenmi tir. En az tedavi gören di grubu ise yine hem erkekler (%1.6) hem de kad nlarda (1.0) alt ve üst 3. büyük az i leri olarak tespit edilmi tir.
Kad n
Erkek
Di ler
Say
%
Say
%
Orta keser 90
7,9
68
6,2
Yan keser 74
6,5
59
5,4
Kanin
68
5,9
42
3,8
1.Küçükaz 153
13,4 122
11,2
2.Küçükaz 194
17,0 192
17,6
1.Büyükaz 404
35,3 383
35
2.Büyükaz 150
13,1 209
19,1
3.Büyükaz 11
1,0
18
1,6
Toplam
1093 48,9 1144 51,1
Tablo III: Kök kanal tedavisi uygulanan di gruplar n n cinsiyete göre da l m
( 2=25.202, p<0.5)
TARTI MA
Çal mam zda kök kanal tedavisi gören kad n hastalar n nispi s kl % 51.1 olarak bulunmu tur. Bu sonuç Saad ve Clem10 (%53.4), Serene ve Spolsky
(%55)4 ve De Cleen ve ark.6 (48.9) taraf ndan belirtilen
oranlara yak nken, Washington çal mas ndakinden5
(%64), Wayman ve ark.7’lar nkinden (%58) ve Çalt ve
Peker8’den (% 60.1) daha dü üktür. Bu tür
epidemiyolojik çal malardaki farkl sonuçlardan da görülebilece i üzere çürük olu umu veya endodontik tedavi ihtiyac ile cinsiyet aras nda do rudan bir ba lant kurmak zordur. Ancak endodontik tedavi insidans n n kad nlarda erkeklere oranla daha fazla olmas nda; kad nlarda tükürük k vam n n erkeklerden daha fazla olmas ve hamilelik olay n n di çürüklerinin artmas na neden olmas etkili olabilir11. Kök kanal tedavisi yap lan
kad n hastalar n erkeklerden fazla olmas nda kad n hastalar n tedavi için daha fazla zaman ay rabilme olas l klar da bir ba ka faktör olarak ileri sürülmü tür.12
Bu tür epidemiyolojik çal malar n farkl toplumlarda yap lm olmas dolay s yla kad n-erkek kültürel farkl l klar da sonuç üzerinde etkili di er bir faktör olarak görülebilir.
De Cleen ve ark.6, Farrell ve Burke13, ve Çalt ve
Peker8 taraf ndan yap lan çal malarda en fazla
yap lan hastalar n ya gruplar na göre da l mlar k yasland nda en çok tedavi uygulanan grubun % 30.8’lik oranla 20-29 ya grubu oldu u görülmü tür. Çürük s kl n n ya ilerlemesi ile birlikte azald bilinen bir gerçektir. Ya la çürük aras ndaki ters orant n n nedenleri aras nda ya n ilerlemesi ile mine dokusunun olgunla mas ile zamanla di lerde a nma sonucu retansiyon yerlerinin ortadan kalkarak bakteri plaklar n n kolay geli ememesi say labilir. Çürük s kl belirli ya larda artmalar göstermekle birlikte en fazla kar k di lenme döneminin hemen öncesi ve bu süreç içerisinde görülmektedir. Bu dönemde en fazla çürüyen di ler ise 6 ya di leridir. 14-20 ya aras ndaki dönemde ise çe itli hormonal faktörlerin çürük yap c etkenlerin ortaya ç k n artt rmas yla di lerde çürükler de artmaktad r. 40-50 ya ve ilerisinde di minesinin olgunla mas ile çürü e daha dirençli duruma gelmesi sonucu di çürüklerinde bir azalma görülmektedir.11
Çal mam zda endodontik tedavinin en az 60 ya ve üzerindeki hastalara uyguland belirlenmi tir. Bu sonuç üzerine 60 ya ve üzeri ya grubu hastalarda önceki dönemlerde çürük, periodontal sorunlar vs. dolay s yla kaybedilmi di say s n n daha genç ya grubu hastalara oranla fazla olmas ihtimalinin de rol oynayabilece i unutulmamal d r.
Çal ma sonuçlar Al-Negrish9 ve Ingle5’ n çal ma
sonuçlar na benzer ekilde endodontik tedavinin üst çenede (% 57) alt çeneye (% 43) oranla daha s kl kla yap ld n gösterdi. Ancak elde edilen bu sonuç, endodontik tedavinin üst ve alt çenede hemen hemen e it oranda gerçekle tirildi i sonucuna ula an Serene & Spolsky4 ve Wayman ve ark.7 ile farkl l k göstermektedir.
Çal mam zda en fazla kök kanal tedavisi uygulanan di lerin alt (%18.2) ve üst (%17) büyükaz lar oldu u belirlenmi tir. Bu oran yap lan çal malar n ço u ile benzerlik göstermektedir (7,4, 8, 14, 10, 15). Çalt ve Peker8
bu sonucun 1. büyük az lar n ço u zaman süt di i san larak de i ecekleri dü üncesiyle önemsenmemeleri nedeniyle, kök kanal tedavileri oran n n bu di lerde daha yüksek bulundu unu, ancak tedavi oran n n yüksek olmas n n, bu di lerin kaybedilmeden a zda fonksiyonel olarak kalmas aç s ndan olumlu bir sonuç oldu unu belirtmi lerdir. Çal ma sonuçlar m z, en çok tedavi edilen di lerin üst keserler oldu unu, bunu alt 1. büyük
Manogue ve Martin16 ve en fazla üst keser daha sonra
s ras yla üst 1. büyükaz ve alt 1. büyük az di lerin kök kanal tedavisine maruz kald sonucuna ula an Al-Negrish9 ve Farrell ve Burke13 ile farkl l k
göstermektedir. Al-Negrish9 kök kanal tedavisinin en
fazla keser di lere uygulanmas n ilk süren di ler olmas dolay s yla en erken çürüyen di lerin de onlar olma ihtimaline, estetik ve psikolojik nedenlerle hastalar taraf ndan a zda kalma arzusunun fazla olmas na ve ayn zamanda bu di lerin di er di lere oranla daha fazla travmaya maruz kalmalar na ba lam t r.
Di lerin çekim yerine, yap lacak ba ar l endodontik tedaviyle dental ark n fonksiyonel bir üyesi olarak a zda kalmas n n sa lanmas modern di hekimli inin en temel amaçlar ndan birisidir. Bu amaca ula mada geli en a z sa l programlar için sadece endodonti alan nda de il, tüm dallarda yap lacak olan bu tür epidemiyolojik çal malar de erli veriler te kil edecektir. Ayr ca bu tür incelemelerde elde edilen bulgular ileri dönem e itim programlar n düzenlemede de faydal sonuçlar vermesi aç s ndan göz önüne almak gerekmektedir.
KAYNAKLAR
1. Budtz-Jorgensen E, Mojon P, Rentsch A, Roehrich N, von der Muehll D, Baehni P. Caries prevalence and associated predisposing conditions in recently hospitalized elderly persons. Acta Odontol Scand 54(4): 251-6, 1996.
2. American Association of Endodontics. Glossary Contemporary Terminology for Endodontics, 6th edn. IL, USA: American Association of Endodontists, 1998.
3. Lee CQ, Anderson DM, Wright GL, Ritchie GM, Feil PH. Student endodontic performance with and without numerical requirements. J Dent Educ 58(10):768-70,1994.
4. Serene TP, Spolsky VW. Frequency of endodontic therapy in a dental school setting. J Endod 7(8):385-7, 1981.
5. Ingle J, Taintor J. Endodontics. 3rd ed. pp34-35. Philadelphia: Lea & Febiger, 1985.
6. De Cleen MJ, Schuurs AH, Wesselink PR, Wu MK. Periapical status and prevalence of endodontic treatment in an adult Dutch population. Int Endod J 26(2):112-9, 1993.
7. Wayman BE, Patten JA, Dazey SE. Relative frequency of teeth needing endodontic treatment in 3350 consecutive endodontic patients. J Endod 20(8):399-401,1994.
8. Çalt S, Peker D. Kök kanal tedavilerinin ya gruplar na, cinsiyete ve di lere göre da l m n n incelenmesi. Hacettepe Di Hek. Fak. Derg. 20(1): 80-82, 1996.
9. Al-Negrish AR. Incidence and distribution of root canal treatment in the dentition among a Jordanian sub population. Int Dent J 52(3):125-9, 2002.
10. Saad AY, Clem WH. An evaluation of etiologic fctors in 382 patients treated in a postgraduate endodontic program. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 65(1):91-93, 1988.
11. Koray F. Di Çürükleri. Alt n Matbaac l k. 3stanbul, 1981. 12. Molven O.Tooth mortality and endodontic status of a selected population group. Observations before and after treatment. Acta Odontol Scand 34(2):107- 16, 1976. 13. Farrell TH, Burke FJ.Root canal treatment in the General Dental Service 1948-1987. Br Dent J 166(6):203-8, 1989. 14. Zaatar EI, al-Kandari AM, Alhomaidah S, al-Yasin IM. Frequency of endodontic treatment in Kuwait: radiographic evaluation of 846 endodontically treated teeth. J Endod 23(7):453-6, 1997.
15. Bulucu B, Yolda HO, Sevilmi HH. Di lerin da l m na göre tedavi gereksinim yayg nl üzerine bir ara t rma. Selçuk Ünv. Di Hek. Fak. Derg. 9(2):145-148, 1999.
16. Manogue M, Martin DM.Changes in patient age and tooth distribution for root canal treatment in a teaching hospital over a 15-year period. Int Endod J 27(3):148-53, 1994.
Yaz;<ma adresi :
Yrd. Doç. Dr. Funda KONT ÇOBANKARA Selçuk Üniversitesi Di Hekimli i Fakültesi Endodonti A.D. Ö retim Üyesi
42075 Kampüs/KONYA Tel : 0 332 2231232 Fax : 0 332 2410062 E-mail : kfunda@selcuk.edu.tr
