Trapezus Sikke Darpları

(1)

TRAPEZUS S~KKE DARPLARI

MEL~H ARSLAN*

Trapezus'un (Trabzon) Co~rafi Konumu: Bir Pontos kenti olup, s~-n~rlar~~ güney-do~uda Susurmena (Sürmene); do~uda Rhizaion'a (Rize) kadar uzan~rd~ l Yörenin do~usunda Kolkhis, güneyinde ise, Armenia Minor yer almaktad~r. Trapezus topografyas~~ oldukça da~l~k oldu~undan Plinius2 burasm~n mante vasto clausum = geni~~ da~~ kütlesi taraf~ndan hapseldi~ini söy-lemekteydi. Buna kar~~n gemilerin demir atmalar~~ için uygun limanlara sahip olan Trapezus sahilleri' bal~kç~l~k aç~s~ndan bereketliydil. Yörenin da~lar~~ ise, maden bak~m~ndan oldukça zengindi. Özellikle bak~r madeni aç~s~ndan zengin olan bu da~lar tarihin her döneminde yo~un olarak kul-lan~lm~~t~. Bu durum söz konusu da~lar~n civarlar~nda yo~unla~an antik yol gazergahlar~~ taraf~ndan desteklenmektedir. Trapezus ter~itorium'~mu adeta bir örümcek a~~~ gibi saran, yörenin iç kesimindeki yol a~~~ her bir vadi bo-yunca Karadeniz istikametine do~ru ile~-lemekteydi. Buradan da limanlar vas~tas~yla öngörülen istikametlere ta~~nmaktayd~.

Trapezus'un topraklar~~ ise, bu~day, arpa üretimine ve üzüm yeti~tir-meye elveri~liydi. Genellikle s~~~r, öküz, domuz, keçi cinsinden hayvanlar~n beslendi~i5 yörenin etraf~ndaki her yerde ve güneyindeki Paryadres Da~la-

Melih Arslan, Anadolu Medeniyeileri Müzesi, 06240 1-lisar/Ankara; e-mail: arslanmelih06«,?hotmail.com

Bu yay~n~m~za konu olan sikkelcrin büyük k~sm~~ Paris Sikke kabinesindedir. Ayr~ca, Trabzon, Istanbul ve Ankara Anadolu Mcdeniyelleri Müzesinin koleksiyonlar~n~~ da burada yaynnlamakiaytz. Bu nedenle bize kolcksiyonlar~n~~ açm~~~ olan, Paris Sikkc Kabinesinin çok de~erli Müdürü, Dr. Michel AMANDRY ba~ta olmak üzere, Trabzon Müze Müdürü Nilgün SA1.1110~I,Una, Arkeolog Fatma KARTAL'a ve Istanbul Arkeoloji Müzesi Sikke Kabinesi ~efi, Arkeolog-Nümizrnat Turan GOKYILDIRIM'a sonsuz te~ekkürlerimi sunarnn. Yine bu makalemin bilgisayar ortamindaki resim levhalarint ve mizanpajm~~ büyük özveriyle gerçekle~-tiren, ba~ta Arkeolog O~uz BOSTANC1 olmak üzere, Mehtap TÜRKMEN'e ve Ülkü DEVEC~O~I,Una te~ekkürü bir borç bilirim.

I Prok. Beli. VII1.2.3.

2 Plin. nat. VI. 4. 1 1; Ksen. Artab. IV . 8. 25-28; Olshausen 1991, 26. 3 Strab. XII. 3. 17c. 548.

4 S~rab, VII. 6. 2c. 320.

(2)

708 MELII I ARSLAN

r~'nda tarihin her döneminde anal~k yap~l~rd~. Prokopios'a° göre, bu böl-gede üretilen ballar çok ünlü olmalar~na ra~men biraz ek~iydi. Plinius'a7 göre, Pontos Bölgesi'nde yayg~n olan bir çe~it bal vard~~ ki; halk aras~nda buna ç~ld~rtan ~ey (= mainomenon [1.1«tvoiLvov]) denirdi'. Bu bal günü-müzde, Trabzon çevresinde halen "delibal" olarak isimlendirilmektedir. Bu yörede üretilen baz~~ ballar bol miktarda Grayanotoxin/Rhododendron ponticutn ve Axalea pontica gibi zehirli maddeler içerirdi. Öyle ki, bu baldan çok yiyen-leri zehifienmi~çesine ac~lar içinde k~vrand~rd~ktan sonra bay~lt~r; hatta öldürebilirdi. Gere~inden fazla yiyenleri ise, sarho~~ eder, kusma ve ishale u~rat~r yada geçici delilik benzeri kendinden geçirdi' ve hastaland~r~rd~. Antikça~~ tarihinin çe~itli evrelefinde (M.Ö. 4.-1. yüzy~lda) yöre sakinleri, bu bal~~ bölgelerinden geçen dü~man birliklerine zarar vermek ve onlar~~ hileyle ortadan kald~rmak için kullanm~~lardP.

Trapezus'un do~u-kuzeydo~u yönünde Kolkhis'le s~n~r~~ aras~nda vah~i Bekhires", Ekekhires ile Byzeres kabilele~i bulunurdu". Bunlardan Heptakometeslerin bir kolu olan Byzereslerin" topraldarm~n do~u-kuzeydo~usunu s~n~rlayan Apsaros Irma~~, ayn~~ zamanda Pontos ile Kolkhis Bölgesi'nin de do~al s~n~r~n~~ olu~tururdu.

Bütün bunlar~n yan~~ s~ra, antikça~da Pontos Bölgesi ~ifal~~ otlar~, zehir-leri ve antidotlar~~ (panzehir) özel bir ün kazanm~~t~". Bu bak~mdan Halys (K~z~l~rmak) ve Iris (Ye~il~rmak) deltalar~ndaki alüvyonal Gazelonitis ve Themiskyra bölgeleri ba~ta olmak üzere birçok Pontos yöresi, ticari de~eri

6 _{Prok. Beli. VI 11.2.4.} 7 Plin. nat. XXI. 45. 77a. 8

Anlam ballanm hangi çiçekten yapt~klar~~ önemlidir. Bu yüzden bahar~~ zehirli olabi-lirdi. Antikçagda otoriteler bu çe~it bahar~n hangi çiçeklerden yap~ld~~~n~~ aç~kla~n~~lard~r (Nin.

nat. 44. 74-77).

9 Ksen. Anah. IV. 8. 17-22; Strab. XII. 3. 18c. 549.

to Tapezus'a yakla~~k 80 km. mesafedeki bu yörenin en önemli yerle~imi Rhizaion'du. Buras~, I.S. VI. Yüzy~lda Do~u Roma (Bizans) Imparator'u Justinianus taraf~ndan restore etti-rilmi~tir (Prok. Aed. III. 7. 1-4). Ayr~ca bkz., Skylaks perip/us 84; Apoll. Rhod. Argon. Il. 394-395; Av. Or. Ter. 945.

ISkylaks perip/us 882-84; Apoll. Rhod. A~gon. Il. 1242-1244.

12 Strab. XII. 3. 19c. 549; ayr~ca bkz., Apoll. Rhod. A~gon. II. 396-397. Daha detayl~~ bilgi için bkz.. Berhardy 1974, 734 vdd.

13 _{Verg. Ecl. VIII. 95-99; Appian. Mithr. 111; Ceb. Med. V. 23, 3; Gal. de Antid. XIV. I .} 1-3. 18; Plin. nat. XXV. 1-3. 5-7; XXXVII. 11. 39; Suet. de gram. 15.

Pontos zengin bir floraya sahip olmas~na ra~men, antikçugda bölgenin Akdeniz Dün-yas~'nda böylesine büyük bir üne kavu~mas~= ard~nda, ~üphesiz efsanevi Kolkhis Prensesi Medeia ile Pontos Kral~~ Mithradates VI Eupator'un rolü büyüktü.

(3)

FRAPEZUS S1KKE DARPI.ARI 709 yüksek bal ve bal mumu u, parfüm15, aromatik sak~zlar', alkole tat katan ve mideyi güçlendiren peli otu'', delili~in iyile~tirilmesinde ve insanlar~n sa-kinle~tirilmesinde kullan~lan siyah çöplemel8, ~arap içinde kaynat~lan to-humlar~~ dizanteri hastal~~~n~n tedavisinde kullan~lan s~tma otu'" gibi birçok bitkileri" bütün Akdeniz havzas~na ihraç ederlerdi. Ayr~ca bölge içkileriyle tan~n~rd~. Peli ~arab~' ile köklerden ve otlardan elde edilen ac~~ns~~ ya da buruk maddelerin ~araba kat~lmas~yla yap~lan içkileri ve aro~natik ~araplar~~ ünlüydü'. Gene de bölgenin en önemli içkisi ~üphesiz Naspercene ~arab~y-d~. Öyle ki, fizikçi Apollodoros, M.Ö. 3. Yüzy~l~n ilk çeyre~inde, M~s~r kral~~ I. Ptolemaios'a Pontos'un Naspercene ~arab~n~~ özellikle överek tavsiye et-mi~tir".

1.1 Bal (Polyb. IV. 38. 4; Plin. nat. XI. 19. 59; XXVII. 5. 18; Prok. Beli. VIII. 2. 4), Pa~yadres Da~lar~'mn sarho~~ eden ve insan~~ kendinden geçiren bat~~ (Ksen. Anab. IV. 8. 17-22; Strab. Xl!. 3. 18 c. 549; Plin. nat.XXI. 45. 77). Plinius'a (nat. XXI. 49. 83) göre, do~al ar~~ salg~s~ndan olu~an balmumunun en en iyisi Punic olarak isimlendiril~nekteydi. Çok sar~~ bir renge sahip olup, zehirli bahar diyar~~ Pontos'ta üretilmekteycli. Plinius (ibid.) söz konusu pasa-j~nda, Pontos'un bal ve balmumu konusundaki yay~lm~~~ önüne olan hayretini gizlememekte-dir. Konuya ili~kin olarak ayr~ca bkz., Plin. nat. Xl. 19. 59; XV. 18. 65; XXI. 44. 74; 45. 77.; 49. 83; Strab. XII. 3. 18 c. 549.

tr~~ Antontunt=balsam (Dsc. Med. I. 15. 1; Plin. nat. XII. 28. 48-49 c), asarunt=find~k a~ac~~

kökü (Dsc. Med. I. 10. 2; Plin. nat. Xl!. 27. 47; Gal, de san. Tuend. VI. 12. 4.

Mast ~x=SAKI~. (Pl~ n. nat. XII. 36. 72; XIV. 25. 128). I'linius'a (nat. XII. 36. 72) göre, Pontos'tu ayr~ca kat~-ana benzer bir bitki daha vard~. Ancak bunlar~n en ünlüsü Khios sak~zuhr. Beyaz renklisinin yakla~~k yar~ m kilosu l~) denardye, siyah ~-enklisi ise, 20 der~ardye sat~ l~rd~.

17 AbSinthiUM=Peii otu (Plin. nat. Xl. 75. 194; XIV. 19. 109; XXVI. 58. 9 I ; XXVII. 28. 45-46; Cato, de re Rustica

18 Melampoclion=siyah çöpleme (plin. nat. XXV. 21. 49).

to _{Eupatoriunt/Eupatoria s~tma otu. Plinius'a (nat. XXV. 29. 65) göre, kökü i~e yaramazd~;} fakat tohumu ~arap içine kat~ld~ktan sonra, dizanteri hastal~~~ n~n tedavisinde çok

20 Triticunt=bu~day (Plin. nal. XVIII. 12. 63), aristolochia=Venüsçiçe~i/lo~usa otu (Plin. nal. XXV. 54. 97), acacia=akasya (Dsc. Med. I. 101. 4), venena=zehirli otlar (Verg. Buc. VIII. 94-95),

liquorice/glykyrrhiza=meyankökü (Plin. nat. XXII. I 1. 24), scordotis/scordion=yer me~esi, kurt- luta (Plin. nat. XXV. 27. 63; Dsc. Eup. I. 3; Med. III. 1.

21

Yakla~~k yar~m kilo Peli otu, 22.5 litre ~~ran~n içinde üçte birine inene kadar kaynat~la-rak ya da ~arab~n içine peli filizleri at~lakaynat~la-rak yap~l~rd~. (Plin. nat. XIV. 19. 109). Deneyimli ~arap yap~mc~lar~~ ~araba, Pontos'ta bulunan katrana benzer bir madde, iriskülü ve ya~~ katarlard~. Bu, ~arab~ n tad~n~~ biraz ek~ifirdi. Ancak içinde daha önceden sirke olan kaplara, ~arab~ n koyula-bitmesini sa~land~~ (Plin. nat. XIV. 25. 128; ayr~ca l~kz., I~~k 2001, 111). Paryadres Da~lar~'mla ikamet eden vah~i Mossynoikoi kavimleri de ~arap imal ediyorlard~. Bu ~araplar I lelenlerin damak tad~na göre; e~er su kat~ lmazsa biraz ek~iydi. Fakat suyla kar~~t~r~ld~ ktan sonra, lezzeti de kokusu da pek ho~~ oluyordu (Ksen.Anab. V. 4. 29).

22 Plin. nal. XIV. 19. 109; XXVII. 28. 46. 23 _{Plin. nat. XIV. 9. 76.}

(4)

710 MEI il I ARSLAN

Sarp da~lar ve bereketli ~rmak vadilerinden olu~an Pontos'un jeomor-folojik yap~s~n~n de~i~ik olmas~~ ülkeyi olu~turan dört bölgenin ayr~~ ayr~~ ele al~nd~klar~nda çok farkl~~ karakterleri ta~~d~klar~~ görülmektedir. Fakat, bir-likte ele al~nd~~~nda ço~u küçük ovalarla parçalanm~~, ~a~~rt~c~~ vadi, tepe, yamaç ve taraca silsileleriyle topra~~n son derece verimli olu~u, do~al ma-den ve kereste kaynaklar~, eski devirlerma-den itibaren yüksek bir geli~im dü-zeyine ula~m~~~ endüstri ve ticari geli~imi Pontos'un özellikle IIelenistik Dönem Anadolu tarihinde önemli bir rol oynamas~n~~ sa~lam~~t~r".

Trapezus'un Tarihi: Bugün oldu~u gibi, antik ça~da da Pontos Bölge-sinin önemli bir liman ~ehridir. Greklerin Karadeniz'e ilk gitti~i dönem, Miken Ça~~na (M.Ö. 1400) rastlar. Esas Grek yerle~imleri Arkaik ve Klasik ça~da olmu~tur. Kent, ilk kez Miletoslularca kolonize edilmi~tir. Kaeseria'll Eusebes'e2r. göre bu tarih Olimpiyat Oyunlarm~ n 6. y~l~na (takriben 756-755) rastlamaktad~r. Sinope'lilerce ikinci kez kolonize edilmi~tir. Ger-çekte kolonizasyonun hangi tarihte ba~lad~~~~ bilinememektedir. ~ehirde bulunmu~~ arkeolojik belgeler 7. yüzy~l~n ortas~na kadar ç~kmaz. ~ehrin kurulu~uyla ilgili önerilen tarihler de~i~kendir. Buna ra~men ~ehrin kuru-lu~u, M.Ö. 7. yüzy~l~n ikinci yar~s~ndan (M.Ö. 631-600) tarihinden ba~la- t~lmaktad~r. M.Ö. 8. yüzy~lda Pontus k~y~lar~n~~ ke~fediyor, takip eden y~llarda da yerle~meler ba~l~yor. Greklerin Pontus k~y~lar~na yerle~me-lerinin birkaç nedeni vard~r. 1. cisi bölgenin maden, kereste, bol g~da Mi~-nüne sahip olmas~~ ve topraklar~n~n henüz daha i~lenmemi~~ (bakir) olmas~-d~r. Trapezus Persler zaman~nda Büyük Krala ödemelerde bulunuyordu. Büyük ~skender taraf~ndan Pers Imparatorlu~unun fethinden sonra kent Bergama Kral~~ Eumenes'e ba~land~26. Geç IIelenistik dönemde Pontus Kra-l~~ 6. Mithridates ile Roma aras~nda yap~lm~~~ olan Mithridates ~ava~lar~~ (M.Ö. 88-63) esnas~nda ~ehir bu kar~~~kl~ktan etkilenmemi~tir. 63 de Büyük Mithridaters'in ölümünden sonra Pontus Roma haki~~~iyetine girmi~~ ve bölgeye gelen Büyük Pompeius bu y~ldan itibaren bölgede bir dizi idari düzenlemeler yapm~~t~r. Bölge ilk önce Galatya Kral~~ Deiotaros'un (M.Ö. 64-40) kontrolüne b~rak~l~r, daha sonra bir süreli~ine Romaya ba~~ml~~ yerel krallar taraf~ndan (Darius, Polemon I, Pythodoris ve Polemon II) yönetilir. Bu süreç Roma imparatoru Neron (M.S. 54-68) zaman~na kadar devam ettirilir. Neron zaman~nda Pontus Bölgesi Galatia Eyaletine, Vespasian (M.S. 69-79) döneminde ise Galatia-Kappadokia birle~ik eyaletine ba~lan~r.

24 _{Arslan 2007, s. 46-48.} 25 _{Canons chronologiques,}_1.80. 26 •

(5)

TRAPEZUS SIKKE DARPIAR1 711

Hadrian (M.S. 117-138) ile birlikte Kappadokia Eyaletine girer ve bu du-rum Severus Alexander (222-235) ile sona erer ve kent tekrardan Pontus Eyaletine ba~lan~r. Bu durum Bizans imparatoru Justin I'in (M.S. 527-565) 535 y~l~ndaki idari reformuna kadar sürer. Trapezus Paphlagonia'daki Sinopelilerin kurmu~~ oldu~u bir Hellen kenti olarak ilk sikkelerini M.Ö. 4. yüzy~lda basurm~~ur.

Trapezus Sildceleri: ~ehirde bas~lan ilk sikkeler gümü~~ olup, Pers a~~r-l~k standarunda üretilmi~tir. Büyük (drahmi) ve küçük (diobol) iki tipini tan~d~~~m~z bu sikkelefin ön yüzlerinde, sakall~~ genç bir erkek (Hermes ?) ba~~~ ve arka yüzlerinde, masa üzerinde üzümler betimlenmi~tir. ~ehrin ad~, TPA ~eklinde masan~n ayaklar~~ aras~nda görülmektedir (bkz., kat. no. 1-2).

M.Ö. 4 yüzy~la ta~ihlenen bu iki erken gülnü~lefin d~~~nda, M.Ö. 4. yüzy~la tarihlenen iki gümü~~ sikke daha vard~r. Bunlardan birisi obol, di~eri hemiobol'dür. Her iki gümü~~ sikkenin ön yüzünde, defne taçl~~ Apollon ba~~~ sola ve arka yüzde, sa~a yüzen yunus bal~~~~ betimlenmi~tir. Arka yüzde, üstte, TPA (= Trapezus) k~saltmas~, altta ise, EY k~saltmas~~ yazmaktad~r. Bu iki sikke Paris Kabinesinde, Grand Duc Koleksiyonunda bulunmaktad~r'. Son yaymlarda, bu Apollon ve yunus bal~~~~ tasvirli gümü~~ sikkenin obol olan~, M.Ö. 2. yüzy~la tarihlenmi~tir". Söz konusu bu iki sikkenin resimle~i elimizde olmad~~~~ için burada gösteremedik. Fakat bu yay~n~n Trapezus için toplu bir yay~n olmas~~ nedeniyle bu erken gümü~~ örnelderin üçüncü tipini olu~turan bu küçük birimdeki sikkeleri de burada tan~tmak ihtiyac~n~~ duymaktay~z.

Burada resimleri olmayan Apollon ve yunus bal~kl~, obol ve hemiobol sikkelerin arka yüzlerindeki TPA k~saltmas~n~n, ~ehrin ad~n~n, k~saltmas~~ oldu~u öteden beri bilinmektedir. Ancak, EY lusaltmas~nm ne anlama gel-di~i henüz anla~~lm~~~ de~ildir. Biz burada bu EY k~saltmas~na bir yorum getirmek istiyoruz. EY (= EYEITETOY) veya (= EYTIATOPOE) s~fatlar~n~n bir k~saltmas~~ olabilir mi acaba diyoruz. E~er böyle olursa, bu sikke, Pontus krallar~ndan Mith~idates V, Evergetes (M.Ö. 150-120) veya Mithridates VI, Eupator (M.Ö. 120-63) zamanlar~nda bas~lm~~~ olmal~d~r. Evergetes s~fat~~ ta~~yan Pontus kral~~ Mithridates V'in yaln~zca bir sikkesi bilinmekte olup, ön yüzde kral~n diademli ba~~~ sa~a bakmaktad~r. Arka yüzde, BAZIAME MIOPAAATOY EYEPTETOY yaz~lar~~ ile sakall~, ba~~nda modius, elinde kartal tutan bir ki~i betimlenmi~tir. Sikkenin arka yüzünde,

27

Bkz., Rec. gen., s. 148, no. Sa ve 31).

(6)

712 MELIH ARSLAN

roP(=

y~l 173) ve MK monogram~~ da vard~r. Fakat bu sikke yay~nlarda sahte olarak tan~mlanm~~t~r'. Bu durumda, SNG BMC IX katalo~unun 296 numaras~nda yer alan, M.Ö. 2. yüzy~la verilen Apollon ve yunus tasvirli obol'ün tarihlenmesi do~ru kabul edilirse, bu sikkenin, Mithfidates V, Evergetes (M.Ö. 150-120) taraf~ndan T~-apezus'ta basur~lm~~~ bir sikke olma olas~l~~~~ kuvvetli bir ihtimaldir.

M.Ö. 4. yüzy~l ve 2. y~lda bastw~lm~~~ dört gümü~~ sikkelerin iki farkl~~ tipi ve dört ayr~~ a~~rl~k birimi görülmektedir. Bu ilk gümü~~ sikkelerden sonra, Roma Imparatorluk dönemine kadar kentte hiç sikke basur~lmanu~ur.

Kentin Roma Imparatorluk Dönemi sikkelerinin bas~mlar~~ ise, Trajan (M.S. 98-117) ile ba~lay~p, Philip II (M.S. 247- 249) döneminde sona er-mektedir.

imparatorluk dönemi sikkele~in arka yüzlerinde, kentin en çok sevdi~i kült olan Mid~ras tasvirlerine s~kl~kla yer verilmi~tir. Kentin ismi, TPAREZOYNTKIN ~eklinde yaz~lm~~t~r. Ayr~ca yar~-otonom bu bronz sikke-ler üzerinde, ba~lang~ç' M.S. 63 y~l~~ olan bölgesel era y~l~~ bulunmaktad~r. Böylece Trapezus darphanesinin imparatorluk bas~mlar~n~~ kesim yak~n bir tarihle bilmemiz mümkündür.

Mithras kültü, Persler taraf~ndan M.Ö. 5. yüzy~lda bölgeye sokulmu~~ ve Hellenistik Pontos Krallar' (Mithradates Hanedanl~~~) döneminde Mn kültü olarak çok yayg~n bir inan~~~ halini alm~~t~r.

Tanr~~ Mithras tasvirleri, ço~unlukla at üzerinde tasvir edilmekle bera-ber baz~~ sikkelerde ~ua taçl~~ ve Frigya ~apkal~~ büst olarak ta gösterilmi~tir. Roma Imparatorluk dönemi üretimlerinin yüzde doksan~nda tasvir edilen Mithras'~n d~~~nda Trapezus sikkelerindeki di~er tipler ~unlard~r: Athena; Dionysos; Hades-Serapis; Hermes; Nemesis; Serapis, Tyche ve Zeus. Ayr~ca ~ehrin ismi defne çelengi içinde yaz~lm~~t~r.

Görüldü~ü üzere, çok say~da imparator zamanmda sikke bast~r~n~~~ olan kent, tip çe~itli~i aç~s~ndan çok fakirdir. Sikkele~in arka yüz tasvirle~inin nerede ise tümü Mithras tasvirle~ine ayr~lm~~t~r. Bu yüzden arka yüz tasvir-lerinde, Mithras d~~~nda ancak 7 veya 8 farkl~~ tip çe~itlili~i görülmektedir. Trapezus sikkelerinde Mithras'~n 13 farkl~~ tiplemesi bulunmaktad~r. Iran kökenli bu tanr~~ daha çok at üzerinde, do~ulu tarz (tunik ve pantolon ile)

(7)

EZU S S~ KKE DARPI AR I 71 3

tasvir edilmi~tir. Ba~~nda Ph~ygia ba~l~~~, bazen ~ua taçl~. Bunlar a~a~~da gösterilmi~tir.

Mithras'~n Tasvir Tipleri:

Mithras büstü sa~a; Ph~ygia ba~l~kl~~ ve ~ua taçl~. Mithras büstü sola; Ph~ygia ba~l~kl~~ ve ~ua taçl~.

Mithras büstü sa~a; Ph~ygia ba~l~kl~, ~ua taçl~~ ve önde at proto~nu. Mithras at üzerinde sa~a; arkada, bir a~aç ve önde, bir sunak. Mithras at üzerinde sa~a; arkada, bir sunak.

Mithras at üzerinde sa~a; arkada, bir a~aç, önde, bir sunak ve üze-rinde karga olan sütun.

Mithras at üzerinde sa~a; arkada, bir a~aç, önde, bir sunak, üze-rinde karga olan sütun, geride ve önde me~ale ta~~yan iki ki~i.

Mithras at üzerinde sa~a; arkada, bir a~aç, önde, yüksek bir sütun. Mithras at üzerinde sa~a; arkada, bir a~aç, önde, bir sunak ve y~-lan.

Mithras at üzerinde sa~a; arkada, bir a~aç ve me~ale ta~~yan bir ki-~i ve önde, üzerinde karga olan yüksek bir sütun.

Mithras at üzerinde sa~a.

Mithras at üzerinde sa~a; arkada, bir a~aç, önde, bir sunak ve bo~-lukta, y~ld~z.

Mithras at üzerinde sa~a; önde, bir a~aç.

Tümü bronz olan Roma imparatorluk dönemi sikkelerinin ön yüzle-rinde, 14 imparatorun ve 6 imparatoriçe'nin portreleri tespit edilmi~tir. Tüm bu sikkeler içerisinde çok az yeni arka yüz kal~b~~ bulunmu~tur. Buna kar~~l~k, baz~~ kal~p varyasyonlar~~ ortaya ç~km~~t~r. 27 numaral~~ Julia Domna sikkesinin arka yüzündeki, Dionysoslu kal~p, 30 numaral~~ Caracalla'ya ait, 52.39 gr. a~~rl~ktaki madalyon sikke ve 35 numaral~~ Elagabalus sikkesindeki at üzerindeki Mithras'll kal~plar yeni kal~p va~yasyonlar~d~r. Katalo~umuzun 30 numaras~ndaki at üzerinde Mithras betimlemeli bu madalyon sikke, ~imdiye kadar hiçbir yay~ nda tan~t~lmam~~t~ r. Söz konusu bu ünik madalyon sikkeyi, ilk kez biz müzayede sat~~~ kataloglar~ndan bularak buraya ald~k.

(8)

714 MEI.~1 1 ARSLAN

Sonuç olarak bu yay~n~m~zla, M.Ö. 4. yüzy~la tarihlenen iki gümü~~ sik-ke ile 81 adet Roma dönemi siksik-kesi tan~t~lmaktad~r. Toplam 83 adeti bulan bu yay~ndaki sikkelerin 46's~~ Paris Kabinesinde, 27'si Trabzon Müzesinde ve 5 adeti de Ankara, Anadolu Medeniyetleri Müzesindedir. Ayr~ca 5 adet sikkeyi Istanbul Arkeoloji Müzesinden ve 1 adet ünik madalyonu müzayede sat~~~ katalo~undan buraya ald~k.

T~PLER, SEMBOLLER VE TANRI SIMGELER' A~aç : 23-25-27; 31-34 -36; 45-53;

56-57; 61-65; 76-80.

Alevli sunak : 23-27; 31-34,36,38; 45-53; 56-57; 61-64; 74,76-81. Asa: 39.

Asa (ucu topuzlu) : 39. Asma kütü~ü : 40.

At protomu : 14-22; 29-30.

Bereket boynuzu : 41-44; 58; 60; 66-69.

Çelenk : 5-11.

Chiton, uzun (= tunik benzeri bir elbise) : 23-27; 31-38;45-53; 56-57; 62-65; 74; 76-81.

Chlamys (= pelerin) : 23-27;31- 38;45-53; 62 - 65; 70-72; 74 - 81. Defne çelengi içinde yaz~: 5-11. Diadem taç: 56-61.

Dionysos ayakta: 28; 40; 54; 70-72. Drape : 3-4, 12-22; 29-30; 45; 56-61.

Erkek ba~~~ : 1-2. Genç erkek ba~~ : 1-2.

Gemi dümeni : 55, 58, 60; 66-68. Hades-Serapis ayakta: 39. Hayvan (dört ayakl~) : 83. Hermes ba~~ : 1-2. Kalathos (= polos) : 39. Kantharos : 28; 54; 70-72. Karga: 31-34; 65; 79-80. Kule taç : 69; 82. Masa: 1-2. Me~ale : 25; 37.

Me~ale ta~~yan ki~i : 25; 37. Mithras büstli : 3-4; 12-22; 29-30. Mithras at üzerinde : 23-27; 31-38; 45-53; 56-57; 61-65;74,76-81. Modius : 73. Palmiye dal~ : 59. Panter : 28; 40; 54. Patera : 41-44. Phrygia ba~l~~~~ : 3-4;12-27;29- 38;45-53;56-57 61-65; 74;76-81. Polos (= kalathos) : 39 Sakal: 1-2. Serapis ayakta: 59; 73. Silah taç: 3-4; 12-22; 29-30. Sütün : 31-34; 65; 78-80. Taçs~z ba~ : 13. Tanr~ça ayakta? : 83. Thyrsos : 28, 54, 70-72, 75 Türban: 69; 82. Tyche ayakta: 55; 58; 60; 66-68.

(9)

TRAPEZUS S~ KKE DARPLARI 715

Tyche büstü : 69; 82. Y~ld~z : 62; 73; 76.

Tyche oturuyor: 41-44. Zirh : 15-24; 31-4.4; 46-51;53-55;62-

Üzüm sallum~~ : 1. 73;76

Tablo 1: Yay~n~m~zda Yer Alan Roma imparator ve imparatoriçeleri

S~ra No: imparator ve ~mparatoriçeler: Katalog S~ra No :

Tl ajan Katalog No: 3-11

Antoninus Pius Katalog No: 12

Marcus Aurelius Katalog No: 13-14

Commodus Katalog No: 15-22

Septimius Severus Katalog No: 23-24

Julia Dornna Katalog No: 25-28

Caracalla Katalog No: 29-30-34

Elagabalus Katalog No: 35-44

Julia Paula Katalog No: 45

Severus Alexander Katalog No: 46-55

Orbiana Katalog No: 56-59

1 9. Julia Mantaca Katalog No: 60-61

Gordian III Katalog No: 62-73

Tranquillina Katalog No: 74-75

Philip I Katalog No: 76

Otacilia Severa Katalog No: 77-80

(10)

716 MEL.~ ll ARSLAN

Tablo 2: Roma Dönemi Trapezus Sikkelerinin Emisyon Say~lar~~ Emisyon: Era Y~l~-Bas~m Tarihi: Sikke Bast~ran ~mparatorlar:

I. N (=50) = M.S. 113- 114 Trajan ? Antoninus Pius 9H (=98) = 161-162 Lucius verus P (=100) -= 163-164 Marcus Aurelius

? Luchts Verus ve Faustina II

PK ( = 120) = 183-184 Commodus PKE ( = 125) = 188-189 Commodus

AAP (=131) = 194-195 Sept. Severus ve J. Domna EAP (=135) = 198-199 Geta ve Caracalla

AMP (=141) = 204-205 Septimius Severus PNF (=153) = 216-217 Caracalla ve Julia Domna PNE (=155) =- 218-219 Elagabalus ve Julia Paula PNÇ (=156) = 219-220 Elagabalus

PI--....A (=161) = 224-225 Severus Alexander ve J. Paula PEB (=162) = 225-226 Severus Alexander ve Orbiana PEF (=163) = 218-219 S. Alexander, Orbiana ve J.

Mamaea POE (=175) = 238-239 Gordian III P00 (=179) = 242-243 Tranquillina

11[P (=180) = 243-244 Gordian III ve Tranquilina AIIP (=181) = 244-245 Philip I, Otacilia ve Philip II

(11)

"I'RAPEZUS S~ KKE DARPIARI 717 ANT~K KAYNAKLAR L~STES~~

Appian Mithr. (= Appianus, Mithridateios)

Kullan~lan Metin ve Çeviri: Appian's Roman Histo~y. With an English translation by H. White, Reprint. Cambridge, Mass.-London 1912-1913 (The Loeb Classical Libra~y).

Apoll. Rhod. Argon. (= Apollonios Rhodios, A~gonautica)

Kullan~lan Metin ve Çeviri: The A~gonautica. With an English translation by R. C. Seaton, I-IV. Cambridge, Mass.-London 1967 (The Loeb Classical Libra~y).

An. Anab. (= Arrianus, Anabasis)

Kullan~lan Metin ve Çeviri: Arrian. With an English translation by P. A. Brunt I-II. Cambridge, Mass.-London 1976-1983 (The Locb Classical Libra~y). Ar~-. Periplus. (= Arrianus, Periplus Ponti Eu.xini)

Kullan~lan Metin ve Çeviriler: Ar~iani, Periplus Ponti Euxini. Arrianus'un Karadeniz Seyahati. Çev. ve Yor.: M. Arslan 2005 ~stanbul.

Av. Or. Ter. (= Avienus, Descriptio Orbis Terme)

Kullan~lan Metin: Rufi Festi Avieni, Descriptio Orbis Terrae. Ed. C. Müler. Geography Graeci Minores 11. Paris 1990.

Cels. Med. (= Celsus, De Medicina)

Kullan~lan Metin ve Çeviri: Celsus, De Medicina. With an English translation by W. G. Spencer I-II. Cambridge, Mass.-London 1935-1938 (The Loeb Classical Libra~y).

Gal. de Antid. (= Galenus, De Antidotis Libri II)

Kullan~lan Metin: Celsus, De Antidotis Libri Ed.C. G. K~~hn. Claudii Galeni Opera Ornnia, vol. XIV Leipzig: Knobloch 1927, rcpr. Hildesheim: Olms 1965: 362-1058.

Ksen. Anab. (= Ksenephon, Anabasis)

Kullan~lan Metin ve Çeviriler: Anabasis. With an English translation by C. L. Brownson

(12)

718 MELIH ARSLAN

Cambridge, Mass.-London 1968 (The Loeb Classical Libra~y).

Plin. nal. (= G. Plinius Secundus "Ya~l~", Naturalis Historia) Kullan~lan Metin ve Çeviri: Celsus, Pliny Natural History. With an English translation by H. R. Rackham, W. H. S. Jones, D. E. Eichholz I-X. Cambridge, Mass.-London 1938-1971 (The Loeb Classical Library).

Polyb. (= Polybios, Historiai)

Kullan~lan Metin ve Çeviriler: The Histories. With an English translation by W. R. Paton 1-Vi. Cambridge, Mass.-London 1922 vd. (The Loeb Classical Libra~y).

Prok. Aed. (= Prokopios, De Aedificiis)

Kullan~lan Metin ve Çeviriler: Procopios Caesariensis, De Aedificiis. Ed. J. Haury. Leipzig, Teubner. 1905-1913.

Prok. Beli. (= Prokopios, De Bellis)

Kullan~lan Metin ve Çeviriler: History of the Wars. With an English translation by H. B. Dewing. London-New York 1928 vd. (The Loeb Classical Libra~y).

Skylaks. perip/us. (= Skylaks, Periplus Scylacis)

Kullan~lan Metin: Periplus Scylacis. Ed. C. Miller. Geography Graeci Minores I. Paris 1990.

Strab. Geogr. (= Strabon, Geographika)

Kullan~lan Metin ve Çeviriler: The Geography of Strabo. With an English translation by H. L. Jones I-VIII. London, New Yol-k 1917-1932 (The Loeb Classical Libra~y).

Strabon, Co~rafya. Çev.: A. Pekman. ~stanbul 2000. Suet. gram. (= Suetonius, De Grammaticis et Rhetoribus)

Kullan~lan Metin ve Çeviri: The Lives of the Caesars. Ed. And translated J.C. Rolfe 141. Cambridge, Mass.-London 1951. (The Loeb Classical Libra~y).

(13)

FRAPEZIJS S~ KKE 1)ARP1 AR1 719

Verg. Ecl. (= Vergilius, Eclogue)

Kullan~lan Metin ve Çeviriler: Virgil, Eclogue,. Georgics, Aenid, the Minor Poeins. With an English translation by H. Fairclough 1-Il. Cambridge, Mass.-London 1966-1967 (The Loeb Classical Library).

FAYDALI KAYNAKÇALAR VE KISALTMALARI

ARSLAN 1991 M. Arslan, "Pontus ve Paphlagonia Bölgesi ~ehir sikkeleri". Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1990 Y~ll~~~. Ankara 1991: 144-175.

ARSLAN 1997 M. Arslan, "Anadolu Medeniyetleri Müzesinde

Bulunan Pontus Krall~~~'na ve Pontus Kentlerine Ait Roma Devri Sikkeleri". Arkeoloji De~gisi V . (Edited by II. Malay) E.Ü. Edebiyat Fakültesi Ya-y~nlar~. ~zmir 1997: s. 101-102.

ARSLAN 2007 M. Arslan, Mithradates VI Eupator, Roma'n~n Bü-

yük Dü~man~. ~stanbul 2007.

BERNIIARDY 1974 G. Bernhardy, Dionysius Periegetes 1-Il, cum vetustis

co~nmentariis et interpretationibus ex recensione et cum annotatione. Hildesheim-New Yol-k 1974.

BERNIIARD 1949 M. Bernhard, "Dionysos und seine Familie auf griechen Münzen (Numismatischer Beitrag zur Ikonographie des Dionysos), in: Jahrbuch für Numismatik und Geldgeschicte I. 1949: 7-175. BMC PONTUS W. Wroth, B~itish Museum Catalogue of Greek Coins.

Pontus, Paphlagonia, Bithynia and the Kingdom of

BOSPOTOS. London 1889.

GOLENKO 1963 K. V. Golenko, "Moneta dai ritrovamenti nella fortezza di Sukhumi (Sebastopolis), 1952 [test° in russo], in: Trudy Abkhazskogo Instituta lazbeka Literatmy i Istorii 33-34. 1963: 254-257.

CUMONT 1939 F. Cumont, "Mithra en Asie Mineure", dans W. M. Calder et J. Keil (eds), Anatolian Studies presented to

William Hepburn Buckler, Manchester 1939: s.

(14)

720 _{MELII I ARSLAN}

EHLING 2001 _{K. Ehling, "Mithras equitans auf den}

Kaiserzeitlichen Münzen von Trapezunt", Epigraphica Anatolica, 33, 2001: s. 129-133.

FRENCH 1984 _{D. II. French, "Classis Pontica". Epgraphica}

Anatolica 4 (1984): 53-60.

GOLENKO 1964 _{K. V. Golenko, La circolazione fiduciaria in Colcide}

durante repoca romana [testi in russo], Leningrad 1964.

HUNTER II _{G. MacDonald, Catalogue of Greek Coins in the}

Hunterian Collection. University of Glasgow, II, Glasgow 1901.

IMHOOF, GM _{F. Imhoof-Blurner, Griechische Münzen, München}

1890.

IRELAND 2000 _{S. Ireland, Greek, Roman and byzantine Coins in the}

Museum at Amasya (ancient Amaseia), Turkey. Londra 2000.

ISIK 2000 _{A. I~~k, Antik Kaynaklarda Karadeniz Bölgesi. Ankara} 2000.

JANSSENS 1969 _{Janssens, Trebizonde en Colchide. Bruxelles 1969.} LESCHHORN 1993 _{W. Leschhorn, Antike ren. Zeitrechnung, Politik und}

Geschichte in~~ Schwarzmeerraum und in Kleinasien nördlich des tauros. Stuttgart 1993.

LIMC _{Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae.}

LINDGREN I _{H. Lindgren and F. Kovack, Ancient Bronz Coinage}

of Asia Minor and Levant. San Mateo 1985.

LORIOT 1976 _{X. Loriot, "Le Pontau III e si&le de Notre}

Bulletin de la Socic;t6 nationale des Antiquares de France, (1976): 44-61.

MAGIE 1966 _{D. Magie, Roman Rule in Asia Minor, to the End of the}

third Centuly afier Christ. 2 yol., Princeton 1950.

MITCHELL 1993 _{S. Mitchel, Anatolia. Land, Men and Gods in Asia}

Minor. 2 yol., Oxford 1993.

KAPANAZDE 1966 _{D. G. Kapanazde, "Scoperte numismatische deha} spedizione archeologica a pitsunda, 1953-1959, [testi in russo], in: Vestnik Drevnei Istorii 4 (1966): 173-179.

(15)

TRAPEZUS S~ KKE 1)ARPLAR1 721 OLSIIAUSEN 1991 PRICE, NC 1971 REC. GEN REMY 1989 REMY 1990 ROSENQVIST 1991 SNG AULOCK SNG BMC IX SNG BMC XI

E. Olshausen, "Feste Grenzen und wandernde Völker: Trapezus und die Boraner. Ein Beintrage zur Migrations und z~~ r Grenzenraumproblematik" ~urada: Varia Anatolica V: Pontica I;Recherches sur

l'histoire de Pont dans l'antiquite. Ed. B. Remy,

~stan-bul (1991): s. 25-37.

M. J. Price, "Greek Imperial Coins, Some recent Acq~~isition By The British Museum". NC 1971 (London 1971): 121-134.

W. Waddington, W. Babelon and T. Reinach,

Recueil Gneral des Monnaies Grecques d'Asie Nlinuere.

Paris 1904.

B. Remy, Les Ca~rieres senatoriales dans les provinces

romaines d'Anatolie au Haut Empire (31 av. J.-C.- 284 ap. J.-C.): Pont-Bithynia, Galatie, Cappadoce, Lycie-Pamphylie et Cilicie. Varia Anatolica II,

~stanbul-Paris 1989.

B. Remy, "Les sites cötiers du Pont-Euxin, de ter-me â Trabzon dans l'antiquit, II : Les r&its de voyageurs, dans Congi6 international sur la iner

Noire, Samsun, 1990: 562-583.

J. O. Rosenqvist, "The Hagiographical Evidence of Mithraizm in Trebizond: Local Tradition or Learned Design ?". Eranos, 89, (1991): s. 107-120.

Sylloge N7,11111110111111 Graecorum Deutschland Sammlung Hans von Aulock. Pontus, Paphlagonien- Bithynien

1-1049 und 6674-6790. Berlin 1957-1967.

Sylloge Nummortt~n Graecorum, British Museun~. Vol-ume IX, Part I: The Black Sea. London 1993. Sylloge Nun~morum Graecorun~, British Museum. Vol-ume XI: The William Stancomb Collection of Coins of Black Sea Region. London 2002.

The Royal Collection of Coins and Medals. Danish Na-tional Museum. Copenhagen 1955.

Sylloge NUMMOTU111 Graecorum, Fitzwilliam Museum, Cainbridge. London 1971.

SNG COP.

SNG FITZWILLIAM

(16)

722 _{MEL~ II ARSLAN}

SNG FINLAND II _Sylloge _NUMMOTWIll _{Graecorum Finland, The Erkki}

Keckman Collection in the Skopbank Helsinki, Band II, Helsinki 1999.

SNG RIGHETTI _{B. Kapossy, Schweiz II : Münzen der Antike. Kata-} log der Sammlung Jean-Pierre Righetti ini Beini- schen Historischen Museum. Bern 1993.

SNG TUBINGEN _{Sylloge Nummorum Graecorum, Münzsammlung Uni-} versikit Tübingen, Heft 3 : Akarnanien-Bithynien. Berlin 1985.

VERMASEREN 1960 J. Vermaseren, Mühra, ce dieu mTste%rieux. Paris- Bluxelles 1960.

VISMARA _{N. Vis~nara, Monetazione provinciale romana, Il,} Collezione Winsemann Falghera, yol. 4 (Maximinus- Aemilianus), Milan 1992.

WEBER _{L. Forrer, The Weber Collection of Greek Coins. Vol.} III. London 1929.

WOJAN 2006 _{F. Wojan, "Trapezonte du Pont sous l'empire} romaine: etude historique et co~pus monetaire". Revue Numismatique, say~: 162, (2006): s. 181-230.

(17)

TRAPEZUS S~~ KKE DARP1AR1 793

KATALOG M.Ö. 4. Yüzy~l

Ö. Y. _{Erkek ba~~~ (Hermes ?) sola; ba~~nda defne çelenkli} taç ve hafif sakall~.

A. Y. _{Masa üzerinde üzüm salk~ mlar~~ ve masan~ n bacak-} lar~~ aras~nda, TPA.

Env. No. FG 451 (Paris Kabinesi).

Ölç/A~r/Yön AR Drahmi; 21 mm; 5.73 gr.

Ref Rec.On., no. 1; BMC Pontus, no. 1; SNG Aulock, no. 6782.

Ö. Y. _{Genç erkek ba~~~ sa~a; ince defne çelenkli taçl~~ ve} hafif sakall~.

A. Y. Masa ve üzerinde, TPA.

Env. No. 1392 (Paris Kabinesi, Grand Duc).

Ök/A~r/Yon AR Diobol; 13 mm; 1.25 gr.

Ref Rec.On., no. 1; BMC Pontus, no. 2 (benzer); SNG Aulock, no. 6783 (benzer).

Trajan (M.S. 98-117)

Ö. Y. AYTO.KAIC.NEP.TPAIANOC FEP.AA.

Trajanus'un defne taçl~~ büstü sola.

A. Y. _{TPAIIEZOYNTIVVN ETOYC N (50) = 113/4}

y~l~.

Mithras'~ n ~ua taçl~, Phrygia ba~l~kl~~ ve drapeli büstü sa~a.

Ök/A~r/Yon AE. 31 mm; 13.98 gr.

Ref Rec.On., no. 4; Wojan 2006, no. 3b.

Ö. Y. _{A [YTIO.IKAIC .N1 EP.TPAIA NOC CE.FEP.AA.} Trajanus'un defne taçl~~ büstü sola.

A. Y. _{TP[AHEZOYNTI]WN ETOYC N (50) = 113/4}

y~l~.

Mithras'~ n ~ua taçl~, Phrygia ba~l~ kl~~ ve drapeli büstü sa~a

Env. No. 13-8/4-90 (Ankara, Anadolu Medeniyetleri Müze- si).

(18)

724 MELIH ARSLAN

Ref Rec.On., no. 4; Arslan 1997, no. 190; Wojan 2006, no. la.

Ö. Y [AYTO.KAIC.TPAIANOC CEB.FEP.AA.]

Trajanus'un defne taçl~~ büstü sola.

A. Y. _{TPAHE I ZDYNTI I WN ET. N (50) = 113/4 y~l~.} ~ehrin ad~~ defne çelengi içine yaz~lm~~.

Ölç/A~r/Yön AE. 22 mm; 6.17 gr; 6°

Ref Rec.On., no. 7; SNG Tübingen, no. 2072; Wojan 2006, no. 6b.

Ö. Y. [AYTO.KAIC.TPAIlANO[C CEB.FEP.AA.]

A. Y. _{TPALIE I ZOYNTI I WN ET. N (50) = 113/4 y~l~.} ~ehrin ad~~ defne çelengi içine yaz~ lm~~.

Env. No. 1184 (Trabzon Müzesi).

Ölç/A~r/Yon AE. 24 mm; 6.23 gr; 5'

Ref Rec.On., no. 7; Hunterian II, 1163; Wojan 2006, no. 6c.

Ö. Y. [AYTO.KAIC.TPAIlANOC CEB.FEP.AA.

Not. Solda dikdörtgen kontrmark çt~ kurlugu içinde, tam okunamayan üç harf var.

A. Y. TPAIIE ZOYNTI I WN ET. [N (50) = 113/4

y~l~].

~ehrin ad~~ defne çelengi içine yaz~lm~~.

Env. No. 1185 (Trabzon Müzesi).

Ölç/A~r/Yön AE. 28 mm; 7.78 gr; 12°

Ref Rec.On., no. 7; Wojan 2006, no. 12a.

Ö. Y. [AYTO.KAIC.TPAIlANOC[ CEB. FEP. AA.] Trajanus'un defne taçl~~ büstü sola.

A. Y. _{TPAHE I ZOYNTI I WN ET. N (50) = 113/4 y~l~.}

~ehrin ad~~ defne çelengi içine yaz~ lm~~.

~olç/A~r/Yön AE. 24 mm; 7.76 gr; 12°

(19)

TRAPEZUS S~ KKE DARPIARI 725

9. Ö. Y. [AYTO.KAIC.TPAIJANOC CEB. FEP. AA.

A. Y _{TPAI1E I ZOYNTI I WN ET. N (50) = 113/4 y~l~.} ~ehrin ad~~ defne çelengi içine yaz~ lm~~.

Olç/A~r/Yön AE. 23 mm; 7.52 gr; 6°

Ref Rec.On., no. 7; Wojan 2006, no. 8a (benzer).

lo. Ö. Y AYTO.KAIC.TPAI]ANOC [CEB. FEP. AA.]

A. Y. [TP]AIIE I ZOYNTI I WN ET. N (50) = 113/4 y~l~.

~ehrin ad~~ defne çelengi içine yaz~lm~~.

Env. No. 4119 (~stanbul Arkeoloji Müzesi).

Cilç/A~r/Yön AE. 22 mm; 5.89 gr; 7°

Ref Rec.On., no. 7; Wojan 2006, no. Ila.

Ö. Y. AYT.KAIC.NEP.TPA[IANOC A]AK.

Trajanus'un defne taçl~~ büstü sa~a.

AY. _{TPAIIE I ZOYNTI I 'WN ET. N (50) = 113/4 y~l~.} ~ehrin ad~~ defne çelengi içine yaz~ lm~~.

Ök/A~r/Yön AE. 23 mm; 9.42 gr; 6°

Ref Rec.On., no. 7; Wojan 2006, no. 16a. Antoninus Pius (M.S. 138-161)

Ö. Y. [AY.ANMNEINOC C.]

Antoninus Pius'un defne taçl~~ ba~~~ sa~a.

A. Y. [TPAIIEZOYNTIVVN]

Mithras'~n ~ua taçl~, Phrygia ba~l~ kl~~ ve drapeli büstü sa~a

OVA~r/Yön AE. 22 mm; 8.10 gr; 6°

Ref Rec.On., no. 9 (benzer); Wojan 2006, no. 18a. Marcus Aurelius (M.S. 161-180)

Ö. Y. _{AYTOKP. A[NTmNEINOC]}

(20)

726 MEL~ I I ARSLAN

A. Y. TPAIIE[ZOYNTIWN].

Mithras'~n ~ua taçl~, Phrygia ba~l~ kl~~ ve drapeli büstü sa~a

Ölç/A~r/Yön AE. 21 mm; 5.65 gr; 6°

Ö. Y. _{[AYTOKP.ANToNlEINOC}

Marcus Aurelius'un taçs~z ba~~~ sa~a.

A. Y. _{[TPA.111EZOYNITWN}

Mithras'~n ~ua taçl~, Phrygia ba~l~ kl~~ ve drapeli büstü sa~a; önde, at protomu.

Ölç/A~r/Yön AE. 22 mm; 8.81 gr; 6°

Ref Rec.On., no. 24 (Macrinus); Wojan 2006, no. 22a. Commodus (M.S. 172-192)

Ö. Y _{[AY. K. M.KOM.ANTcoNIN.CEB.].}

Commodus'un defne taçl~, paludamentumlu ve z~rhl~~ büstü sa~a.

A. Y. _{[TPAIIEZOYNTIVVN].}

Mithras'~n ~ua taçl~, Phrygia ba~l~ kl~~ ve drapeli büstü sa~a; önde, at protomu.

OVA~r/Yön AE. 26 mm; 8.95 gr; 6°

Ref Rec.On., no. 1 1; SNG Schweiz II, no. 589; Wojan 2006, no. 27b.

Ö. Y. _{AYT.K.M.AYP.KOM.[ANT.CEB.1.}

A. Y. _{UPA11-1E[ZOYINTIWN ET PK (120) = 183/4} y~l~.

Mithras'~n ~ua taçl~, Phrygia ba~l~kl~~ ve drapeli büstü sa~a; önde, at protomu.

Env. No FG 455 (Paris Kabinesi).

01ç/A~r/Yön AE. 26 mm; 10.45 gr; 6°

Ref Rec.On., no. 12; SNG Aulock, no. 6784; Wojan 2006, no. 30a.

(21)

TRAPEZUS S~ KKE DARPI ./1121 727

Ö. Y. AYT.K.M.AYP.KOM.ANT.CEB.

A. Y. TPAIIEZO[Y]N[TIWN ET] PK (120) = 183/4

y~l~)

Mithras'~ n ~ua taçl~, Phrygia ba~l~ kl~~ ve drapeli büstü sa~a; önde, at protomu.

Env. No. FG 456 (Paris Kabinesi)

Ölç/A~r/Yön AE. 27 mm; 12.40 gr; 6°

Ref Rec.On., no. 12; SNG Aulock, no. 6784; Wojan

2006, no. 3 1 a.

Ö. Y. AYT.K.M.AYP.KOM.[ANT.CEB.]

AY. TPAIIEZOYN[TIVVN ET] KPE (125) = 188/9 y~l~. Mithras'~n ~ua taçl~, Phrygia ba~l~ kl~~ ve drapeli büstü sa~a; önde, at protomu.

Env. No. 1395 (Paris Kabinesi, Grand Duc)

ölç/A~r/Yön AE. 27 mm; 10.11 gr; 5'

Ref Rec.On., no. 12; SNG Aulock, no. 6784; Wojan

2006, no. 29a.

Ö. Y. AYT.K.M.AYP.KOM.ANT.CEB.

A. Y. TPAIIEZOYNTIWN ET KPE (125) = 188/9 y~ l~. Mithras'~n ~ua taçl~, Phrygia ba~l~ kl~~ ve drapeli büstü sa~a; önde, at protomu.

Env. No. 1154 (Trabzon Müzesi)

Ölç/A~r/Yön AE. 27 mm; 12.12 gr;

Ref Rec.On., no. 13 (arka yüz), no. 14 (ön yüz); Wojan 2006, no. 30a (benzer).

Ö. Y. AYT.K.M.AYP.KOM.ANT.CEB.

A. Y. TPAHEZOYNT1WN ET KPE (125) = 188/9 y~ l~ . Mithras'~n ~ua taçl~, Phrygia ba~l~kl~~ ve drapeli büstü sa~a; önde, at protomu.

(22)

728 MEL~ II ARSLAN

Ölç/A~r/Yön AE. 27 mm; 12.81 gr; 6°

Ref Rec.g~n., no. 13; Arslan 1997, no. 191; Wojan 2006, no. 29c.

Ö. Y. _{[AY.K.] M.AYP.KOM.ANT.CEB.}

A. Y. _{[TPAIIEZOYNTIWN E]T KPE (125) = 188/9 y~l~.} Mithras'~n ~ua taçl~, Phrygia ba~l~kl~~ ve drapeli büstü sa~a; önde, at protomu.

ölç/A~r/Yön AE. 28 mm; 14.19 gr;

Ref Rec.g~n., no. 12; Wojan 2006, no. 32c (benzer).

Ö.Y. _{[AY.K. M.] AYP.[KOM.ANT.CEB.1.}

A. Y _{[TPAI1EZOYNTIWN ET KPE (125) = 188/9 ?)]} Mithras'~n ~ua taçl~, Phrygia ba~l~kl~~ ve drapeli büstü sa~a; önde, at protomu.

Env. No. _{4121 (~stanbul Arkeoloji Müzesi).}

04/A~r/Yan AE. 27 mm; 10.44 gr;

Ref Rec.g~n., no. 12 (benzer); Wojan 2006, no. 31a. Septimius Severus (M.S. 193-211)

Ö. Y. _{AY.[KAI.A.CERCEYKIIEPT.CEB.].}

Septimius Severus'un defne taçl~, paludamentumlu ve z~rhl~~ büstü sa~a.

A. Y. _{[TPAIIEZOYNTIWN AAP (131) = 194/5 y~l~?].} Mithras at üzerinde sa~a yürüyor; Phrygia ba~l~~~, chiton ve chlamys (pelerin) giymi~; arkada a~aç; önde alevli sunak.

Ölç/A~r/Yön AE. 33 mm; 19.52 gr; 6°

Ref _{Rec.g~n., no. 16; Wojan 2006, no. 34a (benzer).} O. Y _{AY..KAI.[A.CEII.CEYHTIEPT.CEB.1.}

Sept. Severus'un defne taçl~, paludamentumlu ve z~rhl~~ büstü sa~a.

(23)

"FRAPEZUS S~ KKE DARPIARI 799

A. Y. [TPAIIEZOYNITWN]

Mithras at üzerinde sa~a yürüyor; Phrygia ba~l~~~,

chiton ve chlamys (pelerin) giymi~. Not. arkada

a~aç, önde alevli sunak ve era y~l~~ yok.

Env. No. 812/17 (~stanbul Arkeoloji Müzesi).

Ölç/A~r/Yön AE. 33 mm; 21.64 gr; 6°

Ref Rec.gb., no. 17; Wojan 2006, no. 34a.

Julia Domna (Septimius Severus'un e~i)

Ö. Y. IOYAIA AO—MNA CEBACT.

Julia Domna'n~n drapeli büstü sa~a.

A. Y. TPAI1EZOYNTIWN ETOYC I AAP (131)

194/5 y~l~.

chiton ve chlamys (pelerin) giymi~; arkada, a~aç ve

me~ale ta~~yan bir ki~i; önde, alevli sunak.

Ölç/A~r/Yön AE. 30 mm; 19.80 gr; 12°

Ö. Y. IOYAIA 40[MNA CEBACT.]

Julia Domna'n~ n drapeli büstü sa~a.

A. Y. ETPAIIEZDYNTIWN

ETOYC EAP (135) = 198/9 y~l~ ?].

chiton ve chlamys (pelerin) giymi~; önde. alevli

sunak.

Ölç/A~r/Yön AE. 32 mm; 22.74 gr; 8'

Ref Wojan 2006, no. 37a (benzer).

Ö. Y. [IOYIAIA AOMNA Al/Toy.] .

Julia Domna'n~n drapeli büstü sa~a.

A. Y. TPAIIEZOYNTIWN EAP (135) = 198/9 y~l~.

chiton ve chlamys (pelerin) giymi~; arkada, a~aç;

önde, alevli sunak.

Ölç/A~r/Yön AE. 34 mm; 20.08 gr; 12'

(24)

730 _{MELIH ARSLAN}

Ö. Y. _{IOYAIA AOMNA AYFOYCTA.}

Julia Domna'n~n drapeli büstü sa~a.

A. Y. _{TPAIIEZOYNTI—DN ET PNI-(153) = 216/7y~l~.}

Dionysos ayakta sola; ç~plak, sa~~ elinde kantharos ve sol elinde thyrsos tutuyor; solda, ayaklar_~~ ya-n~nda panter.

Env. No. 1972/924 (Paris Kabinesi).

01ç/A~r/Yön AE. 31 mm; 16.25 gr; 6°

Ref Wojan 2006, no. 51a.

Caracalla (M.S. 198-217)

Ö. Y. _{[AY.K..M.AYP.ANTWNEINOC ...].}

Genç Caracalla'n~n defne taçl~~ ba~~~ sa~a.

A.Y. _{[TPAIIEZOYNJTIWN ETOYC EAP ? (135) =}

198/9 y~l~].

Mithras'~n ~ua taçl~, Phrygia ba~l~kl~~ ve drapeli büstü sa~a; önde, at protomu.

Env. No. 1374 (Trabzon Müzesi).

Ölç/A~r/Yön AE. 27 mm; 10.81 gr; 12°

Ref _{Irnhoof-Blumer, GM, no. 74; Wojan 2006, no. 41a.}

Ö. Y. _{[AY.K..M.AYP.ANTWNEINOC}

Genç Caracalla'n~n defne taçl~~ ba~~~ sa~a.

A. Y. _{[TPAIIEZOYNTIW]N [ETOYC EAP ?]}

Mithras'~n ~ua taçl~, Phrygia ba~l~kl~~ ve drapeli büstü sa~a; önde, at protomu.

Env. No. 35-3/1 -2008 (Ankara, Anadolu Medeniyetleri Mü- zesi).

Ök/A~r/Yön AE. 26 mm; 11.60 gr; 12°

Ref _{Trabzon örne~i ile ayn~~ kal~p; Wojan 2006, no. 41a.} Ö. Y. _{AYT.KAI.M.AYP.ANTSININOC CEB.}

Caracalla'n~n defne taçl~, paludamentumlu ve z~rhl~~ büstü sa~a.

A. Y. _{TPAIIEZOYN[THIN] —}

ET PNF (153) = 216/7 y~l~~

Mithras at üzerinde sa~a yürüyor; Phrygia ba~l~~~,

chiton _{ve chlamys (pelerin) giymi~; arkada, a~aç;}

önde, alevli sunak ve onun önünde, tepesinde karga olan sütun vard~r.

(25)

'FRAPEZUS S~ KKE DAIM ,ARI 731

Env. No. www.coinarchives.com Ancient Coins Home, nr.,

4574

Ök/A~r/Yön AE. Madalyon30, 52.39 gr.

Ref www.coinarchives.com Ancient Coins Home, katalog no., 2

Ö. Y. [AY.K.M.AY)P.ANT[S2NINOC1.

Caracalla'n~ n defne taçl~, paludamentumlu ve z~ rhl~~ büstü sa~a.

A. Y. _{ITPAI~EZOYNTkON —}

ETI PNF (153) = 216/7 y~l~.

Mithras at üzerinde sa~a yürüyor; Phrygia ba~l~~~, chiton ve chlamys (pelerin) giymi~; arkada, a~aç; önde, alevli sunak ve onun önünde, tepesinde karga olan sütun.

Ölç/A~r/Yön AE. 30 mm; 16.30 gr; 6°

Ö. Y. [AYIK.M.AY]P.AN[MNINOC].

Caracalla'n~n defne taçl~, paludamentumlu ve z~ rhl~~ büstü sa~a.

A. Y. [TPAEIEZOYNTIo~N —

ET]PNF (153) = 216/7 y~l~.

Mithras at üzerinde sa~a yürüyor; Phrygia ba~l~~~, chiton ve chlamys (pelerin) giymi~; arkada, a~aç; önde, alevli sunak ve onun önünde, tepesinde karga olan sütun.

Ölç/A~r/Yön AE. 34 mm; 11.90 gr; 12°

Ö. Y. [AYT.K.IM.AYJP.ANTS4NINOC CEB.1

Caracalla'n~n defne taçl~, paludamentumlu ve z~rhl~~ büstü sa~a.

A. Y. [TPAHEZOYNTIcoN — LIT PNF (153) = 216/7 y~l~.

Mithras at üzerinde sa~a yürüyor; Phrygia ba~l~~~, chiton ve chlamys (pelerin) giymi~; arkada, a~aç;

Söz konusu bu ünik madalyon sikke, lu~ p://www.coinarchives.com müzayede sitesin-den buraya al~ nm~~t ~r.

(26)

732 _{M EL~~ I I ARSLAN}

önde, alevli sunak ve onun önünde, tepesinde karga olan sütun.

OVA~r/Yön AE. 33 mm; 19.23 gr; 70

Ref Rec.On., no. 20; Wojan 2006, no. 49a (benzer). Elagabalus (M.S. 218-222)

O. Y. _{[AY.K.M.AYH.ANTWNINOC].} _{Elagabalus'un}

defne taçl~, paludamentumlu ve z~rhl~~ büstü sa~a.

A Y. _{TPAIIE[ZOYNTkoN ET PNE (155) = 218/9) ?I}

Mithras at üzerinde sa~a yürüyor; Phrygia ba~l~ kl~,

chiton ve chlamys (pelerin) giymi~.

Env. No. 1121(Trabzon Müzesi).

Ök/A~r/Yön AE. 33 mm; 17.92 gr; 60

Ref Rec.On., no. 29; Wojan 2006, no. 54a (benzer).

Ö. Y. _{AY.K.M.AYH.AN[TWNINOC].}

Elagabalus'un defne taçl~, paludamentumlu ve z~rhl~~ büstü sa~a.

A. Y _{[TPAIIEZOYNTIcoN ET PNE?.]}

Mithras at üzerinde sa~a yürüyor;Phrygia ba~l~kl~,

chiton ve chlamys (pelerin) giymi~; arkada a~aç;

önde alevli sunak.

ok/A~r/Yön AE. 29 mm; 12.54 gr; 6°

Ref Rec.On., no. 29; SNG Aulock,

no. 6785 (Caracalla); Wojan 2006, no. 64c (benzer).

Ö. Y _{AY.K.[M.AYH.ANTWNINOC].}

A. Y. _{[TPAIIEZOYNTIoN T PNE ?].}

Mithras at üzerinde sa~a yürüyor;

Phrygia ba~l~~~, chiton ve chlamys (pelerin) giy-mi~; arkada bir ki~i, elinde me~ale ta~~yor.

Env. No. _{1008/18 (~stanbul Arkeoloji Müzesi).} Olç/A~r/Yön AE. 32 mm; 16.29 gr; 70

(27)

TRAPEZUS S~ KKE DARPI ARI 733

Ö. Y. AY.K.M.AY.ANTcoN[INOC I.

Elagabalus'un defne taçl~, paludamentumlu ve z~ rhl~~ büstü sa~a.

A. Y. [TPAMEZOYNTItoN ET PNç (156)=219/20

y~ l~.

Ölç/A~r/Yon AE. 29 mm; 8.57 gr; 12°

Ref Rec.On., no. 29; SNG Aulock, no. 6785

(Caracalla); Wojan 2006, no. 64c.

Ö. Y. [AY.K.M.A]Y1).—ANnoNINOC Elagabalus'un

defne taçl~, paludamentumlu ve z~rhl~~ büstü sa~a.

A Y. TPAIIEZO—Y—NTIoN—ET I PNli (155) = 218/9

y~l~. Ilades-Serapis ayakta sola; ba~~nda polos (kalathos), sa~~ elini kald~rm~~~ ve sol elinde ba~~~ topuzlu asa tutuyor.

Env. No. 1155 (Trabzon Müzesi)

Ök/A~r/Yon AE. 31 mm; 13.76 gr;

Re' Rec.On., no. 22; Arslan 1997, no. 192; Wojan 2006, no. 71a (benzer).

Ö. Y. [AYT.KJAI.MAP.AYP.ANT[oNINOC I

AY. TPAIIEZOY—NTIcoN ET PNE (155) = 218/9 y~l~.

Dionysos ayakta cepheden; ç~ plak, asma veya sarma~~kl~~ taç giymi~, uzun saçlar~~ omzuna inmi~, sa~~ elini ba~~n~n üzerine kald~ rm~~; sol dirse~inin alt~nda bir asma kütti~ü ve solda, sa~~ aya~~~ yan~nda, çomel~ni~~ panter.

Ölç/A~r/Yon AE. 34 mm; 15.74 gr; 8°

Ö. Y. [AY.K1M.AYP.ANT[WNINOCI. Elagabalus'un

(28)

734 MELIH ARSLAN

A.Y. _{TPAIIEZOYN—IIWN ET PNÇ (156) = 219/20}

y~l~. Tyche sola °tutuyor; sa~~ elinde patera, sol elinde bereket boynuzu tutuyor.

ölç/A~r/Yön AE. 30 mm; 16.18 gr; 6°

Ö. Y. _{[AY.K1M.AY.ANT[WNIN0C1.} _{Elagabalus'un} defne taçl~, paludamentumlu ve z~rhl~~ büstü sa~a. A. Y. _{TPAIIEZO—YNTTWN I T PNÇ (156) = 219/20}

y~l~.

Tyche sola oturuyor; sa~~ elinde patera, sol elinde bereket boynuzu tutuyor.

Ölç/A~r/Yön AE. 32 mm; 10.67 gr; 12'

Ö. Y. _{AY.K.M.AY.ANMNINOC.}

A. Y. _{[TPAIIEZOYNT10.)N E T] PNÇ (156)} 219/20 y~l~.

Ök/A~r/Yön AE. 27 mm; 9.95 gr; 10°

Ö. Y. _{AY.[K.M.]AY.AN[TWNINOC1}

A. Y. _{TPAIREZDYNTIWIN I ET PNh (156) =} 219/20 y~l~.

Ök/A~r/Yön AE. 27 mm; 8.42 gr;

(29)

TRAPEZUS S~ KKE DAR1'LAR1 735

Julia Paula (Elagabalus'un e~i)

Ö. Y. IOYAIA AYFOY.

Julia Paula'n~ n drapeli büstü sa~a.

A. Y. TPAIIE7_,OYNTIWN ET PNE (155) = 218/9 y~ l~ . Mithras at üzerinde sa~a yürüyor; Phrygia ba~l~~~,

chiton ve chlamys (pelerin) giymi~; arkada, a~aç; önde, alevli sunak.

Ölç/A~r/Yön AE. 29mm; 11.70 gr; 12°

Ref Rec.g~n., no. 32; M. Price, NC 1971, p. 124, no. 3; Wojan 2006, no. 63b.

Severus Alexander (M.S. 222-235)

Ö. Y. AY.K.M.AY.[CE10Y.AAEEANAPOC.

Severus Alexander'in defne taçl~, paludamentumlu ve z~ rhl~~ büstü sa~a.

A. Y. _{TPAIIEZOYNTIWN E PEB (162) = 225/6 y~l~.}

Ölç/A~r/Yon AE. 28 mm; 12.54 gr;

Ref Rec.g~n., no. 34; BMC Pontus, no. 3; SNG

Aulock, no. 6787; Wojan 2006, no. 85b.

Ö. Y. [AY.K.M.AYJCEOY. AAEEANA[POC].

Severus Alexander'in defne taçl~, paludamentumlu ve z~rhl~~ büstü sa~a.

A. Y. _{TPAIIEZOYNTIWN T PEB (162) = 225/6 y~l~.}

Ölç/A~r/Yön AE. 26 mm; 11.66 gr; 4°

Ref Rec.g~n., no. 33; BMC Pontus, no. 3; SNG

Aulock, no. 6787; Imhoof-Blumer, GM, no. 74; Wojan 2006, no. 86b.

Ö. Y. lAY.K.M.A.ICEOY. AAEEANAPOC

(30)

736 MEL~ II ARSLAN

A. Y. _{TPAI1EZOYNTIWN E PEB (162) = 225/6 y~l~.}

Olç/A~r/Yön AE. 26 mm; 11.45 gr; 6°

Ref Rec.On., no. 33; BMC Pontus, no. 3; SNG

Aulock, no. 6786; Wojan 2006, no. 83c.

O. Y. AY.K.M.AY.CEOYH.AAEEANA.

A. Y. _{TPAIIEZOYNTIWN E PEI" (163) = 226/7 y~l~.} Mithras at üzerinde sa~a yürüyor; Phrygia ba~l~~~,

OVA~r/Yön AE. 29 mm; 11.75 gr; 6°

Aulock, no. 6787; Imhoof-Blumer, GM, no. 74; Wojan 2006, no. 96c.

O. Y AY.K.CEO—Y.AAE,EANAPOC

A. Y. _{TPAHEZOYNTIWN E PEF (163) = 226/7 y~l~.}

Ök/A~r/Yön AE. 27 mm; 13.50 gr; 6°

Aulock, no. 6787; Imhoof-Blumer, GM, no. 74; Wojan 2006, no. 94a.

Ö. Y. AY.K.CEOYH.AAE[Z.f.ANAPOC]

Sev. Alexander'in defne taçl~, paludamentumlu ve z~rhl~~ büstü sa~a.

A. Y. _{[TPMHEZOYNTIWN ET PEI" (163)=226/7 y~l~.} Mithras at üzerinde sa~a yürüyor; Phrygia ba~l~~~,

chiton _{ve chlamys (pelerin) giymi~; arkada a~aç;}

(31)

TRAPEZUS S~ KKE DARPLARI 737 Env. No. 1396 (Paris Kabinesi, Grand Duc).

Ök/A~r/Yon AE. 28 mm; 11.17 gr;

Ref Rec.gen., no. 26 (benzer); Wojan 2006, no. 101a.

Ö. Y. AY.K.CEOY.AAEEANAPO[C]

Severus Alexander'in defne taçl~~ ba~~~ sa~a.

A. Y. [TPALIEZOYNTIWN].

Ölç/A~r/Yon AE. 27 mm; 11.36 gr; 5'

Ref Wojan 2006, no. 91a (arka yüz benzer).

Ö. Y. AY.K.CEOY.AAEEANAPOC

Severus Alexander'in defne taçl~,paludamentumlu ve z~rhl~~ büstü sa~a.

A. Y. _{TPAIIEZOYNTIWN E PEF (163) = 226/7 y~l~.}

Env. No. 61-36/9-78 (Ankara, Anadolu Medeniyetleri Mü- zesi).

Ök/A~r/Yon AE. 30 mm; 12.32 gr; 5'

Ref Rec.gen., no. 34; BMC Pontus, no. 3; SNG

Aulock, no. 6786; Imhoof-Blumer, GM, no. 74; Arslan 1997, no. 193; Wojan 2006, no. 91a.

Ö. Y. AYT.K.CEO—Y.AAEEANA,POC

Severus Alexander'in defne taçl~,paludamentumlu ve z~rhl~~ büstü sa~a.

A. Y. _{TPAIIEZOYNTIoN E PEr (163) = 226/7 y~l~.}

Genç Dionysos ayakta sola; ç~plak, sa~~ elinde kantharos ve sol elinde thyrsos tutuyor; solda, ayaklar~~ önünde, panter.

Ref Rec.gen., no. 36; Lindgren I, no. 53; Wojan 2006, no. 98c.

(32)

738 MEI.111 ARSLAN

Ö. Y _{AY.K.M.CE[OYJAA[F.E-ANAP)OC}

A. Y. _{TPAHE ZOY —NT11-2N E}

_{K:" (163)}

_{= 226/7} y~l~. Tyche ayakta sola; sa~~ elinde gemi dümeni ve sol elinde bereket boynuzu tutuyor.

Ök/A~r/Yön AE. 28 mm; 12.68 gr; 12°

Ref Rec.gen., no. 38.

Orbiana (Severus Alexander'in e~i)

Ö. Y _{OPB.CAAOY.OPBIAN.}

Orbiana'n~n diademli taçl~~ ve drapeli büstü sa~a. A. Y. _{TPAIIEZIOYINTIWN Epz-T (163) = 226/7 y~l~.}

Mithras at üzerinde sa~a yürüyor; Phrygia ba~l~~~, chiton ve chlamys (pelerin) giymi~; arkada, a~aç; önde, alevli sunak.

Ölç/A~r/Yön AE. 29 mm; 11.99 gr; 6°

Ref Rec.gen., no. 41; Wojan 2006, no. 105a.

Ö. Y. _{OPBI.CAAOY.OPB[IANHN AYT.]}

Orbiana'n~n diademli taçl~~ ve drapeli büstü sa~a. A. Y. _{TPAHEZ[OYINTIWN EPEF (163) = 226/7 y~l~.}

Mithras at üzerinde sa~a yürüyor; Phrygia ba~l~~~, chiton ve chlamys (pelerin) giymi~; arkada, a~aç; önde, alevli sunak.

Env. No. _{FG 464 (Paris Kabinesi). Not. sonradan delik aç~l-}

m~~.

Ölç/A~r/Yön AE. 26 mm; 9.20 gr; 6°

Ref Rec.gen., no. 40; Wojan 2006, no. 90b.

Ö. Y. _{OPB.CAAOY.OPBIAN.}

Orbiana'n~n diademli taçl~~ ve drapeli büstü sa~a. AY. _{TPAHEZIOY]—NTIWNEPEI" (163) = 226/7 y~l~.}

Tyche ayakta sola; sa~~ elinde dürnen ve sol elinde bereket boynuzu tutuyor.

Ölç/A~r/Yön AE. 27 mm; 8.96 gr; 6°

(33)

TRAPEZUS S~ KKE ,ARI 739

Ö. Y. OPB.CAAOY.OPB[IANIIIN. AYT—O.

Orbiana'n~ n diademli taçl~~ ve drapeli büstü sa~a.

A. Y. TPAIIE[ZOYNTIS2]N ET [13E1" (163) = 226/7 y~l~~ ?].

Serapis ayakta sola; sa~~ elini kald~ rm~~~ ve sol kolunda palmiye dal~~ tutuyor.

Ök/A~t-/Yön AE. 27 mm; 8.96 gr; 6°

Ref Rec.gen., no. 43a; Wojan 2006, no. 108a.

Julia Mamaea (Severus Alexander'in annesi)

Ö. Y. IOYAIAN MAMEAN [AY1-1.

Julia Mamaea'n~n diademli ve drapeli büstü sa~a. A. Y. TPAIIE[ZOYNTIQ]N E PZI" (163) = 226/7 y~ l~.

Tycl~e ayakta sola; sa~~ elinde dii~nen ve sol elinde bereket boynuzu tutuyor.

Ö. Y. IOYAIAN MAMEA[ N AYI'l

Julia Mamaea'n~ n diademli ve drapeli büstü sa~a.

AY. TPAITIE[ZOYNTIWIN E PEI .

(163) = 226/7 y~l~.

chiton ve chlamys (pelerin) giymi~; arkada, a~aç; önde, alevli s~~nak.

Env. No 120-1-94 (Ankara, Anadolu Medeniyetleri Müzesi).

Ök/A~r/Yön AE. 28 mm; 10.91 gr; 6°

Ref Rec.gen., no. 44b.; SNG Cop., no. 228; Arslan

1997, no. 194; Wojan 2006, no. 112a.

Gordian III (M.S. 238-244)

Ö. Y. [AY1K.M.AN.F0P—AIANOC CEB.

Gordianus'un defne taçl~, paludamentumlu ve z~ rhl~~ büstü sa~a.

A. Y. TPAIIEZ[OYNTI]QN ET POE

(175) = 238/9 y~l~.

Mithras at üzerinde sa~a yürüyor; Phrygia ba~l~~~ ,

(34)

740 MEI.~ I I ARSLAN

Ref Rec.On., no. 45; BMC Pontus, no. 5; Wojan 2006, no. 126a.

Ö. Y. _{AY.K.M.AN.F0PAIANOC CEB.}

Gordianus'un defne taçl~, paludamentumlu ve z~rhl~~ büstü sa~a.

A. Y. _{TPAIIEZ—OYNT[InN] ET [HP]}

(180) = 243/4 y~l~.

Ö. Y. _{AY.K.M.AN.F0PAIANOC CEB.}

A. Y. _{[TP1AIIE[ZO]YNTlioN ET IIP}

(180) = 243/4 y~l~.

chiton _{ve chlamys (pelerin) giymi~; arkada, a~aç;}

Ölç/A~r/Yon AE. 31 mm; 12.24 gr; 6°

Ö. Y _{[AY.K.M.ANT.FORMANOC CEBI.}

A. Y. _{[TPAI1E[ZOYNTIQN] ET [P0E]}

(175) = 238/9 y~l~.

önde, tepesinde karga olan bir sütun ve at~n ayakla-r~~ aras~nda y~lan.

Env. No. _{7571101 (~stanbul Arkeoloji Müzesi).} Ölç/A~r/Yön AE. 27 mm; 12.89 gr;

(35)

'IRAPEZUS S~~ KKE DAIM AR1 71 1 Ref Rec.gen., no. 50; Wojan 2006, no. 115b.

Ö. Y. A[Y.K.1M.AN.F0PAIANOC CEB.

AY. TPAIIEZOYNTIQN ET POE (175) = 238/9 y~l~ .

Tyche ayakta sola; dümen ve bereket boynuzu tutuyor.

Ölç/A~r/Yön AE. 29 mm; 17.18 gr; 12°

Ref Rec.gen., no. 47; Lindgren I, no. 55; Wojan 2006, no. 123a.

Ö.Y. AY.K.M.ANSOPAI[ANOC] CEB.

A. Y. [TPAHEZO]YNT—IWN [ET POE

(175) = 238/9 y~l~~ ?].

Tyche ayakta sola; dümen ve bereket boynuzu tutuyor.

Ölç/A~r/Yon AE. 32 mm; 19.10 gr; 6°

Ö. Y. AY.[K.M.[AN.F0P]AlANOC

A. Y. TPA[IIEZOY]NT—IWN [ET POE (175) = 238/9 y~l~~ ?].

Tyche ayakta sola; dümen ve bereket boynuzu tutuyor. Sa~~ bo~lukta, N harfi.

04/A~r/Yön AE. 25 mm; 8.19 gr; 3°

Ref Rec.gen., no. 47 (benzer); Wojan 2006, no. 123a (benzer).

Ö. Y. AY.K.M.AN.F0P—AIANOC CE-B.

(36)

742 _{MEL~~ I I ARSLAN}

A. Y. _{TPAHEZOYNTIQN ET-TIP (180) = 243/4 y~l~.} Tyche büstü sa~a; kule taçl~~ ve türbanl~.

Ölç/A~r/Yön AE. 32 mm; 18.20 gr; 6°

Ref Rec.On., no. 48; SNG Aulock, no. 140; Wojan 2006, no. 138e.

70. Ö. Y _{[AY.K.M.AN] FORMANOC CEB.}

Gordianus'un defne taçl~, paludamentumlu ve z~rhl~~ büstü sa~a.

TPAIIE-ZDYNTIWN - E. HP (180) = 243/4 y~l~.

Dionysos ayakta cepheden, ba~~ sola; ç~plak olup, sol omzundan chlamys sark~yor, sa~~ elin-de kantharos ve sol elinelin-de thyrsos tutuyor

Env. No. 1410 (Paris Kabinesi).

Ref Rec.On., no. 51; Ireland 2000, no. 1399; Wojan 2006, no. 135b. Ö. Y. A.Y. Env. No. Ölç/A~r/Yön Ref Ö. Y. A. Y.

[AY.1K.M.[AN] TOPAIANOC CEB.

TPAFIE-[ZOYNTIWNI - [ET HP (180) = 243/4 y~l~~ ?J.

Dionysos ayakta cepheden, ba~~ sola; ç~plak olup, sol omzundan chlamys sark~yor, sa~~ elin- de kantharos ye sol elinde thyrsos tutuyor. FG 469 (Paris Kabinesi).

AE. 31 mm; 12.03 gr;

Rec.On., no. 51; Wojan 2006, no. 136a. AY.K.M.AN. FORMANOC [CE1B.

TPAIIE[ZOY]NTIW[N1N] - [ET IIP (180) = 243/4 y~l~?].

Dionysos ayakta cepheden, ba~~ sola; ç~plak olup, sol omzundan chlamys sark~yor, sa~~ elin-de kantharos ve sol elinelin-de thyrsos tutuyor.

(37)

TRAPEZUS S~ KKE DARPLARI 743 Env. No. 795 (Trabzon Müzesi).

Ölç/A~r/Yön AE. 31 mm; 11.90 gr; 6°

Ref Rec.On., no. 51; Wojan 2006, no. 134c.

Ö. Y. [AY.K.M.1 ANEOPAIANOC CEB.

A. Y. [TPAIIE] ZOYNTIWN [

Serapis ayakta cepheden, ba~~ sola; ba~~nda modius, sa~~ elini yukar~~ kald~rm~~~ ve sol ko-lunda asa tutuyor. Sa~~ bo~lukta, y~ld~ z.

Ölç/A~r/Yon AE. 29 mm; 19.18 gr; 12°

Ref M. Price, NC 1971, p. 124, no. 6-8; Wojan 2006, no. 117a.

Tranquillina (Gordian III'ün e~i)

Ö. Y. CAB.TPANKY—AINAC CEB.

Tranquillina'n~n drapeli büstü sa~a.

A. Y. [TPAI1E1Z0YN[TIWIN ET IPOO

(179) = 242/3 y~l~.

chiton ve chlamys (pclerin) giymi~; arkada, a~aç; önde, alevli sunak ve bo~lukta, y~ ld~z.

Ref Rec.On., no. 53a; Wojan 2006, no. 130a.

Ö. Y. CAB.TPANKY—AINAC CEB.

Tranquillina'n~n drapeli büstü sa~a.

AY. [TP1AIIE—ZOYN11S2N ET P00 (179) = 242/3

y~l~.

Dionysos ayakta cepheden, ba~~ sola; ç~ plak olup, sol omzundan chlamys sark~yor, sa~~ elin-de kantharos ve sol elinelin-de thyrsos tutuyor.

Ölç/A~r/Yön AE. 30 mm; 12.74 gr; 6°