T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İKTİSAT ANA BİLİM DALI İKTİSAT BİLİM DALI
KONYA’DA İMALAT SANAYİNİN GELİŞİMİ
(1980–2001)
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN DOÇ. DR. AHMET AY
HAZIRLAYAN MELİKE ARICI
i İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ... i KISALTMALAR LİSTESİ ... v TABLOLAR LİSTESİ ... vi GRAFİKLER LİSTESİ ... x GİRİŞ ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM KONYA EKONOMİSİ’NE GENEL BAKIŞ 1.1. NÜFUS DURUMU ... 3 1.2. SOSYAL DURUM ... 5 1.2.1. Eğitim ve Kültür Durumu ... 5 1.2.1.1. İlk ve Orta Öğretim ... 5 1.2.1.2. Yükseköğretim ... 6 1.2.1.3. Okur-Yazar Durumu ... 7
1.3. SOSYO EKONOMİK GELİŞMİŞLİK ... 7
1.3.1. Konya’nın Gelişmişlik Endeksine Göre Kademeli İl Grupları İçindeki Yeri ... 8
1.3.2. Konya İlinin İç Anadolu Bölgesi İlleri İle Gelişmişlik Endeksi Olarak Karşılaştırılması ... 9
1.3.3. İmalat Sanayi Gelişmişlik Sıralaması ... 10
1.3.4. Konya İli Gelişmişlik Performansı ... 12
1.4. CARİ VE SABİT FİYATLARLA GSYİH ... 15
1.5. KONYA İLİNİN İSTİHDAM DURUMU ... 19
1.5.1. İlde Ekonomik Faaliyete Göre İstihdam Edilen Nüfus(%) ... 19
1.5.2. İldeki İşgücü Durumu ... 19
1.5.3. İşgücü Göstergeleri ... 19
1.6. KAMU YATIRIMLARI ... 20
1.6.1. Kamu Yatırım Harcamaları (Cari Fiyatlarla Milyon TL) ... 20
1.6.2. 2002 Yılı Kamu Yatırım Miktarının Nüfus Büyüklüğüne Göre Sıralaması ... 21
1.7. SEKTÖRLERİN GSYİH’YE KATKILARI ... 21
1.7.1. Tarım Sektörünün GSYİH’ye Katkısı ... 21
ii
1.7.2.1. Organize Sanayi Bölgesi ... 26
1.7.2.2. Küçük Sanayi Siteleri ... 30
1.7.2.3. Sanayi Kuruluşlarının Sorunları ... 31
1.7.3. Madencilik ve Taş Ocakçılığı Sektörünün GSMH’ ye Katkısı ... 33
1.7.4. Konya’da Ticaret Sektörünün GSYİH’ ye Katkısı ... 34
1.8. TÜRKİYE VE KONYA’DA DIŞ TİCARET ... 35
1.8.1. Türkiye’de Dış Ticaret ... 35
1.8.1.1. Türkiye’de Toplam İhracat ... 36
1.8.1.2. Türkiye’de Toplam İthalat ... 38
1.8.2. Konya’da Yapılan Dış Ticaret ... 39
1.8.2.1. Konya İlinin İhracat Ve İthalat Tutarları ... 39
1.8.2.2. Konya’dan İhraç Edilen İlk On Ürün ve Konya İlinin İhracat Yaptığı İlk On Ülke ... 40
1.8.2.3. Konya İlinin İhracat Yapma Durumu ... 41
1.8.2.4 Konya İlinin İşletmelerin İhracat Yaptığı Ülkeler ... 42
1.8.2.5. Yıllık Üretimin İhraç Edilen Kısmının Yüzde İle Gösterilmesi ... 43
1.8.2.6 İşletmelerin İhracat Yapma Şekli ... 44
1.8.2.7. İşletmelerin İhracat Yapmama Sebepleri ... 44
1.8.2.8. İşletmelerin İthalat Yapma Durumu ... 45
1.8.2.9. Konya İlinin İşletmelerin İthalat Yaptığı Ülkeler ... 46
1.8.2.10. Konya İlinin İşletmelerin İthalat Yaptığı Ürünler ... 47
İKİNCİ BÖLÜM KONYA’DA İMALAT SANAYİ 2.1. KONYA’DA İMALAT SANAYİSİNİN GELİŞİMİ ... 48
2.2. İMALAT SANAYİSİNİN GSYİH’YE KATKISI ... 49
2.2.1. İmalat Sanayinin GSMH’ye katkısı (cari fiyatlarla) ... 50
2.3. KONYA’DA İMALAT SANAYİSİ İŞYERİ SAYISI, İSTİHDAM, ÖDEMELER ... 52
2.4. KONYA VE TÜRKİYE’DE İMALAT SANAYİ DEĞERLERİ ... 53
2.4.1. Konya 2001 Yılı İmalat Sanayi İşyeri Sayıları ... 53
2.4.2. Türkiye 2001 Yılı İmalat Sanayi İşyeri Sayıları ... 55
2.5. TOBB’UN SANAYİ VERİ TABANINA KAYITLI FİRMALARIN TÜRKİYE’DE ANA SEKTÖRLER İTİBARİYLE DAĞILIMI ... 57
iii 2.6. 2001 YILINDA SEKTÖRLERE GÖRE KONYA’NIN İMALAT
SANAYİNDEKİ KATMA DEĞER RAKAMLARI ... 58
2.7. KONYA SANAYİSİNDE ÇALIŞAN PERSONELİN STATÜYE VE İHTİYACA GÖRE DAĞILIMI ... 59
2.7.1. Çalışmakta Olan Personelin Statülerine Göre Dağılımı ... 59
2.7.2. Çalışmakta Olan Personelin İhtiyaca Göre Dağılımı ... 59
2.8. KONYA’DA ÖNE ÇIKAN SEKTÖRLER ... 60
2.8.1. Konya’da Otomotiv Yan Sanayi Sektörü ... 60
2.8.2. Konya’da Tekstil Sanayi Sektörü ... 62
2.8.3. Konya’da Ayakkabıcılık Sanayi Sektörü ... 64
2.8.4. Konya’da Tarım Alet ve Makineleri Sanayi Sektörü ... 66
2.8.5. Makine İmalat Sanayi Sektörü ... 67
2.8.6. Döküm Sanayi Sektörü ... 68
2.8.7. Gıda Sanayi Sektörü ... 68
2.9. KONYA’DAKİ DİĞER SEKTÖRLER ... 70
2.9.1. Ahşap, Ahşap Ürünleri, Mobilya Sanayi Sektörü ... 70
2.9.2. Kâğıt, Kâğıt Ürünleri, Basım, Yayın Sanayi Sektörü ... 73
2.9.3. Kimya, Petrol, Lastik, Plastik Ürünleri Sanayi Sektörü ... 74
2.9.4. Ana Metal Sanayi Sektörü ... 76
2.9.5. Metal Dışı Sanayi Ürünleri Sektörü ... 78
2.9.6. Diğer İmalat Sanayisi (Bilgisayar, Atık, Mücevherat)Sektörü ... 80
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KONYA İLİ VE İÇ ANADOLU’DA BULUNAN BAZI ŞEHİRLERİN İMALAT SANAYİ DEĞERLERİ VE YENİ SANAYİ ODAKLARI İÇİNDE KONYA 3.1. KONYA İLİ VE İÇ ANADOLU’DA BULUNAN BAZI ŞEHİRLERİN İMALAT SANAYİ DEĞERLERİ ... 82
3.2. YENİ SANAYİ ODAKLARI İÇİNDE KONYA ... 87
3.2.1. 1973 Yılı Anadolu Sanayi Odaklarının Göstermiş Olduğu Performans ... 87
3.2.2. 1981 Yılı Anadolu Sanayi Odaklarının Göstermiş Olduğu Performans ... 88
3.2.3. 1996 Yılı Anadolu Sanayi Odaklarının Göstermiş Olduğu Performans ... 89
3.2.4. Yeni Sanayi Odakları İçerisinde Yer Alan Dört İlin Büyüklük Gruplarına Göre Dağılımı ... 90
iv 3.2.5. Konya ve Yeni Sanayi Odakları İçerisinde Yer Alan Dört İlin İmalat
Sanayisinin Hukuki Durumuna Göre Dağılımı ... 95
3.2.5.1. Yeni Sanayi Odakları İçerisinde Yer Alan Dört İlin İmalat Sanayisinin Hukuki Durumuna Göre Dağılımı(%) ... 95
3.2.5.2. Konya İlindeki İşletmelerin Hukuki Statüsüne Göre Dağılımı ... 96
SONUÇ ... 98
v KISALTMALAR LİSTESİ
a.g.e : Adı geçen eser Çev. : Çeviren
DPT : Devlet Planlama Teşkilatı Ed. : Editör
KOSGEB : Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı
KTO : Konya Ticaret Odası KSO : Konya Sanayi Odası s. : sayfa
TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu
TOBB : Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
Türkonfed : Türk Girişim ve İş Dünyası Konfederasyonu Yay.Haz. : Yayına Hazırlayan
vi TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1.1:Türkiye’nin Nüfus Gelişimi ... 4
Tablo 1.2: Konya’nın Nüfus Gelişimi ... 4
Tablo 1.3: Konya’da Eğitim Kademelerine Göre Okul, Öğrenci Ve Öğretmen Sayıları (2000/2001 Öğretim Yılı) ... 6
Tablo 1.4: Yüksek Öğretim (Selçuk Üniversitesi) ... 6
Tablo 1.5: Gelişmişlik Endeksine Göre Kademeli İl Grupları ... 8
Tablo 1.6: İç Anadolu Bölgesi İlleri Gelişmişlik Endeksi ... 9
Tablo 1.7: İmalat Sanayii Gelişmişlik Sıralaması ... 11
Tablo 1.8:Konya İli Gelişmişlik Performansı (Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Sıralaması, 2003, 81 il içinde) ... 13
Tablo 1.9: Cari Fiyatlarla GSYİH Türkiye ... 15
Tablo 1.10:Cari Fiyatlarla GSYİH Konya ... 16
Tablo 1.11:Cari Fiyatlarla Kişi Başına GSYİH ... 17
Tablo 1.12:Sabit Fiyatlarla (1987 Yılı Fiyatlarıyla) GSYİH Türkiye ... 18
Tablo 1.13: Konya Sabit Fiyatlarla (1987 Yılı Fiyatlarıyla) GSYİH ... 18
Tablo 1.14: İlde Ekonomik Faaliyete Göre İstihdam Edilen Nüfus(%) ... 19
Tablo 1.15: 2000 Yılında İldeki İşgücü Durumu ... 19
Tablo 1.16: 2005 Yılındaki İşgücü Göstergeleri ... 20
Tablo 1.17: Kamu Yatırım Harcamaları (Cari Fiyatlarla Milyon TL) ... 20
Tablo 1.18: 2002 Yılı Kamu Yatırım Miktarının Nüfus Büyüklüğüne Göre Sıralaması .... 21
Tablo 1.19:Konya’da Tarımın GSYİH’ ye Katkısı ... 22
Tablo 1.20:Türkiye’de Tarımın GSMH’ ye Katkısı (Cari Fiyatlarıyla) ... 22
Tablo 1.21:Konya’da Yetişen Önemli Tahıl Ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Üretim Miktarları (Ton) (CPA sınıflamasına Göre) ... 23
Tablo 1.22:Konya’da Yetişen Önemli Sebze Ürünleri Üretim Miktarları (CPA sınıflamasına göre) ... 24
Tablo 1.23:Konya’da Yetişen Önemli Meyve Ürünleri Üretim Miktarı(CPA sınıflamasına göre) ... 24
Tablo 1.24:Konya’da Sanayinin GSYİH’ye Katkısı(Cari Fiyatlarla) ... 26
Tablo 1.25:Türkiye’de Sanayi’nin GSMH’ye Katkısı(Cari Fiyatlarıyla) ... 26
Tablo 1.26:Organize Sanayi Bölgeleri ... 27
Tablo 1.27:Organize Sanayi Bölgelerindeki Firmaların Sektörel Dağılımı ... 29
vii
Tablo 1.29: İşletmelerin Teşvik Alma Durumu ... 32
Tablo 1.30:Alının Teşvik Türleri ... 32
Tablo 1.31: Konya’da Madencilik ve Taş Ocakçılığı’nın GSMH’ ye Katkısı ... 33
Tablo 1.32: Türkiye’de Madencilik ve Taş Ocakçılığının GSMH’ ye Katkısı (Cari Fiyatlarıyla) ... 34
Tablo 1.33: Konya’da Ticaretin GSYİH’ ye Katkısı ... 34
Tablo 1.34: Türkiye’de Ticaretin GSMH’ ye Katkısı ... 35
Tablo 1.35: Türkiye’de Toplam İhracat Tutarı (milyon $) (BEC sınıflamasına göre) .. 37
Tablo 1.36: Türkiye’de İhracatın Dağılımı (milyon $) (BEC sınıflamasına göre) ... 38
Tablo 1.37: İthalat(milyon $)(BEC sınıflamasına göre) ... 38
Tablo 1.38: Türkiye’de İthalatın Dağılımı (milyon $)(BECs sınıflamasına göre) ... 39
Tablo 1.39: Konya İlinin İhracat ve İthalat Tutarları ... 39
Tablo 1.40: 2007 Yılı Kasım Ayı İtibariyle Konya’dan İhraç Edilen İlk On Ürün ... 40
Tablo 1.41: 2007 Yılı Kasım Ayı İtibariyle Konya İlinin İhracat Yaptığı İlk On Ülke 41 Tablo 1.42:İşletmelerin İhracat Yapma Durumu(Sektörlere Göre Dağılım %) ... 42
Tablo 1.43: İhracat Yapma Şekli ... 44
Tablo 1.44:İhracat Yapmama Nedenleri ... 45
Tablo 1.45: İşletmelerin İthalat Yapma Durumu (Sektörlere Göre Dağılım %) ... 46
Tablo 2.1: 1927 Yılındaki İlk Sanayi Sayımı Sonuçları ... 48
Tablo 2.2: İmalat Sanayinin GSMH’ye katkısı (cari fiyatlarla) ... 50
Tablo 2.3: Türkiye ve Konya’da İmalat Sanayi Gelişme Hızları ... 51
Tablo 2.4: Konya’da imalat sanayisi işyeri sayısı, istihdam, ödemeler ... 52
Tablo 2.5: Konya 2001 Yılı İmalat Sanayi İşyeri Sayıları ... 54
Tablo 2.6:Türkiye 2001 Yılı İmalat Sanayi İşyeri Sayıları ... 56
Tablo 2.7: Türkiye’de Ana Sektörlere Göre Firma Dağılımı ... 57
Tablo 2.8: 2001 Yılında Sektörlere Göre Konya’nın İmalat Sanayindeki Katma Değer Rakamları A-Toplam B-Devlet C-Özel (10+) ... 58
Tablo 2.9: Çalışmakta Olan Personelin Statülerine Göre Dağılımı ... 59
Tablo 2.10: Kalifiye Eleman İhtiyacının Statülere Göre Dağılımı ... 59
Tablo 2.11: Metal Eşya, Makine, Motorlu Araç, Ölçü Kontrol Cihazları Sanayi İşkolu .... 61
Tablo 2.12: Metal Eşya-Makine ve Gereç, Ulaşım-Aracı İlmi ve Mesleki Ölçme Aletleri Sanayisi Sektöründe Çalışanların Dağılımı ... 62
Tablo 2.13: Metal Eşya-Makine ve Gereç, Ulaşım-Aracı İlmi ve Mesleki Ölçme Aletleri Sanayisi Sektöründe Personel Aralıklarına Göre Firmaların Dağılımı ... 62
viii Tablo 2.14: Tekstil, Örme, Deri Sanayi İşkolu ... 63 Tablo 2.15: Tekstil, Örme, Konfeksiyon ve Deri Sanayisi Sektöründe Çalışanların Dağılımı . 64 Tablo 2.16: Tekstil, Örme, Konfeksiyon ve Deri Sanayisi Sektöründe Personel
Aralıklarına Göre Firmaların Dağılımı ... 64 Tablo 2.17: Konya Ticaret Odası’nda Ayakkabıcılık Sektöründe Kayıtlı Firma Sayısı 65 Tablo 2.18: Ayakkabı Sanayisi Sektöründe Çalışanların Dağılımı ... 65 Tablo 2.19: Besin Sanayi Sektörü İşletmelerin Kuruluş Yıllarına ve Alt Sanayi
Kollarına Göre Dağılımı ... 68 Tablo 2.20: :Gıda, İçki, İçecek, Tütün Sanayi İşkolu ... 69 Tablo 2.21: Gıda, İçki, Tütün Sanayisi Sektöründe Çalışanların Dağılımı ... 70 Tablo 2.22: Gıda, İçki, Tütün Sanayisi Sektöründe Personel Aralıklarına Göre
Firmaların Dağılımı ... 70 Tablo 2.23: Ahşap, Mobilya Sanayi İşkolu ... 71 Tablo 2.24: Ağaç, Mantar Ürünleri ve Mobilya Sanayisi Sektöründe Çalışanların
Dağılımı ... 72 Tablo 2.25: Ağaç, Mantar Ürünleri ve Mobilya Sanayisi Sektöründe Personel
Aralıklarına Göre Firmaların Dağılımı ... 72 Tablo 2.26: Kâğıt, Ürün Basım Sanayi İşkolu ... 73 Tablo 2.27: Kâğıt, Kâğıt Ürünleri Basım ve Baskı Sanayisi Sektöründe Çalışanların
Dağılımı ... 74 Tablo 2.28: Kâğıt, Kâğıt Ürünleri Basım ve Baskı Sanayisi Sektöründe Personel
Aralıklarına Göre Firmaların Dağılımı ... 74 Tablo 2.29: Kimya, Petrol, Lastik, Plastik Sanayi İşkolu ... 75 Tablo 2.30:Kimya, Kimyasal Ürünler, Petrol, Kömür, Lastik, Plastik Ürünleri
Sanayisinde Çalışanların Dağılımı ... 76 Tablo 2.31: Kimya, Kimyasal Ürünler, Petrol, Kömür, Lastik, Plastik Ürünleri
Sanayisinde Personel Aralıklarına Göre Firmaların Dağılımı ... 76 Tablo 2.32: Ana Metal Sanayi İşkolu ... 77 Tablo 2.33: Metal Sanayi Sektöründe Çalışanların Dağılımı ... 77 Tablo 2.34: Metal Sanayi Sektöründe Personel Aralıklarına Göre Firmaların Dağılımı . 78 Tablo 2.35: Metal Dışı Sanayi Ürünleri İşkolu ... 79 Tablo 2.36: Metal dışı Ürünler Sanayisinde (petrol ve kömür ürünleri hariç)
ix Tablo 2.37: Metal Dışı Ürünler Sanayisinde (petrol ve kömür ürünleri hariç) Personel
Sayısı Aralıklarına Göre Firmaların Dağılımı ... 80
Tablo 2.38: Diğer İmalat Sanayisi (Bilgisayar, Atık, Mücevherat)Sektörü ... 80
Tablo 2.39: Diğer İmalat Sanayisi Sektöründe Çalışanların Dağılımı ... 81
Tablo 2.40: Diğer İmalat Sanayisi Sektöründe Personel Sayısı Aralıklarına Göre Firmaların Dağılımı ... 81
Tablo 3.1: Konya ili ve İç Anadolu’da bulunan bazı şehirlerin imalat sanayi değerleri 84 Tablo 3.2: 1973 Yılı Anadolu Sanayi Odaklarının Göstermiş Olduğu Performans ... 88
Tablo 3.3: 1981 Yılı Anadolu Sanayi Odaklarının Göstermiş Olduğu Performans ... 89
Tablo 3.4: 1996 Yılı Anadolu Sanayi Odaklarının Göstermiş Olduğu Performans ... 90
Tablo 3.5: Yeni Sanayi Odakları İçerisinde Yer Alan Dört İlin Büyüklük Gruplarına Göre Dağılımı (%) ... 91
Tablo 3.6: AB KOBİ Tanımı ve Türkiye’deki Yeni KOBİ Tanımı (Tüm Sektörler İtibariyle) ... 92
Tablo 3.7: İmalat Sanayindeki İşletmelerin Ölçeklerine Göre Dağılımı ... 93
Tablo 3.8: İşyerlerinin Personel Sayısına Göre Dağılımı ... 94
Tablo 3.9: İşyerleri Kategorilerine Göre Çalışan Sayısı ... 94
Tablo 3.10: İşyerleri Tam Kapasite ile Çalıştığında Kategorilere Göre İstihdam Edebilecekleri Personel Sayısı ... 95
Tablo 3.11: Yeni Sanayi Odakları İçerisinde Yer Alan Dört İlin İmalat Sanayisinin Hukuki Durumuna Göre Dağılımı(%) ... 96
x GRAFİKLER LİSTESİ
Grafik 1.1: Konya İlinde Şehir ve Köylerde Yaşayanların Oransal Dağılımı ... 3
Grafik 1.2: Türkiye ve Konya’daki Okur-Yazar Durumu ... 7
Grafik 1.3: İç Anadolu Bölgesi İlleri Gelişmişlik Endeksi ... 10
Grafik 1.4: İşletmelerin İhracat Yapma Durumu ... 41
Grafik 1.5: İşletmelerin İhracat Yaptığı Ülkeler ... 43
Grafik 1.6: Yıllık Üretimin İhraç Edilen Kısmının Yüzde İle Gösterilmesi ... 43
Grafik 1.7: İşletmelerin İthalat Yapma Durumu ... 45
Grafik 1.8: İşletmelerin İthalat Yaptığı Ülkeler ... 47
Grafik 1.9: İşletmelerin İthalat Yaptığı Ürünler ... 47
1 GİRİŞ
Büyük bölümünün İç Anadolu bölgesinde güney kısımlarının ise Akdeniz bölsinde yer aldığı, ekonomisi çoğunlukla tarıma dayalı olan fakat son zamanlardaki ge-lişmelerle sanayi kenti olarak da adlandırabileceğimiz, eski Anadolu uygarlıklarından günümüze kadar birçok uygarlığa ev sahipliği yapmış Konya, bugün tarihi ve kültürel motifleriyle, üniversitesi ve yeni yeni yapılanmakta olan teknokentiyle ülkemizin önem-li kentleri arasındadır. Selçuklu zamanlarından kalan anıt ve yapılarıyla, dünya çapında bilinen ve saygı gören düşünürü Mevlana’sıyla yurt dışında da tanınan ve dikkat çeken bir şehir olmuştur. Karayolları yapısının elverişliliği çevresindeki önemli kentlere ula-şımı kolaylaştırmaktadır. Arazi yapısının düz olması nedeniyle de şehir konut sıkıntısı-nın hiç yaşanmadığı bir yerleşim alanı olma özelliğine sahiptir. Kendine has kültürel yapısı Konya ilini yerli ve yabancı turistler için otantik ve cazip bir yer haline getirmiş-tir. Çok eski zamanlardan kalma bir yerleşim merkezi olması, Konya şehrini arkeolojik çalışmaların yapıldığı önemli kentler arasına dâhil etmiştir. Büyük şehir olma özelliği-nin getirdiği imkanların, günümüzde metropol olan bazı şehirlerin yaşadığı alt yapıla-rındaki eksiklikten kaynaklanan bazı olumsuzluklarla gölgelenmemesi Konya şehrini göç alan bir yerleşim merkezi yapmıştır. Sosyal yaşamındaki geleneksel yapının bozul-madan kalması, Konya’yı bugün ülkenin özgün şehirleri içinden biri yapmıştır.
Bu çalışmada Konya ilinin genel ekonomik yapısı ile imalat sanayisinin gelişimi incelenmeye çalışılmıştır. Bu çalışma yapılırken Konya ilinin ekonomik ve sosyal yapısı ele alınmış ve bu çerçeve ile sınırlı tutulmuştur. Konya ilinin ekonomik yapısı ve imalat sanayisi incelenirken şu varsayımlardan hareket edilmiştir.
1- Konya’da son yıllarda tarımın GSYİH’ deki payı azalsa da ağırlığını ve önemini korumaya devam eden bir sektör olmuştur.
2- Konya sanayisi tarıma dayalı olarak gelişmiştir
3- Son yıllarda otomotiv yan sanayi sektöründeki gelişme neticesinde Kon-ya’nın öncü sektörü bu sektör olmuştur.
4- KOBİ’lerin ağırlıklı olduğu imalat sanayi sektöründeki firmaların en önemli sorunlarından biri nitelikli eleman eksiğidir.
2 Bu varsayımların ışığında çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Konya ekonomisinin nüfus ve sosyal durumu, sosyo-ekonomik gelişmişliği, cari ve sa-bit fiyatlarla GSMH, istihdam durumu, kamu yatırımları, sektörlerin GSYİH’ ye katkı-ları yer almaktadır.
İkinci bölümde; Konya’daki imalat sanayisinin gelişimi, imalat sanayisinin GSYİH’ ye katkısı, işyeri sayısı, istihdam ve ödemeler, sektörlere göre Konya’da imalat sanayisindeki katma değer rakamları, Konya sanayisinde çalışan personelin statü ve ih-tiyaca göre dağılımı, Konya’da öne çıkan sektörler ve diğer sektörler yer almaktadır. Üçüncü bölümde; Konya ile bazı illerin imalat sanayi değerlerinin karşılaştırılması, yeni sanayi odakları içinde bulunan iller ile Konya’nın karşılaştırılmasına yer verilmiştir.
Araştırma yapılırken ilk olarak, konuyla ilgili yazılmış eserler incelenmiş, yapı-lan anket çalışmaları ve araştırma raporları gözden geçirilmiştir.
İkinci olarak, Türkiye İstatistik Enstitüsü, Devlet Planlama Teşkilatı, Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü, Konya Ticaret Odası, Konya Valiliği, Konya Sanayi Odası, KOSGEB vb. kurum ve kuruluşlardan alınan istatistikî bilgiler, tablolar ve grafikler ha-linde sunulmuş ve analiz edilmiştir. Ayrıca “Konya’da Tarım ve Tarımsal Sorunların Tespiti” adlı sempozyum izlenmiş, konuyla ilgili gerekli notlar alınmıştır.
3 BİRİNCİ BÖLÜM
KONYA EKONOMİSİ’NE GENEL BAKIŞ
Türkiye’nin en büyük yüzölçümüne sahip olan ili Konya’dır. Arazi yapısının düz olması ise geniş bir yerleşim alanının olması sonucunu doğurmuştur. Konya geniş boz-kırlarıyla geçmişten günümüze önemli bir tarım şehir olmuştur. Anadolu’nun ortasında doğuyu batıya, kuzeyi güneye bağlayan önemli kavşak yollarının bulunduğu ilde, ticaret sektörü de gelişmiştir. Son yıllarda sanayi sektöründe yaşanan gelişmeler neticesinde önemli bir sanayi şehri olma yolunda hızla ilerleyen bir ildir.
1.1. NÜFUS DURUMU
2007 yılında yapılan adrese dayalı nüfus sayım sonuçlarına göre; Konya il nüfu-su 1.959.082’dir.Erkek nüfunüfu-sun toplamı 968.666,kadın nüfunüfu-sun toplamı ise 990.416’dır.Şehirde yaşayanların sayısı 1.412.343’dür.Köyde yaşayanların sayısı ise 546.739’dur. Şehirde yaşayanların oranı 0,72,köylerde yaşayanların oranı 0,28’dir.
Grafik 1.1: Konya İlinde Şehir ve Köylerde Yaşayanların Oransal Dağılımı
Kaynak: TÜİK verilerinden yaralanılarak hesaplanmıştır.
Şehirde Yaşayanların Oranı; 0,72 Köylerde Yaşayanların Oranı; 0,28
4 Tablo 1.1:Türkiye’nin Nüfus Gelişimi
Yıllar Toplam nüfus Şehir Nüfusu Köy Nüfusu
Toplam Nüfus İçindeki Oranları (%) Şehir Köy 1927 13 648 270 3 305 879 10 342 391 24,22 75,78 1935 16 158 018 3 802 642 12 355 376 23,53 76,47 1940 17 820 950 4 346 249 13 474 701 24,39 75,61 1945 18 790 174 4 687 102 14 103 072 24,94 75,06 1950(1) 20 947 188 5 244 337 15 702 851 25,04 74,96 1955 24 064 763 6 927 343 17 137 420 28,79 71,21 1960 27 754 820 8 859 731 18 895 089 31,92 68,08 1965 31 391 421 10 805 817 20 585 604 34,42 65,58 1970 35 605 176 13 691 101 21 914 075 38,45 61,55 1975 40 347 719 16 869 068 23 478 651 41,81 58,19 1980 44 736 957 19 645 007 25 091 950 43,91 56,09 1985 50 664 458 26 865 757 23 798 701 53,03 46,97 1990 56 473 035 33 326 351 23 146 684 59,01 40,99 2000 67 803 927 44 006 274 23 797 653 64,90 35,10 2007 70 586 256 49 747 859 20 838 397 70,47 29,52
(1) Cinsiyete göre nüfus 1945 ve 1955 yılı cinsiyet oranlarından tahmin edilmiştir. Kaynak: TÜİK verilerinden derlenmiştir.
Tablo 1.2: Konya’nın Nüfus Gelişimi Yıllar İtibariyle Nüfusun Gelişimi
Sayım Yılı Nüfus Toplam İçindeki Oranı(%)
Toplam Şehir Köy Şehir Köy
1927 504.125 100.946 403.179 20,02 79,98 1935 569.684 114.051 455.633 20,02 79,98 1940 620.936 129.045 491.891 20,78 79,22 1945 661.877 139.877 522.000 21,13 78,87 1950(1) 741.026 157.421 583.605 21,24 78,76 1955 847.723 214.896 632.827 25,35 74,65 1960 982.422 279.878 702.544 28,49 71,51 1965 1.122.622 354.578 768.044 31,58 68,42 1970 1.280.239 455.707 824.532 35,60 64,40 1975 1.422.461 555.172 867.289 39,03 60,97 1980 1.562.139 672.695 889.444 43,06 56,94 1985 1.769.050 852.457 916.593 48,19 51,81 1990 1.750.303 963.128 787.175 55,03 44,97 2000 2.192.166 1.294.817 897.349 59,07 40,93 2007 1.959.082 1.412.343 546.739 72,09 27,91
(1)Cinsiyete göre nüfus 1945 ve 1955 yılı cinsiyet oranlarından tahmin edilmiştir. Kaynak: Konya Valiliği ve TÜİK verilerinden derlenmiştir.
5 1927 yılında toplam 504.125 olan toplam nüfusun 100.946’sı kentte, 403.179’u ise kırda yaşamaktadır. Dolayısıyla toplam nüfusun %20,02’si kentte, %79,98’i ise kır-da yaşamaktadır. Aynı yılın nüfus sayımına göre Türkiye nüfusu ise 13.648.270 olup, bunların %27,22 ‘sı kentte,%75,78’i ise kırda yaşamaktadır1. Dolayısıyla Konya ve Türkiye’de nüfusun kent ve kır arasında dağılımı bir paralellik göstermektedir.
Nüfusun kent ve kır arasında dağılımı 1950’li yılların ilk yarısına kadar benzer bir özellik göstermekle birlikte, 1955 yılı sayım sonuçlarına göre bu trend devam etmemek-tedir. 1955 sayımına göre toplam 847.723 kişinin %25.35’ini oluşturan 214.896 kişi kent-te, %74.65’ini oluşturan 632.827 kişi kırda yaşamaktadır. Bir önceki sayım yılı olan 1950’de ise bu oranlar sırasıyla %21,24 ve %78,76’ dır. Dolayısıyla 1950’lerin ilk yarı-sında kentlerde yaşayanların oranı artmış, kırlarda yaşanların oranı ise azalmıştır. Bunun en önemli nedeni 1950’li yılların ilk yarısında Marshall Yardımları ve dışa açılmayla bir-likte tarımda makineleşmenin artması nedeniyle tarım kesiminde ortaya çıkan fazla nüfu-sun kentlere göç etmesidir. Örneğin; 1946 yılında Türkiye’de toplam traktör sayısı 10 bi-nin altında iken 1952 yılının sonlarına gelindiğinde 42 bin olmuştur2.
1.2. SOSYAL DURUM
1.2.1. Eğitim ve Kültür Durumu
Anadolu Selçuklular döneminde başkent olmasıyla önemini daha da artıran Konya ili geçmişte de önemli bir eğitim ve kültür merkeziydi.
1.2.1.1. İlk ve Orta Öğretim
Konya’daki ilk kapalı medrese 12.yüzyıl sonuyla 13.yüzyıl başlarında yapıldığı sanılan Aligav medresesidir. Konya’da daha sonraki yıllarda Tacülvezir Medresesi, Sır-çalı Medrese, Karatay Medresesi, Küçük Karatay Medresesi, İnce Minareli Medrese ya-pılmıştır3. Konya özelliklede Selçuklular zamanında önemli bir eğitim ve kültür merkezi haline gelmiştir. Osmanlı döneminde tanzimatla birlikte ilkokullar, öğretmen okulu ve ortaokul açılmıştır. İlk lisede 1889 yılında eğitime başlamıştır4. Cumhuriyet ilanının ar-dından,1924’de kabul edilen Tevhid-i Tedrisat Kanunundan sonra hızlı ve modern bir okullaşma sürecine girilmiştir5.
1 http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=39&ust_id=11,(20.03.2008)
2 Sedef Seçkin Büyük, “5 Farklı Türkiye” Capital Aylık İş ve Ekonomi Dergisi, 1.11.2003,
http://www.capital.com.tr/haber.aspx?HBR_KOD=422, (20.3.2008)
3 Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, 13. Cilt, Milliyet Yayınları, İstanbul, s. 6965 4 http://www.kto.org.tr/tr/konya/tanitim.asp?yno=2&bno=1, (10.03.2008)
6 Tablo 1.3: Konya’da Eğitim Kademelerine Göre Okul, Öğrenci Ve Öğretmen Sayıları
(2000/2001 Öğretim Yılı) Okul Öncesi
Okul Sayısı Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı
230 5.363 324
İlköğretim
Okul Sayısı Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı
902 279.495 11.189
Ortaöğretim
Okul Sayısı Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı
99 42.821 1.959
Mesleki ve Teknik Orta Öğretim
Okul Sayısı Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı
118 19.179 2.078
Kaynak: http://www.dpt.gov.tr/bgyu/bgr/sg/egitim.htm, (21.02.2008)
Konya’da okul öncesi eğitim veren okul sayısı 230’dur. Öğrenci sayısı 5.363’dür. Öğretmen sayısı da 324’tür. İlköğretim’de okul sayısı 902, öğrenci sayısı 279.495, öğretmen sayısı 11.189’dur. Orta öğretim’de okul sayısı 99, öğrenci sayısı 42.821, öğretmen sayısı 1.959’dur. Mesleki ve teknik orta öğretim’de okul sayısı 118, öğrenci sayısı 19.179, öğretmen sayısı 2.078’dir.
1.2.1.2. Yükseköğretim
Selçuk Üniversitesi 1975 yılında kurulmuştur6. Selçuk Üniversitesi Konya il merkezinde Alaaddin Keykubat Kampüsü, Meram Kampüsü, Meram Tıp Fakültesi Kampüsü ile ilçelerindeki yüksekokul ve fakültelerde eğitim ve öğretim hizmeti ver-mektedir7. Selçuk Üniversitesinde 60.000 öğrenci eğitim ve öğretim görmektedir8.
Tablo 1.4: Yüksek Öğretim (Selçuk Üniversitesi) Adet
Fakülte 16 Devlet Konservatuarı 1 Yabancı Diller Yüksek Okulu 1
Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu 2
Sağlık Yüksek Okulu 3
Meslek Yüksek Okulu 25
Enstitü 4 Araştırma ve Uygulama Merkezi 13
Kaynak: http://www.selcuk.edu.tr/tanitim/tarihce.htm ,(20.3.2008)
6 http://www.selcuk.edu.tr/tanitim/tarihce.htm,(20.3.2008)
7 http://www.konya.gov.tr/KONYA2008/egitim.html, (18.02.2008) 8 http://www.selcuk.edu.tr/tanitim/tarihce.htm ,(20.3.2008)
7 Selçuk Üniversitesinde 16 fakülte,1devlet konservatuarı,1 yabancı diller yüksek okulu,2 beden eğitimi ve spor yüksek okulu,3 sağlık yüksek okulu,25 meslek yüksek okulu,4enstitü,13 araştırma ve uygulama merkezi bulunmaktadır.
1.2.1.3. Okur-Yazar Durumu
Türkiye’de 6 yaş ve üzeri nüfus içindeki okuma yazma bilme oranı %87.32’dir. Konya’da ise bu oran %90,08’e ulaşmaktadır. Türkiye geneline göre Konya’daki okur-yazar oranının daha yüksek olduğu gözlenmektedir9.
Grafik 1.2: Türkiye ve Konya’daki Okur-Yazar Durumu
Kaynak: TÜİK,Bölgesel Göstergeler Konya-Karaman TR 52,s. 32
1.3. SOSYO EKONOMİK GELİŞMİŞLİK
İç Anadolu Bölgesinin ve Konya’nın sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi incele-nirken; Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğünce 2003 yılında yapılmış olan “İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Ge-lişmişlik Sıralaması Araştırması (2003)’ ndan yararlanılmıştır. Mevcut idari yapı teme-linde 81 ilin kapsandığı araştırmada sosyal ve ekonomik alanlardan seçilen 58 değişken içerilmektedir. Sosyo ekonomik gelişmişlik incelenirken ekonomik verilerle birlikte eği-tim, sağlık gibi verilerde dikkate alınır.
9 TÜİK,Bölgesel Göstergeler Konya-Karaman TR 52,s. 32
87,32
90,08
85,5 86 86,5 87 87,5 88 88,5 89 89,5 90 90,5Türkiye'de okuma yazma bilen oranı
Konya'da okuma yazma bilen oranı
8 1.3.1. Konya’nın Gelişmişlik Endeksine Göre Kademeli İl Grupları İçindeki Yeri Tablo’ya bakıldığında en fazla ilin 3. derecede gelişmiş iller grubunda olduğu görülmektedir. Konya ilinin de içinde bulunduğu üçüncü derecede iller grubunun temel özelliklerinden biri; ekonomisinin tarım ağırlıklı olması ve tarıma dayalı sana-yilerin gelişmesidir10.1996–2003 dönemi sonuçlarına göre bölgesel gelişmişlik değe-ri yükselen bölgeler ise sırasıyla; Marmara, İç Anadolu, Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’dir. Bu yıllar arasında İç Anadolu bölgesinin endeks değer artışı 0,02093 olmuştur11.
Tablo 1.5: Gelişmişlik Endeksine Göre Kademeli İl Grupları 1.Derecede Ge-lişmiş İller 2.Derecede Ge-lişmiş İller 3.Derecede Ge-lişmiş İller 4.Derecede Ge-lişmiş İller 5.Derecede Ge-lişmiş İller
İstanbul Eskişehir Konya Osmaniye Bayburt Ankara Tekirdağ Karabük K.Maraş Kars
İzmir Adana Isparta Niğde Şanlıurfa
Kocaeli Yalova Hatay Giresun Iğdır
Bursa Antalya Uşak Kastamonu Batman Kırklareli Burdur Tunceli Gümüşhane
Denizli Samsun Sivas Mardin
Muğla Kırıkkale Kilis Siirt
Bolu Nevşehir Bartın Ardahan
Balıkesir Karaman Aksaray Van
Edirne Elazığ Sinop Bingöl
Mersin Rize Erzincan Hakkâri
Bilecik Trabzon Çankırı Şırnak
Kayseri Amasya Erzurum Bitlis
Gaziantep Kütahya Tokat Ağrı
Zonguldak Malatya Ordu Muş
Aydın Kırşehir Diyarbakır
Sakarya Artvin Yozgat
Çanakkale Afyon Adıyaman
Manisa Düzce
Çorum
Kaynak: Bülent Dinçer, Metin Özaslan ve Taner Kavasoğlu, İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik
Ge-lişmişlik Sıralaması Araştırması (2003), DPT, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü,
Yayın No DPT 2671, Mayıs 2003, s.71
10 Mehmet Ali Kafalı, Konya: Uygun Yatırım Alanları Araştırması, Türkiye Kalkınma Bankası,
Araştırma Müdürlüğü, Ankara, Şubat 2001, s.111
11 Bülent Dinçer, Metin Özaslan ve Taner Kavasoğlu, İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik
Geliş-mişlik Sıralaması Araştırması (2003), DPT, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü,
9 1.3.2. Konya İlinin İç Anadolu Bölgesi İlleri İle Gelişmişlik Endeksi Olarak
Karşılaştırılması
İç Anadolu bölgesi, “ tarımsal potansiyel ve bölge sanayinin sektörel-mekânsal dü-zeyde kısmen dengeli” bir ilerleme göstermiştir. Bu sebepledir ki sosyo-ekonomik gelişmiş-lik gösterge verilerinden tamamına yakını ülke ortalamasına yaklaşık ve üzerindeki değer-lerden oluşmaktadır12. Konya ilinin ve İç Anadolu bölgesindeki diğer illerin gelişmişlik en-deksine bakıldığında; Konya ilinin gelişmişlik endeksi Ankara, Eskişehir ve Kayseri’den sonra 4.sırada yer almaktadır. Konya ilinin gelişmişlik endeksi İç Anadolu Bölgesi’nin ge-lişmişlik endeksinin biraz altında yer almaktadır. İç Anadolu Bölgesi’nin gege-lişmişlik endek-si 0,48138 iken, Konya’nın gelişmişlik endekendek-si 0,25254’ tür.
Tablo 1.6: İç Anadolu Bölgesi İlleri Gelişmişlik Endeksi
İLLER DEĞER ANKARA 3,31483 ESKİŞEHİR 1,10368 KAYSERİ 0,47748 KONYA 0,25254 KIRIKKALE 0,05851 NEVŞEHİR -0,07483 KARAMAN -0,09852 KIRŞEHİR -0,2287 NİĞDE -0,35582 SİVAS -0,40597 AKSARAY -0,45183 ÇANKIRI -0,51917 YOZGAT -0,71652
Kaynak: Bülent Dinçer, Metin Özaslan ve Taner Kavasoğlu, İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik
Ge-lişmişlik Sıralaması Araştırması (2003), DPT, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü,
Yayın No DPT 2671, Mayıs 2003,s. 85
12 Mehmet Ali Kafalı, İç Anadolu Bölgesi “Ekonomik ve Sosyal Durum Raporu”, Türkiye Kalkınma
10 Grafik 1.3: İç Anadolu Bölgesi İlleri Gelişmişlik Endeksi
Kaynak: Bülent Dinçer, Metin Özaslan ve Taner Kavasoğlu, İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik
Ge-lişmişlik Sıralaması Araştırması (2003), DPT, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü,
Yayın No DPT 2671, Mayıs 2003, s. 85
1.3.3. İmalat Sanayi Gelişmişlik Sıralaması
Konya ili İstanbul, İzmir, Ankara, Kocaeli gibi sanayisi gelişmiş illerin ardından imalat sanayi gelişmişlik sıralamasında 11.sırada yer alırken, genel gelişmişlik sırala-masında 26.sıraya düşmektedir.
-1 -0,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 ANKA RA ESKİŞ EHİR KAYSE Rİ KONY A KIRI KKA LE NEVŞ EHİR KARA MAN KIRŞ EHİRNİĞDE SİVAS AKSAR AY ÇANK IRI YOZG AT
11 Tablo 1.7: İmalat Sanayii Gelişmişlik Sıralaması
İmalat Sanayi
Gelişmişlik Endeksi İmalat Sanayii Sırası Genel Gelişmişlik Sırası
İSTANBUL 5,13730 1 1 İZMİR 2,93309 2 3 KOCAELİ 2,91789 3 4 BURSA 2,69851 4 5 TEKİRDAĞ 1,72171 5 7 ANKARA 1,67225 6 2 GAZİANTEP 1,06361 7 20 ZONGULDAK 0,88485 8 21 BİLECİK 0,87944 9 18 YALOVA 0,82121 10 9 KONYA 0,79910 11 26 ADANA 0,74363 12 8 DENİZLİ 0,71366 13 12 KIRKLARELİ 0,69461 14 11 HATAY 0,65139 15 29 ESKİŞEHİR 0,49727 16 6 KARABÜK 0,49350 17 27 KAYSERİ 0,45939 18 19 MANİSA 0,45110 19 25 KIRIKKALE 0,34660 20 33 MERSİN 0,26446 21 17 SAKARYA 0,19557 22 23 BOLU 0,15701 23 14 BALIKESİR 0,14907 24 15 ÇANAKKALE 0,03271 25 24 AFYON -0,02268 26 44 K.MARAŞ -0,02970 27 48 SAMSUN -0,03074 28 32 UŞAK -0,07327 29 30 EDİRNE -0,17456 30 16 KÜTAHYA -0,20786 31 40 ISPARTA -0,22555 32 28 ANTALYA -0,23011 33 10 AYDIN -0,23214 34 22 DÜZCE -0,23953 35 45 KARAMAN -0,25108 36 35 MALATYA -0,25416 37 41 ÇORUM -0,25511 38 46 ELAZIĞ -0,25608 39 36 RİZE -0,30567 40 37 BURDUR -0,31595 41 31 TOKAT -0,33017 42 61 SİVAS -0,37590 43 53 KASTAMONU -0,38758 44 51 KIRŞEHİR -0,39555 45 42 NİĞDE -0,41541 46 49 ORDU -0,41866 47 62 TRABZON -0,45081 48 38 NEVŞEHİR -0,45262 49 34 MUĞLA -0,47737 50 13 AMASYA -0,49158 51 39 YOZGAT -0,50412 52 64 DİYARBAKIR -0,52514 53 63 BARTIN -0,53676 54 55 AKSARAY -0,53861 55 56 GİRESUN -0,53911 56 50 OSMANİYE -0,54708 57 47 ŞANLIURFA -0,54881 58 68 ERZURUM -0,55320 59 60 ADIYAMAN -0,58467 60 65 ÇANKIRI -0,59023 61 59 BATMAN -0,60612 62 70 SİNOP -0,60899 63 57 KİLİS -0,63076 64 54 ERZİNCAN -0,65372 65 58 ARTVİN -0,65720 66 43 VAN -0,66403 67 75 MARDİN -0,71096 68 72 SİİRT -0,72349 69 73 KARS -0,73619 70 67 GÜMÜŞHANE -0,74008 71 71 AĞRI -0,74568 72 80 BİTLİS -0,74993 73 79 IĞDIR -0,75933 74 69 BİNGÖL -0,78520 75 76 MUŞ -0,78610 76 81 BAYBURT -0,79701 77 66 TUNCELİ -0,80422 78 52 HAKKARİ -0,81571 79 77
Kaynak:Bülent Dinçer, Metin Özaslan ve Taner Kavasoğlu, İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik
Ge-lişmişlik Sıralaması Araştırması (2003), DPT, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü,
12 Tablodaki ilk yirmi ilin imalat sanayisi ile genel gelişmişlik sıralaması incelen-diğinde; Gaziantep, Zonguldak, Bilecik, Konya, Hatay, Karabük ve Kırıkkale’nin imalat sanayi gelişmişlik sıralamasında ilk yirmi il içinde olmasına rağmen, genel gelişmişlik sıralamalarında imalat sanayi sıralamalarına göre geride kaldığı görülmektedir. İlk yirmi il içindeki diğer illerin imalat sanayisi ile genel gelişmişlik sıralamasında paralellik gö-rülmektedir. Devlet Planlama Teşkilatının yapmış olduğu çalışmaya göre; Konya ilinde öne çıkan sanayi sektörleri, başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı, motorlu kara taşıtı, römork ve yarı römork imalatı, ana metal sanayisi, gıda ürünleri ve içecek imalatı sektörleridir13.
1.3.4. Konya İli Gelişmişlik Performansı
2000 yılında demografik göstergelerden şehirleşme oranı incelendiğinde; Kon-ya’nın şehirleşme oranı % 59,07 iken, İç Anadolu’nun % 69,25, Türkiye’nin ise % 64,90’dır. Konya’nın şehirleşme oranı, bölge geneli ile ülke genelinin altında kalmakta-dır. 2000 yılındaki istihdam göstergelerine bakıldığında; Konya’da toplam istihdamın % 62,42’si tarım sektörü oluştururken, % 9,05’i sanayi sektörü, % 6,87’si ticaret sektörü, % 1,90’da mali kurumlar iş kolu oluşturmaktadır. Konya’da çalışan nüfusun yarısından fazlası tarım sektöründe çalışmaktadır. Bölge genelinde ise toplam istihdamın % 46,81’i tarım sektörü oluştururken, ülke genelinde bu oran % 48,38’dir. Konya’da tarım sektö-rünün ağırlığı istihdam göstergelerinden de anlaşılmaktadır. Eğitim göstergelerinden okur-yazar nüfus oranı incelendiğinde; Konya % 90,07 ile bölge geneli ile hemen he-men aynı, % 87,30 olan ülke genelinin ise üstünde bir okur-yazar nüfus oranına sahiptir.
13 Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü,
13 Tablo 1.8:Konya İli Gelişmişlik Performansı (Sosyo-ekonomik Gelişmişlik
Sıralama-sı,2003, 81 il içinde)
DEĞİŞKEN YIL BİRİM KONYA IÇ ANADOLU TURKIYE SIRA DEMOGRAFIK GOSTERGELER
1 Toplam Nüfus 2000 Kişi 2.192.166 11.608.868 67.803.927 4
2 Şehirleşme Oranı 2000 Yüzde 59,07 69,25 64,90 23
3 Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı 1990–2000 Binde 22,37 15,78 18,28 16
4 Nüfus Yoğunluğu 2000 Kişi/Km2 56,39 63 88 45
5 Doğurganlık Hızı 2000 Çocuk Sayısı 3.00 2,54 2,53 22
6 Ortalama Hane halkı Büyüklüğü 2000 Kişi 4,97 4,42 4,50 37
ISTIHDAM GOSTERGELERI
7 Tarım İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 2000 Yüzde 62,42 46,81 48,38 38 8 Sanayi İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 2000 Yüzde 9,05 10,55 13,35 28 9 Ticaret İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 2000 Yüzde 6,87 8,90 9,67 31 10 Mali Kurumlar İşkolunda Çalışanların Toplam İst. Oranı 2000 Yüzde 1,90 4,01 3,11 21 11 Ücretli Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 2000 Yüzde 29,65 45,07 43,52 46 12 Ücretli Çalışan Kadınların Toplam İstihdama Oranı 2000 Yüzde 3,48 8,52 8,81 56 13 İşverenlerin Toplam İstihdama Oranı 2000 Yüzde 2,22 2,53 2,61 17
EGITIM GOSTERGELERI
14 Okur Yazar Nüfus Oranı 2000 Yüzde 90,07 90,32 87,30 15
15 Okur Yazar Kadın Nüfusun Toplam Kadın Nüf. Oranı 2000 Yüzde 84,74 84,96 80,62 17 16 Üniversite Bitirenlerin Okul Bitirenlere Oranı 2000 Yüzde 6,39 10,31 8,42 32 17 İlköğretim Okullaşma Oranı 2000–2001 Yüzde 80,35 92,95 98,01 67 18 Liseler Okullaşma Oranı 2000–2001 Yüzde 29,77 41,58 36,92 53 19 Meslek Liseleri Okullaşma Oranı 2000–2001 Yüzde 13,34 21,69 20,49 58
SAGLIK GOSTERGELERI
20 Bebek Ölüm Oranı 2000 Binde 35,00 41,77 43,00 70
21 On bin Kişiye Düşen Hekim Sayısı 2000 Kişi 8 17 13 44
22 On bin Kişiye Düşen Diş Hekimi Sayısı 2000 Kişi 2 3 2 26
23 On bin Kişiye Düşen Eczane Sayısı 2000 Adet 3 3 3 33
24 On bin Kişiye Düşen Hastane Yatağı Sayısı 2000 Hastane Yat. 15 26 23 57 SANAYI GOSTERGELERI
25 Organize Sanayi Bölgesi Parsel Sayısı 2000 Parsel 903 16.399 28.726 4 26 Küçük Sanayi Sitesi İşyeri Sayısı 2000 Adet 4.409 17.106 81.302 2
27 İmalat Sanayi İşyeri Sayısı 2000 Adet 264 1.620 11.118 8
28 İmalat Sanayi Yıllık Çalışanlar Ortalama Sayısı 2000 Kişi 18.270 148.070 1.130.488 13 29 İmalat Sanayii Kurulu Güç Kapasite Miktarı 2000 Beygir Gücü 455.687 1.711.732 13.478.078 9 30 Fert Başına İmalat Sanayi Elektrik Tüketimi 2000 Kws 710 348 550 17 31 Fert Başına İmalat Sanayi Katma Değeri 2000 Milyon TL. 127 251 350 35
TARIM GOSTERGELERI
32 Kırsal Nüfus Başına Tarımsal Üretim Değeri 2000 Milyon TL. 1.407 1.410 1.124 25 33 Tarımsal Üretim Değerinin Türkiye İçindeki Payı 2000 Yüzde 4,72 18,81 100,00 1
INŞAAT GOSTERGELERI
34 Daire Sayısı 2000 Adet 469.894 2.783.819 16.235.830 5
35 Borulu Su Tesisatı Bulunan Daire Oranı 2000 Yüzde 91 96 97 69 MALI GOSTERGELER
36 Gayri Safi Yurt İçi Hâsıla İçindeki Payı 2000 Yüzde 2,49 16,96 100,00 9 37 Fert Başına Gayri Safi Yurt İçi Hâsıla 2000 Milyon TL. 1.414 1.820 1.837 38
38 Banka Şube Sayısı 2000 Adet 149 1266 7786 7
39 Fert Başına Banka Mevduatı 2000 Milyon TL. 251 1.347 939 49 40 Toplam Banka Mevduatı İçindeki Payı 2000 Yüzde 0,86 24,57 100,00 11 41 Toplam Banka Kredileri İçindeki Payı 2000 Yüzde 0,69 21,29 100,00 14 42 Kırsal Nüfus Başına Tarımsal Kredi Miktarı 2000 Milyon TL. 69 192 138 43 43 Fert Başına Sınaî, Ticari Ve Turizm Kredileri Miktarı 2000 Milyon TL. 66 489 392 52 44 Fert Başına Belediye Giderleri 2000 Milyon TL. 73 90 82 20 45 Fert Başına Genel Bütçe Gelirleri 2000 Milyon TL. 91 449 464 40 46 Fert Başına Gelir Ve Kurumlar Vergisi Miktarı 2000 Milyon TL. 50 198 165 41 47 Fert Başına Kamu Yatırımları Miktarı 1995–2000 Milyon TL. 119 276 248 55 48 Fert Başına Teşvik Belgeli Yatırım Tutarı 1995–2000 Milyon TL. 1.240 2.002 2.668 36 49 Fert Başına İhracat Miktarı 1995–2000 ABD Doları 170 407 2.249 36 50 Fert Başına İthalat Miktarı 1995–2000 ABD Doları 162 1.345 3.967 41
ALTYAPI GOSTERGELERI
51 Kırsal Yerleşmelerde Asfalt Yol Oranı 2000 Yüzde 70,34 60,74 45,23 26 52 Yeterli İçme Suyu Götürülen Nüfus Oranı 2000 Yüzde 91,92 94,90 84,98 34
53 TCK Asfalt Yol Oranı 2000 Yüzde 96,86 95,80 91,28 30
DIGER GOSTERGELER
54 On bin Kişiye Düşen Özel Otomobil Sayısı 2000 Adet 505 884 652 33 55 On bin Kişiye Düşen Motorlu Kara Taşıtı Sayısı 2000 Adet 1.026 1.288 1.056 29
56 Fert Başına Elektrik Tüketim Miktarı 2000 Mws 1 1 1 27
57 Fert Başına Telefon Kontör Değeri 2000 Adet 1.150 1.860 1.852 41
58 Yeşil Kartlı Kişi Oranı 2000 Yüzde 14 14 15 55
14 2000 yılındaki sanayi göstergeleri incelendiğinde, Konya’daki organize sanayi bölgesi parsel sayısı 903’dür.İller içerisinde organize sanayi bölgesi parsel sayısı bakı-mından 4.sırada yer almaktadır. Küçük sanayi siteleri işyeri sayısı Konya’da 4.409, böl-ge böl-genelinde 17.106, ülke böl-genelinde ise 81.302’dir. Konya, küçük sanayi siteleri iş yeri sayısı bakımından diğer iller arasında 2. sırada yer almaktadır. İmalat Sanayi göstergele-rine bakıldığında ise, Konya’da imalat sanayi işyeri sayısı 264’tür. İşyeri sayısı bakı-mından ülke genelinde 8. sırada yer almaktadır. İmalat sanayi yıllık çalışanlar ortalama sayısı 18.270 kişi ile ülke genelinde 13.sırada yer alırken, imalat sanayi kurulu güç ka-pasite miktarı 455.687 beygir gücü ile ülke genelinde 9. sırada yer almaktadır. Kişi ba-şına düşen imalat sanayi elektrik tüketimi ise Konya’da 710 Kws, bölge genelinde 348 Kws, ülke genelinde ise 550 Kws’dir. Fert başına düşen imalat sanayi katma değeri in-celendiğinde ise; katma değer Konya’da 127 milyon TL, bölge genelinde 251 milyon TL, ülke genelinde ise 350 milyon TL’dir. Konya’da imalat sanayisi ile ilgili katma ğer hariç diğer veriler ülke genelinde sıralamalarda üst sıralarda yer alırken, katma de-ğerde düşüş görülmektedir. Konya’daki fert başına imalat sanayi katma değeri hem böl-ge hem de ülke ortalamasının altında kalmaktadır.
2000 yılındaki tarım göstergeleri incelendiğinde; Konya’da kırsal nüfus başına tarımsal üretim değeri 1.407 milyon TL iken, bölge genelinde 1.410 milyon TL, ülke genelinde ise 1.124 milyon TL’dir. Konya hem bölge hem de ülke ortalamasının altında yer almaktadır. Konya’da tarımsal üretim değerinin Türkiye içindeki payı % 4,72’dir. Ülke genelinde 1.sırada yer almaktadır.
2000 yılındaki inşaat göstergelerine bakıldığında, Konya’da 469.894 daire var-dır. Ülke geneli itibariyle daire sayısı bakımından Konya 5.sırada yer almaktavar-dır. Ayrı-ca Konya’nın geniş yerleşim alanlarına müsait bir coğrafi yapısı vardır.
Mali göstergeler incelendiğinde, Konya’nın GSYİH içindeki payı % 2,49 ile ül-ke geneli itibariyle 9. sıradaki ildir. Fert başına GSYİH; Konya’da 1.414 milyon TL iken, İç Anadolu’da 1.820 milyon TL ve ülke genelinde 1.837 milyon TL’dir. Ülke ge-neli itibariyle 38.sıradadır. Kişi başına düşen GSYİH, ülke ve bölge ortalamalarının al-tındadır. 1995–2000 yılları arasında kişi başına kamu yatırımları miktarı Konya’da 119 milyon TL’dir. Kişi başına kamu yatırımları miktarı ile ülke genelinde 55.sıradaki ildir. Kişi başına teşvik belgeli yatırım miktarı ise; Konya’da 1.240 milyon TL, İç Anado-lu’da 2.002 milyon TL ve ülke genelinde 2.668 milyon TL’dir. Kişi başına teşvik belge-li yatırım miktarı ile ülke genebelge-linde 36.sıradaki ildir. Konya gerek kişi başına düşen kamu yatırımlarından gerekse kişi başına düşen teşvik belgeli yatırımlardan nüfusuyla
15 orantılı olarak yararlanamamaktadır. 1995–2000 yılları arasında kişi başına düşen ihra-cat miktarı; Konya’da 170 dolar iken, İç Anadolu bölgesinde 407 dolar, ülke genelinde ise 2.249 dolardır. İller arasında kişi başına düşen ihracat sıralamasında 36. sıradadır. Kişi başına düşen ithalat miktarı ise; Konya’da 162 dolar, İç Anadolu bölgesinde 1.345 dolar, ülke genelinde ise 3.967 dolardır. İller arasında kişi başına düşen ithalat sıralama-sında 41.sıradadır. Konya’nın kişi başına düşen ihracat ve ithalat miktarını karşılaştırıl-dığında, ihracatın ithalata göre 8 dolar daha fazla olduğu görülmektedir. İç Anadolu ve ülke genelinde ise ithalatın ihracattan daha fazla olduğu görülmektedir. Konya’da kişi başına ihracat ve ithalat rakamları birbirine yakın değerlerdedir. İç Anadolu bölgesinde ise kişi başına düşen ithalat ihracatın 3 katından da fazla bir değerdedir.
1.4. CARİ VE SABİT FİYATLARLA GSYİH A) Cari Fiyatlarla GSYİH Türkiye
Aşağıdaki tablo incelendiğinde,1991–1997 yılları arasında genel itibariyle GSYİH iki katına yakın bir artış göstermiştir. Yaşanılan 1994 krizinin ardından alınan 5 Nisan 1994 kararlarından sonra Türkiye’de 1995 yılının ikinci yarısında iç talep artmış ve bu nedenle ekonomide yüksek bir büyüme dönemi görülmüştür14. 1998–2001 yılları arasında ise de genel itibariyle GSYİH’de 1,5 katına yakın bir artış görülmektedir.
Tablo 1.9: Cari Fiyatlarla GSYİH Türkiye
Yıllar Değer (Milyar TL) Gelişme Hızı (%)
1987 74.722 46,3 1988 129.225 72,9 1989 227.324 75,9 1990 393.060 72,9 1991 630.117 60,3 1992 1.093.368 73,5 1993 1.981.867 81,3 1994 3.868.429 95,2 1995 7.762.456 100,7 1996 14.772.110 90,3 1997 28.835.883 95,2 1998 52.224.945 81,1 1999 77.415.272 48,2 2000 124.583.458 60,9 2001 178.412.438 43,2 Kaynak: TÜİK Veritabanı,(15.02.2008)
14 İlhan Uludağ ve Erişah Arıcan, Türkiye Ekonomisi: (Teori-Politika-Uygulama),Der Yayınları,
16 B) Cari Fiyatlarla GSYİH Konya
Konya’nın genel itibariyle GSYİH değeri 2 katına yakın bir artış gösterirken, kriz sonrası yıl olan 1995 yılında GSYİH değeri iki katını da geçmiştir. Konya’nın GSYİH’ deki payına bakıldığında; 1987’de % 2,8, 1990’da % 2,5, 1995’te % 2,3, 2000’de % 2,5, 2001’de % 2,4 olmuştur.
Tablo 1.10:Cari Fiyatlarla GSYİH Konya
Yıllar (Milyar TL) Değer Cari Fiyatlarla İllerin Payı (%) Gelişme Hızı (%)
1987 2.102 2,8 0,0 1988 3.761 2,9 78,9 1989 6.217 2,7 65,3 1990 9.695 2,5 55,9 1991 15.793 2,5 62,9 1992 26.210 2,4 66,0 1993 46.211 2,3 76,3 1994 87.826 2,3 90,1 1995 177.098 2,3 101,6 1996 343.963 2,3 94,2 1997 696.344 2,4 102,4 1998 1.308.363 2,5 87,9 1999 1.936.736 2,5 48,0 2000 3.099.272 2,5 60,0 2001 4.237.396 2,4 36,7 Kaynak: TÜİK Veritabanı,(25.02.2008)
Konya ilinin nüfus büyüklüğüne karşın GSYİH’ den aldığı pay ortalama olarak % 2,4’tür. Bu durumun en büyük nedenlerinden biri, tarım sektöründe çalışanların yıllar itibariyle toplam çalışanlar içindeki sektörel payı azalmış olmasına rağmen hala önemli bir paya sahip olmasıdır. Sektörler arasında ise kişi başına katma değerin en düşük ol-duğu sektör tarımdır15.
C) Cari Fiyatlarla Kişi Başına GSYİH
Ülke’deki kişi başına düşen gelir ile Konya karşılaştırıldığında, Konya’nın kişi başına düşen geliri ülke genelinden düşük kalmaktadır. Bunun nedeni daha önce de be-lirtildiği gibi Konya’da tarım sektörünün ağırlığının fazla olması neticesinde kişi başına düşen GSYİH’ nin düşük olmasıdır.
15 Aziz Kağıtçı, “Konya Ekonomisi”, Ulusal 1.Konya Ekonomisi Sempozyumu, Ed: Âdem Esen, Ali
17 Tablo 1.11:Cari Fiyatlarla Kişi Başına GSYİH
Yıllar (Değer $) Konya (Değer $) Türkiye
1987 1.312 1.629 1988 1.404 1.685 1989 1.516 1.933 1990 2.113 2.655 1991 2.103 2.603 1992 2.070 2.682 1993 2.235 2.981 1994 1.584 2.173 1995 1.995 2.727 1996 2.152 2.888 1997 2.373 3.021 1998 2.592 3.176 1999 2.324 2.847 2000 2.241 2.941 2001 1.554 2.146
Kaynak: TÜİK verilerinden derlenmiştir.
1987 ve 1990 yılları karşılaştırıldığında; Konya'daki kişi başına düşen GSYİH 801 dolar artarken, Türkiye’de 1026 dolar artmıştır. 1990 ve 2000 yılları karşılaştırıldı-ğında ise Konya'daki kişi başına düşen GSYİH 128 dolar artarken, ülke genelinde 286 dolar artmıştır.1994 ve 2001 yıllarında hem Konya’da hem de ülke genelinde kişi başına düşen GSYİH azalmıştır.
D) Sabit Fiyatlarla (1987 Yılı Fiyatlarıyla) GSYİH Türkiye
1987 yılı fiyatlarıyla GSYİH Türkiye’de 1994, 1999 ve 2001 yılları dışında hep artmıştır. Bu yıllarda görülen iç talep azalması ve reel faiz oranlarının yüksekliği reel sektörü etkilemiştir. Ülkedeki yaşanılan krizler neticesinde azalan kredi imkânı ve 2001 yılındaki döviz kurunun aşırı değerlenmesi gibi olumsuz gelişmeler neticesinde reel sektörün gücü azalmıştır. GSYİH’ de gelişme hızının en yüksek yaşandığı yıl 1987 yılı-dır. Bu yıldaki gelişme hızı % 9,5’tir. 1987’den sonra gelişme hızının en yüksek olduğu yıl ise % 9,3 gelişme hızı ile 1990 yılıdır.
18 Tablo 1.12:Sabit Fiyatlarla (1987 Yılı Fiyatlarıyla) GSYİH Türkiye
Yıllar Değer (Milyar TL) Gelişme Hızı (%) 1987 74.722 9,5 1988 76.306 2,1 1989 76.498 0,3 1990 83.578 9,3 1991 84.353 0,9 1992 89.401 6,0 1993 96.590 8,0 1994 91.321 -5,5 1995 97.888 7,2 1996 104.745 7,0 1997 112.631 7,5 1998 116.114 3,1 1999 110.646 -4,7 2000 118.789 7,4 2001 109.885 -7,5 Kaynak: TÜİK Veritabanı,(15.02.2008)
E) Konya Sabit Fiyatlarla (1987 Yılı Fiyatlarıyla) GSYİH
1987 yılı fiyatlarıyla GSYİH Konya’da 1989, 1990, 1993, 1994, 1999 ve 2001yıllarında azalmıştır. Diğer yıllarda artış görülmektedir. GSYİH’ deki il payının en yüksek olduğu yıl 1988 yılıdır. 1988–2001 yılları arasında GSYİH il payı % 2,3 olmuştur.
Tablo 1.13: Konya Sabit Fiyatlarla (1987 Yılı Fiyatlarıyla) GSYİH Yıllar (Milyar TL) Değer İllerin Payı (%) Gelişme Hızı (%)
1987 2.102 0,0 0,0 1988 2.258 3,0 7,4 1989 1.970 2,6 -12,8 1990 1.957 2,3 -0,7 1991 2.051 2,4 4,8 1992 2.185 2,4 6,5 1993 2.107 2,2 -3,5 1994 1.990 2,2 -5,5 1995 2.051 2,1 3,0 1996 2.218 2,1 8,1 1997 2.386 2,1 7,6 1998 2,592 2,2 8,6 1999 2.411 2,2 -7,0 2000 2.640 2,2 9,5 2001 2.272 2,1 -13,9 Kaynak: TÜİK Veritabanı,(25.02.2008)
19 1.5. KONYA İLİNİN İSTİHDAM DURUMU
Konya ilinde aşağıdaki tabloya göre; 1980 yılında istihdam edilen nüfusun % 66,7’si tarımda, % 9,4’ü sanayide, % 4,2’si inşaatta, % 18,1’i hizmetler sektöründe çalı-şırken, 2000 yılına gelindiğinde istihdam edilen nüfusun % 62,4’ü tarımda, % 9,1’i sa-nayide, % 3,8’i inşaatta, % 24,6’sı hizmetler sektöründe çalışmaktadır. 1980–2000 yılla-rı arasında tayılla-rım sektöründe çalışanlayılla-rın istihdam edilen nüfus içindeki oranı % 66,7’den % 62,4’e düşse de tarımdaki istihdam oranı halen yüksektir.
1.5.1. İlde Ekonomik Faaliyete Göre İstihdam Edilen Nüfus(%) Tablo 1.14: İlde Ekonomik Faaliyete Göre İstihdam Edilen Nüfus(%)
Yıllar Tarım Sanayi İnşaat Hizmet Diğer
1980 66,7 9,4 4,2 18,1 1,6
1985 68,9 8,5 2,6 19,6 0,4
1990 63,3 10,1 4,2 22,0 0,4
2000 62,4 9,1 3,8 24,6 0,0
Kaynak: Mehmet Oğul, “Genel Ekonomik Göstergeler”, Ulusal 1.Konya Ekonomisi Sempozyumu, Ed: Âdem Esen, Ali Akmaz, Konya,2003,s.43
1.5.2. İldeki İşgücü Durumu
2000 yılında yapılan Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre, Konya’da işgücü toplamı 883.838’dir. İstihdam edilenlerin toplamı 820.932’dir. İşsizlerin toplamı 62.906’dır. İşgücüne dâhil olmayan nüfus toplamı 750.404’dür.
Tablo 1.15: 2000 Yılında İldeki İşgücü Durumu
Sayım Yılı 2000 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus 1.634.273
İşgücü 883.838
İstihdam 820.932
İşsiz 62.906
İşgücüne dâhil olmayan nüfus 750.404
Bilinmeyen 31
Kaynak:www.tuik.gov.tr/BolgeselIstatistik/tabloOluştur.do ,(05.03.2008)
1.5.3. İşgücü Göstergeleri
2005 yılındaki işgücü göstergeleri incelendiğinde; Konya, Karaman bölgesinde-ki işsizlik oranı Türbölgesinde-kiye geneline göre daha düşüktür. Konya, Karaman bölgesinde işsiz-lik oranının düşük olmasının sebebi ise bu bölgedeki kırsal kesimin ağırlığından kay-naklanmaktadır16.
16 Âdem Esen,”Konya’da Tarım Sektörü ve İstihdamla İlgili Bir Değerlendirme”,Konya’da Tarım ve
Tarımsal Sanayi Sorunlarının Tesbiti Sempozyumu, Ed: Âdem Esen, Ali Akmaz, Mehmet
20 Tablo1.16: 2005 Yılındaki İşgücü Göstergeleri
İşsizlik Oranı (%) İşgücüne Katılma Oranı(%) Tarım dışı işsizlik Oranı(%) Türkiye 10,3 48,3 13,6 Konya, Karaman 9,5 42 12,8
Kaynak:TÜİK, Bölgesel Göstergeler, Konya-Karaman TR 52,s.8
İşgücüne katılma oranı ise Konya, Karaman bölgesinde % 42 iken, Türkiye ge-nelinde işgücüne katılma oranı % 48,3’dür. Türkiye gege-nelinde işgücüne katılma oranı Konya, Karaman bölgesine göre daha yüksektir. Ülke genelinin tarım dışı işsizlik oranı Konya, Karaman bölgesine göre daha yüksektir.
1.6. KAMU YATIRIMLARI
Konya ilinde sektörlerin gelişebilmesi için altyapı eksiklerinin giderilmesi gerek-mektedir. Özellikle sanayi sektörü için kamu yatırımları çok önemli bir yer tutmaktadır.
1.6.1. Kamu Yatırım Harcamaları (Cari Fiyatlarla Milyon TL)
Türkiye genelinde kamu yatırımları cari fiyatlarla 1990 yılında 24.938 milyar TL, 1995 yılında 240.027 milyar TL, 2001 yılında ise 6.569.160 milyar TL olduğu gö-rülmektedir. İç Anadolu bölgesine bakıldığında; 1990 yılında kamu yatırımları 2.121 milyar TL, 1995 yılında 21.351 milyar TL, 2001 yılında da 269.468 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Kamu yatırımlarının Konya ilindeki gelişimi incelendiğinde; 1990 yılı itibariyle 176 milyar TL iken, 1995 yılında 1.490 milyar TL, 2001 yılında da 31.843 milyar TL olarak gerçekleştiği görülmektedir.
Tablo 1.17: Kamu Yatırım Harcamaları (Cari Fiyatlarla Milyon TL)
Yıllar Konya İç Anadolu Bölgesi Türkiye(Muh. Dâhil)
1990 176.292 2.121.631 24.937.997 1991 180.249 2.473.867 41.984.061 1992 489.608 4.286.400 68.563.500 1993 554.980 6.146.282 115.357.167 1994 891.517 12.365.474 168.132.097 1995 1.490.130 21.351.635 240.027.068 1996 3.876.936 53.259.528 545.395.653 1997 8.858.850 117.508.216 1.283.309.869 1998 9.431.222 162.218.782 2.172.846.526 1999 15.816.599 197.764.239 2.992.155.531 2000 37.121.393 243.854.822 5.154.455.618 2001 31.843.000 269.468.000 6.569.160.000
Not: 1) Mahalli idarelerin yatırımları ve fonlar dâhil değildir 2) Proje bazında, illere dağıtılamayan ve birden fazla ili kapsayan yatırım harcamaları Muhtelif İller" başlığı altında verilmiştir
21 Kamu yatırımları Konya ilinde 1990–2001 yılları arasında yaklaşık olarak 181 kat artmıştır. Aynı dönemde İç Anadolu bölgesinde yer alan illerin toplam kamu yatırım harca-maları 127 kat artmış, Türkiye genelinde yapılan toplam kamu harcaharca-maları 263 kat artmıştır.
1.6.2. 2002 Yılı Kamu Yatırım Miktarının Nüfus Büyüklüğüne Göre Sıralaması Konya ili 2000 yılında yapılan nüfus sayımında 2.192.166 nüfus ile 4.sırada yer alırken, kamu yatırım harcamalarında 19. sırada yer almaktadır. Konya’nın nüfus bü-yüklüğü ile kamu yatırım harcamaları arasında ne yazık ki doğru bir orantı yoktur. Konya ili kamu yatırımları açısından hak ettiği payı alamamıştır. İstanbul, Bursa, Anka-ra gibi sanayisi diğer Anadolu illerine göre ileri düzeyde olan iller aAnka-rasına Konya Böl-gesi de dâhil edilmiştir. Bunun sonucu olarak da Konya ili, devlet teşvik ve kredilerin-den yaralanması gerektiği miktardan çok daha az yaralanır olmuştur 17.
Tablo 1.18: 2002 Yılı Kamu Yatırım Miktarının Nüfus Büyüklüğüne Göre Sıralaması Sıra No: İlin Adı Nüfusu Miktarı (Milyar TL) 2002 Yılı Yatırım
Yatırım Miktarı Açısından Tür-kiye içindeki Sıralaması 1 İstanbul 10.018.735 1.218.364 1 2 Ankara 4.007.860 825.586 2 3 İzmir 3.370.866 435.823 4 4 Konya 2.192.166 106.328 19 5 Bursa 2.125.140 173.300 10 6 Adana 1.849.478 551.285 3 7 Antalya 1.719.751 182.349 9 8 İçel 1.651.400 183.847 8 9 Şanlıurfa 1.443.422 114.445 17 10 Diyarbakır 1.362.708 117.917 16
Kaynak: Metin Özdil., “Konya İlinde Yürütülen Kamu Yatırımları”, Ulusal 1.Konya Ekonomisi
Sem-pozyumu, Ed: Adem Esen, Ali Akmaz, Konya, 2003,s. 82
1.7. SEKTÖRLERİN GSYİH’YE KATKILARI 1.7.1. Tarım Sektörünün GSYİH’ye Katkısı
Son yıllarda tarımda istihdam edilen nüfusun toplam istihdam içindeki payı ile GSMH içindeki sektör payı azalsa da tarım ülke kalkınması için daima önemli bir sektör olmuştur. Sanayi sektörünün ihtiyaç duyduğu hammaddeyi tarım sektörünün sağlaması gibi nedenlerle tarım sektörünün diğer sektörlerin gelişmesinde önemli bir rolü vardır.
17 Mavişe Kömürcü, 1950’den sonra Konya’da Sosyal ve Ekonomik Değişmeler, Selçuk Üniversitesi
22 A) Konya’da Tarımın GSYİH’ye Katkısı
Konya’nın ekonomisi tarıma dayanır. Zaman içerisinde imalat sanayinin GSYİH’ deki payı artsa da tarım sektörü Konya’da halen önemli bir yer tutmaktadır.
Tablo 1.19:Konya’da Tarımın GSYİH’ ye Katkısı Yıllar Tarım Değer (Milyar TL) Sektör Payları (%)
2001 799.287 18,9 2000 720.808 23,3 1999 483.682 25,0 1995 43.649 24,6 1990 2.667 27,5 1987 739 35,2 Kaynak: TÜİK Veritabanı,(21.02.2008)
Konya’da tarım sektörünün GSYİH’ deki payı incelendiğinde; 1987 yılında % 35,2 iken, 1995 yılında % 25’e, 2001 yılında da % 18,9’a düştüğü görülmektedir. Sana-yileşmenin hız kazandığı son dönemlerde tarımın GSYİH’ deki payı ülke genelinde de düşmüştür.
B) Türkiye’de Tarımın GSMH’ ye Katkısı
Türkiye’de yıllar itibariyle tarımın GSYİH’ deki payı giderek azalmaktadır. Geçmiş yıllarda tarımsal ürünler ihracatta da önemli bir yer tutmaktaydı. Planlı dönemin başlangıcında ihracat gelirlerinin yaklaşık % 80’i tarımsal ürünlerinden elde edilirken, 1998 yılına gelindiğinde tarım ürünleri ve tarıma dayalı işlenmiş ürünlerde bu oran %18 olmuştur18.
Tablo 1.20:Türkiye’de Tarımın GSMH’ ye Katkısı (Cari Fiyatlarıyla) Yıllar Tarım Değer (Milyar TL) Sektör Payları(%)
2001 21.521.042 12,2 2000 17.540.631 14,0 1999 11.851.055 15,1 1995 1.218.178 15,5 1990 68.692 17,3 1987 13.314 17,7 Kaynak: TÜİK Veritabanı,(06.03.2008)
Türkiye’nin tarım sektörünün GSYİH’ deki payı 1995’te % 15,5 ve gelişme hızı % 103,7 iken, Konya’nın aynı yıl GSYİH’ deki tarım sektörünün payı % 24,6, gelişme hızı % 116,5’tir. 1995 yılında Konya’da tarımın sektörler içindeki payı Türkiye’de
23 mın sektörler içindeki payından oldukça yüksektir. 2001 yılına gelindiğinde Türkiye’de tarım sektörünün GSYİH’ deki payı % 12,2 iken, Konya’nın aynı yıl GSYİH’ deki ta-rım sektörünün payı % 18,9’dur.
C) Konya’da Yetişen Önemli Tahıl ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Üretim Miktarları Konya denildiğinde akla gelen ilk tarla bitkisi olan buğdayın 1991 yılındaki üre-tim miktarı 2.315.104 ton iken 1995 yılında 1.736.637 ton, 2000 yılında 2.035.131 ton, 2005 yılında 899.168 ton, 2006 yılında 1.184.498 ton olmuştur. Arpa üretimi de 1991 yı-lında 1.473.225 ton iken, 2000 yıyı-lında 1.384.593 ton, 2006 yıyı-lında 1.075.241 ton olmuş-tur.1991–2006 yılları arasında buğday ve arpa üretimi düşerken, genel olarak patates, fa-sulye ve şeker pancarı üretim miktarı artmıştır. Özellikle şeker pancarının 1991 yılında üretim miktarı 2.748.251 ton iken 2000 yılında 4.111.101 ton, 2006 yılında ise 4.131.689 ton olmuştur. Geçen 10 yılda şeker pancarı üretimi neredeyse ikiye katlamıştır.
Tablo 1.21:Konya’da Yetişen Önemli Tahıl Ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Üretim Mik-tarları (Ton) (CPA sınıflamasına Göre)
1991 Üretim (TON) 1995 Üretim (TON) 2000 Üretim (TON) 2005 Üretim (TON) 2006 Üre-tim (TON) Buğday 2.315.104 1.736.637 2.035.131 899.168 1.184.498 Arpa 1.473.225 1.217.550 1.384.593 804.091 1.075.241 Patates 135.270 126.432 156.433 223.812 237.621 Fasulye (kuru) 17.619 30.363 39.420 44.944 40.463 Şeker Pancarı 2.748.251 2.323834 4.111.101 4.074.951 4.131.689 Kaynak: TÜİK Veritabanı,(12.02.2008)
1991 yılında buğdaydan alınan verim dekar başına 229 kg/da iken, 2000 yılında 172 kg/da düşmüş, 2006’da 246 kg/da olmuştur. Şeker pancarından alınan verim dekar başına 1991 yılında 3.846 kg/da, 2000 yılında 5.699 kg/da, 2006 yılında 5.334 Kg/da olmuştur. Patates ve fasulyede de verim artmıştır.
D) Konya’da Yetişen Önemli Sebze Ürünleri Üretim Miktarları
Konya’da yetiştirilen sebzeler içinde en çok üretimi gerçekleştirilen sebze doma-testir. Domates üretimi 1991 yılında 139.831 ton, 2000 yılında 239.881 ton, 2006 yılın-da 228.529 ton olmuştur. Domatesten sonra en çok üretimi gerçekleştirilen sebzeler; ha-vuç, kavun ve karpuzdur. Kavun üretimi 1991 yılında 69.769 ton, 1995 yılında 79.076 ton, 2000 yılında 96.793 ton, 2006 yılında 70.369 ton olmuştur. Karpuz üretimi 1991
24 yılında 28.063 ton, 1995 yılında 84.355 ton, 2000 yılında 91.231 ton, 2006 yılında 95.190 ton olmuştur. 2006 yılında sebzeler içinden ise en yüksek verim havuç, domates ve karpuzdan elde edilmiştir.
Tablo 1.22:Konya’da Yetişen Önemli Sebze Ürünleri Üretim Miktarları (CPA sınıfla-masına göre) 1991 Üretim (TON) 1995 Üretim (TON) 2000 Üretim (TON) 2005 Üretim (TON) 2006 Üretim (TON) Havuç 20.942 29.462 28.668 212.303 187.444 Domates 139.831 250.258 239.881 187.803 228.529 Fasulye (Taze) 16.677 16.672 17.115 19.655 22.467 Kavun 69.769 79.076 96.793 64.728 70.369 Karpuz 28.063 84.355 91.231 95.825 95.190 Kaynak: TÜİK Veritabanı,(12.02.2008)
E) Konya’da Yetişen Önemli Meyve Ürünleri Üretim Miktarı
Konya ‘da yetiştirilen meyveler içinde en çok üretimi gerçekleştirilen elmadır. Elma üretimi 1991 yılında 116.140 ton, 1995 yılında 95.923 ton, 2000 yılında ise 117.045 ton olmuştur. Elmadan sonra en çok üretimi gerçekleştirilen meyveler; kiraz, vişne, kayısı ve armuttur. Armut üretimi 1991 yılında 23.962 ton, 1995 yılında 23.745 ton, 2000 yılında 16.677 ton 2006 yılında 10.899 ton gerçekleşmiştir. 2006 yılında meyveler içinde en yüksek verim vişne ve elmadan alınmıştır.
Tablo 1.23:Konya’da Yetişen Önemli Meyve Ürünleri Üretim Miktarı(CPA sınıflama-sına göre) 1991 Üretim (TON) 1995 Üretim (TON) 2000 Üretim (TON) 2005 Üretim (TON) 2006 Üretim (TON) Elma 116.140 95.923 117.045 - - Armut 23.962 23.745 16.677 13.157 10.899 Kayısı 5.187 1.648 7.011 4.121 3.680 Kiraz 8.297 7.814 11.160 16.609 18.744 Vişne 11.036 5.708 9.730 18.789 19.289 Kaynak: TÜİK Veritabanı,(12.02.2008)
Konya Ovası arazisinin geçmişten bu yana en büyük sorunu su sorunudur. Su so-rununun çözümü için Konya ovaları sulama projesi (KOP) yapılmıştır. KOP, Konya ve Karaman’ı içine alan dört akarsu havzasına yayılmış 47.720 km²’lik bir alanı kapsamak-tadır19. Projenin en önemli ayaklarından biri de mavi tünel projesidir. Mavi Tünel
19 Lütfi Şimşek ve diğerleri, Müsiad Konya Gelişim Grubu, “Konya Ovaları Sulama Projeleri ve Mavi
Tünel”,Konya’da Tarım ve Tarımsal Sanayi Sorunlarının Tesbiti Sempozyumu, Ed: Âdem Esen, Ali Akmaz, Mehmet Babaoğlu, Mayıs 2007,s. 160
25 sinin amacı ise, güneye akan Göksu’nun suyunun kuzeye çevrilip Konya ovasının su-lanmasını sağlamaktır. Geçen yaz temel atma töreni yapılan mavi tünel projesi bittiğin-de 210.000 hektar tarım arazisi sulanabilecektir20.
Konya geniş tarım arazisiyle organik tarımla da adını duyurmaya aday bir ildir. “Organik Tarım; üretimde kimyasal girdi kullanmadan, üretimden tüketime kadar her aşaması kontrollü ve sertifikalı tarımsal üretim biçimidir. Organik tarımın amacı; top-rak ve su kaynakları ile havayı kirletmeden, çevre, bitki, hayvan ve insan sağlığını ko-rumaktır”21. Konya’da tarım il müdürlüğünün çalışmaları ve üreticilerin kişisel girişim-leriyle 4460 hektarlık tarım arazisinde organik üretim yapılmaktadır22. KTO’ nun hazır-lamış olduğu Konya ili Sosyo Ekonomik Görünümü raporuna göre; Konya ili Türki-ye’nin tuz ihtiyacının % 65’ini karşılamakta olup, ayrıca toz şeker üretiminde de 4 adet şeker fabrikasıyla en önemli iller arasında yer almaktadır23.
1.7.2. Sanayi Sektörünün GSYİH’ye Katkısı
Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde ekonomik gelişmişliğin en önemli göster-gelerinden biri sanayi sektörünün GSYİH’deki payıdır. Gelişmiş ülkeler sanayi ürünle-rinin üretimini ve ihracatını yaparken, tarımsal ürünlerin ithalatını yapmaktadırlar. Gü-nümüzde Türkiye’de sanayinin gelişmesine paralel olarak sanayi ürünlerinin üretimi ve ihracattaki payı artmıştır.
A) Konya’da Sanayinin GSYİH’ye Katkısı
Konya’da sanayi sektörünün cari fiyatlarla GSYİH’ ye katkısı; 1987 yılında 363 milyar TL, 1990’da 1.871 milyar TL, 1995’te 34.690 milyar TL, 2000’de 519.716 mil-yar TL, 2001 yılında 774.302 milmil-yar TL olmuştur. İl GSYİH’ deki sektör payı 1987’de % 17,3, 1990’da % 19,3, 1995’te % 19,6’ya kadar yükselmiş, 1999’da % 16,8’e düş-müştür. 2001 yılında ise % 18,3’e yükselmiştir. Gelişme hızına bakıldığında; 1990’da % 42,4, 1995’te % 89, 2000’de % 59,4, 2001 yılında % 49 olmuştur.
20 A.g.e.,s.166
21 http://www.tarim.gov.tr/arayuz/10/icerik.asp?fl=uretim/organiktarim/organik_tarim.htm#
EKOLOJİK%20TARIM%20NEDİR, (13.02.2008)
22 KTO,“Konya’da tarım ve tarımsal sanayi sorunları ve öneriler”,Konya’da Tarım ve Tarımsal
Sana-yi Sorunlarının Tesbiti Sempozyumu, Ed: Âdem Esen, Ali Akmaz, Mehmet Babaoğlu, Mayıs
2007,s. 259
